ممنوعیت تعدد شوهر

بیان شبهه

یکی از شبهاتی که در بحث تعدد زوجات با آن رو به رو می شویم بحث تعدد شوهر است که در اسلام ممنوع می باشد. در این مقاله به بحث ممنوعیت تعدد شوهر می پردازیم.

مقوله جواز چند همسري در مردان و حرمت چند شوهري زنان، دو مقوله مرتبط و در عرض يكديگرند كه بايد به هر دو و با توجه به هم نگريست و آن ها را مورد بررسي قرار داد . از آن جا كه ما معتقديم قوانين اسلام براساس نيازهاي واقعي بشر تنظيم شده است، نه احساسات و عواطف، ضرورت هاي اجتماعي در آن مهم ترين نقش را ايفا مي كند، در نتيجه پاسخ كامل به اين پرسش در گرو تحليل دقيق مساله چند همسري و ضرورت هاي فردي و اجتماعي آن است كه پیش تر به آن پرداخته ایم. ارزش هویت زن و مرد در اسلام به عنوان یک انسان یکسان است. زن و مرد در اصل مبداء و منشاء خلقت یکسان هستند. و همچنین در ماهیت انسانی و دمیدن روح الهی در ایشان نیز یکسان و برابر هستند. تفاوت هایی که در بحث احکام و اصول و روابط زندگی و خانوادگی مشاهده می شود همه برخاسته از جنبه ی احکام و وظایف مختلفی است که هریک از زن و مرد بر اساس تفاوت های تکوینی که دارند تشریع شده است. بنابراین علل و عوامل این تفاوت ها را باید بررسی کرد نه اینکه آنان را با یکدیگر مقایسه و یا ارزش گذاری کرد.

اما در مورد حرمت چند شوهری به بررسی عوامل آن می پردازیم؛ عوامل سرشتی و جنسیتی، عوامل بهداشتی و اجتماعی.

عوامل سرشتی و طبیعتی

يكي از مهمترين حكمت هايي كه مي توان براي ممنوعيت تعدد شوهر نام برد اقتضاي طبيعي و طبع زن و غيرت و طبيعت مرد است كه از چنين امري رويگردان است.پيشرفت علم و صنعت نه تنها منكر اين حقيقت نيست بلكه پژوهش هاي تجربي در حوزه علم روانشناسي ان را ثابت كرده است. حس حسادت جنسی مربوط به زنان، و حس غیرت جنسی مربوط به مردان است. امام صادق (علیه السلام) دراین باره می فرمایند: «غیرت مربوط به مردان است و حسد مربوط به زنان. خداوند، به دلیل غیرت مردان، بر زنان حرام کرده، مگر یک شوهر را؛ ولی مردان را به چهار زن اجازه داده است». غيرت مرد نسبت به همسر و مادر بر اساس خلقت و طبيعت او و مطابق با مصلحت انسان است. اين مساله امري اعتباري نيست تا بتوان با رشد علم و دانش با آن مخالفت و بر خلاف مقتضاي ان رفتار نمود.اين در حالي است كه از نظر رواني تفاوتي اساسي بين ساختار رواني و گرايشها و عواطف زن و مرد وجود دارد. روانشناسان معتقدند كه زنان به طور طبيعي «تك شوهرگرا» (Monoandrous) ميباشند و فطرتا از تنوع همسر گريزانند، و خواستار پناه يافتن زير چتر حمايت عاطفي و عملي يك مرد ميباشند و تنوع گرايي در زنان نوعي بيماري است. ولي مردان ذاتا تنوع گرا و «چند زنگرا» (Polygamous) ميباشند. چنان كه ميدانيد احكام اسلام همه متناسب با نيازهاي واقعي و ويژگيها و خصلتهاي ذاتي انسانها وضع گرديده است. به همين دليل اجازه چند همسري به مردان با روحيه زنان منافاتي ندارد. بلكه حساسيت زنان نسبت به چند همسري شوهرشان بيشتر ناشي از حس تماميت خواهي و حسادت و... است. يعني اين حساسيت، ذاتي زنان نيست. مردي كه همسر دوم برميگزيند در واقع همسر اولش حساسيت نشان داده و مخالفت ميكند اما همسر دوم كه او هم زن است چنين حساسيتي را ندارد يعني زنان براي جلوگيري از ورود زني ديگر به زندگيشان حساسند اما نسبت به ورود خود در زندگي ديگران حساس نيستند. پس بايد ريشه اين مخالفت را جستجو كرد و آن را كه معمولاً بخل و خودبيني و تماميت خواهي است درمان نمود.

عوامل تفاوت های جنسیتی

چند تفاوت میان زن و مرد در مباحث جنسیتی وجود دارد؛ اول اینکه علائق جنسی در زنان زودتر شروع و زودتر هم کاهش یافته و پایان می‌پذیرد به همین دلیل عمدتاً بلوغ جنسی دختران زودتر از پسران و از ۹ سالگی به بعد است. همچنین سن یائسگی در زنان هم از ۴۹ تا ۵۲ _۵۳ سالگی است، ولی در مردان ممکن است، حتی تا ۷۰ سالگی پدیده جنسی آنان وجود داشته باشد. در برخی روایات از جمله در وسائل الشیعه بیان شده که میل جنسی زنان گاهی ده برابر است؛ یا روایتی وجود دارد که اگر میل جنسی ده قسمت است، خداوند ۹ قسمت آن را به زنان داده است... . شاهد مطلب این روایت است که فرمود «اِنّ الله جعل للمراة صبر عشرة رجال و اذا حاجت کاد لها قوة شهوة عشرة رجال»؛ محل بحث کلمه حاجت است؛ معنای روایت این است که خدا برای زن، صبر ده مرد قرار داده است و زن می‌تواند به اندازه ده برابر مرد، نیاز جنسی خود را کنترل کند، ولی وقتی این میل و شهوت به حرکت بیفتد قدرت شهوت زن ده برابر مرد است. نسبت میل جنسی زنان و مردان اصولا نياز جنسي در مردان كاملا متفاوت از نياز جنسي در زنان است، به گونه اي كه در اغلب مردان انگيزه اصلي در ازدواج و ارتباط با جنس مخالف خواسته يا نا خواسته، ارضاي نياز جنسي است، در حالي كه در اغلب زنان اين انگيزه عاطفي و روحي است. حتي بخش نياز جنسي در آن ها هم ماهيتي دوگانه يعني عاطفي جنسي دارد؛ يعني در ماهيت و حقيقت اين نياز هم تفاوت آشكاري بين زنان و مردان وجود دارد. بايد پذيرفت كه در شدت و قدرت اين نياز بين زنان و مردان تفاوت آشكاري وجود دارد، به گونه اي كه حتي در جوامع غربي كه بيش ترين تحريكات و بيداري هاي جنسي وجود دارد و عدم تمايلات جنسي عامل اجتماعي ندارد، تفاوت بين زنان و مردان در نياز جنسي امري كاملا آشكار است تا حدي كه در اكثر اين كشورها ميزان سرد مزاجي جنسي زنان تا حدود 35 درصد جمعيت زنان را تشكيل مي دهد، در حالي كه اين امر در مردان شايد به 10 درصد هم نرسد.

بنابراین روایتی که می‌گوید شهوت زنان بیش از مردان است، روایت مطلق نیست؛ در زن میزان صبر بر شهوت برابر ده مرد است و می‌تواند این میل بسیار دیر به تحریک بیفتد، بنابراین وقتی شهوت زن اوج بردارد ده برابر مرد است نه اینکه به صورت مطلق این طور باشد. وجوه میل شهوانی و نه دوام و بقای آن در زنان بیشتر است به عبارت دیگر میزان التذاذ جنسی در زنان بیشتر از مردان است؛ بنابراین چون نیاز جنسی دائم مرد ده برابر زن است به همین دلیل در حکم شرعی ازدواج دائم و موقت هم تفاوت‌هایی برای او قائل شده‌اند.

مسئله دیگر اینکه میل جنسی زنان نسبت به مردان زمانی برانگیخته می‌شود که رابطه عاطفی برقرار شود؛ یعنی زن باید مرد را دوست داشته باشد؛ لذا جذابیت‌های اندام به اندازه‌ای که برای مردان مهم است، برای زنان اهمیت ندارد. همان طور که میل جسنی زنان بیشتر با شنیدن جملات عاشقانه و ابراز محبت تقویت می‌شود، در حالی که برای مردان دیدن اندام زن تحریک‌کننده است. زنان بیشتر در صدد تصرف قلب مردان و مردان بیشتر در صدد تصرف جسم زنان هستند. زن عموماً در انگیزش و هیجان جنسی کندتر است و غالباً یک مرد برای برآورده کردن نیاز جنسی یک زن کافی است مگر در شرایط خاص، غالب مشکلات خانوادگی هم به سبب ارضا نشدن مرد در نتیجه کندی و کم تحرکی زن است. به علاوه بيشتر بودن نياز جنسي زن به هيچ وجه به معناي نياز به تعدد شوهر براي رفع اين نياز نيست و اصولا ماهيت زنان با اين تمايل همخواني ندارد و تحقيقات روانشناسي نيز ثابت كرده است كه زنان بيش از مردان خواهان تك همسري و توجه كامل به يك همسر هستند.

نتیجه اینکه مفاد روایات و تحقیقات روانشناسان آن است که مردان در برابر شهوت جنسی ضعیف آفریده شده اند. آنان نمی توانند مدت زمانی بسیار در برابر فشار نیروی جنسی مقاومت کنند و آن را بی پاسخ بگذارند. شهید مطهری به این نتیجه تصریح می کند و می گوید: «مرد در مقابل غریزه از زن ناتوان تر است». روان شناسان نیز معتقدند که مردان در برابر غریزه جنسی مقاوم نیستند و در برابر مناظر تحریک آمیز به سرعت دچار طغیان شهوت می شوند. همچنین، مردان، خواستار ارتباط جنسی بیشتر هستند و زنان خواستار ارتباط جنسی عمیق تر هستند.

افول میل با فرزندداری

تفاوت دیگر آن است که معمولا پیش می آید این است که زنان با فرزندداری بخش زیادی از عواطف و علائق خود را به فرزند خود معطوف می‌کنند و گاهاَ همین مسئله سبب می‌شود تا میل و علاقه جنسی آنان به همسرانشان کمتر شود. شاهد مسئله هم این است که وقتی زن کارش به طلاق برسد، به راحتی از مرد دست بر می‌دارد، ولی از فرزندش به راحتی دست نمی‌کشد. جالب اینکه در حیوانات هم این وضع وجود دارد؛ یعنی جنس ماده به اندازه‌ای که همبستری کوتاه با جنس نر رخ دهد، برایش کفایت کرده و وقتی بچه‌دار شد به کلی از جنس نر خود دست می‌کشد؛ در شیرها و حتی ببرها این وضع وجود دارد. البته باید یادآور شد که این عامل صد در صدی نیست و تا به حال هم با آمار دقیقی سنجیده نشده است بلکه این مورد به طور ضمنی و بر اساس تجربیات روزمره بیان شده است.

عوامل بهداشتی

بهداشت روحی

بررسی و مطالعه تاریخ نشانگر عدم تعدد خواهی زن است مگر زنی که گناه پیشه است. درباره چنین زنی هم، بیش از نیاز جنسی، شرایط و نیاز اقتصادی است که او را وادار به این کار می کند تاریخ زن، یک تاریخ تک رابطه ای است، طبیعت زن خواهان رابطه منفرد است و نه رابطه متعدد. زن نمی تواند وجودش را بین دو مرد تقسیم کند. او می خواهد همه وجودش را به یک مرد بسپارد، وانگهی مشکلاتی که باعث می شود مرد چند همسری شود اصلاً در زن وجود ندارد، بنابراین این مسئله با روحیه زن ناسازگار است و زن از نظر روحی آسیب خواهد دید.

بهداشت چسمی

بي شك ارتباط جنسي مي تواند زمينه مناسب براي شكل گيري بيماري ها و عفونت هاي مختلف و انتقال آن را فراهم آورد اين احتمال در ارتباطات متعدد جنسي بيشتر و خطرناكتر است. در اين ميان زن به لحاظ ساختار جسمي و فيزيكي (داشتن رحم كه محل تجميع ترشحات مرد است) و هم به خاطر فعل و انفعالات طبيعي رحمي (حيض و نفاس و...) قابليت بيشتري براي دريافت، پرورش و انتقال بيماري ها و عفونت ها به همسر و فرزندان را دارد. اسپرم مي تواند باكتري ها را منتقل سازد باكتري هايي از اندام تناسلي مرد يا زن كه به طور منظم خود را به دنباله اسپرم مي چسبانند. باكتري ها با اين چرخش آزاد در طي رابطه جنسي زن و مرد نه تنها به واژن منتقل مي شوند بلكه وارد رحم و لوله هاي رحم مي شوند و به وجود اورنده سلول هاي غير ايمن مي گردند. تك همسري در زنان ضمن اينكه از نظر بهداشتي زمينه شكل گيري عفونت هاي خطرناك ( كه به وسيله ارتباط مكرر جنسي ممكن است در زن حاصل شود) را منتفي مي كند زمينه انتقال آن به مرد ديگر يا فرزندان و... نيز منتفي مي نمايد.

عوامل اجتماعی

برخی علل تعدد زوجات (فزونی تعداد زنان)

عمده‌ترين علت چند زني - كه فزوني تعداد زنان آماده به ازدواج بر مردان آماده ازدواج است - به طور معمول در مورد چند شوهري وجود ندارد. بنابراین یکی از علت ها و حکمت های مهم تعدد زوجات در موضوع تعدد شوهر منسوخ و باطل می شود.

مصلحت حفظ نسل

تك همسري در مورد زن نوعي جلوگيري از مخلوط شدن نطفه ها در رحم زن و جلوگيري از اسيب هاي حقوقي، رواني، عاطفي و تربيتي در مورد نسل است. با تك همسري اگر فرزندي متولد شد، به طور يقين مشخص مي شود كه مربوط به چه كسي است و در نتيجه محارم، و حقوق و تكاليف پدر و بستگان(ارث، نفقه، ازدواج...) اين فرزند معلوم مي شود. اين مطلب كه با پيشرفت علوم ژنتيك و پزشكي و... امكان تشخيص فرزند در رحم يا نسب فرزند وجود دارد نيز نمي تواند مجوز چند همسري زنان باشد چرا كه اولا، اين يكي از حكمت هاي ممنوعيت چند همسري زنان است نه همه آن و نه علت آن. ثانيا تشخيص پزشكي و علمي اموري خطاپذير بوده كه همواره امكان خطا در مورد آن مي رود.ثالثا، علوم تجربي با تمام پيشرفت خود امكان اثبات بي ضرر بودن رابطه متعدد جنسي زن را براي جنين شوهر اول يا دوم ندارد.

مصلحت نظام خانواده در پدر محوری

مصلحت اعضاء خانواده: خانواده اجتماعي كوچك است كه زيربنای اصلی تعالی فرد و اجتماع بشر را تشكيل می‌دهد از اين رو اهميت بسزايی در انديشه اسلامی دارد و از سازوكار ظريف و پيچيده‌ای تبعيت می‌كند كه تمام جوانب مصالح فردی و خانوادگی و اجتماعی اعم از مصالح دنيوی و اخروی در ان لحاظ شده است. تربيت و پرورش فرزندان و زمينه سعادت و شقاوت دنيوی و اخروی آنها در خانواده شكل می‌گيرد. از طرف ديگر تقسيم كار ويژه‌اي برای اعضاء خانواده در نظر گرفته شده است كه در ضمن آن وظايف و اختياراتی برای پدر و مادر پيش‌بينی شده است. تعدد شوهر ضمن انكه نقض كننده حقوق و اختبارات اوست در تربيت و تعالي روحی و روانی و تربيتی فرزندان تاثير منفی بسزايی خواهد داشت.

نکته دیگری که وجود دارد این است که اسلام مصلحت نظام خانواده را در پدرمحوری می‌داند، با توجه به این که خانواده نیازمند سرپرست و مسؤول است و مرد قدرت بیشتری برای تحمل مسؤولیت دارد علاوه بر جنبه طبیعی از نظر اجتماعی نیز پذیرفته شده است و در این مسأله قدرت و توانائی جسمی فقط ملاک نیست بلکه محدودیت زن به لحاظ جنسی بارداری، شیر دهی و... موجب عدم آزادی در انجام بعض امور و قبول چنین مسؤولیتی می‌شود.

نظام خانوادگی پدرمحور با چندهمسری زنان سازگار نیست زیرا در این صورت نسب فرزندان تباه می‌شود و حتی در غرب هم این پذیرفته شده از این روست که زن بعد از ازدواج نام خانوادگی شوهر را می‌گیرد و فرزندان هم همین‌طور. پس نظام خانوادگی جهان، نظام پدرمحوری است و اساساً مدیریت خانوادگی مرد با مدیریت خانوادگی زن متفاوت و این امر تأثیر خود در تربیت فرزندان بسیار متجلی خواهد کرد.

جستارهای وابسته

• تعدد زوجات
• استحباب تعدد زوجات از منظر فقهی
• تعدد زوجات پیامبر
• ازدواج موقت در اسلام
• حکمت های تعدد زوجات
• ضرورت تعدد زوجات
• تعدد زوجات با نگاهی بر جمعیت
• وضعیت تعدد زوجات در مسیحیت
• پاسخ به شبهات تعدد زوجات با بیان علامه طباطبایی
• شبهات دکتر سها به تعدد زوجات

منابع

• محمدبن الحسن الحرالعاملی، وسایل الشیعه، ج 20
• محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، ترجمه و شرح سیدجواد مصطفوی، ج5
• محمدبن علی بن بابویه قمی، الخصال، ج 2
• مرتضي مطهري، مجموعه آثار، انتشارات صدرا، تهران ، 1374، ج19
• روانشناسي هيلگارد. ج1
• ابراهام اسپرلینک، روان شناسی، ترجم، محی الدین بناب
• جانت شيبلي هايد، روان شناسي زنان. ترجمه دکتر اکرم خمسه