| (۴ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''کنترل بارداری؛''' توازن فرزندآوری با ظرفیتهای خانوادگی و ملی. | '''کنترل بارداری؛''' توازن فرزندآوری با ظرفیتهای خانوادگی و ملی. | ||
کنترل بارداری در سطح خرد، متأثر از نگرشهای متفاوت زن و مرد و در سطح کلان، ناظر به سیاستهایی است که حاکمیت برای تنظیم موالید اعمال میکند. افزایش بیرویه جمعیت، هرچند مشکلات جدی | کنترل بارداری در سطح خرد، متأثر از نگرشهای متفاوت زن و مرد و در سطح کلان، ناظر به سیاستهایی کلی است که حاکمیت برای تنظیم موالید اعمال میکند. افزایش بیرویه جمعیت، هرچند مشکلات جدی در ابعاد مختلف حیات اجتماعی به دنبال دارد، اما کاهش فزاینده جمعیت، پیامدهای سنگینتر امنیتی، اقتصادی، فرهنگی و روانی را بر جامعه تحمیل میکند. | ||
==مفهومشناسی== | ==مفهومشناسی== | ||
كنترل بارداری، عملی آگاهانه و ارادی است كه هدف از آن در سطح خانواده، ایجاد توازن ميان امکانات اقتصادی و تعداد اولاد است و در سطح جامعه، ناظر به سیاستگذاری حاکمیت بهمنظور ايجاد تعادل ميان جمعيت و توليد بوده و الزاماً با محدود ساختن مواليد و كاهش جمعيت ملازم نيست و چه بسا در مواردی مستلزم تکثير جمعيت است.<ref>عظیمزاده اردبيلی و جلالي، «آسیبشناسی سیاست کنترل موالید و قانون تنظیم خانواده»، 1397ش، ص127.</ref> | كنترل بارداری، عملی آگاهانه و ارادی است كه هدف از آن در سطح خانواده، ایجاد توازن ميان امکانات اقتصادی و تعداد اولاد است و در سطح جامعه، ناظر به سیاستگذاری حاکمیت بهمنظور ايجاد تعادل ميان جمعيت و توليد بوده و الزاماً با محدود ساختن مواليد و كاهش جمعيت ملازم نيست و چه بسا در مواردی مستلزم تکثير جمعيت است.<ref>عظیمزاده اردبيلی و جلالي، «آسیبشناسی سیاست کنترل موالید و قانون تنظیم خانواده»، 1397ش، ص127.</ref> | ||
==جنسیت و بارداری== | ==جنسیت و بارداری== | ||
بلوغ جنسی در زنان زودتر از مردان رخ میدهد. توان باروری مرد بیشتر از زن بوده و تا هشتاد سالگی و پس از آن میتواند ادامه یابد، اما باروری زن با یائسگی پایان مییابد. عقیمی در زنان شایعتر از مردان است. زن در طول دوران باروری حدود 400 تخمک تولید میکند، حال آنکه در هر بار انزالِ مرد 400 میلیون اسپرم وجود دارد. سلول تخمک زن، کروموزوم جنسی X دارد، ولی اسپرمها دارای دو نوع X و Y هستند، جنسیت جنین بسته به اینکه کدام یک از اسپرمها با تخمک لقاح کند، معین میشود و زن در پسر یا دختر شدن نطفه، نقش چندانی ندارد. در دستگاه تولیدمثل زن، تحولات هورمونی و پدیدههایی چون قاعدگی، آبستنی، زایمان، شیردهی؛ بر جسم، روان و فعالیتهای زن تأثیر میگذارند. بهترین سن برای بارداری زنان هفده تا بیستوپنج سالگی است، در سیسالگی، توان باروری زن کاهش یافته و در طول دوران بارداری تغییرات زیادی در بدن زن پدید میآید. در حدود سی تا چهلسالگی با بینظم شدن قاعدگی و قطع آن و پایان کار تخمدانها یائسگی اتفاق میافتد که خود از بحرانیترین مراحل زندگی زن است. مرگ جنین مرد بیش از زن است. با آنکه عمدتا تولید نوزاد پسر بر دختر پیشی دارد، در پایان عمر تعداد بیوهزنان بیشتر میشود.<ref>حسینی، «تفاوتهای بیولوژیک زن و مرد (بدن، روان و هوش)»، 1379ش.</ref> | بلوغ جنسی در زنان زودتر از مردان رخ میدهد. توان باروری مرد بیشتر از زن بوده و تا هشتاد سالگی و پس از آن میتواند ادامه یابد، اما باروری زن با یائسگی پایان مییابد. عقیمی در زنان شایعتر از مردان است. زن در طول دوران باروری حدود 400 تخمک تولید میکند، حال آنکه در هر بار انزالِ مرد 400 میلیون اسپرم وجود دارد. سلول تخمک زن، کروموزوم جنسی X دارد، ولی اسپرمها دارای دو نوع X و Y هستند، جنسیت جنین بسته به اینکه کدام یک از اسپرمها با تخمک لقاح کند، معین میشود و زن در پسر یا دختر شدن نطفه، نقش چندانی ندارد. در دستگاه تولیدمثل زن، تحولات هورمونی و پدیدههایی چون قاعدگی، آبستنی، زایمان، شیردهی؛ بر جسم، روان و فعالیتهای زن تأثیر میگذارند. بهترین سن برای بارداری زنان هفده تا بیستوپنج سالگی است، در سیسالگی، توان باروری زن کاهش یافته و در طول دوران بارداری تغییرات زیادی در بدن زن پدید میآید. در حدود سی تا چهلسالگی با بینظم شدن قاعدگی و قطع آن و پایان کار تخمدانها یائسگی اتفاق میافتد که خود از بحرانیترین مراحل زندگی زن است. مرگ جنین مرد بیش از جنین زن است. با آنکه عمدتا تولید نوزاد پسر بر دختر پیشی دارد، در پایان عمر تعداد بیوهزنان بیشتر میشود.<ref>حسینی، «تفاوتهای بیولوژیک زن و مرد (بدن، روان و هوش)»، 1379ش.</ref> | ||
==تاریخچه کنترل بارداری== | ==تاریخچه کنترل بارداری== | ||
در گذشته عوامل مختلفی تعداد زايمانهاي زنده را محدود ساخته و تعادل جمعیتی را حفظ میکرد. زنان در دوران حاملگي و وضع حمل با خطر جدي مرگ مواجه بودند، نوزادان و کودکان زیادی پس از ولادت ميمردند. براي کنترل بارداری، مردها مجبور بودند از شيوه رياضت جنسي و يا از شيوه عزل استفاده کنند، اما امروزه روشهاي جدید، اين امکان را به مردان و زنان داده تا ميان تلذذ و بارداری تفکيک کنند.<ref>سگالن، جامعهشناسي تاريخي خانواده، 1388ش، ص187-194.</ref> | در گذشته عوامل مختلفی تعداد زايمانهاي زنده را محدود ساخته و تعادل جمعیتی را حفظ میکرد. زنان در دوران حاملگي و وضع حمل با خطر جدي مرگ مواجه بودند، نوزادان و کودکان زیادی پس از ولادت ميمردند. براي کنترل بارداری، مردها مجبور بودند از شيوه رياضت جنسي و يا از شيوه عزل استفاده کنند، اما امروزه روشهاي جدید، اين امکان را به مردان و زنان داده تا ميان تلذذ و بارداری تفکيک کنند.<ref>سگالن، جامعهشناسي تاريخي خانواده، 1388ش، ص187-194.</ref> | ||
| خط ۲۴: | خط ۲۴: | ||
فقها و محققین اسلامی در موضوع کنترل بارداری، چه در حوزه خانوادگی و چه در سطح حاکمیت اسلامی، اختلاف نظر دارند.<ref>رهايی و رضايی، «بررسی مبانی فقهی مسئولیت حکومت اسلامی در مساله کنترل موالید و جمعیت شهري»، 1394ش، ص295.</ref> نظریات مطروحه در این ارتباط در سطوح سهگانه ذیل قابل بررسی است: | فقها و محققین اسلامی در موضوع کنترل بارداری، چه در حوزه خانوادگی و چه در سطح حاکمیت اسلامی، اختلاف نظر دارند.<ref>رهايی و رضايی، «بررسی مبانی فقهی مسئولیت حکومت اسلامی در مساله کنترل موالید و جمعیت شهري»، 1394ش، ص295.</ref> نظریات مطروحه در این ارتباط در سطوح سهگانه ذیل قابل بررسی است: | ||
===1. زوجیت و حق استیلاد=== | ===1. زوجیت و حق استیلاد=== | ||
فقها عمدتا کنترل باروری را در | فقها عمدتا کنترل باروری را در حوزه احکام فردی زوجین و مرتبط با مسئله عزل بررسی کردهاند. مشهور فقها بهدلیل اینکه فرزندخواهی را حق زوج میدانند، عزل او را جایز دانسته و امتناع زن از استقرار نطفه در رحم را بدون اذن زوج جایز نمیدانند. از این حکم میتوان استنباط کرد که فرزندخواهی حق زوج است<ref> نیکنژاد، «وضعیت فقهی–حقوقی شروط راجع به فرزندآوری یا عدم فرزندآوری در نکاح»، 1394ش، ص109.</ref> و جواز عزل بر دیگر ابزارهای مشابه آن نیز قابل تعمیم است.<ref>رهايی و رضايی، «بررسی مبانی فقهی مسئولیت حکومت اسلامی در مساله کنترل موالید و جمعیت شهري»، 1394ش، ص296.</ref> تعدادی از فقها، فرزندخواهی را حق اختصاصی زوجه دانسته، عزل و دیگر روشهای پیشگیری توسط زوج بدون اذن زوجه را حرام میدانند. برخی از محققین با توجه به آرای فقها معتقدند؛ فرزندخواهی هرچند مرتبط با مسئله عزل است، اما این دو، موضوعات جداگانه و دارای احکام متفاوتی هستند. عزل در واقع مربوط به التذاذ است. از آنجاییکه زن و مرد بهگونههای متفاوتی از مقاربت لذت میبرند، عزل زن بهدلیل اینکه به تمتع و تحقق جماع از منظر مرد صدمه میزند، جایز نیست، اما مرد بهتر است عزل نکند. فرزندخواهی اگر از مقتضای اطلاق نکاح باشد از حقوق مشترک زوجین میشود. از تلفیق دیدگاهای فقهی که عزل از سوی زوج یا زوجه را بدون رضایت دیگری موجب ثبوت دیه میدانند، همین مسئله استنباط میشود و در نتیجه هیچکدام از زوجین نمیتوانند بدون اجازه دیگری از استیلاد امتناع کنند.<ref> نیکنژاد، «وضعیت فقهی–حقوقی شروط راجع به فرزندآوری یا عدم فرزندآوری در نکاح»، 1394ش، ص110-111.</ref> | ||
===2. حاکمیت و کنترل بارداری=== | ===2. حاکمیت و کنترل بارداری=== | ||
برخی فقها بهدلیل اینکه؛ دلالت آیات و روایات را صرفا بر مطلوبیت تکثیر نسل دانسته و وجوب را از هیچکدام قابل استنباط نمیدانند،<ref>نیککار و امامی نمین، «بررسی احکام کنترل موالید و پیشگیری از بارداری، با رویکردی بر ضرورت افزایش و بحران پیری جمعیت»، 1398ش، ص372.</ref> از سوی دیگر، تنگناهای اقتصادی و نرخ بالای رشد جمعیت را موجب تخریب محیط زیست تلقی میکنند، با تحدید باروری موافق بوده و معتقدند که حکومتها باید در این زمینه برنامهریزی داشته باشند و در صورت لزوم، خانوادهها را وادار به تحدید بارداری کنند.<ref>نیککار و امامی نمین، «بررسی احکام کنترل موالید و پیشگیری از بارداری، با رویکردی بر ضرورت افزایش و بحران پیری جمعیت»، 1398ش، ص367.</ref> گروهی دیگر، با استناد به آیات و روایات، احترام به مخلوق الهی، نگرانی از نابودی بشر، تکثیر جمعیت مسلمانان، افزایش توانهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی امت اسلامی،<ref>رهايی و رضايی، «بررسی مبانی فقهی مسئولیت حکومت اسلامی در مساله کنترل موالید و جمعیت شهري»، 1394ش، ص295-296.</ref> تحدید باروری را غیر مجاز، مخالف فلسفة اسلام و روح ایمان عنوان کردهاند.<ref>نیککار و امامی نمین، «بررسی احکام کنترل موالید و پیشگیری از بارداری، با رویکردی بر ضرورت افزایش و بحران پیری جمعیت»، 1398ش، ص367.</ref> برخی جامعهشناسان نیز در تأیید این دیدگاه معتقدند: خانواده پر اولاد موجب تقویت فضایل اخلاقی در خانواده شده و جامعه هم طبعا از استحکام خانوادهها بهرهمند میشود.<ref>علایینوین و آلرسول، «بازپژوهی رویکردهای فقهی در مباحث کنترل جمعیت و تنظیم خانواده»، 1393ش، ص143.</ref> | برخی فقها بهدلیل اینکه؛ دلالت آیات و روایات را صرفا بر مطلوبیت تکثیر نسل دانسته و وجوب را از هیچکدام قابل استنباط نمیدانند،<ref>نیککار و امامی نمین، «بررسی احکام کنترل موالید و پیشگیری از بارداری، با رویکردی بر ضرورت افزایش و بحران پیری جمعیت»، 1398ش، ص372.</ref> از سوی دیگر، تنگناهای اقتصادی و نرخ بالای رشد جمعیت را موجب تخریب محیط زیست تلقی میکنند، با تحدید باروری موافق بوده و معتقدند که حکومتها باید در این زمینه برنامهریزی داشته باشند و در صورت لزوم، خانوادهها را وادار به تحدید بارداری کنند.<ref>نیککار و امامی نمین، «بررسی احکام کنترل موالید و پیشگیری از بارداری، با رویکردی بر ضرورت افزایش و بحران پیری جمعیت»، 1398ش، ص367.</ref> گروهی دیگر، با استناد به آیات و روایات، احترام به مخلوق الهی، نگرانی از نابودی بشر، تکثیر جمعیت مسلمانان، افزایش توانهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی امت اسلامی،<ref>رهايی و رضايی، «بررسی مبانی فقهی مسئولیت حکومت اسلامی در مساله کنترل موالید و جمعیت شهري»، 1394ش، ص295-296.</ref> تحدید باروری را غیر مجاز، مخالف فلسفة اسلام و روح ایمان عنوان کردهاند.<ref>نیککار و امامی نمین، «بررسی احکام کنترل موالید و پیشگیری از بارداری، با رویکردی بر ضرورت افزایش و بحران پیری جمعیت»، 1398ش، ص367.</ref> برخی جامعهشناسان نیز در تأیید این دیدگاه معتقدند: خانواده پر اولاد موجب تقویت فضایل اخلاقی در خانواده شده و جامعه هم طبعا از استحکام خانوادهها بهرهمند میشود.<ref>علایینوین و آلرسول، «بازپژوهی رویکردهای فقهی در مباحث کنترل جمعیت و تنظیم خانواده»، 1393ش، ص143.</ref> | ||
===3. اجماع فقهی در کنترل بارداری=== | ===3. اجماع فقهی در کنترل بارداری=== | ||
طبق ديدگاه اسلام؛ فزوني كمي و كيفي جمعيت بايد با هم مورد توجه قرار گيرند.<ref>عظیمزاده اردبيلی و جلالي، «آسیبشناسی سیاست کنترل موالید و قانون تنظیم خانواده»، 1397ش، ص136.</ref> همانگونه که فرزندآوری دارای اهمیت بنیادین است،<ref> سوره نحل، آیه 72.</ref> تربیت فرزندان نیز از اهمیت محوری برخوردار است.<ref>فلسفي، الحديث، 1368ش، ج3، ص213. </ref> اصل اولیه، افزایش باروری بوده و تحدید آن، یک استثنا است. زوجین و حاکمان جامعه اسلامی در اصل وظیفه دارند که مجری دستورات اولیة شرع بوده و برای افزایش باروری تلاش کنند، اما در حالاتی که ضرروتها و مصالحی موجب پدید آمدن احکام ثانویه شوند، میتوانند متناسب با شرایط پیش آمده، برای تحدید باروری نیز برنامهریزی کنند. از ترکیب ادله موافقین و مخالفین، استفاده | طبق ديدگاه اسلام؛ فزوني كمي و كيفي جمعيت بايد با هم مورد توجه قرار گيرند.<ref>عظیمزاده اردبيلی و جلالي، «آسیبشناسی سیاست کنترل موالید و قانون تنظیم خانواده»، 1397ش، ص136.</ref> همانگونه که فرزندآوری دارای اهمیت بنیادین است،<ref> سوره نحل، آیه 72.</ref> تربیت فرزندان نیز از اهمیت محوری برخوردار است.<ref>فلسفي، الحديث، 1368ش، ج3، ص213. </ref> اصل اولیه، افزایش باروری بوده و تحدید آن، یک استثنا است. زوجین و حاکمان جامعه اسلامی در اصل وظیفه دارند که مجری دستورات اولیة شرع بوده و برای افزایش باروری تلاش کنند، اما در حالاتی که ضرروتها و مصالحی موجب پدید آمدن احکام ثانویه شوند، میتوانند متناسب با شرایط پیش آمده، برای تحدید باروری نیز برنامهریزی کنند. از ترکیب ادله موافقین و مخالفین، استفاده میشود؛ در وضعیتی که جامعه با کاهش جمعیت مواجه باشد، مطابق هردو دیدگاه؛ باید تدابیری در سطح خرد و کلان برای افزایش باروری سنجیده شده و با جدیت بیشتر اجرایی شوند. در خصوص مرجعی که ضرورت کنترل باروری را تشخیص دهد، اختلاف نظر است؛ برخی از فقها، نظر اهل خبره را معتبر میدانند و برخی دیگر معتقد به تشخیص ولی فقیه هستند.<ref>نیککار و امامی نمین، «بررسی احکام کنترل موالید و پیشگیری از بارداری، با رویکردی بر ضرورت افزایش و بحران پیری جمعیت»، 1398ش، ص368.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
