نرخ باروری: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر

دیداریویکی‌متن

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 <big>'''نرخ باروری'''</big>، نسبت تعداد موالید هر سال به تعداد زنان در سن باروری. <br>
-نرخ باروری معمولاً از نسبت تعداد نوزادان متولدشده در یک سال به تعداد زنان 15-49 ساله به‌دست می‌آید. بسیاری از کشورهای جهان، ازجمله ایران با معضل کاهش نرخ باروری مواجه هستند. این مسئله به‌لحاظ تاریخی، در سده‏های اخیر و به‌دلیل کاهش مرگ‏ومیر نوزادان پس از انقلاب صنعتی و رواج ارزش‏های سکولار در جهان رخ داده و تبعات فراوانی برای جامعه دارد. ایران بی‏سابقه‏ترین و سریع‏ترین کاهش نرخ باروری تاریخ را تجربه کرده و اکنون به مرز بحران رسیده است؛ از این‌رو، قوانین متعددی برای کنترل این مسئله وضع و اجرا کرده است.
+نرخ باروری معمولاً از نسبت تعداد نوزادان متولدشده در یک سال به تعداد [[زن|زنان]] ۱۵-۴۹ ساله به‌دست می‌آید. بسیاری از کشورهای جهان، ازجمله ایران با معضل کاهش نرخ باروری مواجه هستند. این مسئله به‌لحاظ تاریخی، در سده‏‌های اخیر و به‌دلیل کاهش مرگ‌‏ومیر نوزادان پس از انقلاب صنعتی و رواج ارزش‏های سکولار در جهان رخ داده و تبعات فراوانی برای جامعه دارد. ایران بی‏‌سابقه‏‌ترین و سریع‏ترین کاهش نرخ باروری تاریخ را تجربه کرده و اکنون به مرز بحران رسیده است؛ از این‌رو، قوانین متعددی برای کنترل این مسئله وضع و اجرا کرده است.
 ==مفهوم نرخ باروری==
-«باروری»<ref>. Fertility</ref> عبارت است از رفتار واقعی و بالفعل فرزندآوری توسط زنانی که در محدودۀ سنی 15-49 سال قرار دارند.<ref>. سرایی، روش‏های مقدماتی تحلیل جمعیت (با تاکید بر باروری و مرگ‌ومیر)،  1381ش، ص126؛ ضاربان و همکاران، جمعیت‌شناسی و خدمات باروری سالم، 1393ش، ص26.</ref> نرخ باروری به تعداد فرزندانی گفته می‌شود که زنان واقع در سن باروری در یک سال مشخص به‏دنیا می‏آورند. نرخ باروری غیر از «ولادت» است؛ در ولادت، تعداد نوزادان متولدشده مورد نظر بوده و بیشتر ناشی از عوامل زیستی است؛ اما باروری، مادرانی را مد نظر دارد که فرزندی به دنیا آورده یا خواهند آورد و بیشتر وابسته به عوامل فرهنگی-اجتماعی است.<ref>. ضاربان و همکاران، جمعیت‌شناسی و خدمات باروری سالم، 1393ش، ص26.</ref>
+«[[باروری]]»<ref>. Fertility</ref> عبارت است از رفتار واقعی و بالفعل فرزندآوری توسط زنانی که در محدودۀ سنی ۱۵-۴۹ سال قرار دارند.<ref>. سرایی، روش‏های مقدماتی تحلیل جمعیت (با تاکید بر باروری و مرگ‌ومیر)،  1381ش، ص126؛ ضاربان و همکاران، جمعیت‌شناسی و خدمات باروری سالم، 1393ش، ص26.</ref> نرخ باروری به تعداد فرزندانی گفته می‌شود که زنان واقع در سن باروری در یک سال مشخص به‏‌دنیا می‏‌آورند. نرخ باروری غیر از «ولادت» است؛ در ولادت، تعداد نوزادان متولدشده مورد نظر بوده و بیشتر ناشی از عوامل زیستی است؛ اما باروری، مادرانی را مد نظر دارد که فرزندی به دنیا آورده یا خواهند آورد و بیشتر وابسته به عوامل فرهنگی-اجتماعی است.<ref>. ضاربان و همکاران، جمعیت‌شناسی و خدمات باروری سالم، 1393ش، ص26.</ref>
-«جامعۀ دارای باروری بالا» جامعه‏ای است که اکثر زنان آن چندین فرزند دارند و «جامعۀ دارای باروری پایین» جامعه‏ای است که اکثر زنان آن تعداد فرزند کمتری به دنیا می‏آورند.<ref>. ویکس، جمعیت؛ مقدمه‌ای بر مفاهیم و موضوعات، 1393ش، ص217.</ref>
+«جامعۀ دارای باروری بالا» جامعه‏‌ای است که اکثر زنان آن چندین فرزند دارند و «جامعۀ دارای باروری پایین» جامعه‌‏ای است که اکثر زنان آن تعداد فرزند کمتری به دنیا می‏‌آورند.<ref>. ویکس، جمعیت؛ مقدمه‌ای بر مفاهیم و موضوعات، 1393ش، ص217.</ref>
-==شاخص‏های سنجش نرخ باروری==
+==شاخص‌‏های سنجش نرخ باروری==
 برای سنجش نرخ باروری در یک جامعه، چندین شاخص وجود دارد:
-# میزان باروری عمومی: تعداد نوزادانی که در یک سال، در ازای 1000 نفر زن 15-49 سال یک جامعه متولد می‏شوند؛ <ref>. کاظمی‏پور، روش‏های مقدماتی تحلیل جمعیت (رشته علوم اجتماعی)،  1397ش، ص68.</ref>
+#میزان باروری عمومی: تعداد نوزادانی که در یک سال، در ازای ۱۰۰۰ نفر زن ۱۵-۴۹ سال یک جامعه متولد می‏‌شوند؛ <ref>. کاظمی‏پور، روش‏های مقدماتی تحلیل جمعیت (رشته علوم اجتماعی)،  1397ش، ص68.</ref>
-#
+#نرخ باروری جایگزین: ۲.۱ نوزاد به‌ازای هر زن واقع در سن باروری در یک سال را گویند و اگر تعداد نوزادان جامعه کمتر از این میزان باشد، نرخ باروری به «پایین‌‏تر از حد جایگزینی» رسیده است؛
-# نرخ باروری جایگزین: 2. 1 نوزاد به‌ازای هر زن واقع در سن باروری در یک سال را گویند و اگر تعداد نوزادان جامعه کمتر از این میزان باشد، نرخ باروری به «پایین‏تر از حد جایگزینی» رسیده است؛
+#میزان باروری کل (TFR):  این سنجه نشان می‌دهد که هر زن واقع در سن باروری خود، چند فرزند به دنیا می‌‏آورد. میزان باروری کل به‌صورت زیر به‌دست می‌آید:
-#
+{| class="wikitable"
-# میزان باروری کل (TFR):  این سنجه نشان می‌دهد که هر زن واقع در سن باروری خود، چند فرزند به دنیا می‏آورد. میزان باروری کل به‌صورت زیر به‌دست می‌آید:
+|+
+!'''TFR=''' حاصل جمع میزان‌‏های باروری ویژه سنی زنان واقع در سن باروری ×  تعداد  سال‏های سنین باروری (معمولاً 35 سال)
+|}
+میزان‏ باروری ویژه سنی، شدت یا فراوانی باروری را در گروه‎های سنی یا سنین منفرد نشان می‌‏دهد و از تقسیم تعداد موالید سالانه یک گروه سنی از زنان واقع در دوران باروری به تعداد زنان همان گروه سنی در میانه سال محاسبه می‏شود. چگونگی تغییر نرخ باروری کل در طول زمان که می‎تواند توسط مؤلفه‏‌های مستقیم (بیولوژیکی و رفتاری) و غیر مستقیم (اقتصادی و اجتماعی) تعیین شود، برای محققان و سیاست‌گذاران اهمیت خاصی دارد.<ref>[https://ecor.modares.ac.ir/article-18-1477-fa.html . احمدی و ازوجی، «تعیین‏ کننده‏‌های کلان اقتصادی-اجتماعی نرخ باروری کل در ایران با استفاده از الگوی خودهم‌‏بسته با وقفه توزیعی»،  1396ش، ص53.]</ref>
-TFR= حاصل جمع میزان‏های باروری ویژه سنی زنان واقع در سن باروری × تعداد سال‏های سنین باروری (معمولاً 35 سال)
+==تاریخچۀ کاهش نرخ باروری در جهان==
-میزان‏ باروری ویژه سنی، شدت یا فراوانی باروری را در گروه‎های سنی یا سنین منفرد نشان می‏دهد و از تقسیم تعداد موالید سالانه یک گروه سنی از زنان واقع در دوران باروری به تعداد زنان همان گروه سنی در میانه سال محاسبه می‏شود. چگونگی تغییر نرخ باروری کل در طول زمان که می‎تواند توسط مؤلفه‏های مستقیم (بیولوژیکی و رفتاری) و غیر مستقیم (اقتصادی و اجتماعی) تعیین شود، برای محققان و سیاست‌گذاران اهمیت خاصی دارد.<ref>. احمدی و ازوجی، «تعیین‏کننده‏های کلان اقتصادی-اجتماعی نرخ باروری کل در ایران با استفاده از الگوی خودهم‏بسته با وقفه توزیعی»،  1396ش، ص53.</ref>
+کاهش باروری به‌عنوان چالش مهم اجتماعی، ابتدا در کشورهای اروپایی و سپس در کشورهایی مانند کانادا و آمریکا رخ داد که دیدگاه‏های سکولار (ضد دین) را پذیرفته و باورهای سنتی درباره انسان و جهان را کنار نهادند.<ref>. ویکس، جمعیت؛ مقدمه‌ای بر مفاهیم و موضوعات، 1393ش، ص230.</ref> در اروپا طی قرن ۱۸ میلادی با کاهش تدریجیِ مرگ‏‌ومیر فرزندان، کاهش باروری شروع شد و اواخر همان قرن در فرانسه روش‏های جدید پیشگیری از بارداری رواج یافت و سپس به سایر مناطق اروپا گسترش یافت.<ref>.‌هاربر، تغییر جمعیت و آینده جهان، 1398ش، ص55 و 56.</ref>
-==تاریخچۀ کاهش نرخ باروری در جهان==
-کاهش باروری به‌عنوان چالش مهم اجتماعی، ابتدا در کشورهای اروپایی و سپس در کشورهایی مانند کانادا و آمریکا رخ داد که دیدگاه‏های سکولار (ضد دین) را پذیرفته و باورهای سنتی درباره انسان و جهان را کنار نهادند.<ref>. ویکس، جمعیت؛ مقدمه‌ای بر مفاهیم و موضوعات، 1393ش، ص230.</ref> در اروپا طی قرن 18 میلادی با کاهش تدریجیِ مرگ‏ومیر فرزندان، کاهش باروری شروع شد و اواخر همان قرن در فرانسه روش‏های جدید پیشگیری از بارداری رواج یافت و سپس به سایر مناطق اروپا گسترش یافت.<ref>.‌هاربر، تغییر جمعیت و آینده جهان، 1398ش، ص55 و 56.</ref> طی قرن بیستم، باروری اروپا به سطح جایگزینی رسید و بعد از یک دهه کوتاه فرزندآوری بالا، در اواسطه دهه 1960م، که سیاست‏های تشویق ولادت اجرا شد، دوباره سقط جنین، جلوگیری از بارداری و عقیم‏سازی رواج یافته و باروری کاهش یافت و در سال 2010م، به حدود 1. 5 فرزند رسید.<ref>. پوریانی و سبحانی‏نیا، افزایش جمعیت؛ نگرشها و راهبردها، 1393ش، ص131؛ هاربر، تغییر جمعیت و آینده جهان، 1398ش، ص58.</ref> آسیا، آمریکای لاتین و آفریقا تا پایان قرن بیستم از نرخ باروری بالایی برخوردار بودند؛ اما کاهش باروری در آسیا یک‏باره و بسیار سریع‏تر از اروپا رخ داد و به زیر سطح جایگزینی رسید. بین سال‏های 1950-2005م، باروری در آسیا و آمریکای لاتین از حدود 6 تولد به حدود 2. 5 تولد رسید. اکنون در دوسوم کشورهای جهان، از جمله ایران، آمریکا، آلمان، تایلند و شیلی، باروری در سطح جایگزینی یا کمتر قرار دارد.<ref>.‌هاربر، تغییر جمعیت و آینده جهان، 1398ش، ص58-59.</ref>
+طی قرن بیستم، باروری اروپا به سطح جایگزینی رسید و بعد از یک دهه کوتاه فرزندآوری بالا، در اواسطه دهه ۱۹۶۰م، که سیاست‏های تشویق ولادت اجرا شد، دوباره [[سقط جنین]]، جلوگیری از بارداری و عقیم‏‌سازی رواج یافته و باروری کاهش یافت و در سال ۲۰۱۰م، به حدود ۱.۵ فرزند رسید.<ref>. پوریانی و سبحانی‏نیا، افزایش جمعیت؛ نگرشها و راهبردها، 1393ش، ص131؛ هاربر، تغییر جمعیت و آینده جهان، 1398ش، ص58.</ref> آسیا، آمریکای لاتین و آفریقا تا پایان قرن بیستم از نرخ باروری بالایی برخوردار بودند؛ اما کاهش باروری در آسیا یک‌‏باره و بسیار سریع‏تر از اروپا رخ داد و به زیر سطح جایگزینی رسید. بین سال‏های ۱۹۵۰-۲۰۰۵م، باروری در آسیا و آمریکای لاتین از حدود ۶ تولد به حدود ۲.۵ تولد رسید. اکنون در دوسوم کشورهای جهان، از جمله ایران، آمریکا، آلمان، تایلند و شیلی، باروری در سطح جایگزینی یا کمتر قرار دارد.<ref>.‌هاربر، تغییر جمعیت و آینده جهان، 1398ش، ص58-59.</ref>
 ==نظریه‌های علمی دربارۀ کاهش نرخ باروری==
-به ‌اعتقاد ﺟﺎﻣﻌﻪ‏ﺷﻨﺎﺳﺎن و اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن، توسعۀ اﻗﺘﺼﺎدی–اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺆﺛﺮﺗﺮﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ و ﺷﺮط ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮای ﮐﺎﻫﺶ ﺑﺎروری است؛ اما به‌اعتقاد برخی کارشناسان، ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‏ﻫﺎی ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺧﺎﻧﻮاده، ﻋﺎﻣﻠﯽ ﻣﻬﻢ در ﮐﺎﻫﺶ ﺑﺎروری بوده و اساساً کاهش برخی ﺳﻄﻮح ﺑﺎروری، فقط با اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﯾﻞ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی امکان‌پذیر است.<ref>. مقصودپور، «عوامل مؤثر بر کاهش نرخ باروری در ایران از دیدگاه علم اقتصاد در دوره زمانی 1365-1390»،  1394ش، ص87.</ref> در تبیین چرایی کاهش نرخ باروری، نظریات گوناگونی وجود دارد.
+به ‌اعتقاد ﺟﺎﻣﻌﻪ‏ﺷﻨﺎﺳﺎن و اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن، توسعۀ اﻗﺘﺼﺎدی–اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺆﺛﺮﺗﺮﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ و ﺷﺮط ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮای ﮐﺎﻫﺶ ﺑﺎروری است؛ اما به‌اعتقاد برخی کارشناسان، ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‏ﻫﺎی ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺧﺎﻧﻮاده، ﻋﺎﻣﻠﯽ ﻣﻬﻢ در ﮐﺎﻫﺶ ﺑﺎروری بوده و اساساً کاهش برخی ﺳﻄﻮح ﺑﺎروری، فقط با اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﯾﻞ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی امکان‌پذیر است.<ref>[https://ejip.ir/article-1-738-fa.html . مقصودپور، «عوامل مؤثر بر کاهش نرخ باروری در ایران از دیدگاه علم اقتصاد در دوره زمانی 1365-1390»،  1394ش، ص87.]</ref> در تبیین چرایی کاهش نرخ باروری، نظریات گوناگونی وجود دارد.
 ===نظریه گذار جمعیتی===
-نظریه گذار جمعیتی، با تاکید بر عوامل اقتصادی، باروری پایین را نتیجه مستقیم نوسازی و صنعتی‌شدن می‏داند که به بهبود شرایط بهداشتی و سطح زندگی، کاهش مرگ‏ومیر و افزایش احتمال بقای کودکان و در نتیجه، کاهش باروری می‌انجامد. طبق این نظریه، سبک زندگی شهرنشینی و صنعتی‌شدن، پرورش فرزندان را هزینه‏آور ساخته و به‏تدریج، ارزش‏های فرزندآوری را از بین می‏برد.<ref>. مقصودپور، «عوامل مؤثر بر کاهش نرخ باروری در ایران از دیدگاه علم اقتصاد در دوره زمانی 1365-1390»،  1394ش، ص85.</ref>
+نظریه گذار جمعیتی، با تاکید بر عوامل اقتصادی، باروری پایین را نتیجه مستقیم نوسازی و صنعتی‌شدن می‏داند که به بهبود شرایط بهداشتی و سطح زندگی، کاهش مرگ‌‏ومیر و افزایش احتمال بقای کودکان و در نتیجه، کاهش باروری می‌انجامد. طبق این نظریه، سبک زندگی شهرنشینی و صنعتی‌شدن، پرورش فرزندان را هزینه‌‏آور ساخته و به‌‏تدریج، ارزش‏های فرزندآوری را از بین می‏‌برد.<ref>[https://ejip.ir/article-1-738-fa.html . مقصودپور، «عوامل مؤثر بر کاهش نرخ باروری در ایران از دیدگاه علم اقتصاد در دوره زمانی 1365-1390»،  1394ش، ص85.]</ref>
 ===نظریه عرضه و تقاضا===
-نظریه عرضه و تقاضا، کاهش مرگ‏ومیر کودکان و فراتر رفتن تعداد آنان از توان مالی والدین را سبب کاهش باروری می‏داند.<ref>. احمدی و ازوجی، «تعیین‏کننده‏های کلان اقتصادی-اجتماعی نرخ باروری کل در ایران با استفاده از الگوی خودهم‏بسته با وقفه توزیعی»،  1396ش، ص55.</ref>
+نظریه عرضه و تقاضا، کاهش مرگ‏‌ومیر کودکان و فراتر رفتن تعداد فرزندان از توان مالی والدین را سبب کاهش باروری می‏‌داند.<ref>[https://ecor.modares.ac.ir/article-18-1477-fa.html . احمدی و ازوجی، «تعیین‏ کننده‏‌های کلان اقتصادی-اجتماعی نرخ باروری کل در ایران با استفاده از الگوی خودهم‏‌بسته با وقفه توزیعی»،  1396ش، ص55.]</ref>
 ===نظریه‏‌های کلاسیک===
-نظریه‌های کلاسیک، عوامل کاهش باروری را شامل توسعه اقتصادی، شهرنشینی و صنعتی‌شدن دانسته‏اند؛ یعنی زندگی صنعتی، با حذف بسیاری از کارکردهای خانواده، هم هزینه آموزش و تحصیل فرزندان برای یافتن کار تخصصی را افزایش داده و هم بازدهی اقتصادی آنان را از طریق مشاغل دستمزدی، کاهش داده است.<ref>.‌هاربر، تغییر جمعیت و آینده جهان، 1398ش، ص55-56.</ref>
+نظریه‌های کلاسیک، عوامل کاهش باروری را شامل توسعه اقتصادی، شهرنشینی و صنعتی‌شدن دانسته‌‏اند؛ یعنی زندگی صنعتی، با حذف بسیاری از کارکردهای [[خانواده]]، هم هزینه آموزش و تحصیل فرزندان برای یافتن کار تخصصی را افزایش داده و هم بازدهی اقتصادی آنان را از طریق مشاغل دستمزدی، کاهش داده است.<ref>.‌هاربر، تغییر جمعیت و آینده جهان، 1398ش، ص55-56.</ref>
 ===نظریه‌های توسعه===
-بر اساس نظریه‌های توسعه، تفکیک شدید نقش‏های زنانه و مردانه در جوامع گذشته، مانع کار زنان در بیرون از خانه می‏شد و در بیشتر جوامع غیرصنعتی، فرزندآوری و فرزندپروی، کار اصلی زنان در زندگی بود؛ اما در جوامع صنعتی و پس از آن، تفکیک نقش‏های زنانه و مردانه، به‏دلیل انقلاب در نیروی کار دستمزدی و فرصت‏های تحصیلی برای زنان کم‏تر می‏شود.
+بر اساس نظریه‌های توسعه، تفکیک شدید نقش‏‌های زنانه و مردانه در جوامع گذشته، مانع کار زنان در بیرون از خانه می‌‏شد و در بیشتر جوامع غیرصنعتی، فرزندآوری و فرزندپروی، کار اصلی زنان در زندگی بود؛ اما در جوامع صنعتی و پس از آن، تفکیک نقش‌‏های زنانه و مردانه، به‏‌دلیل انقلاب در نیروی کار دستمزدی و فرصت‏‌های تحصیلی برای زنان کم‏تر می‏‌شود.
 ===نظریه‌های فرهنگی - اجتماعی===
-نظریات فرهنگی- اجتماعی، کاهش باروری را ناشی از تغییرات فرهنگی و اجتماعی، مخصوصاً آموزش و تحصیلات و به‏ویژه افزایش زنان تحصیل‏کرده می‏دانند که باروری زیر سطح جایگزینی را در برخی کشورها پدید آورده است.
+نظریات فرهنگی- اجتماعی، کاهش باروری را ناشی از تغییرات فرهنگی و اجتماعی، مخصوصاً آموزش و تحصیلات و به‏‌ویژه افزایش زنان تحصیل‏‌کرده می‏‌دانند که باروری زیر سطح جایگزینی را در برخی کشورها پدید آورده است.
-طبق برخی نظریات، ارزش‏ها و باورهای اساسی دربارۀ نیازهای کودکان، تغییر یافته و با لذت‏گرا شدن جوامع، گسترش ارزش‎هایی همچون ارتقای خود، آزادی انتخاب، تاکید بر کیفیت زندگی، بهره‏گیری از اوقات فراغت و اجتناب از تعهدات، مانع سرمایه‏گذاری افراد روی فرندان می‏شود.<ref>. مقصودپور، «عوامل مؤثر بر کاهش نرخ باروری در ایران از دیدگاه علم اقتصاد در دوره زمانی 1365-1390»،  1394ش، ص57 و 87.</ref>
+طبق برخی نظریات، ارزش‏ها و باورهای اساسی دربارۀ نیازهای کودکان، تغییر یافته و با لذت‏‌گرا شدن جوامع، گسترش ارزش‎هایی همچون ارتقای خود، آزادی انتخاب، تاکید بر کیفیت زندگی، بهره‏‌گیری از اوقات فراغت و اجتناب از تعهدات، مانع سرمایه‏‌گذاری افراد روی فرزندان می‏شود.<ref>[https://ejip.ir/article-1-738-fa.html . مقصودپور، «عوامل مؤثر بر کاهش نرخ باروری در ایران از دیدگاه علم اقتصاد در دوره زمانی 1365-1390»،  1394ش، ص57 و 87.]</ref>
 ===نظریه‌های برابری جنسیتی===
-بر اساس نظریه‏های برابری جنسیتی، نرخ باروری در جوامع پیشرفته به دو عامل بستگی دارد؛ هماهنگی بین تحصیل و فرصت‏های شغلی زنان و قابلیت زنان برای بهره‏برداری از این فرصت‏ها. زنان علی‏رغم داشتن فرصت‏های مختلف اشتغال و تحصیل، فرزندآوری را مانع استفاده از این فرصت‏ها می‌بینند و برای استفاده از آنها، تعداد فرزندان خود را کاهش می‏دهند.<ref>. احمدی و ازوجی، «تعیین‏کننده‏های کلان اقتصادی-اجتماعی نرخ باروری کل در ایران با استفاده از الگوی خودهم‏بسته با وقفه توزیعی»،  1396ش، ص56.</ref>
+بر اساس نظریه‌‏های [[برابری جنسیتی]]، نرخ باروری در جوامع پیشرفته به دو عامل بستگی دارد؛ هماهنگی بین تحصیل و فرصت‏‌های شغلی زنان و قابلیت زنان برای بهره‌‏برداری از این فرصت‏ها. زنان علی‏رغم داشتن فرصت‌‏های مختلف اشتغال و تحصیل، فرزندآوری را مانع استفاده از این فرصت‌‏ها می‌بینند و برای استفاده از آنها، تعداد فرزندان خود را کاهش می‌‏دهند.<ref>[https://ecor.modares.ac.ir/article-18-1477-fa.html . احمدی و ازوجی، «تعیین‏ کننده‏‌های کلان اقتصادی-اجتماعی نرخ باروری کل در ایران با استفاده از الگوی خودهم‌‏بسته با وقفه توزیعی»،  1396ش، ص56.]</ref>
 ===نظریه نهادی===
-نظریه نهادی بر عواملی همچون تاثیر سیاست‏های جمعیتی دولت‏ها، منحصربه‏فرد بودن بافت‏های فرهنگی در تاثیر بر باروری، تغییر در نظم حقوقی و سیاسی، بهبود وضعیت زنان در خانواده و اقتصاد و تغییر ارزش‏های خانوادگی تاکید دارد.
+نظریه نهادی بر عواملی همچون تاثیر سیاست‏‌های جمعیتی دولت‏‌ها، منحصربه‌‏فرد بودن بافت‏های فرهنگی در تاثیر بر باروری، تغییر در نظم حقوقی و سیاسی، بهبود وضعیت زنان در خانواده و اقتصاد و تغییر ارزش‏های خانوادگی تاکید دارد.
 ===نظریه ارتقای اجتماعی===
-نظریه ارتقای اجتماعی، باروری و کاهش آن را با توجه به منزلت اجتماعی والدین و تاثیر فرزندآوری بر این موضوع، تبیین می‏کند.
+نظریه ارتقای اجتماعی، باروری و کاهش آن را با توجه به منزلت اجتماعی والدین و تاثیر فرزندآوری بر این موضوع، تبیین می‌‏کند.
 ===نظریه اشاعه===
-نظریه اشاعه، کاهش باروری را متاثر از اشاعۀ تکنولوژی‏های نوین کنترل موالید و آگاهی افراد از آن می‏داند.<ref>. چراغی کوتیانی، بحران خاموش؛ واکاوی جامعه‏شناختی علل فرهنگی-اجتماعی کاهش باروری در ایران، 1397ش، ص63، 64 و 96.</ref>
+نظریه اشاعه، کاهش باروری را متاثر از اشاعۀ تکنولوژی‌‏های نوین کنترل موالید و آگاهی افراد از آن می‏‌داند.<ref>. چراغی کوتیانی، بحران خاموش؛ واکاوی جامعه‏شناختی علل فرهنگی-اجتماعی کاهش باروری در ایران، 1397ش، ص63، 64 و 96.</ref>
 ==نرخ باروری در ایران==
 ===آغاز برنامه‌های تنظیم خانواده و کاهش نرخ باروری===
-در ایران، اولین اقدامات تنظیم خانواده در سال 1334ش، با تاسیس ادارۀ بهداشت مادران و کودکان در وزارت بهداشت رخ داد و یک انجمن خیریه‏ای با کمک صندوق بین‏المللی، قرص اسپرم‏کش و کاندوم را به مراکز مختلف داد. برنامه‏های جمعیتی در ایران، نخستین‏بار در سال 1341ش، به‏طور جدی دنبال شد و در سال 1343ش، سیاست‏های کنترل جمعیت مورد تایید دولت قرار گرفت. در اواخر 1345ش، شورای عالی بهداشت و تنظیم خانواده تشکیل شد و از سال 1346ش با صدور بیانیه تهران، این برنامه‏ها اجرا شد که در نتیجه، رشد جمعیت ایران از 3. 13 در دهه 1335-1345ش، به 2. 71 در دهه بعدی رسید.<ref>. پوریانی و سبحانی‏نیا، افزایش جمعیت؛ نگرش‌ها و راهبردها، 1393ش، ص22 و 131-140.</ref>
+در ایران، اولین اقدامات تنظیم خانواده در سال ۱۳۳۴ش، با تاسیس ادارۀ بهداشت مادران و کودکان در وزارت بهداشت رخ داد و یک انجمن خیریه‏‌ای با کمک صندوق بین‌‏المللی، قرص اسپرم‏‌کش و کاندوم را به مراکز مختلف داد. برنامه‌‏های جمعیتی در ایران، نخستین‌‏بار در سال ۱۳۴۱ش، به‏‌طور جدی دنبال شد و در سال ۱۳۴۳ش، سیاست‏های کنترل جمعیت مورد تایید دولت قرار گرفت. در اواخر ۱۳۴۵ش، شورای عالی بهداشت و تنظیم خانواده تشکیل شد و از سال ۱۳۴۶ش با صدور بیانیه تهران، این برنامه‏‌ها اجرا شد که در نتیجه، رشد جمعیت ایران از ۳.۱۳ در دهه ۱۳۳۵-۱۳۴۵ش، به ۲.۷۱ در دهه بعدی رسید.<ref>. پوریانی و سبحانی‏نیا، افزایش جمعیت؛ نگرش‌ها و راهبردها، 1393ش، ص22 و 131-140.</ref>
-پس از انقلاب اسلامی عملاَ برنامه تنظیم خانواده تعطیل شد و با آغاز جنگ، نرخ رشد جمعیت به 3. 9 رسید؛ بدین منظور، از دهه 1370ش، سیاست‏های گوناگون کاهش جمعیت اجرا شد که سرعت کاهش جمعیت ناشی از این سیاست‏ها برخلاف پیش‏بینی‏های صورت‏گرفته، بسیار بالا بوده است؛ به‏گونه‏ای که در سال 1393ش، نرخ باروری عمومی در ایران، 1. 6 کودک بوده است؛ یعنی در این سال، از هر ازدواج، کمتر از دو نفر متولد شده و نرخ باروری به پایین‏تر از حد جایگزینی و جمعیت در آستانه نابودی قرار گرفته است؛ به همین دلیل، در سال 1391ش، شورای عالی انقلاب فرهنگی، راهبردهایی برای جلوگیری از کاهش نرخ باروری و ارتقای آن تصویب و ابلاغ کرد.<ref>. پوریانی و سبحانی‏نیا، افزایش جمعیت؛ نگرش‌ها و راهبردها، 1393ش، ص22 و 131-140.</ref>
+پس از انقلاب اسلامی عملاَ برنامه تنظیم خانواده تعطیل شد و با آغاز جنگ، نرخ رشد جمعیت به ۳.۹ رسید؛ بدین منظور، از دهه ۱۳۷۰ش، سیاست‏های گوناگون کاهش جمعیت اجرا شد که سرعت کاهش جمعیت ناشی از این سیاست‏ها برخلاف پیش‏‌بینی‏‌های صورت‏‌گرفته، بسیار بالا بوده است؛ به‌‏گونه‏‌ای که در سال ۱۳۹۳ش، نرخ باروری عمومی در ایران، ۱.۶ کودک بوده است؛ یعنی در این سال، از هر [[ازدواج]]، کمتر از دو نفر متولد شده و نرخ باروری به پایین‏‌تر از حد جایگزینی و جمعیت در آستانه نابودی قرار گرفته است؛ به همین دلیل، در سال ۱۳۹۱ش، شورای عالی انقلاب فرهنگی، راهبردهایی برای جلوگیری از کاهش نرخ باروری و ارتقای آن تصویب و ابلاغ کرد.<ref>. پوریانی و سبحانی‏نیا، افزایش جمعیت؛ نگرش‌ها و راهبردها، 1393ش، ص22 و 131-140.</ref>
 ===بحران نرخ باروری در ایران===
-بر اساس آمارهای موجود، ایران سریع‏ترین سیر کاهش نرخ باروری را در تاریخ بشر داشته است.<ref>. قاسمی، «بازخوانی سریع‌ترین سیر کاهش نرخ باروری در تاریخ بشریت»،  وب‌سایت کیهان.</ref>روند تحولات باروری در ایران، نشان می‏دهد که میزان باروری کل از سال 1367ش به بعد، به‌سرعت روند انتقالی خود را طی کرده و در سال 1379ش، میزان باروری کل به 2. 17 رسیده است.<ref>. نصیری و همکاران، «بررسی تاثیر عوامل اقتصادی بر نرخ باروری در ایران»،  1396ش، ص74.</ref>
+بر اساس آمارهای موجود، ایران سریع‏ترین سیر کاهش نرخ باروری را در تاریخ بشر داشته است.<ref>[https://kayhan.ir/fa/news/110093/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%D8%B1%DB%8C%D8%B9%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%DA%A9%D8%A7%D9%87%D8%B4-%D9%86%D8%B1%D8%AE-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%A8%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%AA . قاسمی، «بازخوانی سریع‌ترین سیر کاهش نرخ باروری در تاریخ بشریت»،  وب‌سایت کیهان.]</ref>روند تحولات [[باروری]] در ایران، نشان می‏‌دهد که میزان باروری کل از سال ۱۳۶۷ش به بعد، به‌سرعت روند انتقالی خود را طی کرده و در سال ۱۳۷۹ش، میزان باروری کل به ۲.۱۷ رسیده است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/9983/fa . نصیری و همکاران، «بررسی تاثیر عوامل اقتصادی بر نرخ باروری در ایران»،  1396ش، ص74.]</ref>
-در سرشماری سال 1385ش، میزان باروری کل کشور 1. 8 فرزند برای هر مادر و رشد جمعیتی کشور 1. 62 بوده است. نرخ بحرانی باروری که از نابودی جمعیت جلوگیری می‏کند، حدود 2. 4 است؛ اما متوسط رشد جمعیت کشور در سال 1390ش 1. 29 یعنی در وضعیت بحرانی و پایین‏تر از حد بقا بوده و طبق برآوردها، ایران از سال 1404ش، با رشد منفی جمعیت مواجه خواهد شد.<ref>. نصیری و همکاران، «بررسی تاثیر عوامل اقتصادی بر نرخ باروری در ایران»،  1396ش، ص74.</ref>
+در سرشماری سال ۱۳۸۵ش، میزان باروری کل کشور ۱.۸ فرزند برای هر مادر و رشد جمعیتی کشور ۱.۶۲ بوده است. نرخ بحرانی باروری که از نابودی جمعیت جلوگیری می‏‌کند، حدود ۲.۴ است؛ اما متوسط رشد جمعیت کشور در سال ۱۳۹۰ش ۱.۲۹  یعنی در وضعیت بحرانی و پایین‏‌تر از حد بقا بوده و طبق برآوردها، ایران از سال ۱۴۰۴ش، با رشد منفی جمعیت مواجه خواهد شد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/9983/fa . نصیری و همکاران، «بررسی تاثیر عوامل اقتصادی بر نرخ باروری در ایران»،  1396ش، ص74.]</ref>
-برآوردهای مرکز آمار ایران بر مبنای اطلاعات سازمان ثبت احوال نیز نشان می‌دهد که میزان باروری کل ایران در سال‌های 1396ش، 1397ش، 1398ش، 1399ش و 1400ش، به‌ترتیب برابر 2. 09، 1. 95، 1. 74، 1. 65 و 1. 61 فرزند به‌ازای هر زن بوده است. در سال‌های 1401ش و 1402ش، نرخ باروری درحدود 1. 6 تثبیت شده است.<ref>. محمودی، «نگاهی اجمالی به تحولات جمعیتی در ایران»،  وب‌سایت شورای عالی انقلاب فرهنگی.</ref>
+برآوردهای مرکز آمار ایران بر مبنای اطلاعات سازمان ثبت احوال نیز نشان می‌دهد که میزان باروری کل ایران در سال‌های ۱۳۹۶ش، ۱۳۹۷ش، ۱۳۹۸ش، ۱۳۹۹ش و ۱۴۰۰ش، به‌ترتیب برابر ۲.۰۹ ، ۱.۹۵، ۱.۷۴، ۱.۶۵ و ۱.۶۱ فرزند به‌ازای هر زن بوده است. در سال‌های ۱۴۰۱ش و ۱۴۰۲ش، نرخ باروری درحدود ۱.۶ تثبیت شده است.<ref>[https://sccr.ir/news/25113/1/ . محمودی، «نگاهی اجمالی به تحولات جمعیتی در ایران»،  وب‌سایت شورای عالی انقلاب فرهنگی.]</ref>
 ===قوانین جلوگیری از کاهش نرخ باروری===
-تا دهۀ‌ نود، فرزندآوری در قوانین جمهوری اسلامی، دچار محدودیت‏هایی بوده است؛ به‌عنوان مثال، طبق مادۀ 1 قانون تنظیم خانواده و جمعیت سال 1372ش، «کلیۀ امتیازاتی که در قوانین بر اساس تعداد فرزندان یا عائله، پیش‏بینی و وضع شده‏اند، در مورد فرزندان چهارم و بعد که پس از یک سال از تصویب این قانون متولد می‏شوند، قابل محاسبه و اعمال نخواهد بود».  <ref>. «قانون تنظیم خانواده و جمعیت»،  وب‌سایت مجلس شورای اسلامی ایران.</ref> حتی در بودجۀ عمومی سال 1392ش، نیز حدود 130میلیارد ریال برای تنظیم و کنترل جمعیت اختصاص یافت؛ <ref>. قاسمی، جنگ جهانی جمعیت: بررسی توطئه‌ها و سیاست‌های جمعیت در ایران و جهان، 1394ش، ص176-177 و ص187-188.</ref>
+تا دهۀ‌ نود، فرزندآوری در قوانین جمهوری اسلامی، دچار محدودیت‏‌هایی بوده است؛ به‌عنوان مثال، طبق مادۀ ۱ قانون تنظیم خانواده و جمعیت سال ۱۳۷۲ش، «کلیۀ امتیازاتی که در قوانین بر اساس تعداد فرزندان یا عائله، پیش‏‌بینی و وضع شده‌‏اند، در مورد فرزندان چهارم و بعد که پس از یک سال از تصویب این قانون متولد می‏‌شوند، قابل محاسبه و اعمال نخواهد بود».<ref>[https://rc.majlis.ir/fa/law/show/92239 . «قانون تنظیم خانواده و جمعیت»،  وب‌سایت مجلس شورای اسلامی ایران.]</ref> حتی در بودجۀ عمومی سال ۱۳۹۲ش، نیز حدود ۱۳۰میلیارد ریال برای تنظیم و کنترل جمعیت اختصاص یافت؛ <ref>. قاسمی، جنگ جهانی جمعیت: بررسی توطئه‌ها و سیاست‌های جمعیت در ایران و جهان، 1394ش، ص176-177 و ص187-188.</ref>
-در دهۀ 1390ش، آیت‌الله خامنه‌ای، سیاست‌های کلی جمعیّت را ابلاغ کرد که بندهای متعددی، ازجمله افزایش فرزند، اختصاص تسهیلات برای بارداری، شیردهی، هزینه‏های بیمه‏ای مادران و درمان ناباروری و تقویت نهادها و مؤسسات ذی‌ربط، تاکید بر ارزش فرزندپروری و ارائه خدمات مشاوره‏ای برمبنای فرهنگ و ارزش‌های اسلامی-ایرانی و تقویت خدمات بهداشتی در جهت سلامت باروری و فرزندپروری<ref>. خامنه‌ای، «ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت»،  وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آِیت‌الله خامنه‌ای، بندهای 2-4.</ref> را شامل می‌شود. وی در سیاست‌های کلی خانواده نیز بر ایجاد سازوکارهای لازم برای ارتقاء سلامت همه‌جانبه خانواده‌ها به‌ویژه سلامت باروری و افزایش فرزندآوری در جهت برخورداری از جامعه جوان، سالم، پویا و بالنده<ref>. خامنه‏ای، «ابلاغ سیاست‌های کلی خانواده»،  وب‏سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‏الله خامنه‏ای، بند16.</ref> تاکید کرده است.
+در دهۀ ۱۳۹۰ش، آیت‌الله خامنه‌ای، سیاست‌های کلی جمعیّت را ابلاغ کرد که بندهای متعددی، ازجمله افزایش فرزند، اختصاص تسهیلات برای بارداری، شیردهی، هزینه‏‌های بیمه‌‏ای مادران و درمان ناباروری و تقویت نهادها و مؤسسات ذی‌ربط، تاکید بر ارزش فرزندپروری و ارائه خدمات مشاوره‌‏ای برمبنای فرهنگ و ارزش‌های اسلامی-ایرانی و تقویت خدمات بهداشتی در جهت سلامت باروری و فرزندپروری<ref>[https://khl.ink/f/26440 . خامنه‌ای، «ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت»،  وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آِیت‌الله خامنه‌ای، بندهای 2-4.]</ref> را شامل می‌شود. وی در سیاست‌های کلی خانواده نیز بر ایجاد سازوکارهای لازم برای ارتقاء سلامت همه‌جانبه خانواده‌ها به‌ویژه سلامت باروری و افزایش فرزندآوری در جهت برخورداری از جامعه جوان، سالم، پویا و بالنده<ref>[https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=34254 . خامنه‏‌ای، «ابلاغ سیاست‌های کلی خانواده»،  وب‏سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌‏الله خامنه‌‏ای، بند16.]</ref> تاکید کرده است.
-سند مهندسی فرهنگی کشور نیز بر فرهنگ‏سازی برای دستیابی به جمعیت مطلوب و اصلاح بینش و نگرش مسئولان و مردم نسبت به پیامدهای منفی کاهش باروری به‌ویژه زیر حد جانشینی؛ تدوین سیاست‌ها، برنامه‏ها و قوانین و مقررات حمایتی و تشویقی برای دستیابی به نرخ باروری مناسب، جمعیت مطلوب و لغو سیاست‌ها، برنامه‏ها و قوانین و مقررات مشوق کاهش باروری و تبیین نظریه جمعیتی اسلام و ترویج آن توسط روحانیت برای اصلاح نگرش مســئولان و مردم نسبت به فواید باروری و افزایش نرخ آن<ref>. «سند نقشه مهندسی فرهنگی کشور»،  1393ش، ص50-51.</ref> تاکید دارد.
+سند مهندسی فرهنگی کشور نیز بر فرهنگ‌‏سازی برای دستیابی به جمعیت مطلوب و اصلاح بینش و نگرش مسئولان و مردم نسبت به پیامدهای منفی کاهش باروری به‌ویژه زیر حد جانشینی؛ تدوین سیاست‌ها، برنامه‏‌ها و قوانین و مقررات حمایتی و تشویقی برای دستیابی به نرخ باروری مناسب، جمعیت مطلوب و لغو سیاست‌ها، برنامه‏‌ها و قوانین و مقررات مشوق کاهش باروری و تبیین نظریه جمعیتی اسلام و ترویج آن توسط روحانیت برای اصلاح نگرش مســئولان و مردم نسبت به فواید باروری و افزایش نرخ آن<ref>. «سند نقشه مهندسی فرهنگی کشور»،  1393ش، ص50-51.</ref> تاکید دارد.
-در راستای همین اسناد بالادستی، در مجلس قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت پس از هفت سال اجرای آزمایشی، در سال 1400ش، تصویب و ابلاغ شد که تمام مواد آن در راستای حذف سیاست کنترل جمعیت و افزایش باروری و رشد جمعیت تدوین شده و مباحثی چون درمان زوجین نابارور، پیشگیری از ناباروری و سقط، آموزش‌هایی جهت سلامت باروری و توجه به عوامل اقتصادی چون مسکن، بیکاری، تسهیلات ازدواج و اشتغال زنان را شامل می‌شود.<ref>. قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت»،  وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.</ref>
+در راستای همین اسناد بالادستی، در مجلس قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت پس از هفت سال اجرای آزمایشی، در سال ۱۴۰۰ش، تصویب و ابلاغ شد که تمام مواد آن در راستای حذف سیاست کنترل جمعیت و افزایش باروری و رشد جمعیت تدوین شده و مباحثی چون درمان زوجین نابارور، پیشگیری از ناباروری و سقط، آموزش‌هایی جهت سلامت باروری و توجه به عوامل اقتصادی چون مسکن، بیکاری، تسهیلات ازدواج و اشتغال زنان را شامل می‌شود.<ref>[https://rc.majlis.ir/fa/law/show/1678266 . قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت»،  وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.]</ref>
 ===چرایی کاهش نرخ باروری در ایران===
-برخلاف تصور عامه دربارۀ تاثیر اصلیِ شاخص‏های صرفاً اقتصادی بر کاهش باروری، بر اساس بسیاری از تحقیقات، مهم‏ترین عامل و سرعت‏دهنده اصلی کاهش باروری در ایران، اشتغال زنان بوده و سهم عوامل اجتماعی و فرهنگی بیشتر بوده است.<ref>. نصیری و همکاران، «بررسی تاثیر عوامل اقتصادی بر نرخ باروری در ایران»،  1396ش، ص73 و 78.</ref>
+برخلاف تصور عامه دربارۀ تاثیر اصلیِ شاخص‏‌های صرفاً اقتصادی بر کاهش باروری، بر اساس بسیاری از تحقیقات، مهم‏ترین عامل و سرعت‏‌دهنده اصلی کاهش باروری در ایران، اشتغال زنان بوده و سهم عوامل اجتماعی و فرهنگی بیشتر بوده است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/9983/fa . نصیری و همکاران، «بررسی تاثیر عوامل اقتصادی بر نرخ باروری در ایران»،  1396ش، ص73 و 78.]</ref>
-نوسازی اجتماعی و پیامدهای مدرنیته نیز سبب بدبینی به آینده، گسترش فردگرایی و رشد ارزش‏هایی چون منفعت‏طلبی، لذت‏جویی و خردگرایی شده و سبک‏های جدید زندگی، مانند هم‏باشی، ازدواج سفید، بی‏فرزندی، طلاق و تجرد را توجیه‏پذیر کرده است؛ ضمن آن‌که رشد سریع شهرنشینی و افزایش مهاجرت به شهرها، افزایش سطح تحصیلات افراد، گسترش ارتباطات و سرعت تاثیر رسانه‏های جدید به تغییر نگرش همسران به باروری و همگی این عوامل به کاهش نرخ باروری انجامیده است.<ref>. حیدرآبادی و همکاران، «تاثیر نوسازی اجتماعی بر میزان باروری و ناباروری»،  1398ش، ص369</ref>
+نوسازی اجتماعی و پیامدهای مدرنیته نیز سبب بدبینی به آینده، گسترش فردگرایی و رشد ارزش‏هایی چون منفعت‏‌طلبی، لذت‏‌جویی و خردگرایی شده و سبک‏‌های جدید زندگی، مانند هم‏باشی، [[ازدواج سفید]]، بی‏‌فرزندی، [[طلاق]] و تجرد را توجیه‏‌پذیر کرده است؛ ضمن آن‌که رشد سریع شهرنشینی و افزایش مهاجرت به شهرها، افزایش سطح تحصیلات افراد، گسترش ارتباطات و سرعت تاثیر رسانه‏‌های جدید به تغییر نگرش همسران به باروری و همگی این عوامل به کاهش نرخ باروری انجامیده است.<ref>[https://mjms.mums.ac.ir/article_14820_d6f4108d212177e1711772e66584a97b.pdf . حیدرآبادی و همکاران، «تاثیر نوسازی اجتماعی بر میزان باروری و ناباروری»،  1398ش، ص369]</ref>
 ==پانویس==
@@ خط ۸۹: / خط ۹۰: @@
 ==منابع==
-* احمدی، علی‏محمد و ازوجی، علاءالدین، «تعیین‏کننده‏های کلان اقتصادی-اجتماعی نرخ باروری کل در ایران با استفاده از الگوی خودهم‏بسته با وقفه توزیعی»،  نشریۀ پژوهش‏های اقتصادی، شماره 3، 1396ش.
+*احمدی، علی‏محمد و ازوجی، علاءالدین، «تعیین‏کننده‏های کلان اقتصادی-اجتماعی نرخ باروری کل در ایران با استفاده از الگوی خودهم‏بسته با وقفه توزیعی»،  نشریۀ پژوهش‏های اقتصادی، شماره 3، 1396ش.
 *
-* پوریانی، محمدحسین و سبحانی‏نیا، محمد، افزایش جمعیت؛ نگرش‌ها و راهبردها، تهران، پاد‌اندیشه، 1393ش.
+*پوریانی، محمدحسین و سبحانی‏نیا، محمد، افزایش جمعیت؛ نگرش‌ها و راهبردها، تهران، پاد‌اندیشه، 1393ش.
 *
-* چراغی کوتیانی، اسماعیل، بحران خاموش؛ واکاوی جامعه‏شناختی علل فرهنگی-اجتماعی کاهش باروری در ایران، قم؛ مؤسسه امام خمینی، 1397ش.
+*چراغی کوتیانی، اسماعیل، بحران خاموش؛ واکاوی جامعه‏شناختی علل فرهنگی-اجتماعی کاهش باروری در ایران، قم؛ مؤسسه امام خمینی، 1397ش.
 *
-* حیدرآبادی، ابوالقاسم و همکاران، «تاثیر نوسازی اجتماعی بر میزان باروری و ناباروری»،  نشریه دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، 1398ش.
+*حیدرآبادی، ابوالقاسم و همکاران، «تاثیر نوسازی اجتماعی بر میزان باروری و ناباروری»،  نشریه دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، 1398ش.
 *
-* خامنه‌ای، سیدعلی، «ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت»،  و‌ب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آِیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ انتشار: 30 اردیبهشت 1393ش.
+*خامنه‌ای، سیدعلی، «ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت»،  و‌ب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آِیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ انتشار: 30 اردیبهشت 1393ش.
 *
-* خامنه‌ای، سیدعلی، «ابلاغ سیاست‌های کلی خانواده»،  وب‏سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‏الله خامنه‏ای، تاریخ انتشار: 13 شهریور 1395ش.
+*خامنه‌ای، سیدعلی، «ابلاغ سیاست‌های کلی خانواده»،  وب‏سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‏الله خامنه‏ای، تاریخ انتشار: 13 شهریور 1395ش.
 *
-* سرایی، حسن، روش‏های مقدماتی تحلیل جمعیت (با تاکید بر باروری و مرگ‌ومیر)،  تهران، دانشگاه تهران، 1381ش.
+*سرایی، حسن، روش‏های مقدماتی تحلیل جمعیت (با تاکید بر باروری و مرگ‌ومیر)،  تهران، دانشگاه تهران، 1381ش.
 *
-* «سند نقشه مهندسی فرهنگی کشور»،  تهران، دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، 1393ش.
+*«سند نقشه مهندسی فرهنگی کشور»،  تهران، دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، 1393ش.
 *
-* ضاربان، ایرج و همکاران، جمعیت‌شناسی و خدمات باروری سالم، تربت حیدریه، جامعه‌نگر، 1393ش.
+*ضاربان، ایرج و همکاران، جمعیت‌شناسی و خدمات باروری سالم، تربت حیدریه، جامعه‌نگر، 1393ش.
 *
-* کاظمی‏پور، شهلا، روش‏های مقدماتی تحلیل جمعیت (رشته علوم اجتماعی)،  تهران، پیام نور، 1397ش.
+*کاظمی‏پور، شهلا، روش‏های مقدماتی تحلیل جمعیت (رشته علوم اجتماعی)،  تهران، پیام نور، 1397ش.
 *
-* «قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت»،  وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازدید: 5 بهمن 1403ش.
+*«قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت»،  وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازدید: 5 بهمن 1403ش.
 *
-* قاسمی، صالح، جنگ جهانی جمعیت: بررسی توطئه‌ها و سیاست‌های جمعیت در ایران و جهان، کتاب ابرار، 1394ش.
+*قاسمی، صالح، جنگ جهانی جمعیت: بررسی توطئه‌ها و سیاست‌های جمعیت در ایران و جهان، کتاب ابرار، 1394ش.
 *
-* قاسمی، صالح، «بازخوانی سریع‌ترین سیر کاهش نرخ باروری در تاریخ بشریت»،  وب‌سایت کیهان، تاریخ انتشار: 9 مرداد 1396ش.
+*قاسمی، صالح، «بازخوانی سریع‌ترین سیر کاهش نرخ باروری در تاریخ بشریت»،  وب‌سایت کیهان، تاریخ انتشار: 9 مرداد 1396ش.
 *
-* محمودی، محمدجواد، «نگاهی اجمالی به تحولات جمعیتی در ایران»،  وب‌سایت شورای عالی انقلاب فرهنگی، تاریخ انتشار: 30 اردیبهشت 1403ش.
+*محمودی، محمدجواد، «نگاهی اجمالی به تحولات جمعیتی در ایران»،  وب‌سایت شورای عالی انقلاب فرهنگی، تاریخ انتشار: 30 اردیبهشت 1403ش.
 *
-* مقصودپور، محمدعلی، «عوامل مؤثر بر کاهش نرخ باروری در ایران از دیدگاه علم اقتصاد در دوره زمانی 1365-1390»،  نشریه اقتصادی، شماره 5 و 6، 1394ش.
+*مقصودپور، محمدعلی، «عوامل مؤثر بر کاهش نرخ باروری در ایران از دیدگاه علم اقتصاد در دوره زمانی 1365-1390»،  نشریه اقتصادی، شماره 5 و 6، 1394ش.
 *
-* نصیری، سارا و همکاران، «بررسی تاثیر عوامل اقتصادی بر نرخ باروری در ایران»،  نشریه رازی، شماره 154، 1396ش.
+*نصیری، سارا و همکاران، «بررسی تاثیر عوامل اقتصادی بر نرخ باروری در ایران»،  نشریه رازی، شماره 154، 1396ش.
 *
-* ویکس، جان، جمعیت؛ مقدمه‌ای بر مفاهیم و موضوعات، ترجمه الهه میرزایی، تهران، موسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور، 1393ش.
+*ویکس، جان، جمعیت؛ مقدمه‌ای بر مفاهیم و موضوعات، ترجمه الهه میرزایی، تهران، موسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور، 1393ش.
 *
-* ‌هاربر، سارا، تغییر جمعیت و آینده جهان، ترجمه روح‌الله جلیلی و لیلا زندی، تهران، نقد فرهنگ، 1398ش.
+*‌هاربر، سارا، تغییر جمعیت و آینده جهان، ترجمه روح‌الله جلیلی و لیلا زندی، تهران، نقد فرهنگ، 1398ش.
 [[رده: ویکی‌جنسیت]]
+[[رده: نهاد خانواده]]
+[[رده: نهاد حقوق]]
+[[رده: مسائل و آسیب‌های اجتماعی]]
+[[رده: ساختار اجتماعی]]
+[[رده: فلسفه]]
+[[رده: بدن]]