رابعه عدویه: تفاوت میان نسخه‌ها

}}

رابِعِۀ عَدَویّه (د ۱۸۰ یا ۱۸۵ ق / ۷۹۶ یا ۸۰۱ م)، از [[زنان]] عارف و زاهد قرن دوم / ۸م، ملقب به تاج‌الرجال می‌باشد. کنیۀ رابعـه را «ام‌الخیر» گفته‌انـد و ازآن‌رو که در دست‌ یافتن به کمالات معنوی و مراتب عرفانی‌گوی سبقت را از [[مردان]] ربوده بود، او را «تاج‌الرجال» لقب داده‌اند.<ref>منوفی، نیز ابن‌خلکان، همانجاها؛ اعتمادالسلطنه، ۳ / ۱۳۸؛ نیز نک‍ : شیمل، ۴۲</ref>

رابعه دختر «اسماعیل عدوی قیسی» بود. نام او را از این جهت رابعه گذاشتند که فرزند چهارم [[خانواده]] بود و قبل از خود سه خواهر داشت.<ref>عطار نیشابوری، 1378، ص 73</ref> رابعه یکی از کسانی است که فریدالدین عطار در کتاب تذکره الاولیاء از او یاد کرده‌ است. رابعه صوفی‌ای بود ربودهٔ جذبات الهیه و در طریقت جذبه‌اش بر سلوک غلبه داشت. او طبع شاعری هم داشته و اشعاری در عشق به خدا سروده‌ است.

==نام های دیگر وی==

*رابعه بنت اسماعيل، زوجه احمد بن ابي‌الحواري

*مالک بن دينار

اگر سال مرگ رابعه را ۱۸۰ یا ۱۸۵ق در نظر بگیریم، در می‌یابیم که دورۀ زندگی او با روزگار ۳ امام شیعه، یعنی صادق (۸۳- ۱۴۸ ق)، کاظم (۱۲۸-۱۸۳ ق) و رضا (ع) (۱۴۸-۲۰۳ ق) معاصر بوده‌ است. اکنون با توجه به اینکه حدود ۳۰ تن از راویان سخنان امام صادق (ع) از میان صوفیه بودند، <ref>امینی‌نژاد، ۳۴ </ref>و نیز ماجرای دیدار شقیق بلخی (د ۱۹۴ق / ۸۱۰م)، از همنشینان رابعه با امام کاظم (ع) که پس از آن وی راوی سخنان امام شد، <ref>دلائل ... ، ۳۱۷؛ نک‍ : ابن‌جوزی، ۲ / ۱۸۵؛ انصاری، ۲۱۵-۲۱۶</ref> می‌توان احتمال داد که وی با اندیشه‌های ائمه آشنایی داشته است. شباهت دیدگاه‌های رابعه دربارۀ حب الٰهی، فنا، توکل، خوف، توبه، معرفت درونی، و مناجات‌ها و گفته‌های او با سخنان علی (ع) در دعای کمیل، و شباهت مناجات‌های او با بخش‌هایی از مناجات المحبین و صحیفۀ امام سجاد (ع)، و دعاها و سخنان امام صادق (ع) خطاب به فضیل عیاض نیز این گمان را تقویت می‌کند. <ref>نک‍ : مناوی، ۱۰۶؛ شیبی، ۱ / ۳۲۱-۳۲۲، ۲ / ۲۹؛ سهروردی، ۱۸۳؛ عطار، ۸۱، ۸۳، ۸۷- ۸۸؛ جامی، ۶۱۶؛ قشیری، ۲۶۲، ۵۳۱؛ میبدی، ۶ / ۱۷۰-۱۷۱؛ محمد بن منور، ۲۶۳</ref>

عطار نیشابوری: «آن مخدره‌ی خدر خاص، آن مستوره‌ی ستر اخلاص، آن سوخته‌ی عشق و اشتیاق، آن شیفته‌ی قرب و احتراق، آن نایب مریم صفیه، آن مقبول رجال، رابعه‌ی عدویّه – رحمها الله تعالی – اگر کسی گوید که ذکر او در صف رجال چرا کردی؟ گوییم خواجه‌ی انبیا- علیه الصلوة والسلام– می‌فرماید که «ان الله لا ینظر الی صورکم»، کار به صورت نیست به نیّت نکوست... چون [[زن]] در راه خدای– تعالی– [[مرد]] باشد او را زن نتوان گفت.» <ref>رابعه در گذار از پل مجاز. [مجله علمی-پژوهشی ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی بهار ۱۳۸۹ شماره ۱۸</ref>

نقل است که خادمه رابعه وقتی طعام می ساخت، پیاز می‌بایست. گفت اگر فرمایی از همسایه بیارم؟ رضا نداد و گفت: چهل سال است تا عهد کرده‌ام که غیر از خدا از کس چیزی نخواهم. امروز عهد بشکنم! در این سخن بود که مرغی از هوا پیاز بینداخت. [ابوالقاسم رادفر، زنان عارف، انتشارات مدحت، 1385، ص 108]

رابعه نخستین صوفی بود که بر یاد خدا همراه با محبت خالصانه، فارغ از شوق بهشت و ترس از دوزخ تأکید می‌کرد و این دو را آفت پرستش بی‌شائبۀ خداوند می‌شمرد. <ref>سلمی، ۲۹-۳۱؛ ابوطالب، ۲ / ۱۱۳-۱۱۴؛ غزالی، نیمۀ دوم از ربع منجیات، ۸۶۶؛ عطار، ۸۰، ۸۳، ۸۷ </ref>تأکید بسیار او بر حب خداوند و عشق مطلق به او، چنان‌که در قلب عاشق هیچ جایی برای چیز دیگری باقی نمی‌گذارد، و نیز تأکید او بر رعایت شرایط آن، ازجمله تقوا و ترک دنیا، صدق و ترک همۀ دعویها، و اندوهی که برخاسته از دوری و شوق رسیدن است، رابعه را از بسیاری از صوفیان معاصر وی متمایز می‌سازد، تا آنجا که برخی محققان او را «آغازگر عرفان عاشقانه» در اسلام و «شهید عشق الٰهی» خوانده‌اند. <ref>زین، ۸۸- ۸۹؛ بدوی، ۷۸-۸۰؛ ریتر، ۱۳۷؛ شیمل، 38-40؛ اسمیث، 97-104؛ ماسینیون، «بحث»، 215-216</ref>

تعالیم رابعۀ عدویه را که برگرفته از جهان‌بینی توحیدی اوست، می‌توان در ۴ زمینۀ اصلی خلاصه کرد:

شرط در یافتن و رسیدن به این عشق، که حجاب‌های معرفتی را از میان برمی‌دارد و سالک را به مشاهدۀ مولا می‌رساند، بریدن از غیر خدا در اندیشه، قول، عمل و قلب است تا آنجا که از نظر او، دوست‌ داشتن اولیای خدا، و دشمن‌ داشتن شیطان نیز مصداق توجه به غیر به شمار می‌آید.<ref>غزالی، نیمۀ دوم از ربع منجیات، ۹۴۷، ۱۰۰۳؛ سلمی، ۲۹-۳۰؛ عطار، ۸۰-۸۱، ۸۳، ۸۶؛ سهروردی، ۸۹؛ نخشبی، ۸۲</ref> رابعه تا آنجا پیش می‌رود که حقیقت کفر و ایمان در دنیا را، فراق و وصال با خداوند در قیامت می‌داند <ref>میبدی، ۱۰ / ۱۴۹</ref>

#پایبندی به شریعت، در عین فرارفتن از ظاهر و کوشش برای رسیدن به باطن دین، و نیز بی‌ارزش‌ شمردن زهدورزی میان‌تهی و کرامت‌های صوفیانه.<ref>نخشبی، ۱۸۰؛ پند پیران، ۱۴۷- ۱۴۸؛ عطار، ۷۸</ref>

#اهتمام به عبادت بسیار، قناعت و فقر. رابعه مشغول‌ بودن به دنیا را با یاد خداوند قابل جمع نمی‌دید و وجود روحیۀ رضا، استغنا و حیا در او، نه‌ تنها راه درخواست از خلق را بر او می‌بست، بلکه حتى مانع از آن می‌شد که از خدا چیزی بخواهد.<ref> قشیری، ۴۲۴؛ ابن‌خلکان، ۲ / ۲۸۶-۲۸۷؛ عطار، ۸۴-۸۶؛ هجویری، ۵۲۶؛ ابن‌جوزی، ۴ / ۲۷- ۲۸</ref>

{{پانویس}}

==منابع==

*[https://rch.ac.ir/article/Details/13574/ دانشنامه جهان اسلام]

*[https://www.cgie.org.ir/fa/article/246106/%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B9%D9%87-%D8%B9%D8%AF%D9%88%DB%8C%D9%87/ دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی]