بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
<big>'''بدن در علم فقه،'''</big> | <big>'''بدن در علم فقه،'''</big> احکام فقهی در مورد بدن. | ||
در علم فقه برخی مباحث بنیادین در مورد بدن زنان و مردان وجود دارد، طبق این مباحث حقیقت ارتباط انسان با بدن تعیین شده و میزان اختیارات انسان در مورد بدن خود نیز تعیین خواهد شد. علاوه بر این، فقها از جایگاه بدن در تظام تئوریک و کاربردهای عملی روزمره و همچنین مسائل مستحدثه و معاصر مربوط به بدن بحث کرده‌اند. | در علم فقه برخی مباحث بنیادین در مورد بدن زنان و مردان وجود دارد، طبق این مباحث حقیقت ارتباط انسان با بدن تعیین شده و میزان اختیارات انسان در مورد بدن خود نیز تعیین خواهد شد. علاوه بر این، فقها از جایگاه بدن در تظام تئوریک و کاربردهای عملی روزمره و همچنین مسائل مستحدثه و معاصر مربوط به بدن بحث کرده‌اند. | ||
== | ==مالکیت بدن از نظر فقها== | ||
بدن مردان و زنان نه تنها با جنس آنان ارتباط دارد، بلکه با مباحث جنسیتی نیز مرتبط است؛ به‌عنوان مثال، مفهوم بدن مصرفی نشان می‌دهد که انسانها می‌توانند به جای تولید محصولات اقتصادی بدن خود را مصرف کنند، اما چنین مفهومی در فقه با چالش‌هایی | بدن مردان و زنان نه تنها با جنس آنان ارتباط دارد، بلکه با مباحث جنسیتی نیز مرتبط است؛ به‌عنوان مثال، مفهوم بدن مصرفی نشان می‌دهد که انسانها می‌توانند به جای تولید محصولات اقتصادی بدن خود را مصرف کنند، اما چنین مفهومی در فقه با چالش‌هایی روبه‌رو است و پرسش اساسی این است که آیا طبق مبانی فقهی امکان مصرف بدن و استفاده از بدن به منزله محصول مصرفی صحیح است، یا انسانها چنین حقی را ندارند؟ در این زمینه میان فقها اختلاف نظر عمیقی وجود دارد. برخی می‌گویند انسان مالک تکوینی اعضای بدن خود است، یعنی بدن از املاک صاحب بدن به شمار می‌آید. طبق این قول صاحبان بدن اختیارات زیادی نسبت به بدن خواهند داشت و می‌توانند بخشی از آن را بفروشند، یا اجاره بدهند و یا تصرفات دیگری نظیر فروش و اجاره داشته باشند. اکثر فقها این قول را نپذیرفته‌اند.<ref>مکارم شیرازی، بحوث فقهیه هامه،1422ق، ص135. </ref> | ||
برخی نیز می‌گویند رابطه بدن و صاحب بدن از نوع ملکیت ذاتی است، یعنی تنها می‌تواند در آن تصرف کند و از جهات دیگر ملک انسان نیست؛ مثلا تنها می‌تواند از دستان استفاده کند، اما حق واگذاری یا ناقص کردن را نخواهد داشت. باید احترام ذات بدن حفظ شود.<ref>توحیدی، مصباح الفقاهه: تقریرات خویی سید ابوالقاسم، 1418ق، ج2، ص38. </ref> | برخی نیز می‌گویند رابطه بدن و صاحب بدن از نوع ملکیت ذاتی است، یعنی تنها می‌تواند در آن تصرف کند و از جهات دیگر ملک انسان نیست؛ مثلا تنها می‌تواند از دستان استفاده کند، اما حق واگذاری یا ناقص کردن را نخواهد داشت. باید احترام ذات بدن حفظ شود.<ref>توحیدی، مصباح الفقاهه: تقریرات خویی سید ابوالقاسم، 1418ق، ج2، ص38. </ref> | ||
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
آخرین قول این است که انسانها سلطه تصرف بر بدن دارند اما به هیچ عنوان مالک آن نمی‌باشند. به همین دلیل انسانها می‌توانند جسد را برای آزمایش‌های پزشکی بفرستند، یا ناخن و موهای خود را تغییر بدهند و تصرفاتی در آن بکنند، اما نمی‌توانند آنرا بفروشند یا ناقص کنند. کنش‌های ناسازگار با حرمت و احترام بدن جایز نیست؛ مثلا نمایش‌های بدنی زنانه منافی با حرمت بدن مجاز نیست.<ref>البار، الموقف الفقهی والاخلاقی من قضیۀ زرع الاعضاء، 1994م، ص187.</ref> | آخرین قول این است که انسانها سلطه تصرف بر بدن دارند اما به هیچ عنوان مالک آن نمی‌باشند. به همین دلیل انسانها می‌توانند جسد را برای آزمایش‌های پزشکی بفرستند، یا ناخن و موهای خود را تغییر بدهند و تصرفاتی در آن بکنند، اما نمی‌توانند آنرا بفروشند یا ناقص کنند. کنش‌های ناسازگار با حرمت و احترام بدن جایز نیست؛ مثلا نمایش‌های بدنی زنانه منافی با حرمت بدن مجاز نیست.<ref>البار، الموقف الفقهی والاخلاقی من قضیۀ زرع الاعضاء، 1994م، ص187.</ref> | ||
== | ==محورهای مطالعاتی در فقه بدن== | ||
===1. | ===1. استطاعت بدنی در عبادات=== | ||
برخی عبادات منوط به داشتن استطاعت بدن است. به‌عنوان نمونه وجوب حج مشروط به داشتن استطاعت بدنی از سوی حاجی است.<ref>طباطبائی یزدی، العروۀ الوثقی، ج2، 1423ق، ج۲، ص ۴۵۲</ref> چنانچه روزه گرفتن نیز منوط به داشتن توانمندی بدنی است و از شخص ضعیف و مریضی که توان روزه گرفتن را ندارند نیز ساقط شده است.<ref>شهید ثانی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع اسلام 1413ق، ج2، ص82.</ref> همچنین زن بارداری که روزه برای خودش یا جنین او ضرر داشته باشد، لازم نیست،<ref>شهید ثانی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع اسلام، 1413ق، ج2، ص86. </ref> حتی زنان شیر‌ده نیز موظفند که به سلامتی بدن خود و طفل شیر‌خوار او توجه داشته باشند.<ref>طباطبائی یزدی، عروۀ الوثقی، 1423ق، ج2، ص53. </ref> | برخی عبادات منوط به داشتن استطاعت بدن است. به‌عنوان نمونه وجوب حج مشروط به داشتن استطاعت بدنی از سوی حاجی است.<ref>طباطبائی یزدی، العروۀ الوثقی، ج2، 1423ق، ج۲، ص ۴۵۲</ref> چنانچه روزه گرفتن نیز منوط به داشتن توانمندی بدنی است و از شخص ضعیف و مریضی که توان روزه گرفتن را ندارند نیز ساقط شده است.<ref>شهید ثانی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع اسلام 1413ق، ج2، ص82.</ref> همچنین زن بارداری که روزه برای خودش یا جنین او ضرر داشته باشد، لازم نیست،<ref>شهید ثانی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع اسلام، 1413ق، ج2، ص86. </ref> حتی زنان شیر‌ده نیز موظفند که به سلامتی بدن خود و طفل شیر‌خوار او توجه داشته باشند.<ref>طباطبائی یزدی، عروۀ الوثقی، 1423ق، ج2، ص53. </ref> | ||
| خط ۲۴: | خط ۲۴: | ||
در بحث طهارت بدن مسئله جنسیت نیز مورد توجه فقها بوده است. در بسیاری موارد طهارت را به صورت یک اصل مشترک میان هر دو جنس زن و مرد ذکر کرده است، اما برخی اقتضائات خاص بدن زنانه در مسئله طهارت نیز مورد توجه قرار گرفته است و طرق خاصی برای پاکی بدن زنانه در هنگام عادت ماهیانه یا بعد از زایمان نیز ذکر شده است.<ref>شهید ثانی، الروضۀ البهیه فی شرح المعۀ الدمشقیۀ، 1382ش، ج1، ص102. </ref> | در بحث طهارت بدن مسئله جنسیت نیز مورد توجه فقها بوده است. در بسیاری موارد طهارت را به صورت یک اصل مشترک میان هر دو جنس زن و مرد ذکر کرده است، اما برخی اقتضائات خاص بدن زنانه در مسئله طهارت نیز مورد توجه قرار گرفته است و طرق خاصی برای پاکی بدن زنانه در هنگام عادت ماهیانه یا بعد از زایمان نیز ذکر شده است.<ref>شهید ثانی، الروضۀ البهیه فی شرح المعۀ الدمشقیۀ، 1382ش، ج1، ص102. </ref> | ||
== | ==جنبه‌های نمادین بدن در فقه== | ||
''' | '''نسبت بدن با قبله''' | ||
گاهی فقها به صورت نمادین بر برخی کنش‌های بدنی تأکید ویژه دارند؛ به‌عنوان مثال پرهیز از رو به قبله یا پشت به قبله بودن هنگام آمیزش و قضای حاجت یا وجوب رو به قبله بودن بدن هنگام نماز بر مردان و زنان به صورت مشترک واجب است. توجه روحانی و قلبی هنگام ادای اذکار نماز کافی نیست، بدن نیز باید کاملا رو به قبله باشد و حتی در خلال عبادت برای لحظات کوتاه نیز استقبال به قبله از بین نرود؛ یعنی فقها استقبال بدن به سوی قبله را نمادی از توجه ویژه انسانها به خداوند دانسته‌اند. چنانچه این استقبال از بین برود، گویا اصل ارتباط نمازگزار با خدا قطع خواهد شد.<ref>طباطبائی یزدی، العروۀ الوثقی،1423ق، ج2، ص101. </ref> | |||
''' | '''ریختن آب زمزم بر بدن''' | ||
یک مورد از نگاه نمادین به بدن در فقه، استحباب ریختن آب زمزم بر بدن قبل از سعی میان صفا و مروه است، گویا با ریختن آب زمزم بر بدن همه پلیدی‌ها از کل شخصیت جسمانی و روحانی حاجی برطرف خواهد شد و پاکی بدن با آب زمزم نمادی پاکی کل شخصیت حاجی از پلیدی‌ها است.<ref>نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، 1392ش، ج۱۹، ص ۴۱۱.</ref> | |||
از | |||
'''آرامش بدن هنگام نماز''' | |||
باید در هنگام بیان اذکار نماز بدن طمانینه و آرامش داشته باشد، گویا با آرام شدن بدن قلب نیز آرام و غرق در ارتباط با خدا خواهد شد.<ref>حائری یزدی، کتاب الصلاة، ۱۴۰۴ق، ص۲۲۵.</ref> | |||
== | ==احترام بدن در فقه== | ||
از نظر فقها اسلام | از نظر فقها بدن دارای حرمت است همه مسلمانان موظف هستند حرمت آنرا در هنگام تعامل با همدیگر نگه دارند؛ مثلا باید هرکسی موظف است که حریم دیگران را نگاه دارد و از جمله موارد حفظ حریم این است که به بدن دیگری آسیب نزند و از نگریستن با قصد لذت به بدن دیگری به صورت آشکار یا پنهانی خودداری نماید. البته اسلام راجع به بدن زنان در این خصوص حساسیت بیشتری دارد.<ref>حر عاملی، وسایل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۱۴۱.</ref> از نظر فقهای مسلمان بدن مسلمان، مخصوصا بدن زنان مسلمان دارای حرمت و احترام ویژه است، فردی غیر از همسر نمی‌تواند از نگاه به زیبایی‌های بدن زنان لذت ببرد. همچنین نگاه مردان و زنان به بدن همجنس خودشان نیز، اگر با قصد لذت و یا دارای پیامدهای سوء جنسی باشد، ممنوع است.<ref>نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، 1392ش، ج29، ص71. </ref> | ||
بدن حیوانات نیز از نظر اسلام دارای حرمت است، مثلا باید از ضرب و شتم حیوان یا لطمه زدن به بدن آن خودداری شود و هنگام ذبح نیز باید رو به قبله باشد و نام خدا در هنگام ذبح برده شود.<ref>حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ج۵، 1416ق، ص ۲۲۵- ۲۲۶.</ref> | |||
==سلامت بدن == | |||
طهارت بدن یک اصل اجتناب‌ناپذیر اسلامی است و به اشکال مختلف نسبت به پاک نگه داشتن ترغیب شده است، مثلا قبل از هر عبادت پاک کردن بخشی از بدن را الزامی کرده است.<ref>فیض کاشانی، معتصم الشیعه فی احکام الشریعه، 1429ق، ج1، ص241. </ref> همچنین در برخی موارد دیگر بر مردان و زنان غسل‌های خاصی الزامی شده است. یکی از مهم‌ترین موارد آن غسل بعد از آمیزش است که اسلام تلاش دارد با اعمال دستورات بهداشتی به ارتقای سلامت عمومی کمک کند علاوه بر این‌ها پاک کردن بدن، در هنگام عبادات<ref>سبزواری، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، 1388ش، ج3، ص54.</ref>، وارد شدن در مکان‌های مهم و مقدس اسلامی<ref>موسوی الخمینی، تحریر الوسیله، 1329ش، ج1، ص40. </ref> اعیاد<ref>بحرانی، الحدائق الناظره، بی‌تا، ج4، ص185. </ref> و به طور کلی در شرایط مختلف مستحب و کار نیک است.<ref>موسوی الخمینی، تحریر الوسیله، 1329ش، ج1، ص40. </ref> | |||
از نظر فقهای مسلمان ارتباط بدن با بهداشت عمومی بعد از مرگ نیز باید لحاظ شود. بدن میت قبل از دفن شدن ابتدا باید غسل داده شود و بعد از پوشاندن آن با کفن مخصوص، به صورتی که روبه قبله باشد، به خاک سپرده شود.<ref>طباطبائی، یزدی، العروة الوثقی، 1423ق، ج۲، ص3. </ref> چنانچه کسی بعد از مرگ بدن مرده‌ای را لمس کند، بر او غسل و تطهیر کردن بدن واجب است. در همه این موارد حفظ بهداشت عمومی لحاظ شده است.<ref>نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، 1392ش، ج۱۸، ص ۱۷۵.</ref> | از نظر فقهای مسلمان ارتباط بدن با بهداشت عمومی بعد از مرگ نیز باید لحاظ شود. بدن میت قبل از دفن شدن ابتدا باید غسل داده شود و بعد از پوشاندن آن با کفن مخصوص، به صورتی که روبه قبله باشد، به خاک سپرده شود.<ref>طباطبائی، یزدی، العروة الوثقی، 1423ق، ج۲، ص3. </ref> چنانچه کسی بعد از مرگ بدن مرده‌ای را لمس کند، بر او غسل و تطهیر کردن بدن واجب است. در همه این موارد حفظ بهداشت عمومی لحاظ شده است.<ref>نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، 1392ش، ج۱۸، ص ۱۷۵.</ref> | ||
