دانشمند زن: تفاوت میان نسخه‌ها

امروزه حضور زنان در عرصه‌های علمی پررنگ‌تر و تأثیرگذارتر از گذشته شده است تا جایی که در رشته‌های بسیاری، پیشگامی را از آنِ خود کرده‌اند. با این حال، در حوزه‌های انتزاعی مانند فلسفه و ریاضیات، این حضور کمرنگ‌تر و رشد آن کندتر بوده است. نهادهای علمی و صنعتی با ابتکارات مختلف، به‌ویژه در روز جهانی زنان و دختران در علم، می‌کوشند تا نقش زنان را در رشته‌های STEM (علوم، فناوری، مهندسی و ریاضی) ارتقا دهند؛ اما هنوز موانع جدی، ازجمله محدودیت‌های فردی، سازمانی، فرهنگی و قوانین داخلی و بیرونی، راه را برای حضور پرتعداد آنان در موقعیت‌های علمی نخبه‌گرا دشوار می‌سازد. اگرچه تلاش‌های جهانی برای کاهش این شکاف جنسیتی ادامه دارد، ولی هنوز در برخی زمینه‌ها، فاصلهٔ قابل توجهی بین حضور زنان و مردان احساس می‌شود.

زنان دانشمند، متخصصانی هستند که با بهره‌گیری از دانش، خلاقیت و روش‌های نظام‌مند علمی در تولید، توسعه یا کاربرد دانش در حوزه‌های علمی مشارکت فعال دارند. ویژگی ممتاز دانشمندان زن، توانایی تلفیق بینش‌های چندرشته‌ای با رویکردهای انتقادی به مسائل علمی و اجتماعی است که در مواردی منجر به خلق پارادایم‌های بدیل در علوم شده است.<ref>Whaley, Women's History as Scientists, 2003, p.34.</ref> دانشمندان زن را با تطبیق بر مراحل تحول علمی می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد.

روز جهانی زنان و دختران در علم، یک رویداد سالانه است که در ۱۱ فوریه با هدف ترویج مشارکت کامل و برابر زنان در رشته‌های علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات برگزار می‌شود. این روز در سال ۲۰۱۵م، با تصویب قطعنامه ۲۱۲/۷۰ مجمع عمومی سازمان ملل متحد به‌رسمیت شناخته شد و هر سال با تمرکز بر یک موضوع خاص، چالش‌های مرتبط با برابری جنسیتی در عرصهٔ علمی را مورد توجه قرار می‌دهد.<ref>Jordan, “Why we need an International Day?”, 2016, p.197–198.</ref> این رویداد با حمایت هیئت‌های نمایندگی دائمی چندین کشور از جمله آندورا، آنتیگوا و باربودا، ارمنستان، استرالیا، بوتان، شیلی، اکوادور، فنلاند، یونان، لتونی، مکزیک، نیجریه، جمهوری کره، سن مارینو و ازبکستان برگزار می‌شود.<ref>[https://www.un.org/en/observances/women-and-girls-in-science-day/assembly “International Day of Women and Girls in Science, 11 February”, website United Nations]</ref>

علی‌رغم رشد تدریجی تعداد زنان فارغ‌التحصیل در رشته‌های مختلف علمی و مهندسی در دانشگاه‌های آمریکا طی دهه‌های ۱۹۶۰ تا ۱۹۸۰م، این روند از دههٔ ۱۹۸۰م، با رکود مواجه شده و به سطحی ثابت رسیده است.<ref>[https://www.jstor.org/stable/29774475 Brush, “Women in Science and Engineering”, 1991, p.405.]</ref> مطالعات انجام‌شده در بریتانیا در سال ۲۰۱۳م، نیز حاکی از آن است که در طول ۲۵ سال منتهی به این تاریخ، مشارکت زنان در حوزه‌های علم، فناوری، مهندسی و ریاضیات رشد قابل‌توجهی نداشته و حضور آنان در این زمینه‌ها همچنان کمرنگ باقی مانده است.<ref>Fiegener, “Science and Engineering Degrees: 1966–2010”, 2013, p.98.</ref>

سازمان ملل متحد از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۴م، هر ساله با انتخاب موضوعات محوری در روز جهانی دانشمندان زن، به بررسی ابعاد مختلف چالش‌های برابری جنسیتی در حوزه‌های STEM پرداخته است، ازجمله: نقش تحول‌آفرین زنان در علوم، نقش رسانه‌ها در شکل‌دهی به کلیشه‌های جنسیتی، ارتباط علوم و اهداف صلح جهانی، اقتصاد پایدار، برابری در علم، فناوری و نوآوری، حل چالش‌های اجتماعی، بحران آب به‌عنوان محور عدالت جنسیتی، تأکید بر اقدامات عملی و ضرورت حضور زنان در پست‌های کلیدی علمی.<ref>[https://www.un.org/en/observances/women-and-girls-in-science-day/assembly “International Day of Women and Girls in Science, 11 February”, website United Nations.]</ref>

بر اساس گزارش‌های بین‌المللی، سهم دانشمندان زن در سطح جهانی از ۲۹٪ در سال ۲۰۰۲م، به ۴۱٪ در سال ۲۰۲۲م، افزایش یافته است. با این حال، توزیع این مشارکت از سال ۲۰۱۸م تا ۲۰۲۲م، ناهمگون است و کشورهایی مانند پرتغال، اسپانیا و آرژانتین بالاترین سهم را داشته‌اند. این نسبت برای دانشمندان زن در ایالات متحده، برابر ۴۲٪ است.<ref>[https://www.iscanews.ir/news/1261972/ صائبی صفت، «زنان چگونه جایگاه خود را در علم پیدا کنند؟ از کلیشه‌های جنسیتی تا برابری در دانش»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران دانشجویی ایران.]</ref>

بر اساس گزارش یوروست در سال ۲۰۲۳م، تعداد دانشمندان زن در اتحادیه اروپا به ۷٫۷ میلیون نفر رسید که افزایشی ۳۸۱٬۲۰۰ نفری نسبت به سال ۲۰۲۲م، را نشان می‌دهد. توزیع جغرافیایی این حضور ناهمگون بوده است، به‌طوری که دانمارک (۵۰٫۸٪) و اسپانیا (۵۰٪) و بلغارستان (۳۹٫۱٪) بالاترین سهم و مجارستان (۳۰٫۷٪) و فنلاند (۳۱٫۴٪) و ایتالیا با (۳۱٫۴٪) کمترین میزان مشارکت زنان در حوزه‌های علمی و مهندسی را داشتند.<ref>[https://www.iscanews.ir/news/1261972/ صائبی صفت، «زنان چگونه جایگاه خود را در علم پیدا کنند؟ از کلیشه‌های جنسیتی تا برابری در دانش»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران دانشجویی ایران.]</ref>

سهم جهانی دانشمندان زن در سال ۲۰۲۴م، تنها حدود ۳۳٫۳٪ از کل محققان جهان را تشکیل می‌دهند. این آمار از گزارش‌های سازمان ملل متحد و یونسکو استنباط می‌شود و نشان می‌دهد که از هر ۳ دانشمند، ۱ نفر زن است.<ref>[https://www.imna.ir/news/727449/ «روز جهانی زنان و دختران در علم + تاریخچه و شعار»، خبرگزاری ایمنا.]</ref>

دانشمندان زن ایرانی و جهانی، با کشف‌ها و دستاوردهایشان نقش مهمی در پیشرفت علم ایفا کرده‌اند. این زنان الهام‌بخش نسل‌های آینده در عرصه‌های علمی هستند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/513321/ نامور و ورع، «جایگاه و نقش علمی زنان در قدرت نرم (مطالعه موردی نقش زنان در ارکان نشریات علمی»، ۱۴۰۱ش، ص۱۳۱.]</ref>

از هیپاتیا در قرن چهارم میلادی، نخستین ریاضیدان زن و فیلسوف نوافلاطونی که در اسکندریه به تدریس ریاضیات و نجوم پرداخت و به‌دست افراطیون مذهبی کشته شد، تا ماری کوری، تنها دانشمندی که دو جایزهٔ نوبل در فیزیک و شیمی دریافت کرد، زنان همواره نقش کلیدی در پیشرفت علم داشته‌اند. روزالیند فرانکلین با تحقیقاتش در کریستالوگرافی DNA، پایه‌های کشف ساختار مارپیچ دوگانه را بنا نهاد، اما جایزه نوبل به همکاران مردش رسید. آدا لاولیس، اولین برنامه‌نویس جهان، با همکاری چارلز بابیج، مفاهیم پایه‌ای محاسبات کامپیوتری را توسعه داد. لیز مایتنر در کشف شکافت هسته‌ای نقش داشت، اما همکارش اوتو هان جایزه نوبل را دریافت کرد. ژوسلین بل برنل، کاشف تپ‌اخترها، نیز از سوی کمیته نوبل نادیده گرفته شد. دوروتی هاگکین با تکمیل تکنیک پراش اشعه ایکس، ساختار مولکول‌های پیچیده را رمزگشایی کرد و نوبل شیمی ۱۹۶۴م، را برد. سوفی ژرمن، ریاضیدان خودآموخته در نظریهٔ اعداد پیشگام بود. ورا روبین با اثبات وجود ماده تاریک، درک ما از کیهان را دگرگون کرد. ریتا لوی مونتالچینی، نوروبیولوژیست، فاکتور رشد عصبی را کشف کرد و نوبل پزشکی ۱۹۸۶م، را دریافت کرد.<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/77708/ «ده دانشمند برجسته زن جهان»، وب‌سایت عصر ایران.]</ref>

در سال ۱۳۹۷ش انجمن آکادمی‌های علوم آسیا (AASSA) در کتاب «شرح حال دانشمندان زن آسیا»، دکتر طاهره کاغذچی (استاد مهندسی شیمی دانشگاه امیرکبیر) و دکتر زهرا امام‌جمعه (استاد صنایع غذایی دانشگاه تهران) را به‌عنوان دو دانشمند برجسته ایرانی معرفی کرده است.<ref>[https://akhbarelmi.ir/78898/ «سه زن ایرانی در فهرست ۵۰ دانشمند زن برجسته آسیا، انتخاب محقق ایرانی به‌عنوان یکی از دو دانشمند زن برجسته استرالیا»، وب‌سایت دیده‌بان علم ایران.]</ref>

همچنین در طی سال‌های مختلف، دانشمندان زن ایرانی با دستاوردهای علمی برجسته در سطح جهانی مطرح شده‌اند. دکتر آذر اندامی (پزشک و باکتری‌شناس و سازندهٔ نوعی از واکسن وبا در ایران)،<ref>[https://farsi.nojumi.org/WebPages/Details.aspx?Id=329 «آذر اندامی نخستین نام ایرانی در سیاره زهره مروری بر زندگی پزشک و پژوهشگر نام‌آور ایرانی»، وب‌سایت مرکز مطالعات و پژوهش‌های فلکی-نجومی.]</ref> خانم ناهید یوسفیان (نخستین زن اتمی ایران)،<ref>[https://www.mizanonline.ir/fa/news/498451/ «زیتون سرخ»، خبرگزاری میزان.]</ref> دکتر فاطمه فرجادیان (نانودارورسانی)،<ref>[https://www.migna.ir/news/62320/ «بانوی ایرانی جزء افراد ۲ درصد دانشمند برتر جهان شناخته و معرفی شد»، وب‌سایت میگنا.]</ref> دکتر زرین اسحاقی (شیمی تجزیه)<ref>[https://www.irna.ir/news/84113068/ عبداللهی، «استاد دانشگاه پیام‌نور مشهد شیمی‌دان برجسته جهان شناخته شد»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> و دکتر آزیتا افراشی (زبان‌شناسی) از جمله زنان ایرانی هستند که در فهرست دانشمندان برتر جهان قرار گرفته‌اند.<ref>[https://www.ibna.ir/news/502263/ «نام آزیتا افراشی در جمع بانوان پژوهشگر ایرانی پراستناد»، خبرگزاری ایبنا.]</ref>

بررسی چراییِ محدودیتِ حضورِ زنان در موقعیت‌های حرفه‌ای و نهادهای علمیِ نخبه‌گرا، موضوعِ چندین دیدگاهِ نظریِ متفاوت بوده است. این رویکردهای تحلیلی به واکاویِ عوامل و موانعِ ساختاری، اجتماعی، فرهنگی و فردی می‌پردازند که منجر به شکل‌گیریِ نابرابریِ جنسیتی در عرصه‌های علمیِ نخبه‌پسند شده و سبب شده تا سهمِ زنان در دستیابی به جایگاه‌های برجستهٔ آکادمیک و تخصصی، نسبت به مردان، به‌طور چشمگیری محدود باقی بماند.<ref>[https://jwdp.ut.ac.ir/article_19259.html جانعلی‌زاده چوب بستی، «تحلیلی بر جایگاه زنان در نهادهای علمی و تخصصی نخبه»، ۱۳۸۶ش، ص۱۷۷.]</ref>

بحث تفاوت‌های بیولوژیکی به‌عنوان عامل اصلی کم‌نمایی زنان در علوم نخبه‌گرا، با چالش‌های جدی مواجه است. لورنس سامرس با استناد به یافته‌های تحقیقاتی در کتاب اگزای و شومن (۲۰۰۳م) تحت عنوان «زنان در علوم؛ فرایندها و پیامدهای شغلی»، عوامل ذاتی را مؤثرتر دانست. در حالی‌که نویسندگان این کتاب تفسیر او را رد کرده و نشان دادند که حتی اگر تفاوت‌های زیستی و عامل بیولوژیکی وجود داشته باشد، این عامل به‌تنهایی قادر به توجیه شکاف جنسیتی نیست و ترکیب پیچیده‌ای از عوامل اجتماعی-فرهنگی مانند تفاوت‌های جنسی به لحاظ بیولوژی مغز، جامعه‌پذیری جنسیتی در خانواده، مدرسه گروه همسالان، معلمان و مشاوران نقش تعیین‌کننده‌تری دارند. این یافته‌ها با تحقیقات جدیدتر که بر ساختارهای نظام‌مند تبعیض تأکید می‌کنند، همخوانی دارد.<ref>Etzkowitz and Gupta, “Women in Science: A Fair Shake?”, 2006, p.187-188.</ref>

بر اساس دیدگاه ریس و شی‌بینگر، این تصورات قالبی به‌صورت ناخودآگاه در نهادهای اجتماعی نهادینه شده‌اند و منجر به سوگیری‌های سیستماتیک در فرآیندهای ارزیابی، استخدام و ارتقای شغلی می‌شوند. ریس با نظریهٔ سلسله‌مراتب جنسیتی استدلال می‌کند که حتی در محیط‌های مدرن، ویژگی‌های رهبری مانند قاطعیت و استقلال به‌صورت ناخواسته با مردانگی مرتبط دانسته می‌شوند، در حالی‌که زنان به‌رغم دارا بودن این ویژگی‌ها، به‌دلیل ناهمخوانی با کلیشه‌های سنتی زنانه همانند مهربانی و جمع‌گرایی، اغلب به‌عنوان نامتناسب برای نقش‌های کلیدی ارزیابی می‌شوند.<ref>Rees, “Mainstreaming Gender Equality in Science in the European Union: The ‘ETAN Report’”, 2001, p.254-255.</ref> از سوی دیگر، شی‌بینگر در نظریهٔ تلهٔ شیشه‌ای نشان می‌دهد که این تصورات قالبی نه‌تنها در سطح فردی، بلکه در ساختارهای سازمانی نیز بازتولید می‌شوند؛ به‌گونه‌ای که شبکه‌های غیررسمی قدرت مانند حلقه‌های مشاوره‌ای یا تخصیص منابع پژوهشی عمدتاً مردانه‌محور باقی می‌مانند و زنان را از دسترسی به فرصت‌های برابر محروم می‌کنند.<ref>[https://jwdp.ut.ac.ir/article_19259.html جانعلی‌زاده چوب بستی، «تحلیلی بر جایگاه زنان در نهادهای علمی و تخصصی نخبه»، ۱۳۸۶ش، ص۱۸۲.]</ref>

نظریه ریزش به فرایند کاهش تدریجی حضور زنان در سطوح بالای حرفه‌ای و علمی اشاره دارد، که در آن زنان علی‌رغم مشارکت اولیه در مقاطع پایین‌تر مانند تحصیلات کارشناسی، به‌طور نامتناسبی در پست‌های ارشد مدیریتی، استادی تمام‌وقت یا موقعیت‌های نخبه‌گرای علمی کمتر نمایندگی می‌شوند.<ref>Sonnert, “Women in Science and Engineering: Advances, Challenges, and Solutions”, 1999, p.39.</ref> بر اساس دیدگاه هیلی، این پدیده ناشی از کلیشه‌های جنسیتی است که ویژگی‌های رهبری را با مردانگی مرتبط می‌دانند و زنان را به‌دلیل ناهمخوانی با این تصورات سنتی، در معرض ارزیابی‌های ناعادلانه قرار می‌دهند. این سوگیری‌ها در فرآیندهای استخدام و ارتقا تشدید می‌شود و همراه با بار مضاعف کاری (ترکیب نقش‌های خانوادگی و حرفه‌ای)، به حذف سیستماتیک زنان از عرصه‌های علمی نخبه‌گرا منجر می‌شود. غلبه بر این چالش‌ها نیازمند اصلاح ساختارهای نهادی و فرهنگ سازمانی است.<ref>Healy and et. al. , “Academic Employment and Gender: A Turkish Challenge to Vertical Sex Segregation”, 2005, p.251.</ref>

نظریه ریزش، کاهش حضور زنان در سطوح بالای علمی را به عوامل ساختاری نسبت می‌دهد.<ref>Etzkowitz and Gupta, “Women in Science: A Fair Shake?”, 2006, p.19.</ref> این نظریه سه راهکار اصلی برای بهبود وضعیت از جمله افزایش تعداد زنان ورودی به سیستم علمی، کاهش نرخ خروج آنان از مسیر علمی و تسهیل بازگشت زنان پس از وقفه‌های شغلی پیشنهاد می‌کند. این رویکردها در کنار هم می‌توانند شکاف جنسیتی در عرصه‌های علمی نخبه‌گرا را کاهش دهند.<ref>Sonnert, “Women in Science and Engineering: Advances, Challenges, and Solutions”, 1999, p.39.</ref>

زنان در محیط‌های علمی با تعارض نقش‌های سه‌گانهٔ خانوادگی، حرفه‌ای و مدیریت محیط جنسیتی مواجه هستند که این مسئله می‌تواند به خستگی جسمی و روانی، کاهش بهره‌وری پژوهشی و تأخیر در پیشرفت علمی آنان منجر شود.<ref>Etzkowitz and Gupta, “Women in Science: A Fair Shake?”, 2006, p.194.</ref> تحقیقات نشان می‌دهد که ارزش‌های فرهنگی و ساختارهای سازمانی به‌صورت سیستماتیک بر مشاغل دانشگاهی زنان، به‌ویژه در رشته‌های علوم و مهندسی، تأثیر منفی می‌گذارند. این چالش‌ها در مرحلهٔ گذار از دانشجوی دکتری به استادیاری تشدید می‌شود، زیرا این دوره اغلب با زمان فرزندآوری زنان همزمان می‌شود.<ref>Rees, “Mainstreaming Gender Equality in Science in the European Union: The ‘ETAN Report’”, 2001, p.253.</ref>

نظریهٔ مکانیزم‌های ممانعت نشان می‌دهد که چگونه نظام‌های علمی و حرفه‌ای به‌صورت تاریخی و ساختاری زنان را از دستیابی به موقعیت‌های نخبه‌گرا محروم کرده‌اند. این مکانیسم‌ها شامل دو استراتژی اصلی بوده‌اند. نخست؛ ممانعت مستقیم از ورود زنان به محیط‌های علمی مانند ممنوعیت حضور زنان در دانشگاه‌های معتبر تا دهه ۱۹۶۰م و دوم؛ تبعیض سیستماتیک پس از ورود، که از طریق گفتمان‌های تضعیف‌کنندهٔ توانمندی‌های فکری زنان و تأکید بر نقش‌های سنتی خانگی اعمال شده است. این فرایندها با ایجاد پیوندهای معنایی بین مردانگی و عقلانیت علمی از یک سو و زنانگی و حوزهٔ خصوصی از سوی دیگر، مشروعیت حضور زنان در عرصه‌های علمی را به چالش کشیده‌اند.<ref>Amâncio, “Reflections on Science as a Gendered Endeavour: Changes and Continuities”, 2005, p.77-78.</ref> رومیتو و ولپی‌تو تأکید می‌کنند که این مکانیسم‌های ممانعت، اگرچه امروز کمتر آشکار هستند، اما در قالب سوگیری‌های نهادی و فرهنگی تداوم یافته‌اند.<ref>[https://jwdp.ut.ac.ir/article_19259.html جانعلی‌زاده چوب بستی، «تحلیلی بر جایگاه زنان در نهادهای علمی و تخصصی نخبه»، ۱۳۸۶ش، ص۱۸۴.]</ref>

نظریهٔ کمبودها به موانع ساختاری (قانونی، سیاسی و اجتماعی) که دانشمندان زن را در محیط‌های علمی با محدودیت مواجه می‌سازد، اشاره دارد. این نظریه بر این اصل استوار است که دانشمندان زن به‌عنوان یک گروه، با فرصت‌های کمتر و موانع بیشتری در مسیر پیشرفت علمی مواجه هستند.<ref>Sonnert, “Women in Science and Engineering: Advances, Challenges, and Solutions”, 1999, p.42.</ref> موانع ساختاری شامل دو دستهٔ رسمی و غیررسمی می‌شوند که اگرچه موانع رسمی در دهه‌های اخیر کاهش یافته‌اند، اما موانع غیررسمی و ظریف‌تر همچنان پابرجا هستند.<ref>Settles and et. al. , “The Climate for Women in Academic Science: The Good, the Bad, and the Changeable”, 2006, p.47-48.</ref> این موانع شامل تبعیض جنسیتی، آزار جنسی و محدودیت در دسترسی به شبکه‌های اجتماعی حرفه‌ای می‌شود که همگی منجر به نتایج کاری ضعیف‌تر برای زنان در مقایسه با همتایان مردشان می‌شود.<ref>McGrayne, Nobel Women in Science: Their Lives, Struggles, and Momentous Discoveries, 1998, p.63.</ref>

این چالش‌ها در کنار مسئولیت‌های چندگانهٔ زنان (خانوادگی، حرفه‌ای و مدیریت محیط جنسیتی) و انتظارات فرهنگی از نقش‌های سنتی، چرخه‌ای از محرومیت را ایجاد می‌کند که تغییر آن مستلزم بازنگری در ساختارهای نهادی، فرهنگ سازمانی و ایجاد مکانیزم‌های حمایتی برای زنان در محیط‌های علمی است.<ref>Kemelgor and Etzkowitz, “Overcoming Isolation: Women's Dilemmas in American Academic Science”, 2001, p.239.</ref>

با توجه به جایگاه برجستهٔ دانشمندان زن در پیشبرد مرزهای علم، رفع موانع پیش روی آنان مستلزم اتخاذ راهکارهای چندسطحی است. در سطح فردی، ارائهٔ بورسیه‌های هدفمند در رشته‌های STEM (علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات)، تسهیلات مرخصی زایمان و برنامه‌های منتورشیپ می‌تواند به توانمندسازی آنان بینجامد.<ref>Bass, Bass and Stogdill‟s Handbook of Leadership: Theory, Research, and Managerial Applications, 1990, p.58.</ref> در سطح سازمانی، تعیین سهمیه‌های جنسیتی در پست‌های مدیریتی، ایجاد چارچوب‌های ارزیابی عاری از تبعیض و راه‌اندازی واحدهای حمایتی ضروری است.<ref>Frank, “Chinese Students’ Perceptions of Women in Management: Will It Be Easier?”, 2001, p.321-322.</ref> در بستر اجتماعی، بازنگری محتوای آموزشی با تأکید بر نقش‌آفرینی زنان، معرفی الگوهای موفق و اجرای کارزارهای آگاهی‌بخش می‌تواند کلیشه‌های جنسیتی را تعدیل کند.<ref>O'Sullivan and Sheridan, “Ms Representations: Women, Management,and Popular Culture”, 1999, p.16-17.</ref> در سطح کلان، تصویب قوانین ضمانت‌کنندهٔ برابری فرصت‌ها، اختصاص گرنت‌های پژوهشی ویژه و ایجاد شبکه‌های حرفه‌ای از جمله اقدامات مؤثر است.<ref>Traves and et. al. , “Careers of women managers in the retail industry”, 1997, p.137.</ref>