پاکدامنی: تفاوت میان نسخه‌ها

==مفهوم‌شناسی==

پاکدامنی در زبان فارسی کنایه از نجابت، پارسایی<ref>[https://vajehyab.com/amid/پاک-دامن?q=پاکدامن عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه پاکدامن.]</span></ref> و [[عفاف]] است.<ref>[https://vajehyab.com/amid/پاک-دامنی?q=پاکدامنی عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه پاکدامنی.]</span></ref> در لغت‌نامه دهخدا، «عفیف الازار» و پاکدامن مترادف هستند. مقصود از آزار، جامه‌ای است که قسمت پایین [[بدن]] را می‌پوشاند، بنابراین «عفیف الازار» به‌معنای پرهیزکاری و [[عفت]] است.<ref></span> [https://noorlib.ir/book/view/53064?volumeNumber=2&pageNumber=1970&viewType=pdf دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه آزار.</span>]</ref> با رویکرد شرح الاسمی «عفت» را عبارت از پاکدامنی دانسته‌اند<ref>[https://ganjoor.net/obeyd/aa/sh6 عبیدزاکانی، اخلاق الاشراف، باب سوم در عفت-مذهب منسوخ، وب‌سایت گنجور.]</span></ref> و «عفاف» نیز در همین معنا درنظر گرفته شده است.<ref>[https://vajehyab.com/motaradef/عفاف?q=عفاف دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه عفاف.]</span></ref>

عفت و عفاف از ریشهٔ «عفّ» هستند که عبارت است از پرهیز از آنچه زشت است، یا شایسته و زیبا نیست، یا آنچه حرام است، یا پرهیز از درخواست‌کردن است، یا به‌معنای صبر یا درست‌کاری است؛ پس «عفت» مهارکردن نفس از خواسته‌های نامناسب است، بسته به موقعیت هر فرد: مرد یا زن، جوان یا پیر، فقیر یا غنی، عالم یا جاهل.<ref>[https://mod1400.lib.eshia.ir/71460/8/180/عف مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، 1368ش، ج8، ص180.]</span></ref> بنابراین پاکدامنی و عفت گسترهٔ زیادی دارد همانند عفت جنسی، عفت شکمی و عفت زبانی.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/5415/7501/93683/پاکدامنی-و-پاکدستی وفا، «پاکدامنی و پاک‌دستی»، 1389ش، ص84.]</span></ref> معادل انگلیسی پاکدامنی، Chastity به‌معنای «پاکی جنسی» است؛ یعنی فرد از هرگونه [[تنظیم روابط‌‌ جنسی|روابط جنسی]] خارج از ازدواج پرهیز می‌کند.<ref>«</span> chastity»، وب‌سایت مجموعه آموزشی بیامور.»،</span></ref>

==پاکدامنی در ادبیات فارسی==

در شعر و ادب فارسی پاکدامنی، یک فضیلت زنانه است که به‌عنوان مهم‌ترین و اساسی‌ترین ویژگی او تلقی می‌شود. علاوه بر این، زندگی خانوادگی ایرانیان همیشه به‌گونه‌ای بوده که زنان با مردان بیگانه در ارتباط نباشند؛ ازاین‌روی خانه‌ها به‌صورت بیرونی و اندرونی ساخته می‌شد.<ref>[https://humanities.cfu.ac.ir/article_685.html یعقوبی، «پاکدامنی و پوشیدگی زن در جلوه‌گاه شعر پارسی»، 1396ش، ص46].</span></ref> زن شایسته نیز در شاهنامهٔ فردوسی زنی عفیف، با [[حیا]]، پوشیده و پاکدامن شناخته می‌شود.<ref>[https://humanities.cfu.ac.ir/article_685.html یعقوبی، «پاکدامنی و پوشیدگی زن در جلوه‌گاه شعر پارسی»، 1396ش،ص48.]</span></ref>

برخی معتقدند، ذکر نکردن حتی نام زنان –چه رسد به توصیف زیبایی‌های آنها- در غزل‌های عاشقانهٔ فارسی برای حفظ اخلاق عمومی و پاسداری از پاکدامنی تلقی شده و هرگونه تصویرپردازی از عشق میان زن و مرد، ضد اجتماعی و توهین به غیرت مردان خانواده محسوب می‌شده است. از این‌رو توصیف مِی نوشی و مستی به‌عنوان یکی از درون‌مایه‌های برجستهٔ شعر غنایی فارسی به‌کار رفته اما چنین امتیازی به توصیف زنان یا ابراز عشق به آنان تعلق نگرفته است.<ref></span>[https://www.iranicaonline.org/articles/gazal-2/ Yarshater, &quot;ḠAZAL ii. Characteristics And Conventions&quot;, 2006].</ref>

==پاکدامنی در ضرب‌المثل‌ها==

پژوهش‌های انجام‌شده روی ۲۴۰ ضرب‌المثل فارسی که هفتاد درصد آن دربارهٔ مردان است، نشان می‌دهد که صفات نیکِ مردان عبارت است از: «عقل و دانایی»، «شجاعت»، «تلاش‌گری»، «هنرمندی»، «جنگاوری و نام‌آوری»، «دارای همت بالا»، «رازداری»، «آینده‌نگری» و «عاشقی». در حالی‌که زن نیک، زنی است که دارای ویژگی‌هایی چون «زیبایی»، «جوانی»، «پارسایی»، «فرمان‌برداری»، «اطاعت»، «پاکدامنی» و «کدبانوگری» باشد.<ref></span>[http://www.isa.org.ir/گزارش-نشست-ها/378-گزارش-نشست-جامعه‌شناسی-زنان-و-جنسیت/1660-رویکرد-جنسیتی-ادبیات-فارسی حسینی، «رویکرد جنسیتی ادبیات فارسی»، انجمن جامعه‌شناسی ایران.</span>]</ref> همین امر موجب شده برخی پژوهشگران، زبان فارسی را نسبت به [[جنسیت]]، بی‌طرف ندانسته و آن را دارای خصلتی مردسالار و سلطه‌جو بدانند.<ref>[http://www.isa.org.ir/گزارش-نشست-ها/378-گزارش-نشست-جامعه‌شناسی-زنان-و-جنسیت/1660-رویکرد-جنسیتی-ادبیات-فارسی حسینی، «رویکرد جنسیتی ادبیات فارسی»، انجمن جامعه‌شناسی ایران.</span>]</ref>

با آن‌که در فرهنگ ایرانی و ادبیات فارسی، پاکدامنی فضیلتی نیکو برای زنان در نظر گرفته شده است؛<ref>[https://humanities.cfu.ac.ir/article_685.html یعقوبی، «پاکدامنی و پوشیدگی زن در جلوه‌گاه شعر پارسی»، 1396ش، ص46.]</span></ref> اما کسی را عفیف دانسته‌اند که چشم را از دیدن نامحرم، گوش را از شنیدن غیبت، دست را از تصرف در مال دیگران، زبان را از گفتار فاحش و نفس را از ناشایست دور نگه دارد.<ref>عبیدزاکانی، اخلاق الاشراف، 1374ش، ص94.</span></ref> بر همه خلق سرافراز بود هر که چو سرو پاکدامن بود و راست‌رو و کوته‌دست<ref>[https://ganjoor.net/jamal/divan/tarkib/sh2 عبدالرزاق اصفهانی، «دیوان اشعار»، ترکیبات، شماره 2، وب‌سایت گنجور.]</span></ref>

==انواع پاکدامنی==

در زبان فارسی «شهوت» و «غریزهٔ جنسی» یکسان تلقی می‌شود؛<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/295271/عفت-و-پاکدامنی شب‌زنده‌دار، «عفت و پاکدامنی»، 1343ش، ص9.]</span></ref> اما پرهیز از شهوت جنسی، منحصر به حفظ عورت از حرام نیست؛ بلکه شامل عفت در نگاه، عفت در کلام، عفت در رفتار و عفت در پوشش نیز می‌شود.<ref>[https://www.hawzahnews.com/news/909444/حیا-عفت-و-عفاف-جزو-صفات-متعالی-انسانی-است مرادی، «حیا، عفت و عفاف جزو صفات متعالی انسانی است»، خبرگزاری حوزه.]</span></ref> بنابراین هر چیزی که موجب تحریک شهوات و برهم‌زدن عفاف و پاکدامنی شود، در دین ممنوع شده است.<ref>[https://lms.motahari.ir/book-page/80/مسئله%20حجاب?page=190 مطهری، مسئله حجاب، ص190، بنیاد علمی و فرهنگی استاد شهید مطهری.]</span></ref> همچنین رسول خدا «شهوت شکم» را مستقل از «شهوت جنسی» ذکر کرده و هر دو را برای امت خویش خطرناک دانسته است.<ref>[https://lib.eshia.ir/71860/10/368 مجلسی، بحارالأنوار: الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۳۶۸، ح15.]</span></ref>

در آیهٔ ۳۵ سورهٔ احزاب<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/آیه_35_سوره_احزاب سوره احزاب، آیه 35.]</span></ref> مردان و زنان مؤمن موظف هستند در غیر آنچه خدا حلال کرده، عورت خود را به‌کار نگیرند<ref>[https://lib.eshia.ir/12016/16/314 طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، 1390ق، ج16، ص314.]</span></ref> و از روابط جنسی حرام مانند زنا، لواط، مساحقه، استمنا و موارد دیگر پرهیز کنند.<ref>[https://books.rafed.net/view/3283/page/308 فضل‌الله، من وحی القرآن، 1419ق، ج 18، ص308.]</span></ref> در سورهٔ مومنون<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/آیه_5_سوره_مؤمنون سوره مومنون، آیه 5]</span>.</ref> و سورهٔ معارج<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/آیه_29_سوره_معارج سوره معارج، آیه 29].</span></ref> یکی از ویژگی‌های افراد باایمان و بهشتی، مسئلهٔ پاکدامنی و عفت به‌طور کامل و پرهیز از هرگونه آلودگی جنسی بیان شده است؛<ref>[https://lib.eshia.ir/50082/14/197 مکارم شیرازی و جمعی از نویسندگان،‏ تفسیر نمونه، 1371ش‏، ج14، ص197.]</span></ref> به‌گونه‌ای که آن‌ها در هر شرایطی باید از عورت خود محافظت کنند.<ref>[https://lib.eshia.ir/41732/3/177 زمخشری، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل ، 1407ق، ج3، ص177.]</span></ref> بنابراین، رابطهٔ جنسی به روابط زناشویی و داشتن کنیز که قوانین گذشته بر اساس دلایلی، انجام آن را مجاز می‌دانسته، محدود شده است.<ref>[https://books.rafed.net/view/3281/page/135 فضل‌الله، من وحی القرآن، 1419ق، ج16، ص135.]</span></ref>

نظر علامه طباطبایی دربارهٔ آیات ۳۰ و ۳۱ سورهٔ نور این است که در کنار هم آمدنِ دستورِ غضِّ بصر (چشم‌پوشی) و حفظ عورت، این معنا را می‌رساند که مقصود از حفظ عورت، پوشاندن آن از نگاه نامحرمان است، همان‌طور که امام صادق نیز همین معنا را مدنظر داشته است.<ref>[https://lib.eshia.ir/12016/15/111 طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، 13190ق، ج15، ص111.]</span></ref> شهید مطهری می‌گوید ممکن است که مقصود پاکدامنی باشد؛ یعنی مؤمنان دامن خود را از هر عمل ناروایی مانند زنا و فحشا و امور زشتی از این مقوله، نگهداری کنند.<ref>[https://lms.motahari.ir/book-page/80/مسئله%20حجاب?page=128 مطهری، مسئله حجاب، ص129، بنیاد علمی و فرهنگی استاد شهید مطهری.]</span></ref>

عبارت «وَ لْیَسْتَعْفِفِ»<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/آیه_33_سوره_نور سوره نور، آیه 33].</span></ref> یعنی تلاش در راه عفت و دوری‌کردن از امور پست؛ بنابراین کسی که خواهان پاکدامنی است، باید عفاف را از خودش طلب کرده و آن را بر خویش تحمیل کند.<ref>[https://lib.eshia.ir/41732/3/237 زمخشری، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل‏، 1407ق‏، ج3، ص237.]</span></ref> عبارت «وَ لْیَسْتَعْفِفِ الَّذینَ لا یَجِدُونَ نِکاحاً» به افرادی اشاره دارد که به‌دلیل ناتوانی در پرداخت [[مهریه]] و [[نفقه]]، نمی‌توانند ازدواج کنند؛ پس باید مسیر عفت در پیش گیرند و به‌سمت [[فحشای جنسی|فحشا]] نرفته<ref>[https://lib.eshia.ir/86854/7/220 طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏، 1372ش‏، ج7، ص220.]</span></ref> و از زنا پرهیز کنند.<ref>[https://lib.eshia.ir/12016/15/113 طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن‏،1390ق‏، ج15، ص113.]</span></ref>

===حفظ پوشش بیشتر===

بنا بر نظر مفسران عبارت «وَ أَنْ یَسْتَعْفِفْنَ خَیْرٌ لَهُنَ‏» در آیهٔ ۶۰ سورهٔ نور<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/آیه_60_سوره_نور سوره نور، آیه 60].</span></ref> کنایه از خودپوشی است؛<ref>[https://lib.eshia.ir/12016/15/164 طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن‏، 1390ق‏، ج15، ص164].</span></ref> یعنی اگر زن سالخورده خود را بپوشاند بهتر است از این‌که پوشش را کم کند و لباسش را درآورد.<ref>[https://lib.eshia.ir/86854/7/243 طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏، 1372ش‏، ج7، ص243]؛ [https://lib.eshia.ir/10514/14/180 ابوالفتوح‌رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن‏، 1408ق‏، ج14، ص180-181.]</span></ref>

===پرهیز از درخواست===

آیهٔ ۲۷۳ سورهٔ بقره<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/آیه_273_سوره_بقره سوره بقره، آیه 273].</span></ref> به گروه خاصی از افراد فقیر اشاره دارد که از درخواست‌کردن از دیگران با اصرار و پافشاری خودداری کرده و فقر و وضعیت بد خود را با پوشیدن لباس‌های آراسته مخفی می‌کنند؛ چراکه به‌دنبال رضایت خداوند بوده و امید به پاداش فراوان او دارند.<ref>[https://lib.eshia.ir/86854/2/666 طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏، 1372ش‏، ج2، ص666.]</span></ref> در واقع وجود فضیلت بلندهمتی در این گروه از فقرا است که سبب می‌شود آنها حوائج خود را از غیرخداوند مسئلت نکنند و البته این علوّ همت، کار عظیمی است که از عهدهٔ هر کسی برنمی‌آید.<ref>[https://lib.eshia.ir/10514/4/87 ابوالفتوح‌رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، 1408ق، ج4، ص87.]</span></ref>

===پرهیز از مال یتیم===

پرهیز از ربا، خوردن مال یتیم و دزدی نیز از جمله مصادیق عفت شکمی است و رعایت این موارد همراه با عفت جنسی است که جامعه را عفیف می‌کند.<ref>[https://www.hawzahnews.com/news/909444/حیا-عفت-و-عفاف-جزو-صفات-متعالی-انسانی-است مرادی، «حیا، عفت و عفاف جزو صفات متعالی انسانی است»، خبرگزاری حوزه.]</span></ref> مقصود از عبارت «فَلْیَسْتَعْفِفْ»<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/آیه_6_سوره_نساء سوره نساء، آیه 6].</span></ref> امتناع از چیزی و ترک آن است؛ بنابراین عبارت «وَ مَنْ کانَ غَنِیًّا فَلْیَسْتَعْفِفْ‏» یعنی هر سرپرستی که غنی و بی‌نیاز است، مالش را پاک نگه دارد از این‌که مال یتیم بخورد و نه کم و نه زیاد چیزی از آن برای خودش برندارد.<ref>[https://lib.eshia.ir/86854/3/17 طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏، 1372ش‏، ج3، ص17.]</span></ref> از این رو «فَلْیَسْتَعْفِفْ» یعنی در پیش گرفتن مسیر عفت با اخذ نکردن چیزی از مال یتیم.<ref>[https://lib.eshia.ir/12016/4/173 طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن‏، 1390ق‏، ج4، ص173.]</span></ref>

==پانویس==

==منابع==

* قرآن کریم

* ابوالفتوح‌رازی، حسین بن علی‏، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن‏، مصحح: محمدمهدی ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی‏، ۱۴۰۸ق.

* حسینی، مریم، «رویکرد جنسیتی ادبیات فارسی»، انجمن جامعه‌شناسی ایران، تاریخ درج مطلب: ۱۰ اسفند ۱۳۹۴ش.

* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۳ شهریور ۱۴۰۴ش.

* زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل‏، مصحح: مصطفی حسین احمد، بیروت، دارالکتاب العربی‏، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق.

* شب‌زنده‌دار، حسین، «عفت و پاکدامنی»، معارف جعفری، شماره ۳، اسفند ۱۳۴۳ش.

* طباطبایی، محمدحسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن‏، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏، ۱۳۹۰ق.

* طبرسی، فضل بن حسن‏، مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏، مصحح: فضل‌الله یزدی طباطبایی و هاشم رسولی، ‏تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.

* عبدالرزاق اصفهانی، جمال‌الدین، «دیوان اشعار»، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۰ مرداد ۱۴۰۴ش.

* عبیدزاکانی، نظام‌الدین، اخلاق الاشراف، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۳ شهریور ۱۴۰۴ش.

* عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۳ شهریور ۱۴۰۴ش.

* فضل‌الله، محمدحسین‏، من وحی القرآن، بیروت، دارالملاک‏، ۱۴۱۹ق.

* مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار: الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.

* مرادی، نفیسه، «حیا، عفت و عفاف جزو صفات متعالی انسانی است»، خبرگزاری حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲۴ تیر ۱۳۹۹ش.

* مصطفوی، حسن‏، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‏، ۱۳۶۸ش.

* مطهری، مرتضی، مسئله حجاب، وب‌سایت بنیاد علمی و فرهنگی استاد شهید مطهری، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.

* مکارم شیرازی، ناصر و جمعی از نویسندگان، تفسیر نمونه، نویسنده، ‏ تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش‏.

* وفا، جعفر، «پاکدامنی و پاکدستی»، حصون، شماره ۲۴، خرداد و تیر ۱۳۸۹ش.

* یعقوبی، حسن، «پاکدامنی و پوشیدگی زن در جلوه‌گاه شعر پارسی»، پویش در آموزش علوم انسانی، سال سوم، شماره ۹، زمستان ۱۳۹۶ش.

* Chastity»، وب‌سایت مجموعه آموزشی بیامور»، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.

* Yarshater, Ehsan, &quot;ḠAZAL ii. Characteristics And Conventions&quot;, Iranica, November 15, 2006.