| خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
==دیدگاه== | ==دیدگاه== | ||
اگر چه افرادى دیگرى از نویسندگان عرب مسأله حقوق زن را اندکى پیشتر از عبده مطرح کرده بودند، اما از میان عالمان دینى، اولین کسى که درباره حقوق زنان و تعدد زوجات با دیدگاه هاى جدید سخن گفت محمد عبده بود.عبده قائل به بازگشت به میراث فرهنگی اسلام است و در این باره می‌گوید:«از مهمترین واجبات، این است که به تمدن کهن اسلامی بنگریم و بدان بازگردیم، اما نه برای اینکه از آن صورت و رونوشت برداریم و از تمامی آنچه هست، پیروی کنیم، بلکه بدان منظور که این تمدن را با عقل و خِرَد بسنجیم و در علل پیشرفت و انحطاط امت اسلامی بیندیشیم و قاعده ای را به دست آوریم که بتوانیم بنیانی سودمند ـ برای حال و زمان آینده ـ بسازیم.» | اگر چه افرادى دیگرى از نویسندگان عرب مسأله حقوق زن را اندکى پیشتر از عبده مطرح کرده بودند، اما از میان عالمان دینى، اولین کسى که درباره حقوق زنان و تعدد زوجات با دیدگاه هاى جدید سخن گفت محمد عبده بود.عبده قائل به بازگشت به میراث فرهنگی اسلام است و در این باره می‌گوید:«از مهمترین واجبات، این است که به تمدن کهن اسلامی بنگریم و بدان بازگردیم، اما نه برای اینکه از آن صورت و رونوشت برداریم و از تمامی آنچه هست، پیروی کنیم، بلکه بدان منظور که این تمدن را با عقل و خِرَد بسنجیم و در علل پیشرفت و انحطاط امت اسلامی بیندیشیم و قاعده ای را به دست آوریم که بتوانیم بنیانی سودمند ـ برای حال و زمان آینده ـ بسازیم.» | ||
از این رو مهمترين رهآورد محمدعبده براي ديدگاه اجتهادي انديشه اسلامي معاصر، رهايي مسائل زنان از زندان ظاهرگرايي است. گرايش عبده در مسايل زنان راه ميانهاي بين ديدگاههاي سلفي و نگرشهاي تجددگرا در جوامع اسلامي است. اگرديدگاه سلفي ارزش ميراث منقول از سلف را بر منزلت عقل در مسايل زنان برتري مي‌دهد، عبده به جايگاه ويژه عقل تأكيد مي‌كند؛ هرچند كه او به عقل ارزش مطلقي نمي‌دهد و اهميت نصوص ديني مربوط به زن را ناچيز نمي‌شمارد. به عقيده عبده،كاربرد عقل براي فهم الگوهاي رهايي زنان در انديشه اسلامي نوگرا در گروي سه نكته است: اولاً، عقل بشر به عنوان قوه‌اي در ميان قواي ديگر، توان درك مسايل زنان جامعه اسلامي معاصر را دارد. ثانياً، عقل بشر توان تفسير كتاب خداوند را دارد؛ از اين روتفسير روشنگرانه و معاصر از آيات مربوط به زنان، صرفاً مبتني بر ديدگاه مفسران پيشين، نكات ادبي، سيره پيامبران و شأن نزول آيات نمي‌باشد؛ زيرا نگرش مفسران پيشين درباره زنان بر سطح عقل، ميزان دانش آنها، آگاهي جامعه و ساختار فرهنگي آن زمان درباره زن وابسته است؛ در حاليكه دستاوردهاي عقلي كنوني، تنها به ره‌آوردهاي فكري آنها محدود و منحصر نمي‌شود و ثالثاً، ميان نصوص سلف درباره زنان و آيات قرآن در اين زمينه، تمايز وجود دارد. به اين ترتيب در نظر عبده منزلت عقل بشر، برتراز منزلت ميراث سلفي است؛ زيرا از محتواي متون سلفي دليلي كه بر دستاوردهاي عقل | |||
برتري داشته باشد، يافت نمي‌شود؛ اما در اين ميان نصوص قرآني مستثنا هستند؛ زيراآيات قرآن خالي از اشتباه و برتر از مواضع جدل مي‌باشند؛ از اين رو بر عقل مقدم مي‌شوند .عبده تقديم آيات قرآن را نه از آن جهت مي‌داند كه ظواهر آيات بر عقل و براهين آن مقدم هستند - آنگونه كه سلفيان گمان مي‌كنند - بلكه آيات قرآني چارچوبي رامشخص مي‌كنند كه در آن چارچوب، انسان مي‌تواند عقل و علم خود را بدون آن كه به محظور مخالفت با قرآن بيفتد، به كار گيرد.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/20120514175031-9046-16.pdf صورت بندی مطالعات زنان در جهان اسلام]</ref> | برتري داشته باشد، يافت نمي‌شود؛ اما در اين ميان نصوص قرآني مستثنا هستند؛ زيراآيات قرآن خالي از اشتباه و برتر از مواضع جدل مي‌باشند؛ از اين رو بر عقل مقدم مي‌شوند .عبده تقديم آيات قرآن را نه از آن جهت مي‌داند كه ظواهر آيات بر عقل و براهين آن مقدم هستند - آنگونه كه سلفيان گمان مي‌كنند - بلكه آيات قرآني چارچوبي رامشخص مي‌كنند كه در آن چارچوب، انسان مي‌تواند عقل و علم خود را بدون آن كه به محظور مخالفت با قرآن بيفتد، به كار گيرد.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/20120514175031-9046-16.pdf صورت بندی مطالعات زنان در جهان اسلام]</ref> | ||
«محمد عبده» به منظور ایجاد شیوه ای نو در بررسی و استفاده از میراث فرهنگی و برنامه ریزی برای ساخت بنیانی سودمند برای آینده، به نوشتن تفسیر جدیدی از قرآن دست زد. ناشر این اثر، [[محمد رشید رضا]]، آن را در چند قسمت، در مجله اش (المنار) چاپ کرد. سپس آن را با نام «تفسیر المنار» تجدید چاپ نمود. محمد عبده در تفسیرش، آنچه را مربوط به فقه زنان می شد، در دو مسأله مطرح نمود و در چند جای دیگر این دو مسأله را پی گرفت. مسأله نخست: مساوات کامل مرد و زن در انسانیت و ارزشهای انسانی بود و دومین مسأله: ضرورت گذر از مسأله چندهمسری (تعدد زوجات) با اجتهاد در برداشت از آیات مربوطه.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3992/4100/24222/%D9%81%D9%82%DB%8C%D9%87-%D9%88-%D8%B2%D9%86%D8%8C-%D8%AF%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%B5%D9%84%D8%A7%D8%AD%DB%8C-%D9%88-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%AD%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C پایگاه اطلاح رسانی حوزه]</ref> | «محمد عبده» به منظور ایجاد شیوه ای نو در بررسی و استفاده از میراث فرهنگی و برنامه ریزی برای ساخت بنیانی سودمند برای آینده، به نوشتن تفسیر جدیدی از قرآن دست زد. ناشر این اثر، [[محمد رشید رضا]]، آن را در چند قسمت، در مجله اش (المنار) چاپ کرد. سپس آن را با نام «تفسیر المنار» تجدید چاپ نمود. محمد عبده در تفسیرش، آنچه را مربوط به فقه زنان می شد، در دو مسأله مطرح نمود و در چند جای دیگر این دو مسأله را پی گرفت. مسأله نخست: مساوات کامل مرد و زن در انسانیت و ارزشهای انسانی بود و دومین مسأله: ضرورت گذر از مسأله چندهمسری (تعدد زوجات) با اجتهاد در برداشت از آیات مربوطه.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3992/4100/24222/%D9%81%D9%82%DB%8C%D9%87-%D9%88-%D8%B2%D9%86%D8%8C-%D8%AF%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%B5%D9%84%D8%A7%D8%AD%DB%8C-%D9%88-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%AD%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C پایگاه اطلاح رسانی حوزه]</ref> | ||
عبده مسأله تعدد زوجات را سبب کینه و دشمنى فرزندان خواند، و مدعى شد که در بیشتر موارد مردان نمى توانند یا نمى خواهند به عدالت رفتار کنند، بنابراین نباید چند همسرى امرى آزاد باشد، بلکه باید تنها با اجازه قاضى و درموارد خاص باشد. محمد عبده درسال 1897میلادى به حکومت مصر طرحى را پیشنهاد کرد که در آن در خواست شده بود سازمانى براى نظارت بر تعدد زوجات به وجود بیاید، تا کسانى که شایستگى و توانایى آن را ندارند اقدام به تعدد همسران خویش نکنند، اما حکومت آن طرح را نپذیرفت.<ref>علوی نژاد، سید علی حیدر،رویگردهاى روشنفکرى به مساله زن در قرآن، پژوهشهای قرآنی 1380 شماره 25 و 26 ویژه نامه زن در قرآن</ref> | عبده مسأله تعدد زوجات را سبب کینه و دشمنى فرزندان خواند، و مدعى شد که در بیشتر موارد مردان نمى توانند یا نمى خواهند به عدالت رفتار کنند، بنابراین نباید چند همسرى امرى آزاد باشد، بلکه باید تنها با اجازه قاضى و درموارد خاص باشد. محمد عبده درسال 1897میلادى به حکومت مصر طرحى را پیشنهاد کرد که در آن در خواست شده بود سازمانى براى نظارت بر تعدد زوجات به وجود بیاید، تا کسانى که شایستگى و توانایى آن را ندارند اقدام به تعدد همسران خویش نکنند، اما حکومت آن طرح را نپذیرفت.<ref>علوی نژاد، سید علی حیدر،رویگردهاى روشنفکرى به مساله زن در قرآن، پژوهشهای قرآنی 1380 شماره 25 و 26 ویژه نامه زن در قرآن</ref> | ||
شیخ محمد عبده افزون بر صادر کردن چنین فتوایی که در وقتش فتوایی جسورانه در باب چندهمسری محسوب می‌شد، خواستار مساوات و برابری زن و مرد در حق داشتن طلاق شد. نیز او خواستار این شد که اجرای طلاق تحت ضوابطی قانونی و در محضر دادگاه و با طی مراحل قانونی صورت پذیرد تا بدین وسیله از هرج و مرج در اجرای طلاق جلوگیری صورت بگیرد و نیز جلو حق‌تلفی‌ها گرفته شود. شیخ محمد عبده برای دفاع از دیدگاهش در باب قانونی شدن حق داشتن طلاق به صورت مساویانه برای زن و شوهر، به مثال‌هایی از فتواهای فقهای سلف اشارت می‌کند. برای نمونه، برپایه مذهب ابوحنیفه و مالک رواست که زن در هنگام اجرای عقد نکاح شرط بگذارد که می‌تواند هر وقتی که دلش خواست خود را طلاق بدهد. | شیخ محمد عبده افزون بر صادر کردن چنین فتوایی که در وقتش فتوایی جسورانه در باب چندهمسری محسوب می‌شد، خواستار مساوات و برابری زن و مرد در حق داشتن طلاق شد. نیز او خواستار این شد که اجرای طلاق تحت ضوابطی قانونی و در محضر دادگاه و با طی مراحل قانونی صورت پذیرد تا بدین وسیله از هرج و مرج در اجرای طلاق جلوگیری صورت بگیرد و نیز جلو حق‌تلفی‌ها گرفته شود. شیخ محمد عبده برای دفاع از دیدگاهش در باب قانونی شدن حق داشتن طلاق به صورت مساویانه برای زن و شوهر، به مثال‌هایی از فتواهای فقهای سلف اشارت می‌کند. برای نمونه، برپایه مذهب ابوحنیفه و مالک رواست که زن در هنگام اجرای عقد نکاح شرط بگذارد که می‌تواند هر وقتی که دلش خواست خود را طلاق بدهد. | ||
عبده طرفدار اجرای سخت طلاق‌است. او برای تایید دیدگاه خود به مستنداتی از میراث فقهی مسلمانان تمسک می‌جوید.<ref>[http://www.jomhornews.com/fa/article/47423/ شیخ محمدعبده و مسائل زنان]</ref> | عبده طرفدار اجرای سخت طلاق‌است. او برای تایید دیدگاه خود به مستنداتی از میراث فقهی مسلمانان تمسک می‌جوید.<ref>[http://www.jomhornews.com/fa/article/47423/ شیخ محمدعبده و مسائل زنان]</ref> | ||
عبده با كار بست روش اجتهادي خود در مسايل زنان، علاوه برنوآوريهايي که در مساله طلاق و تعددزوجات ايجاد | عبده با كار بست روش اجتهادي خود در مسايل زنان، علاوه برنوآوريهايي که در مساله طلاق و تعددزوجات ايجاد | ||
كرد؛خواستار برابري زن و مرد در تمامي حقوق و وظايف به جز حق سرپرستي و رياست ،آموزش همگاني زنان،منع حق مطلق طلاق براي مردان، اعطاي حق طلاق به زنان از طريق حكومت و منع تعدد زوجات در عصر حاضر جز در مواردي از قبيل نازايي زن از موارد قابل ذكر در اين زمينه است. برخي از آموزههاي عبده درانديشه اسلامي معاصر به ويژه از دهه هشتاد ميلادي، به وسيله انديشمندان اجتهادگراتعقيب شده است. | كرد؛خواستار برابري زن و مرد در تمامي حقوق و وظايف به جز حق سرپرستي و رياست ،آموزش همگاني زنان،منع حق مطلق طلاق براي مردان، اعطاي حق طلاق به زنان از طريق حكومت و منع تعدد زوجات در عصر حاضر جز در مواردي از قبيل نازايي زن از موارد قابل ذكر در اين زمينه است. برخي از آموزههاي عبده درانديشه اسلامي معاصر به ويژه از دهه هشتاد ميلادي، به وسيله انديشمندان اجتهادگراتعقيب شده است. | ||
==آثار== | ==آثار== | ||
مهمترین آثاری که از عبده به جای مانده‌است عبارتند از: | مهمترین آثاری که از عبده به جای مانده‌است عبارتند از: | ||
