تعدد زوجات: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۵ خرداد ۱۴۰۳، ساعت ۲۱:۰۰

تعدد زوجات؛ ازدواج مرد با حداقل دو و حداکثر چهار زن به عقد دائم.

ساختار خانواده در اسلام دارای اهمیت فراوان است. از این رو در احکام و آموزه‌های دین اسلام سفارش‌هایی مستقیما در مورد تعداد همسران و نحوه زندگی زناشویی مطلوب بیان شده است. نظریه‌هایی در باب تعدد زوجات مطرح است و اسلام هم اصلاحاتی بر تعدد زوجات به سبک دوران جاهلیت قرار داده است.

احکام

در منابع فقهی احکام مربوط به تعدد زوجات در ضمن بحث «محرّمات نکاح» و «قَسْم» مطرح شده است. فقها محدودیت‌های فقهی برای تعدد زوجات قرار داده‌اند از جمله؛ بر محدودیت عددی تعدد زوجات، یعنی چهار عدد تأکید کردند و عقد دائم با زوجه پنجم را باطل شمرده‌اند.^[۱]

از دیگر محدودیت‌های فقهی در این زمینه، حرمت ازدواج مرد با خواهر همسر خود‌ به ‌طور مطلق و نیز ازدواج مرد با خواهرزاده یا برادرزاده همسرش بدون اجازه همسر اول است.^[۲] عدالت مادی میان همسران و قدرت بر پرداخت نفقه به ایشان و فرزندانشان، از جمله شروطی است که برای جواز تعدد زوجات بیان شده است.^[۳]

اصلاحات اسلام بر رسوم عرب جاهلی

در بین عرب جاهلی در چند همسری هیچ حد و مرزی وجود نداشت. از نظر نفقه نه تنها مرد عهده‌دار نفقه زنان پرشمار خود نبود که حتی با بهره‌بری از آنان به شکل‌های مختلفی چون واداشتن به کارگری و در آمدزایی، ثروت و دارایی خود را می‌افزود. دین اسلام بر ازدواج‌های ضد انسانی که در دوران جاهلیت، به شدت رونق یافته بود مهر بطلان زد و با دو دستور حکیمانه در برابر آن ایستاد:

محدود ساختن تعدد زوجات به چهار همسر.
نهی از ازدواج‌های نا‌مشروعی که در میان اعراب دوران جاهلیت رواج داشت.

اسلام تعدد زوجات را با محدود کردن آن، اصلاح کرد. قبل از اسلام تعدد زوجات نامحدود بود به طوری که یک نفر می‌توانست صدها زن داشته باشد. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «با زنان پاك ازدواج كنید، دو یا سه یا چهار همسر ...»^[۴] چند همسری نهادی است که توسط اسلام ایجاد نشد بلکه قبل از اسلام هم وجود داشت، از این رو تعدد زوجات از احکام امضایی اسلام به شمار می‌رود که اسلام در حكمش تغییراتی ایجاد کرده یا در شروط آن دخل و تصرف نموده است.

علاوه بر عربستان در بسیاری از فرهنگ‌های باستانی آن زمان هم‌چون ایران و روم نیز چند همسری رواج داشت. هر دینی در یک بستر اجتماعی که از پیش موجود بوده، نازل می‌شود بنابراین شارع مقدس نسبت به آن‌چه از گذشته در آن جوامع وجود داشته، بی‌توجه نبوده است.

راه کار اسلام در خصوص چند همسری، اصلاحی بوده است؛ زیرا رواج نامحدود تعدد زوجات میان اعراب دوران جاهلیت را با قید محدود بودن آن به چهار عدد، اصلاح کرد.^[۵] نمونه‌هایی از قرآن و سنت که مرتبط با اصلاحات در تعدد زوجات است، بیان می‌شود:

قرآن
آیه 3 سوره مبارکه نساء

«و اگر مى‌ترسید از این‌که (به هنگام ازدواج با دختران یتیم) عدالت را رعایت نکنید، (از ازدواج با آنان چشم پوشى کنید و) با زنان پاک (دیگر) ازدواج نمایید، دو یا سه یا چهار همسر، و اگر مى‌ترسید عدالت را (درباره همسران متعدد) رعایت نکنید تنها یک همسر بگیرید، و یا از زنانى که مالک آنهایید هستید استفاده کنید. این کار، بهتراست و از ظلم و ستم جلوگیرى می‌کند».

در شأن نزول این آیه چنین آمده است: قبل از اسلام معمول بود که بسیارى از مردم حجاز، دختران یتیم را با عنوان تکفل و سرپرستى به خانه خود مى‌بردند و بعد با آن‌ها ازدواج کرده و اموال آن‌ها را هم تملک مى‌کردند و چون همه کار دست آن‌ها بود حتى مهریه آن‌ها را کم‌تر از معمول قرار مى‌دادند و هنگامى که کم‌ترین ناراحتى از آن‌ها پیدا مى‌کردند به آسانى آن‌ها را رها مى‌ساختند و در حقیقت حاضر نبودند حتى به شکل یک همسر معمولى با آن‌ها رفتار نمایند.

در این هنگام آیه فوق نازل شد و به سرپرستان ایتام دستور داد در صورتى با دختران یتیم ازدواج کنند که عدالت را به طور کامل درباره آن‌ها رعایت نمایند و در غیر این صورت از آن‌ها چشم پوشى کرده و همسران خود را از زنان دیگر انتخاب نمایند. به دنبال دستورى که در آیه سابق براى حفظ اموال یتیمان داده شد در این آیه اشاره به یکى دیگر از حقوق آن‌ها می‌شود و آن این‌که: «اگر مى‌ترسید به هنگام ازدواج با دختران یتیم رعایت حق و عدالت را درباره حقوق زوجیت و اموال آنان ننمایید از ازدواج با آن‌ها چشم بپوشید و به سراغ زنان دیگر بروید.»^[۶]

وقتی در ازدواج با یک زن، به رعایت حقوق مالی او تاکید شده است، به طریق اولی رعایت حقوق زوجه در صورت تعدد زوجات، باید لحاظ شود. خطاب در آیه متوجه به سرپرستان ایتام است که در آیه قبل براى حفظ اموال یتیمان دستورهاى مختلفى به آن‌ها داده شده بود و در این آیه درباره ازدواج با یتیمان سخن مى‌گوید که همان‌گونه که باید مراعات عدالت را درباره اموال آن‌ها بنمایید در مورد ازدواج با دختران یتیم نیز با نهایت دقت رعایت مصلحت آن‌ها را بکنید، در غیر این صورت از ازدواج با آن‌ها چشم بپوشید و زنان دیگرى انتخاب کنید.

در آیه 127 سوره نساء هم مسئله رعایت عدالت درباره ازدواج با دختران یتیم ذکر شده است. این آیه دلیل صریحى بر مسئله جواز تعدد زوجات است. عام موجود در آیه تخصیص زده شده است و مى‌فرماید: این جواز تعدد زوجات در صورت حفظ عدالت کامل است «اما اگر نمى‌توانید عدالت را رعایت کنید به همان یک همسر اکتفا نمایید» تا از ظلم و ستم بر دیگران بر کنار باشید. «فان خفتم الا تعدلوا فواحدة».

آیه 129 سوره مبارکه نساء

این آیه مبارکه هم جواز چند همسری را مشروط به رعایت عدالت کرده است. قرآن کریم می‌فرماید: شما هرگز نتوانید میان زنان به عدالت رفتار کنید هر چند راغب و حریص (بر عدل و درستی) باشید، پس به تمام میل خود یکی را بهره‌مند و آن دیگر را محروم نکنید تا او را معلّق و بلا تکلیف گذارید و اگر سازش کنید و پرهیزکار باشید.

«اسلام برای شرط عدالت، آن‌قدر اهمیت قائل است که حتی اجازه نمی‌دهد مرد و زن دوم، در عین عقد توافق کنند که زن دوم در شرایط نامساوی با زن اول زندگی کند یعنی از نظر اسلام رعایت عدالت، تکلیفی است که مرد نمی‌تواند با قرار قبلی با زن، خود را از زیر بار مسئولیت آن خارج کند.»^[۷]

سنت

موارد زیادی از سنت وجود دارد که در مبحث تعدد زوجات، توانایی مرد در اداره زندگی را شرط دانسته‌اند که این بیانات عمدتاً در راستای شرط عدالت در امور مالی هستند که خداوند در آیه سوم از سوره مبارکه نساء به آن اشاره کرده است. از جمله این روایات عبارتند از: امام صادق (ع) می‌فرمایند: «كسی كه دو زن داشته باشد و در تقسیم رابطه خود با همسر و تقسیم مالی بین آن‌ها به عدالت رفتار نكند، روز قیامت - در حالی كه دست‌هایش بسته و نیمی از بدنش به یك طرف كج شده‌است - آورده و به آتش داخل می‌شود».

از قرائن موجود در این روایت از جمله ایجاد نقص در بدن مرد و به آتش افتادن وی، می‌توان دریافت که نهی در این روایت، دلالت بر حرمت عدم رعایت عدالت دارد.^[۸] امام صادق (ع) فرموده‌است: «هر كس آن قدر زن بگیرد كه نتواند با آن‌ها نزدیكی كند- ضعف در مدیریت ازدواج‌های متعدد- و در نتیجه آن، یكی از همسرانش مرتكب زنا شود، گناه این كار برگردن او است.»^[۹]

در آخر باید خاطر نشان کرد که از نظر فقها، اصل در ازدواج، تك همسری است و قانون چند همسری در شرایط معمول توصیه و ترغیب نشده‌است. در قرآن کریم آیات 3 و 129 سوره نساء به طور مطلق اشاره به جواز تعدد زوجات نشده و خداوند آن را مقید به رعایت عدالت نموده است. می‌توان نتیجه گرفت که ازدواج مرد با یک زن، مطلوب خداوند است برای همین ازدواج تک همسری از سوی خداوند، بیش‌تر از ازدواج با فرض تعدد زوجات، تسهیل شده‌است.^[۱۰]

قانون تعدد زوجات، به خاطر شرایط خاص اجتماعی یا ضرورت‌های اجتماعی وضع شده، نه برای هوس‌رانی مردان. البته همیشه بعضی افراد وجود دارند كه از قانون سوء استفاده می‌كنند، در چنین مواردی باید جلوی سوء استفاده‌ها را گرفت و راه‌كار مناسب برای موارد ضروری ارائه كرد.^[۱۱]

پانویس

↑ حکیم، مستمسک العروه الوثقی، 1413ق، ج۱۴، ص۹۳ـ۹۴؛ غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروه الوثقی، 1423ق، ج۳۲، ص۱۴۲ـ۱۴۳؛ زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلته، 1431ق، ج۷، ص۱۶۵؛ نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، 1981م، ج۳۰، ص5
↑ غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروه الوثقی، 1423ق، ج۳۲، ص۲۸۸ـ ۲۸۹، ۳۳۵؛ زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلته، 1431ق، ج۷، ص۱۶۲ـ ۱۶۳؛ ابوشقّه، تحریرالمرأه فی عصرالرساله، 1420ق، ج۵، ص۲۹۴
↑ مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1372ش، ج۱، ص۳۵۱-۳۵۲؛ باجوری، المرأه فی الفکر الاسلامی، 1986م، ج۱، ص۲۵۹ـ۲۶۰؛ زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلته، 1431ق، ج۷، ص۱۶۸؛ ابوزهْرَه، تنظیم الاسلام للمجتمع، 1412ق، ج۱، ص۷۵ـ۷۶
↑ سوره نساء، آیه3
↑ محمدی ری شهری، میزان الحكمه، 1367ش، ص2270، ح7913؛ حر عاملی، وسائل الشیعه فی تحصیل مسائل الشریعه، 1368ق، ج5، ص321
↑ نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، 1981م، ج۳۰، ص35
↑ مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1372ش، ص418
↑ حیدری، اصول استنباط، 1376ش، ص54
↑ نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، 1981م، ج۳۰، ص55
↑ مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1372ش، ص421
↑ مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1372ش، ص422

منابع

قرآن کریم
ابوزهْرَه، محمد، تنظیم الاسلام للمجتمع، دارالعلم، 1412ق.
ابوشقّه، عبدالحلیم محمد، تحریرالمرأه فی عصرالرساله، کویت، دارالعلم، 1420ق.
باجوری، جمال محمد فقی رسول، المرأه فی الفکر الاسلامی، عراق، دارالعلم، ۱۹۸۶م.
حر عاملی، محمد حسن، وسائل الشیعه فی تحصیل مسائل الشریعه، تهران، چاپ افست، 1368ق.
حکیم، محسن، مستمسک العروه الوثقی، دارالفکر المعاصر، 1413ق.
حیدری، سید کمال(علامه)، اصول استنباط، دانشگاه تهران، 1376ش.
زحیلی، وهبه، أصول الفقه الإسلامی، دمشق، دارالفکر المعاصر، چاپ هجدهم، 1431ق.
غروی تبریزی، علی، التنقیح فی شرح العروه الوثقی، کویت، دارالعلم، 1423ق.
محمدی ری‌‏شهری، محمد، میزان‏ الحکمه، مکتب ‏الاعلام الاسلامی، 1367ش.
مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، قم، صدرا، 1372ش.
نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، 1981م.

[1] حکیم، مستمسک العروه الوثقی، 1413ق، ج۱۴، ص۹۳ـ۹۴؛ غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروه الوثقی، 1423ق، ج۳۲، ص۱۴۲ـ۱۴۳؛ زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلته، 1431ق، ج۷، ص۱۶۵؛ نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، 1981م، ج۳۰، ص5

[2] غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروه الوثقی، 1423ق، ج۳۲، ص۲۸۸ـ ۲۸۹، ۳۳۵؛ زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلته، 1431ق، ج۷، ص۱۶۲ـ ۱۶۳؛ ابوشقّه، تحریرالمرأه فی عصرالرساله، 1420ق، ج۵، ص۲۹۴

[3] مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1372ش، ج۱، ص۳۵۱-۳۵۲؛ باجوری، المرأه فی الفکر الاسلامی، 1986م، ج۱، ص۲۵۹ـ۲۶۰؛ زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلته، 1431ق، ج۷، ص۱۶۸؛ ابوزهْرَه، تنظیم الاسلام للمجتمع، 1412ق، ج۱، ص۷۵ـ۷۶

[4] سوره نساء، آیه3

[5] محمدی ری شهری، میزان الحكمه، 1367ش، ص2270، ح7913؛ حر عاملی، وسائل الشیعه فی تحصیل مسائل الشریعه، 1368ق، ج5، ص321

[6] نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، 1981م، ج۳۰، ص35

[7] مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1372ش، ص418

[8] حیدری، اصول استنباط، 1376ش، ص54

[9] نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، 1981م، ج۳۰، ص55

[10] مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1372ش، ص421

[11] مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1372ش، ص422

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-قبل از اسلام برخى از مردم، دختران يتيم را جهت تكفّل و سرپرستى به خانه خود مى‏ بردند و بعد با آنها ازدواج كرده و اموال آنها را هم تملّك مى ‏كردند و چون همه كارها دست آنان بود حتى مهريه آنها را هم كمتر از معمول قرار مى ‏دادند و هنگامى كه كمترين ناراحتى از آنها پيدا مى‏ كردند، به آسانى آنها را رها مى‏ ساختند. در اين هنگام آيه نازل شد:
+'''تعدد زوجات'''؛ ازدواج مرد با حداقل دو و حداکثر چهار زن به عقد دائم.
-'''«وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلاّ تُقْسِطُوا فِي الْيَتامى فَانْكِحُوا ما طابَ لَكُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنى وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاّ تَعْدِلُوا فَواحِدَةً» ؛'''
-«اگر مى ‏ترسيد به هنگام ازدواج با دختران يتيم رعايت حق و عدالت را درباره حقوق زوجيت و اموال آنان ننماييد و به سراغ زنان ديگر برويد، از آنها دو نفر يا سه نفر يا چهار نفر به همسرى خود انتخاب كنيد اما اگر مى ‏ترسيد عدالت را رعايت ننماييد تنها به يك همسر اكتفا كنيد».
+ساختار '''[[خانواده در اسلام]]''' دارای اهمیت فراوان است. از این رو در احکام و آموزه‌های دین اسلام سفارش‌هایی مستقیما در مورد تعداد همسران و نحوه زندگی زناشویی مطلوب بیان شده است. نظریه‌هایی در باب تعدد زوجات مطرح است و اسلام هم اصلاحاتی بر تعدد زوجات به سبک دوران جاهلیت قرار داده است.
-==نکات آیه==
-مقصود از عدالت در اين آيه شريفه، يكسانى تمايلات قلبى و عواطف درونى نيست؛ بلكه منظور رعايت حقوق زناشويى و اقتصادى و نيز ابراز عواطف است. با اين وجود بايد توجه داشت:
-* 1. اصل در ازدواج همان طور كه استاد شهيد مطهرى در كتاب نظام حقوق زن در اسلام خاطرنشان مى ‏سازد، تك ‏همسرى است و قانون چند همسرى در شرايط معمول توصيه و ترغيب نشده است.
+==احکام==
+در منابع فقهی احکام مربوط به تعدد زوجات در ضمن بحث «محرّمات نکاح» و «قَسْم» مطرح شده است. فقها محدودیت‌های فقهی برای تعدد زوجات قرار داده‌اند از جمله؛ بر محدودیت عددی تعدد زوجات، یعنی چهار عدد تأکید کردند و '''[[عقد|عقد]]''' دائم با زوجه پنجم را باطل شمرده‌اند.<ref>حکیم، مستمسک العروه الوثقی، 1413ق، ج۱۴، ص۹۳ـ۹۴؛ غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروه الوثقی، 1423ق، ج۳۲، ص۱۴۲ـ۱۴۳؛ زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلته، 1431ق، ج۷، ص۱۶۵؛ نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، 1981م، ج۳۰، ص5</ref>
-* 2. قانون چند همسرى و تعدّد زوجات مقتضاى آيات صريح قرآن است و نسخ نشده و از احكام جاودانى اسلام است. اصل در تمام احكام و قوانين، ابديّت و ماندگارى است مگر آنكه دليل قطعى بر نسخ يا تغيير آن آورده شود.
+از دیگر محدودیت‌های فقهی در این زمینه، حرمت '''[[ازدواج]]''' مرد با خواهر همسر خود‌ به ‌طور مطلق و نیز ازدواج مرد با خواهرزاده یا برادرزاده همسرش بدون اجازه همسر اول است.<ref>غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروه الوثقی، 1423ق، ج۳۲، ص۲۸۸ـ ۲۸۹، ۳۳۵؛ زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلته، 1431ق، ج۷، ص۱۶۲ـ ۱۶۳؛ ابوشقّه، تحریرالمرأه فی عصرالرساله، 1420ق، ج۵، ص۲۹۴</ref>
+عدالت مادی میان همسران و قدرت بر پرداخت نفقه به ایشان و فرزندانشان، از جمله شروطی است که برای جواز تعدد زوجات بیان شده است.<ref>مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1372ش، ج۱، ص۳۵۱-۳۵۲؛ باجوری، المرأه فی الفکر الاسلامی، 1986م، ج۱، ص۲۵۹ـ۲۶۰؛ زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلته، 1431ق، ج۷، ص۱۶۸؛ ابوزهْرَه، تنظیم الاسلام للمجتمع، 1412ق، ج۱، ص۷۵ـ۷۶</ref>
-* 3. قانون تعدّد زوجات، به خاطر شرايط خاص اجتماعى يا ضرورت‏هاى اجتماعى وضع شده است نه براى هوس‏رانى مردان. البته هميشه بعضى افراد وجود دارند كه از قانون سوء استفاده مى‏ كنند، در چنين مواردى، بايد جلوى سوء استفاده‏ ها را گرفت و راهكار مناسب براى موارد ضرورى ارائه كرد.
+==اصلاحات اسلام بر رسوم عرب جاهلی==
+در بین عرب جاهلی در چند همسری هیچ حد و مرزی وجود نداشت. از نظر '''[[نفقه]]''' نه تنها مرد عهده‌دار نفقه زنان پرشمار خود نبود که حتی با بهره‌بری از آنان به شکل‌های مختلفی چون واداشتن به کارگری و در آمدزایی، ثروت و دارایی خود را می‌افزود.
+دین اسلام بر ازدواج‌های ضد انسانی که در دوران جاهلیت، به شدت رونق یافته بود مهر بطلان زد و با دو دستور حکیمانه در برابر آن ایستاد:
+*محدود ساختن تعدد زوجات به چهار همسر.
+*نهی از ازدواج‌های نا‌مشروعی که در میان اعراب دوران جاهلیت رواج داشت.
+اسلام تعدد زوجات را با محدود کردن آن، اصلاح کرد. قبل از اسلام تعدد زوجات نامحدود بود به طوری که یک نفر می‌توانست صدها زن داشته باشد. قرآن کریم  در این باره می‌فرماید: «با '''[[زنان]]''' پاك ازدواج كنید، دو یا سه یا چهار همسر ...»<ref>سوره نساء، آیه3</ref> چند همسری نهادی است که توسط اسلام ایجاد نشد بلکه قبل از اسلام هم وجود داشت، از این رو تعدد زوجات از احکام امضایی اسلام به شمار می‌رود که اسلام در حكمش تغییراتی ایجاد کرده یا در شروط آن دخل و تصرف نموده است.
-==پيشينه تعدد زوجات==
+علاوه بر عربستان در بسیاری از فرهنگ‌های باستانی آن زمان هم‌چون ایران و روم نیز چند همسری رواج داشت. هر دینی در یک بستر اجتماعی که از پیش موجود بوده، نازل می‌شود بنابراین شارع مقدس نسبت به آن‌چه از گذشته در آن جوامع وجود داشته، بی‌توجه نبوده است.
-چند همسرى ريشه‏ اى كهن در ميان جوامع مختلف بشرى و اديان پيش از اسلام دارد . بنابراين، ابتكار اسلام در اين باره، اين است كه آن را محدودساخت و شرايط سنگينى از جهت اخلاقى، اقتصادى و ... بر آن حاكم كرد
-و بدون تحقّق آن شرايط، چند زنى را غيرمجاز اعلام نمود. تا اين كار سبب تجاوز به حقوق زنان و اسباب هوسرانى مردان نگردد.
-== شرایط تعدد زوجات==
-برخى از شرايط و توصيه ‏هاى اسلام در اين باره، عبارت است از:
-===الف. رعايت محدوديت===
-اسلام گستره چندهمسرى را محدود ساخته و تا چهار نفر تقليل داده است. قرآن مجيد در اين باره مى ‏فرمايد:
-«فَانْكِحُوا ما طابَ لَكُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنى وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ ...»  ؛<ref> . نساء 4، آيه 3.</ref>
+راه کار اسلام در خصوص چند همسری، اصلاحی بوده است؛ زیرا رواج نامحدود تعدد زوجات میان اعراب دوران جاهلیت را با قید محدود بودن آن به چهار عدد، اصلاح کرد.<ref>محمدی ری شهری، میزان الحكمه، 1367ش، ص2270، ح7913؛ حر عاملی، وسائل الشیعه فی تحصیل مسائل الشریعه، 1368ق، ج5، ص321</ref>
-'''«با زنان پاك ازدواج كنيد، دو يا سه يا چهار همسر ...».'''
+نمونه‌هایی از قرآن و سنت که مرتبط با اصلاحات در تعدد زوجات است، بیان می‌شود:
-===ب. رعايت عدالت===
+*'''قرآن'''
-قرآن مجيد در اهميت اصل عدالت در رابطه بين همسران مى ‏فرمايد:
+*آیه 3 سوره مبارکه نساء
-«فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاّ تَعْدِلُوا فَواحِدَةً» ؛<ref> . نساء 4، آيه 3.</ref>
+«و اگر مى‌ترسید از این‌که (به هنگام ازدواج با دختران یتیم) عدالت را رعایت نکنید، (از ازدواج با آنان چشم پوشى کنید و) با زنان پاک (دیگر) ازدواج نمایید، دو یا سه یا چهار همسر، و اگر مى‌ترسید عدالت را (درباره همسران متعدد) رعایت نکنید تنها یک '''[[همسر]]''' بگیرید، و یا از زنانى که مالک آنهایید هستید استفاده کنید. این کار، بهتراست و از ظلم و ستم جلوگیرى می‌کند».
-'''«اگر بيم داريد كه به عدالت رفتار نكنيد، پس تنها يك همسر اختيار كنيد».'''
-امام صادق عليه‏ السلام مى ‏فرمايد: '''«كسى كه دو زن داشته باشد و در تقسيم رابطه خود با همسر و تقسيم مالى بين آنها به عدالت رفتار نكند، روز قيامت ـ در حالى كه دست‏هايش بسته و نيمى از بدنش به يك طرف كج شده است ـ آورده و به آتش داخل مى‏ شود» .'''<ref> . محمدى رى‏شهرى، ميزان الحكمه، ج 5، ص 2270، ح 7913.</ref>
+در شأن نزول این آیه چنین آمده است: قبل از اسلام معمول بود که بسیارى از مردم حجاز، دختران یتیم را با عنوان تکفل و سرپرستى به خانه خود مى‌بردند و بعد با آن‌ها ازدواج کرده و اموال آن‌ها را هم تملک مى‌کردند و چون همه کار دست آن‌ها بود حتى '''[[مهریه]]''' آن‌ها را کم‌تر از معمول قرار مى‌دادند و هنگامى که کم‌ترین ناراحتى از آن‌ها پیدا مى‌کردند به آسانى آن‌ها را رها مى‌ساختند و در حقیقت حاضر نبودند حتى به شکل یک همسر معمولى با آن‌ها رفتار نمایند.
-استاد مطهرى مى‏ نويسد: '''«اسلام براى شرط عدالت، آن قدر اهميت قائل است كه حتى اجازه نمى‏ دهد مرد و زن دوم، در حين عقد توافق كنند كه زن دوم در شرايطى نامساوى با زن اول زندگى كند؛ يعنى، از نظر اسلام رعايت عدالت تكليفى است كه مرد نمى ‏تواند با قرار قبلى با زن، خود را از زيربار مسئوليت آن خارج كند» .'''<ref> . مرتضى مطهرى، حقوق زن در اسلام، ص 418.</ref>
+در این هنگام آیه فوق نازل شد و به سرپرستان ایتام دستور داد در صورتى با دختران یتیم ازدواج کنند که عدالت را به طور کامل درباره آن‌ها رعایت نمایند و در غیر این صورت از آن‌ها چشم پوشى کرده و همسران خود را از زنان دیگر انتخاب نمایند. به دنبال دستورى که در آیه سابق براى حفظ اموال یتیمان داده شد در این آیه اشاره به یکى دیگر از حقوق آن‌ها می‌شود و آن این‌که: «اگر مى‌ترسید به هنگام ازدواج با دختران یتیم رعایت حق و عدالت را درباره حقوق '''[[زوجیت]]''' و اموال آنان ننمایید از ازدواج با آن‌ها چشم بپوشید و به سراغ زنان دیگر بروید.»<ref>نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، 1981م، ج۳۰، ص35</ref>
-===ج. تأمين مالى===
+وقتی در ازدواج با یک زن، به رعایت حقوق مالی او تاکید شده است، به طریق اولی رعایت حقوق زوجه در صورت تعدد زوجات، باید لحاظ شود.
-از ديدگاه اسلام نفقه زوجه بر عهده مرد است؛ از اين رو كسى كه نمى‏ تواند نيازمندى‏ هاى همسران متعدد را تأمين كند، نبايد به چندهمسرى روى آورد.
+خطاب در آیه متوجه به سرپرستان ایتام است که در آیه قبل براى حفظ اموال یتیمان دستورهاى مختلفى به آن‌ها داده شده بود و در این آیه درباره ازدواج با یتیمان سخن مى‌گوید که همان‌گونه که باید مراعات عدالت را درباره اموال آن‌ها بنمایید در مورد ازدواج با دختران یتیم نیز با نهایت دقت رعایت مصلحت آن‌ها را بکنید، در غیر این صورت از ازدواج با آن‌ها چشم بپوشید و زنان دیگرى انتخاب کنید.
-===د. تأمين عاطفى و جنسى===
+در آیه 127 سوره نساء هم مسئله رعایت عدالت درباره ازدواج با دختران یتیم ذکر شده است. این آیه دلیل صریحى بر مسئله جواز تعدد زوجات است. عام موجود در آیه تخصیص زده شده است و مى‌فرماید: این جواز تعدد زوجات در صورت حفظ عدالت کامل است «اما اگر نمى‌توانید عدالت را رعایت کنید به همان یک همسر اکتفا نمایید» تا از ظلم و ستم بر دیگران بر کنار باشید. «فان خفتم الا تعدلوا فواحدة».
-امام صادق عليه ‏السلام فرموده است: '''«هر كه آن قدر زن بگيرد كه نتواند با آنها نزديكى كند و در نتيجه آن، يكى از همسرانش مرتكب زنا شود، گناه اين كار برگردن او است» .'''<ref> . ميزان الحكمه، ج 5، ص 2272، ح 17915.</ref>
-==امتياز راهكار اسلام==
+*آیه 129 سوره مبارکه نساء
-خانم بيزانت  مى ‏نويسد: «گفته مى ‏شود كه در غرب تك همسرى است؛اما در واقع چندهمسرى است بدون مسئوليت پذيرى! همين كه مرد از زن سير شد، او را رها مى ‏كند. او نيز كم كم زن كنار خيابانى خواهد شد؛
+این آیه مبارکه هم جواز چند همسری را مشروط به رعایت عدالت کرده است. قرآن کریم می‌فرماید: شما هرگز نتوانید میان زنان به عدالت رفتار کنید هر چند راغب و حریص (بر عدل و درستی) باشید، پس به تمام میل خود یکی را بهره‌مند و آن دیگر را محروم نکنید تا او را معلّق و بلا تکلیف گذارید و اگر سازش کنید و پرهیزکار باشید.
-زيرا نخستين عاشق دلداده‏ اش هيچ مسئوليتى در برابر آينده او ندارد. وضع زنى كه به عنوان يك همسر و مادر، در خانه ‏اى چندهمسرى پناه گرفته، صد بار بهتر از اين است. وقتى هزاران زن بدبخت را مى‏ بينيم كه شبانگاه در خيابان‏هاى شهرهاى غرب پرسه مى ‏زنند، به يقين درمى ‏يابيم كه غرب نمى  ‏تواند اسلام را به جهت چندهمسرى سرزنش كند. براى زن بسى بهتر، خوش بختانه ‏تر و محترمانه‏ تر است كه در چندهمسرى اسلامى زندگى كند و تنها با يك مرد اشتراك زندگى پيدا كند، فرزند قانونى خود را در آغوش گيرد و همه جا مورد تكريم و احترام باشد؛ تا اينكه هر روز توسط اين و آن اغوا شود و احتمالاً با فرزندى نامشروع كنار خيابان رها گردد! نه تحت حمايت قانون باشد و نه پناهگاه و مراقبتى داشته باشد و هر شب قربانى هوس رهگذرى گردد» .<ref> 1. Why Polygamy Is Allowed In Islam, PP. 33 - 34.</ref>
-آيزاك تايلور  ـ در سخنرانى خود درباره «محمديسم»  در كنگره كليسا در«ولورهامپتون»  ـ اعلام كرد: «چندهمسرى نظام يافته و محدود سرزمين‏ هاىاسلامى، بى‏ نهايت بهتر است از چندهمسرى لجام گسيخته‏ اى كه نكبت جوامع مسيحى است و نمونه آن اصلاً در اسلام شناخته شده نيست» .<ref> 5. The Times, London, Saturday, 8th Oct. 1887. Quotedin: Wly Polygamy Is Allowel In Islam, PP. 35 - 6.</ref>
+«اسلام برای شرط عدالت، آن‌قدر اهمیت قائل است که حتی اجازه نمی‌دهد مرد و زن دوم، در عین عقد توافق کنند که زن دوم در شرایط نامساوی با زن اول زندگی کند یعنی از نظر اسلام رعایت عدالت، تکلیفی است که مرد نمی‌تواند با قرار قبلی با زن، خود را از زیر بار مسئولیت آن خارج کند.»<ref>مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1372ش، ص418</ref>
-روحانى مسيحى اودوتولا  ـ در كنفرانسى در تورنتو  ـ اظهار داشت:«غرب با ممنوعيت چند همسرى، منافقانه عمل مى ‏كند؛ چرا كه با طلاق‏هاى مكرّر همان را [ در طول زمان] عملى مى‏ سازد».
+*'''سنت'''
+موارد زیادی از سنت وجود دارد که در مبحث تعدد زوجات، توانایی مرد در اداره زندگی را شرط دانسته‌اند که این بیانات عمدتاً در راستای شرط عدالت در امور مالی هستند که خداوند در آیه سوم از سوره مبارکه نساء به آن اشاره کرده است.
+از جمله این روایات عبارتند از: امام صادق (ع) می‌فرمایند: «كسی كه دو زن داشته باشد و در تقسیم رابطه خود با همسر و تقسیم مالی بین آن‌ها به عدالت رفتار نكند، روز قیامت - در حالی كه دست‌هایش بسته و نیمی از بدنش به یك طرف كج شده‌است - آورده و به آتش داخل می‌شود».
-بنابراين تك همسرى غرب، چيزى جز چند همسرگرايى بى‏ ضابطه و مسئوليت گريزانه نيست. اما چه نيكوست اين اعتراف غربى‏ ها را هم بخوانيم كه اسلام، در قالب چند همسرى به نجار خود، عملاً تك همسرى را حفظ نموده است.
+از قرائن موجود در این روایت از جمله ایجاد نقص در بدن '''[[مرد]]''' و به آتش افتادن وی، می‌توان دریافت که نهی در این روایت، دلالت بر حرمت عدم رعایت عدالت دارد.<ref>حیدری، اصول استنباط، 1376ش، ص54</ref>
+امام صادق (ع) فرموده‌است: «هر كس آن قدر زن بگیرد كه نتواند با آن‌ها نزدیكی كند- ضعف در مدیریت ازدواج‌های متعدد- و در نتیجه آن، یكی از همسرانش مرتكب زنا شود، گناه این كار برگردن او است.»<ref>نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، 1981م، ج۳۰، ص55</ref>
-رابرت ا.هيوم مى‏ نويسد: « ... برخى از محقّقان معقول نشان مى ‏دهند كه [ حضرت ]محمد صلى‏ الله ‏عليه‏ و‏آله روى هم رفته موقعيت زنان را ارتقا بخشيد و به آنها مرتبه‏ اى از آزادى اقتصادى داد كه هنوز در پاره‏اى از كشورهاى غربى و يا به اصطلاح مسيحى تا آن حد به زنان، آزادى اقتصادى داده نشده است و براى چندهمسرى نامحدود ـ كه تا آن زمان به دلخواه انجام مى‏ شد ـ حد و مرزى مقرّر داشت كه بسيار لازم و نافع بود.
+در آخر باید خاطر نشان کرد که از نظر فقها، اصل در ازدواج، تك همسری است و قانون چند همسری در شرایط معمول توصیه و ترغیب نشده‌است. در قرآن کریم آیات 3 و 129 سوره نساء به طور مطلق اشاره به جواز تعدد زوجات نشده و خداوند آن را مقید به رعایت عدالت نموده است. می‌توان نتیجه گرفت که ازدواج مرد با یک زن، مطلوب خداوند است برای همین ازدواج تک همسری از سوی خداوند، بیش‌تر از ازدواج با فرض تعدد زوجات، تسهیل شده‌است.<ref>مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1372ش، ص421</ref>
-رسم دختركشى را ـ كه در عربستان آن روز كاملاً رواج داشت ـ به كلّى برانداخت و بالاخره اينكه حكم تعدّد زوجات را تنها در صورتى مجاز دانست كه شوهر، بتواند با تمامى همسران خود با عدالت كامل رفتار كند. او عملاً تك همسرى را رواج داد» .<ref> . رابرت ا. ، هيوم، اديان زنده جهان، ترجمه: دكتر عبدالرحيم گواهى، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى، چاپ هفتم، 1377، ص 306.</ref>
+قانون تعدد زوجات، به خاطر شرایط خاص اجتماعی یا ضرورت‌های اجتماعی وضع شده، نه برای هوس‌رانی مردان. البته همیشه بعضی افراد وجود دارند كه از قانون سوء استفاده می‌كنند، در چنین مواردی باید جلوی سوء استفاده‌ها را گرفت و راه‌كار مناسب برای موارد ضروری ارائه كرد.<ref>مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1372ش، ص422</ref>
-استاد مطهرى در اين باره مى‏ نويسد: «تعجّب مى‏ كنيد اگر بگويم تعدّد
+==پانویس==
-زوجات در مشرق زمين، مهم‏ترين عامل براى نجات تك همسرى است. مجاز بودن تعدّد زوجه، بزرگ‏ترين عامل نجات تك همسرى است ... در شرايطى كه موجبات اين كار فراهم مى‏ شود و عدد زنان نيازمند به ازدواج فزونى مى‏ گيرد؛ اگر حق تأهل اين عدّه به رسميت شناخته نشود و به مردان واجد شرايط اخلاقى، مالى و جسمى، اجازه چند همسرى داده نشود؛ دوست بازى و معشوقه ‏گيرى، ريشه تك همسرى را مى‏ خشكاند» .<ref> . مرتضى مطهرى، نظام حقوق زن در اسلام، ص 330.</ref>
+{{پانویس}}
-==مداخل مرتبط==
+==منابع==
-* [[استحباب تعدد زوجات از منظر فقهی]]
+*قرآن کریم
-* [[تعدد زوجات پیامبر]]
+*ابوزهْرَه، محمد، تنظیم الاسلام للمجتمع، دارالعلم، 1412ق.
-* [[ازدواج موقت در اسلام]]
+*ابوشقّه، عبدالحلیم محمد، تحریرالمرأه فی عصرالرساله، کویت، دارالعلم، 1420ق.
+*باجوری، جمال محمد فقی رسول، المرأه فی الفکر الاسلامی، عراق، دارالعلم، ۱۹۸۶م.
+*حر عاملی، محمد حسن، وسائل الشیعه فی تحصیل مسائل الشریعه، تهران، چاپ افست، 1368ق.
+*حکیم، محسن، مستمسک العروه الوثقی، دارالفکر المعاصر، 1413ق.
+*حیدری، سید کمال(علامه)، اصول استنباط، دانشگاه تهران، 1376ش.
+*زحیلی، وهبه، أصول الفقه الإسلامی، دمشق، دارالفکر المعاصر، چاپ هجدهم، 1431ق.
+*غروی تبریزی، علی، التنقیح فی شرح العروه الوثقی، کویت، دارالعلم، 1423ق.
+*محمدی ری‌‏شهری، محمد، میزان‏ الحکمه، مکتب ‏الاعلام الاسلامی، 1367ش.
+*مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، قم، صدرا، 1372ش.
+*نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، 1981م.
-==منابع==
+[[رده: ویکی‌جنسیت]]
-[[رده: شبهات زنان]]
-[[رده: علوم نقلی]]
-[[رده: تعدد زوجات]]