پایگاه‌های جنسیتی در خانواده: تفاوت میان نسخه‌ها

پس از تشکیل خانواده، موقعیت‌های سرپرستی، شوهری و بانویی، با تولّد نخستین فرزند، موقعیت‌های پدری، مادری و فرزندی و با تولد فرزند دوم موقعیت‌های خواهری یا برادری در خانواده ایجاد می‌شود. اگر افرادِ دیگری در خانواده حضور داشته باشند، موقعیت‌های فرعی دیگری از قبیل موقعیت‌های پدربزرگی و مادربزرگی نیز به وجود می‌آیند. هر فرد در موقعیت خود، نقش‌هایی به عهده دارد و متناسب با آن از اختیاراتی برخوردار خواهد بود.  

مرد در خانواده عهده‌دار تامین نیازمندی‌های همسر و فرزندان خود است.<ref>. حر عاملی، وسائل الشیعة، ‌‌1409ق، ‌ج21، ص544.</ref> جایگاه شوهری دارای نقش‌های مهم و به تبع آن اختیاراتی است. مهم‌ترین نقش مرد در ساختار خانواده نقش قوامیت یعنی تکیه‌گاه بودن برای بانو است.<ref>. سوره نساء، آیه 34.</ref> سنخ این نقش، از نوع ولایت است و سرپرست خانواده حق استبداد در رای را ندارد و با رعایت تمایلات و نیازهای دیگران، خانواده را مدیریت<ref>. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، 1366-1353ش، ج‏3، ص370.</ref> و از فضای معنوی آن مراقبت می‌کند.<ref>. سوره تحریم، آیه 6.</ref> بر اساس آموزه‌های اسلامی، مرد در قبال وظایفش پاسخگو است<ref>. صدوق، من ‏لایحضره ‏الفقیه، 1413ق، ج3، ص168.</ref> وترک وظیفه از بزرگ‌ترین گناهان محسوب شده<ref>. پاینده، نهج‌الفصاحه، 1382ش، ص384.</ref> و چنین فردی در ادبیات روایات ملعون شمرده شده است.<ref>. حر عاملی، وسائل ‏الشیعة، 1409ق، ج21، ص544.</ref>

از آنجایی‌که زن منبع آرامش، <ref>. سوره روم، آیه 21.</ref> کانون عاطفی خانواده و امانت الهی است، <ref>. محدث نوری، مستدرک ‏الوسائل، 1408ق، ج14، ص251.</ref> انتظار این است که شوهر در نقش امانتدار عمل کرده و نه تنها به او آسیب نرساند بلکه از همسرش به‌ خوبی محافظت کند. رسیدگی نکردن به نیازهای مادی و عاطفی زن، موجب سردی کانون خانواده شده و محیط خانوادگی عاری از آسایش می‌شود. از وظایف شوهر این است که بداند همسرش نعمت الهی است و باید با او خوش‌رفتاری کرده، او را محترم شمارد، با او بسازد و با او به نرمی رفتار کند، خوشحالی، حقّ او است و کانون خانواده در صورتی محل آرامش و آسایش خواهد بود که شئونات زناشویی به خوبی رعایت شود.<ref>. جعفری، ترجمه تحف العقول، 1380ش، ص242.</ref> در روایات بر معاشرت نیکوی مرد با همسر<ref>. سوره نساء، آیه 19.</ref> و گرامی‌داشتن او<ref>. محدث نوری، مستدرک ‏الوسائل، 1408ق، ج14، ص250.</ref> تاکید شده و پیامبر به مسلمانان هشدار داده که هر کس خانواده‌اش را خوار شمارد، خوشی زندگی‌اش را از دست می‌دهد.<ref>. مشکینی، تحریر المواعظ، 1424ق، ص383.</ref>  

زن عهده‌دار مدیریت داخلی منزل است و درباره آن پاسخگو است.<ref>. دیلمی، ارشاد القلوب، 1412ق، ص173.</ref> در روایات اسلامی، زن سیدۀ خانه خوانده شده<ref>. پاینده، نهج‌الفصاحه، 1382ش، ص614.</ref> و بسیاری از مسئولیت‌ها به او سپرده شده است، زیرا او بیش از مرد در خانه حضور داشته و به‌عنوان کانون عاطفی خانواده، نقش مهمی در تربیت فرزندان دارد. زن در نگرش اسلام؛ تجلی مهر الهی است که راه عبودیتش از مسیر‏ مقدس همسری و مادری یعنی انسان‌پروری می‌‏گذرد.<ref>. علاسوند، «اگر زن نباشی (ضرورت نگاه نظام‌مند به الگوی شخصیت زن مسلمان)»،  خردنامه همشهری، 1386ش، ص39.</ref> زن مایه آرامش شوهر است.<ref>. سوره روم، آیه 21.</ref> مهم‌ترین وظیفه زن نقش آرامش‌بخشی او است. زن صالحه‌ شوهرش را در امر دنیا و آخرت یاری می‌کند.<ref>. صدوق، الخصال، 1362ش، ج‏1، ص159.</ref> از منظر امام صادق زنی که شوهرش را آزار دهد، ملعون است.<ref>. حر عاملی، وسائل الشیعة، 1409ق، ج‏16، ص280.</ref> همسر صالح مایه چشم‌روشنی<ref>. سوره فرقان، آیه 74.</ref> و منبع خیر است.<ref>. عطاردی، مسند امام رضا، 1406ق، ج‏2، ص256.</ref> بهترین نعمت برای مرد، زن صالحه‌ای دانسته شده که شوهر با دیدنش شاد شود، هرگاه چیزی به او ببخشد از او خوبی ببیند و در غیابش آبرویش را حفظ کند.<ref>. دیلمی، ارشاد القلوب، 1412ق، ج‏1، ص183.</ref> زن متناسب با این موقعیت و نقش‌های مرتبط با آن، از اختیاراتی برخوردرا است. و نیازمند میزان مشخصی از دسترسی به قدرت، ثروت، منزلت و اطلاعات است.

موقعیت مادری از منزلت بالایی برخوردار بوده و مادر بیش از دیگران بر گردن انسان حق دارد.<ref>. پاینده، ‏نهج الفصاحة، 1382ش، ص297.</ref> مادر، کانون عاطفی خانواده و حامل نقش‌های مهمی است. نقش اصلی مادر پرورش فرزند است؛ در روایات سفارش شده است که همسر مناسب انتخاب کنید تا فرزندان شما وارث صفات ناپسند نشوند.<ref>. فلسفی، الحدیت، 1368ش، ج‏3، ص359.</ref> مادر دارای نقش‌های حاملگی<ref>. سوره احقاف، آیه 15.</ref> و شیردهی است<ref>. سوره بقره، آیه 233.</ref> و در این دو مرحله‌ از رشد، بنیادهای شخصیتی فرزند، ساخته می‌شود.<ref>کلینی، الکافی، 1362ش، ج‏8، ص81.</ref> جایگاه مادری در جامعه‌پذیری فرزندان نیز تاثیر بسزایی دارد. مادر آگاهانه یا ناآگاهانه، فرهنگ و تمدن، معرفت و ویژگی‏های اخلاقیِ یک قوم و جامعه را با جسم، روح، خُلق و رفتارِ خود به نسل بعد منتقل می‏‌کند و از این‌راه همه افراد جامعه تحت تاثیر مادران هستند.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3298 . خامنه‌ای، «بیانات در دیدار جمعی از مداحان»،  وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.]</ref> محبت و فداکاری مادران از یک سو و لطافت روح آن‌ها از سوی دیگر، موجب این موقعیت فوق‌العاده برای آن‌ها شده است.<ref>. نجفی یزدی، اخلاق در خانواده و تربیت فرزند، 1379ش، ص97.</ref> بانوان شرف مادری دارند؛ اولین مدرسه‌ای که بچه دارد، دامن مادر است. مادرِ خوب، بچه خوب تربیت می‌کند، اگر مادر منحرف باشد، بچه از دامن مادر، منحرف بیرون می‌آید.<ref>. خمینی، صحیفه امام، 1389ش، ج7، ص283.</ref>

خواهر و برادر، دارای حقوق متقابل بوده و در قبال همدیگر مسئول هستند. به حکم آیه شریفه آنها می‌توانند مانند خانه خود در منزل همدیگر وارد شده و غذا بخورند.<ref>. سوره نور، آیه 61.</ref> برادر بزرگتر به‌منزله پدر است<ref>. ابن‌شعبه، تحف العقول، 1404ق، ص442.</ref> و خواهر بزرگتر مسئولیت مادرانه دارد. از منظر امام سجاد، خواهر و برادر نسبت به یکدیگر به منزله دست بوده و وظیفه دارند، همدیگر را یاری کنند. آنها تکیه‌گاه‌های مطمئنی هستند که در برابر مشکلات به همدیگر پناه می‌برند، خیرخواه هم بوده و در طول زندگی عزت، آبرو و مایه قدرت برای یکدیگر هستند.<ref>. ابن‌شعبه، تحف العقول، 1404ق، صص264-263</ref>

* قرآن کریم  

* ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل‌الرسول، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1404ق.

* بروجردی، آقاحسین، جامع الاحادیث الشیعه، تهران، فرهنگ سبز، 1386ش.

* کوئن، بروس، درآمدی به جامعه‌شناسی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، توتیا، چاپ دوازدهم، 1381ش.

* جعفری، بهراد، ترجمه تحف العقول، ‏ تهران، ‏ اسلامیه‏، چاپ اول‏، 1380ش‏.

* پاینده‏، ابوالقاسم، نهج الفصاحة مجموعه کلمات قصار حضرت رسول، تهران، ‏ دنیای دانش، ‏1382ش.

* حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة، ‌ قم، مؤسسه آل‌البیت، ‌1409ق‌.

* خامنه‌‌ای، سیدعلی، «بیانات در دیدار جمعی از مداحان»،  وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ سخنرانی: 5 مرداد 1384ش.

* خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام، چاپ دوم، 1389ش.

* دیلمی، حسن، ارشاد القلوب الی الصواب‏، قم‏، رضی، 1412ق.

* زحیلی، وهبة بن مصطفی، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، بیروت، دار الفکر المعاصر، چاپ دوم، 1418ق.

* صابری یزدی، علیرضا، الحکم الزاهرة، ترجمه انصاری‏، قم‏، سازمان تبلیغات اسلامی‏، 1375ش.

* صدوق، محمّد بن علی بن بابویه، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم، دار الشریف الرضی للنشر، چاپ دوم، 1406ق.

* صدوق، محمّد بن علی بن بابویه، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.

* صدوق‏، محمد، الخصال‏، قم، جامعه مدرسین، ‏1362ش.

* عطاردی، عزیزالله، ‏مسند الامام الرضا‏، مشهد، آستان قدس، 1406ق‏.

* علاسوند، فریبا، «اگر زن نباشی (ضرورت نگاه نظام‌مند به الگوی شخصیت زن مسلمان)»،  مجله خردنامه همشهری، تیر، ش 16، 1386ش.

* فلسفی، ‏محمدتقی، الحدیت، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی‏، 1368ش.

* کلینی‏، محمد بن یعقوب، الکافی‏، تهران‏، اسلامیه‏، 1362ش.

* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الطبع و النشر، چاپ اول، 1410‍ق.

* محدث نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسه آل‌البیت، 1408ق.

* مشکینی، علی، تحریر المواعظ العددیة، قم، الهادی، 1424ق‏. ‏  

* مشکینی، میرزاعلی، مصطلحات الفقه، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

* مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتاب الاسلامیه، 1366-1353ش.

* نجفی یزدی، سیدمحمد، اخلاق در خانواده و تربیت فرزند، بی‌جا، عصر ظهور، 1379ش.  

[[رده: ویکی‌جنسیت]]