اوقات فراغت زنان: تفاوت میان نسخه‌ها

در برخی نظریات، فراغت را ضمیمه و دنباله‌ای از کار می­دانند؛ اما با توجه به اهمیت فزاینده گذران اوقات فراغت در دنیای مدرن، خود فراغت به­عنوان پدیده‌ای مستقل نیز مورد توجه قرار‌ گرفته است. امروزه اهمیت اوقات فراغت در حدی است، که به‌عنوان یکی از ابعاد مهم سبک زندگی مدرن، در طبقه‌بندی اقشار جامعه مورد استفاده قرار می­گیرد.<ref>اباذری و کاظمی، «رویکردهای نظری خرید: از جامعه‌شناسی تا مطالعات فرهنگی»،  1384ش، ص12-16.</ref> جامعه‌شناسان با توجه به شاخص‌های تفریحاتی که با عنوان عادت‌واره‌های مصرفی مطرح می‌­شود، نظیر نوع موسیقی و یا نوع رستوران‌هایی که به آن مراجعه می‌کنند و یا سبک‌های ورزشی مورد علاقه، افراد جامعه و فرهنگ آنان را طبقه‌بندی می‌کنند. اصطلاحاتی نظیر فرهنگ توده‌ای عامه‌­پسند و یا فرهنگ والای نخبگانی برآمده از همین طبقه‌بندی‌ها است.<ref>چنی، سبک زندگی، 1382ش، ص111-113.</ref> زیمل نخستین جامعه‌­شناسی بود که به نسبت فراغت و مصرف توجه کرد و فمینیست‌ها با تمرکز بر تفاوت معنای اوقات فراغت برای زنان و مردان، بر این دیدگاه تاکید می‌کردند که در بسیاری از تعریف‌ها، زنان نادیده گرفته می‌شوند.<ref>عنایت و نره­ای، «بررسی عوامل اجتماعی و اقتصادی مرتبط با میزان و نحو گذران اوقات فراغت زنان، مطالعه موردی زنان متاهل شاغل شهر نورآباد ممسنی»،  1393ش، ص39.</ref> برخی فمینیست‌ها، اوقات فراغت را ابزار بازتولید پدرسالاری برای تسلط بیشتر مردان بر زنان می‌دانند. فمنیست‌های لیبرال بر این باور هستند که سیاست باید فرصت‌های برابر ورزشی و فرهنگی برای زنان و مردان ایجاد کند.<ref>جعفری و رضائیان، «فراغت زنان در کلان شهرها، تبین مسائل اوقات فراغت زنان متاثل شهر تهران»،  1399ش، ص7.</ref>

تحصیلات فرد، درآمد، شغل همسر، سن، سابقه کاری و تعداد فرزند، از جمله عوامل اصلی و تحصیلات همسر، شغل زنان، نوع مالکیت مسکن، ساعت کاری و امکانات رفاهی و کار خانگی از جمله عوامل فرعی موثر بر اوقات فراغت زنان است. مهم­ترین مانع زنان برای اوقات فراغت، نداشتن وقت است.<ref>عنایت و نره­ای، «بررسی عوامل اجتماعی و اقتصادی مرتبط با میزان و نحو گذران اوقات فراغت زنان، مطالعه موردی زنان متاهل شاغل شهر نورآباد ممسنی»،  1393ش، ص51.</ref>

بسیاری از نظریه­‌پردازان اجتماعی بر این نکته اتفاق نظر دارند که رفتارها و مصارف فراغتی وجه مهمی از سبک زندگی را در جامعه معاصر تشکیل می­‌دهند و به‌عنوان یک عامل مؤثر بر شکل‌گیری هویت اجتماعی شناخته می­شود. به گفته گرامشی بر اساس مناسبات قدرت، نوع خاصی از فراغت پدید ‌آمده به نحوی که کارگران به‌واسطه فعالیت‌های فراغتی خود نوعی مقاومت در برابر فرهنگ مسلط را بروز می‌دهند. در آراء بوردیو و وبلن نیز تاکید بر اهمیت نمادین فراغت و رابطه آن با منزلت و سرمایه اجتماعی و فرهنگی افراد مورد توجه قرار‌گرفته است. طبق این رهیافت‌ها به مرور زمان و با گسترش مدرنیته، کار به‌­طور فزاینده‌ای در ایجاد هویت اجتماعی بی‌اهمیت‌تر می‌شود و دست‌کم برای بخش وسیعی از طبقات متوسط جدید، نظام‌های ارزشی جدیدی که بر اساس مصرف و گذران فراغت استوارند جایگزین می‌شوند.<ref>اباذری و کاظمی، «رویکردهای نظری خرید: از جامعه‌شناسی تا مطالعات فرهنگی»،  1384ش، ص12-16.</ref> در عصر مدرن خودابرازی و خودآگاهی افراد و الگوهایی از مصرف که در برگیرنده ارجحیت، سلیقه و ارزش­‌های افراد است و الگوهای کنشی تمیز دهنده اعضای جامعه، بیشترین تجلی خود را در کنش­‌های فراغتی می­‌یابند. نوع فعالیت فراغتی انتخاب شده توسط فرد نشان‌ه­ای از ارزش‌های فرهنگی و قریحه او و به دنبال آن جایگاه اجتماعی او است.<ref>. ذکایی، فراغت، مصرف و جامعه، 1391ش، ص104.</ref>

مهم‌ترین مشکل زنان ایرانی این است که فرصتی برای فراغت ندارند.<ref>عنایت و نره‌ای، «بررسی عوامل اجتماعی و اقتصادی مرتبط با میزان و نحو گذران اوقات فراغت زنان، مطالعه موردی زنان متاهل شاغل شهر نورآباد ممسنی»،  1391ش، ص51.</ref> بسیاری از زنان ایرانی، بیشترین وقت خود را صرف نگه‌داری و مراقبت از دیگران و کار خانگی و همزمان با آن، استفاده از رسانه‌های جمعی می‌کنند.<ref>[https://www.eghtesadnews.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7-61/430679-%D8%A8%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%8 . «بیشترین زمان مردان و زنان ایرانی صرف چه کارهایی می‌شود؟»،  وب‌سایت اقتصادنیوز.]</ref>

فضاهای تفریحی در ایران به مردانه-زنانه، منحصرا مردانه و منحصرا زنانه قابل تقسیم است. اوقات فراغت زنان تا زمان قاجار به حضور در بازار، جشن‌ها و عزادری‌­های عمومی، اماکن زیارتی و مذهبی و مجالس روضه‌خوانی یا قرائت قرآن زنان، حضور در طبیعت به‌­ویژه روزهای خاصی مثل سیزده‌به‌در، خلاصه می‌شد. لژ خانوادگی در رستوران‌ها بعد از انقلاب، تاسیس پارک‌ها و فضای سبز مخصوص بانوان، رستوران‌ها، کافی‌شاپ‌ها، ورزشگاه‌ها و سالن‌های ورزشی، فضای بازی در آزموزشگاه‌ها، دانشگاه‌ها، مدارس و باشگاه‌ها، فضاهای فرهنگی مثل سالن کنسرت، تئاتر، سینما، کتابخانه، فرهنگسرا، بازارها و مراکز خرید، از یک‌سو حاکی از تفکیک جنسیتی فضای اوقات فراغت و از سوی دیگر حاکی از تحولات در اوقات فراغت و بهبود وضعیت زنان در این عرصه است.<ref>[https://jwdp.ut.ac.ir/article_29482.html پوراحمد و سالاروندیان، «روند تحولات تاریخی فضاهای گذران اوقات فراغت زنان از قاجار تاکنون در شهر تهران»،  1391ش، ص57-67.]</ref>

مهمانی رفتن یکی از مهم‌ترین شیوه‌های گذران اوقات فراغت زنان ایرانی است. تماشای تلوزیون، مطالعه، رادیو، دیدن تلویزیون‌های ماهواره‌ای، و تماشای فیلم از دیگر شیوه‌های گذران اوقات فراغت است.<ref>عنایت و نره‌ای، «بررسی عوامل اجتماعی و اقتصادی مرتبط با میزان و نحو گذران اوقات فراغت زنان، مطالعه موردی زنان متاهل شاغل شهر نورآباد ممسنی»،  1391ش، ص50.</ref> حضور 11. 5 میلیون زن ایرانی در اینترنت در سال 2003م، نزدیک به 50 درصد کل کاربران کشور و بالاترین نرخ در خاورمیانه است.<ref>[https://jwdp.ut.ac.ir/article_29482.html پوراحمد و سالاروندیان، «روند تحولات تاریخی فضاهای گذران اوقات فراغت زنان از قاجار تاکنون در شهر تهران»،  1391ش، ص71.]</ref>

سیاست‌های بهبود وضع گذران اوقات فراغت زنان و دختران، در شورای عالی انقلاب فرهنگی، با هدف ایجاد هماهنگی میان دستگاه‌ها، آگاهی‌بخشی و ارتقای سطح مهارت افراد، توسعه و تجهیز و گسترش امکانات فرهنگی ورزشی و جهت‌دهی به فعالیت‌های زنان در راستای تامین سلامت جسمی و بهداشت روانی، کاهش اضطراب و خستگی، کسب نشاط و شادی، شناسایی و رشد استعدادها، تقویت تمایلات دینی و اخلاقی و هویت دینی و ملی زنان در سال 1381ش به تصویب رسید.<ref> [https://rc.majlis.ir/fa/law/show/101089 «سیاست‌های بهبود وضع گذران اوقات فراغت زنان و دختران»،  وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.]</ref>