| خط ۸: | خط ۸: | ||
براساس روایتها، رابعه پس از دورهای ضعف و بیماری درگذشت. در منابع، سالهای ۱۳۵، ۱۸۰ و ۱۸۵ ق بهعنوان سال مرگ او ذکر شده است | براساس روایتها، رابعه پس از دورهای ضعف و بیماری درگذشت. در منابع، سالهای ۱۳۵، ۱۸۰ و ۱۸۵ ق بهعنوان سال مرگ او ذکر شده است.<ref>ابنخلکان، ۲ / ۲۸۷؛ صفدی، ۱۴ / ۵۲؛ ابنملقن، ۴۰۸؛ ابنعماد، ۱ / ۱۹۳؛ یافعی، ۱ / ۲۸۱</ref> اما محققان جدید با توجه به آنکه روایتهای متعددی از گفتوگوی او با سفیان ثوری در بصره نقل شده است و میدانیم که ثوری پس از ۱۵۵ ق به بصره آمد، و نیز با توجه به دورۀ حکومت محمد بن سلیمان هاشمی در بصره (۱۴۵-۱۷۲ ق / ۷۶۲- ۷۸۸ م)، که یکی از خواستگاران او معرفی شده است، سالهای ۱۸۰ یا ۱۸۵ ق را درستتر میدانند. <ref>نک : ماسینیون، «بحث ... »، 239؛ اسمیث، 45؛ شیبی، ۱ / ۳۲۱؛ زین، ۸۵-۸۶؛ بدوی، ۱۲۹-۱۳۲</ref> | ||
رابعه ظاهراً در خارج بصره به خاک سپرده شد و مزار او شاید بعدها در تخریبهای بصره از میان رفته باشد | رابعه ظاهراً در خارج بصره به خاک سپرده شد و مزار او شاید بعدها در تخریبهای بصره از میان رفته باشد. <ref>حفنی، ۱۷۲؛ بدوی، ۱۲۹؛ اسمیث و پلا، همانجا</ref> بااینهمه، دو مزار دیگر نیز به رابعه منسوب است: یکی بر قلۀ کوهی در شرق بیتالمقدس، <ref>ابنکثیر، ۱۰ / ۱۸۷؛ ابنخلکان، ۲ / ۲۸۷؛ ابنملقن، همانجا؛ یافعی، ۱ / ۲۸۲؛ ابنعماد، ۱ / ۱۹۳؛ نبهانی، ۲ / ۷۱؛ بدوی، ۱۲۵</ref> و دیگری در دمشق. اما چون رابعه ظاهراً بهجز مکه، به جای دیگری سفر نکرد، حضور او در این شهرها و درگذشت و تدفینش در آنها نامحتمل مینماید. از رابعه ابیاتی چند، مناجات و جملههای کوتاهی به جای مانده که در منابع مختلف نقل شده است. | ||
اگر سال مرگ رابعه را ۱۸۰ یا ۱۸۵ ق در نظر بگیریم، درمییابیم که دورۀ زندگی او با روزگار ۳ امام شیعه، یعنی صادق (۸۳- ۱۴۸ ق)، کاظم (۱۲۸-۱۸۳ ق) و رضا (ع) (۱۴۸-۲۰۳ ق) معاصر بوده است. اکنون با توجه به اینکه حدود ۳۰ تن از راویان سخنان امام صادق (ع) از میان صوفیه | اگر سال مرگ رابعه را ۱۸۰ یا ۱۸۵ ق در نظر بگیریم، درمییابیم که دورۀ زندگی او با روزگار ۳ امام شیعه، یعنی صادق (۸۳- ۱۴۸ ق)، کاظم (۱۲۸-۱۸۳ ق) و رضا (ع) (۱۴۸-۲۰۳ ق) معاصر بوده است. اکنون با توجه به اینکه حدود ۳۰ تن از راویان سخنان امام صادق (ع) از میان صوفیه بودند، <ref>امینینژاد، ۳۴ </ref>و نیز ماجرای دیدار شقیق بلخی (د ۱۹۴ ق / ۸۱۰ م)، از همنشینان رابعه با امام کاظم (ع) که پس از آن وی راوی سخنان امام شد، <ref>دلائل ... ، ۳۱۷؛ نک : ابنجوزی، ۲ / ۱۸۵؛ انصاری، ۲۱۵-۲۱۶</ref> میتوان احتمال داد که وی با اندیشههای ائمه آشنایی داشته است. شباهت دیدگاههای رابعه دربارۀ حب الٰهی، فنا، توکل، خوف، توبه، معرفت درونی، و مناجاتها و گفتههای او با سخنان علی (ع) در دعای کمیل، و شباهت مناجاتهای او با بخشهایی از مناجات المحبین و صحیفۀ امام سجاد (ع)، و دعاها و سخنان امام صادق (ع) خطاب به فضیل عیاض نیز این گمان را تقویت میکند. <ref>نک : مناوی، ۱۰۶؛ شیبی، ۱ / ۳۲۱-۳۲۲، ۲ / ۲۹؛ سهروردی، ۱۸۳؛ عطار، ۸۱، ۸۳، ۸۷- ۸۸؛ جامی، ۶۱۶؛ قشیری، ۲۶۲، ۵۳۱؛ میبدی، ۶ / ۱۷۰-۱۷۱؛ محمد بن منور، ۲۶۳</ref> | ||
پیش از رابعه مهمترین ویژگی تصوف زهد، عبادت و ریاضت افراطی بود و صوفیان معاصر او نیز بیشتر از زمرۀ بکائین، یا اهل اندوه و حزن و گریه بودند؛ اما او با گذر از زهد خشک و ریاضت آمیخته به اندوه و ترس، زهدی عارفانه و عاشقانه را در سلوک عملی خویش در پیش گرفت که واضحترین جلوۀ آن پرهیز از پرداختن به غیر خدا بود. رابعه نخستین صوفی بود که بر یاد خدا همراه با محبت خالصانه، فارغ از شوق بهشت و ترس از دوزخ تأکید میکرد و این دو را آفت پرستش بیشائبۀ خداوند میشمرد | پیش از رابعه مهمترین ویژگی تصوف زهد، عبادت و ریاضت افراطی بود و صوفیان معاصر او نیز بیشتر از زمرۀ بکائین، یا اهل اندوه و حزن و گریه بودند؛ اما او با گذر از زهد خشک و ریاضت آمیخته به اندوه و ترس، زهدی عارفانه و عاشقانه را در سلوک عملی خویش در پیش گرفت که واضحترین جلوۀ آن پرهیز از پرداختن به غیر خدا بود. رابعه نخستین صوفی بود که بر یاد خدا همراه با محبت خالصانه، فارغ از شوق بهشت و ترس از دوزخ تأکید میکرد و این دو را آفت پرستش بیشائبۀ خداوند میشمرد.<ref> سلمی، ۲۹-۳۱؛ ابوطالب، ۲ / ۱۱۳-۱۱۴؛ غزالی، نیمۀ دوم از ربع منجیات، ۸۶۶؛ عطار، ۸۰، ۸۳، ۸۷</ref> تأکید بسیار او بر حب خداوند و عشق مطلق به او، چنانکه در قلب عاشق هیچ جایی برای چیز دیگری باقی نمیگذارد، و نیز تأکید او بر رعایت شرایط آن، ازجمله تقوا و ترک دنیا، صدق و ترک همۀ دعویها، و اندوهی که برخاسته از دوری و شوق رسیدن است، رابعه را از بسیاری از صوفیان معاصر وی متمایز میسازد، تا آنجا که برخی محققان او را «آغازگر عرفان عاشقانه» در اسلام و «شهید عشق الٰهی» خواندهاند. <ref>زین، ۸۸- ۸۹؛ بدوی، ۷۸-۸۰؛ ریتر، ۱۳۷؛ شیمل، 38-40؛ اسمیث، 97-104؛ ماسینیون، «بحث»، 215-216</ref> | ||
==نام های دیگر وی== | ==نام های دیگر وی== | ||
