بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
در قرآن كريم در چند آيه به موضوع آفرينش زن و مرد اشاره شده است. ظاهر ابتدايى برخى از اين آيات، انديشه آفرينش زن از مرد را اجمالا تأييد مى كند، مانند اين آيه شريفه كه مى فرمايد: '''يَـأَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمُ الَّذِى خَلَقَكُم مِّن نَّفْس وَاحِدَة وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالاً كَثِيرًا وَنِسَآءً»«اى مردم! از پروردگارتان پروا كنيد؛ آن كه همه شما را از يك شخص آفريد و از او همسرش را بيافريد و از آن دو، مردان و زنان بسيارى را ]روى زمين [پراكنده ساخت».''' <ref> (نساء، 1; همچنين ر.ك: اعراف، 189 و زمر، 6).</ref> | در قرآن كريم در چند آيه به موضوع آفرينش زن و مرد اشاره شده است. ظاهر ابتدايى برخى از اين آيات، انديشه آفرينش زن از مرد را اجمالا تأييد مى كند، مانند اين آيه شريفه كه مى فرمايد: '''يَـأَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمُ الَّذِى خَلَقَكُم مِّن نَّفْس وَاحِدَة وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالاً كَثِيرًا وَنِسَآءً»«اى مردم! از پروردگارتان پروا كنيد؛ آن كه همه شما را از يك شخص آفريد و از او همسرش را بيافريد و از آن دو، مردان و زنان بسيارى را ]روى زمين [پراكنده ساخت».''' <ref> (نساء، 1; همچنين ر.ك: اعراف، 189 و زمر، 6).</ref> | ||
== بررسی آیه== | == بررسی آیه== | ||
تعدادى از مفسّران، از جمله مرحوم علاّمه طباطبايى، بر اين باورند كه مقصود از آفرينش حوّا از آدم، آفرينش او از جنس آدم است و حتى مدّعى ظهور آيه در اين معنا شده اند، <ref>الطباطبايى، الميزان فى تفسير القرآن، ج4، ص136; المجلسى; بحار الانوار; ج11، ص222.</ref>همان گونه كه چند آيه ديگر بر اين مضمون دلالت دارند، مانند آيه اى كه مى فرمايد: «و از نشانه هاى خداوند آن است كه براى شما همسرانى از ]جنس [خودتان آفريد تا در كنارشان آرامش يابيد». <ref>«وَ مِنْ ءَايَـتِهِى أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَ جًا لِّتَسْكُنُواْ إِلَيْهَا» (روم، 21; همچنين ر.ك: نحل، 72 و شورى، 11).</ref> | تعدادى از مفسّران، از جمله مرحوم علاّمه طباطبايى، بر اين باورند كه مقصود از آفرينش حوّا از آدم، آفرينش او از جنس آدم است و حتى مدّعى ظهور آيه در اين معنا شده اند، <ref>الطباطبايى، الميزان فى تفسير القرآن، ج4، ص136; المجلسى; بحار الانوار; ج11، ص222.</ref>همان گونه كه چند آيه ديگر بر اين مضمون دلالت دارند، مانند آيه اى كه مى فرمايد: '''«و از نشانه هاى خداوند آن است كه براى شما همسرانى از ]جنس [خودتان آفريد تا در كنارشان آرامش يابيد».''' <ref>«وَ مِنْ ءَايَـتِهِى أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَ جًا لِّتَسْكُنُواْ إِلَيْهَا» (روم، 21; همچنين ر.ك: نحل، 72 و شورى، 11).</ref> | ||
با وجود اين به نظر مى رسد ادعاى ظهور آيات دسته اول در معناى ياد شده وجهى ندارد، به ويژه با توجه به اينكه سياق آيه مؤيد آن است كه كلمه «مِن» در هر دو تركيب «مِن نفس واحدة» و «منها» به يك معنا باشد، در حالى كه بر حسب تفسير ياد شده، «من» از نظر نحوى در تركيب نخست «ابتدائيه» و در تركيب دوم «بيانيه» يا به گفته علاّمه طباطبايى «نشويّه» و يا طبق احتمالى كه علامه مجلسى(رحمه الله) داده، <ref> . المجلسى; بحارالأنوار; ج11، ص223.</ref> تعليليه است. | با وجود اين به نظر مى رسد ادعاى ظهور آيات دسته اول در معناى ياد شده وجهى ندارد، به ويژه با توجه به اينكه سياق آيه مؤيد آن است كه كلمه «مِن» در هر دو تركيب «مِن نفس واحدة» و «منها» به يك معنا باشد، در حالى كه بر حسب تفسير ياد شده، «من» از نظر نحوى در تركيب نخست «ابتدائيه» و در تركيب دوم «بيانيه» يا به گفته علاّمه طباطبايى «نشويّه» و يا طبق احتمالى كه علامه مجلسى(رحمه الله) داده، <ref> . المجلسى; بحارالأنوار; ج11، ص223.</ref> تعليليه است. | ||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
بنابراين، اگر ادّعا نكنيم كه ظاهر آيات دسته اول، همان معناى نخست يعنى آفرينش زن از مرد است، دست كم مدّعى اجمال اين آيات مى شويم و هيچ ظهورى را براى آنها نمى پذيريم. به هر حال، موضوع نفى و اثبات در ارتباط با اين آيات، اصل انديشه آفرينش زن از مرد است، ولى درباره چگونگى اين آفرينش و اينكه آيا حوّا از دنده چپ آدم آفريده شده يا نه، هيچ اشاره اى در قرآن كريم صورت نگرفته است و از اين رو بايد به بررسى رواياتى بپردازيم كه موضوع آفرينش مرد و زن در آنها مطرح شده است. | بنابراين، اگر ادّعا نكنيم كه ظاهر آيات دسته اول، همان معناى نخست يعنى آفرينش زن از مرد است، دست كم مدّعى اجمال اين آيات مى شويم و هيچ ظهورى را براى آنها نمى پذيريم. به هر حال، موضوع نفى و اثبات در ارتباط با اين آيات، اصل انديشه آفرينش زن از مرد است، ولى درباره چگونگى اين آفرينش و اينكه آيا حوّا از دنده چپ آدم آفريده شده يا نه، هيچ اشاره اى در قرآن كريم صورت نگرفته است و از اين رو بايد به بررسى رواياتى بپردازيم كه موضوع آفرينش مرد و زن در آنها مطرح شده است. | ||
==دیدگاه مفسران== | |||
برخى مفسران <ref> . ر.ك: درسهاى تفسير آيه اللّه جوادى آملى، سوره نساء.</ref> با دقت در اين آيه شريفه گفته اند: | برخى مفسران <ref> . ر.ك: درسهاى تفسير آيه اللّه جوادى آملى، سوره نساء.</ref> با دقت در اين آيه شريفه گفته اند: | ||
«نفس واحده» يك «مفهوم» عام دارد كه بيانگر حقيقت واحد و مشترك همه انسانهاست و يك «مصداق» خاص دارد كه بيانگر حضرت آدم | «نفس واحده» يك «مفهوم» عام دارد كه بيانگر حقيقت واحد و مشترك همه انسانهاست و يك «مصداق» خاص دارد كه بيانگر حضرت آدم عليه السلام به عنوان پدر همه انسانهاست. به همين جهت اين آيه از يك سو به حقيقت | ||
مشترك همه انسانها اشاره دارد كه «حوا» نيز از همان حقيقت مشترك مى باشد و نشان از آن دارد كه زن و مرد از يك گوهر مشترك مى باشند. | مشترك همه انسانها اشاره دارد كه «حوا» نيز از همان حقيقت مشترك مى باشد و نشان از آن دارد كه زن و مرد از يك گوهر مشترك مى باشند. | ||
از سوى ديگر در اين آيه شريفه يك لطافت عاطفى و تربيتى نيز وجود دارد و آن اينكه همگى انسانها را متوجه سرآغاز وجودشان كرده كه همگى از يك ريشه و از يك پدر و مادر هستند لذا دليلى ندارد كه اختلاف داشته باشند بلكه لازم است تقواى الهى را رعايت كنند. | از سوى ديگر در اين آيه شريفه يك لطافت عاطفى و تربيتى نيز وجود دارد و آن اينكه همگى انسانها را متوجه سرآغاز وجودشان كرده كه همگى از يك ريشه و از يك پدر و مادر هستند لذا دليلى ندارد كه اختلاف داشته باشند بلكه لازم است تقواى الهى را رعايت كنند. | ||
علامه طباطبايى نيز فرموده است كه اين آيه در صدد بيان اين نكته است كه همسر حضرت آدم از جنس خود او آفريده شده است و هر دو تشابه در نوعيت دارند، ولى اين كه همسر حضرت آدم از بدن و عضو او آفريده شده باشد، هرگز آيه بر آن دلالت ندارد. <ref> . طباطبايى، همان، ص 136- 137.</ref> | علامه طباطبايى نيز فرموده است كه اين آيه در صدد بيان اين نكته است كه همسر حضرت آدم از جنس خود او آفريده شده است و هر دو تشابه در نوعيت دارند، ولى اين كه همسر حضرت آدم از بدن و عضو او آفريده شده باشد، هرگز آيه بر آن دلالت ندارد. <ref> . طباطبايى، همان، ص 136- 137.</ref> | ||
بنابراين نه تنها در اين آيه نقش زن ناديده گرفته نشده است، بلكه با صراحت و روشنى تمام، بعد از بيان خاستگاه خلقت آدم و حوّا و گسترش نسل انسانى توسط زن و مرد، در ذيل آيه ضمن اشاره به «ارحام» به نقش ممتاز زن در توليد نسل تأكيد مى ورزد چون | بنابراين نه تنها در اين آيه نقش زن ناديده گرفته نشده است، بلكه با صراحت و روشنى تمام، بعد از بيان خاستگاه خلقت آدم و حوّا و گسترش نسل انسانى توسط زن و مرد، در ذيل آيه ضمن اشاره به «ارحام» به نقش ممتاز زن در توليد نسل تأكيد مى ورزد چون «[[ارحام]]» اشخاصى هستند كه از طريق «رحم»، به يكديگر مرتبط مى باشند كه در فارسى به آن خويشاوند مى گوييم. بنابراين هم از دلالت انفرادى آيه اول نساء و هم از دلالت مجموعى آيات مشابهه به دست مى آيد كه هرگز قرآن نقش زن را در گسترش نسل بشر ناديده نگرفته است. | ||
==روایات آفرینش زن== | ==روایات آفرینش زن== | ||
| خط ۲۵: | خط ۲۶: | ||
بنابر آنچه گفته شد اگر صرفاً روايات معتبر را مبناى استدلال قرار دهيم، مى توانيم '''انديشه آفرينش حوّا از دنده آدم را از ديدگاه اسلام، فاقد پشتوانه دينى تلقى كنيم''' و اگر كسى كثرت روايات ضعيف السند را موجب اطمينان و حجيت بداند، در اين صورت با اشكال تعارض روايات روبه رو خواهد شد كه زمينه اطمينان بخشى روايت ها را از بين مى برد. در نتيجه، انديشه آفرينش حوّا از دنده چپ آدم قابل اسناد به دين اسلام نيست، ولى اصل اين انديشه كه حوّا از آدم آفريده شده، مى تواند به طور مجمل به دين اسناد داده شود و تعبير اسناد اجمالى نيز بدان سبب است كه احتمالات متعددى درباره چگونگى اين آفرينش قابل تصوير است؛ مانند اين احتمال كه در برخى از روايات به آن اشاره شده و آن، آفرينش حوّا از زيادى گِلِ به جاى مانده از آفرينش آدم است. <ref>المجلسى; بحارالأنوار; ج11، ص115ـ116.</ref> | بنابر آنچه گفته شد اگر صرفاً روايات معتبر را مبناى استدلال قرار دهيم، مى توانيم '''انديشه آفرينش حوّا از دنده آدم را از ديدگاه اسلام، فاقد پشتوانه دينى تلقى كنيم''' و اگر كسى كثرت روايات ضعيف السند را موجب اطمينان و حجيت بداند، در اين صورت با اشكال تعارض روايات روبه رو خواهد شد كه زمينه اطمينان بخشى روايت ها را از بين مى برد. در نتيجه، انديشه آفرينش حوّا از دنده چپ آدم قابل اسناد به دين اسلام نيست، ولى اصل اين انديشه كه حوّا از آدم آفريده شده، مى تواند به طور مجمل به دين اسناد داده شود و تعبير اسناد اجمالى نيز بدان سبب است كه احتمالات متعددى درباره چگونگى اين آفرينش قابل تصوير است؛ مانند اين احتمال كه در برخى از روايات به آن اشاره شده و آن، آفرينش حوّا از زيادى گِلِ به جاى مانده از آفرينش آدم است. <ref>المجلسى; بحارالأنوار; ج11، ص115ـ116.</ref> | ||
البته بعضى از انديشمندان مسلمان اين نظر را مطرح كرده اند كه گزاره هاى اِخبارى دين در زمينه هاى علمى و تاريخى به دليل اينكه تعبّد در آنها راه ندارد فاقد حجيّت اند،<ref>الطباطبايى; الميزان فى تفسير القرآن; ج10، ص351.</ref> | البته بعضى از انديشمندان مسلمان اين نظر را مطرح كرده اند كه گزاره هاى اِخبارى دين در زمينه هاى علمى و تاريخى به دليل اينكه تعبّد در آنها راه ندارد فاقد حجيّت اند،<ref>الطباطبايى; الميزان فى تفسير القرآن; ج10، ص351.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
[[رده: علوم نقلی]] | [[رده: علوم نقلی]] | ||
[[رده: شبهات دینی زنان]] | [[رده: شبهات دینی زنان]] | ||
[[رده: خلقت زنان]] | [[رده: خلقت زنان]] | ||
