بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
زائر را نیز از آن جهت زائر می‌گویند، که وقتی به زیارت تو می‌آید از غیر تو عدول می‌کند و رو برمی‌گرداند.<ref>ابن‌فارس، مقیاس اللغه، 1979م، ج3، ص36.</ref> | زائر را نیز از آن جهت زائر می‌گویند، که وقتی به زیارت تو می‌آید از غیر تو عدول می‌کند و رو برمی‌گرداند.<ref>ابن‌فارس، مقیاس اللغه، 1979م، ج3، ص36.</ref> | ||
==سنخ‌شناسی زیارت== | ==سنخ‌شناسی زیارت== | ||
براي سنخ‌شناسي زيارت می‌توان از مؤلفه‌ها و ابعاد تجربه زيارت در سه بعد انديشه‌ها، كنش‌ها و احساسات و عواطف بهره برد. این ابعاد در تناظر با ابعاد كلي دينداري تعریف می‌شود و به ميزاني كه هر زائر در یک بُعد يا مؤلفه‌هایی از تجربه زيارت داراي تقيد بيشتر به گونه‌ها و اشكالِ سنتيِ دين‌ورزي باشد، يك دسته خاص از زيارت را تجربه می‌کند و در دسته‌بندی جداگانه‌ای قرار می‌گیرد.<ref>[[پویافر، «سنخ‌شناسی زیارت؛ مطالعه‌ای در میان زایران حرم رضوی»، ۱۳۹۷ش، ص۱۰۱.|https://ensani.ir/file/download/article/1586592508-9792-97-3-4.pdf]]</ref> گونه‌های تجربه زیارت زائران | براي سنخ‌شناسي زيارت می‌توان از مؤلفه‌ها و ابعاد تجربه زيارت در سه بعد انديشه‌ها، كنش‌ها و احساسات و عواطف بهره برد. این ابعاد در تناظر با ابعاد كلي دينداري تعریف می‌شود و به ميزاني كه هر زائر در یک بُعد يا مؤلفه‌هایی از تجربه زيارت داراي تقيد بيشتر به گونه‌ها و اشكالِ سنتيِ دين‌ورزي باشد، يك دسته خاص از زيارت را تجربه می‌کند و در دسته‌بندی جداگانه‌ای قرار می‌گیرد.<ref>[[پویافر، «سنخ‌شناسی زیارت؛ مطالعه‌ای در میان زایران حرم رضوی»، ۱۳۹۷ش، ص۱۰۱.|https://ensani.ir/file/download/article/1586592508-9792-97-3-4.pdf]]</ref> گونه‌های تجربه زیارت زائران شامل ۵ دسته زیارت سنت‌گرا-عادت‌گرا، زیارت شریعت‌گرا-مناسک‌گرا، زیارت عاطفه‌گرا-معناگرا، زیارت مبادله‌گرا-کارکردگرا و نهایتاْ زیارت عقلانیت‌گرا-بازاندیش در نظر گرفته می‌شوند که البته در واقعیت بیشتر به صورت ترکیبی مشاهده می‌شوند.<ref>[[پویافر، «سنخ‌شناسی زیارت؛ مطالعه‌ای در میان زایران حرم رضوی»، ۱۳۹۷ش، ص۱۰۳-۱۰۲.|https://ensani.ir/file/download/article/1586592508-9792-97-3-4.pdf]]</ref> | ||
===زیارت سنت‌گرا-عادت‌گرا=== | ===زیارت سنت‌گرا-عادت‌گرا=== | ||
| خط ۱۷: | خط ۱۷: | ||
===زیارت شریعت‌گرا-مناسک‌گرا=== | ===زیارت شریعت‌گرا-مناسک‌گرا=== | ||
در اعمال زیارتی خود به آموزه‌های فقهی و دستورات مراجع دینی | این گروه در اعمال زیارتی خود به آموزه‌های فقهی و دستورات مراجع دینی پایبند هستند و بر انجام مناسک شرعی مانند نمازهای یومیه، آیین‌های جمعی و دعاهای رسمی تأکید ویژه دارند. | ||
===زیارت عاطفه‌گرا-معناگرا=== | ===زیارت عاطفه‌گرا-معناگرا=== | ||
این گروه زیارت را | این گروه زیارت را فرایندی عرفانی-احساسی می‌دانند که در آن، رابطه‌ای شهودی و سرشار از هیجانات دینی همانند شرم، انابه، صمیمیت، آرامش و سبک‌باری روحی با امام(ع) شکل می‌گیرد. این تجربه، هم‌زمان حاوی ابعاد معنوی مثل احساس حضور قدسی و طلب معنا و ابعاد حسی همچون واکنش به فضای معماری و نمادهای حرم است که در تعاملی پویا، زیارتی چندلایه می‌آفرینند. | ||
===زیارت مبادله‌گرا-کارکردگرا=== | ===زیارت مبادله‌گرا-کارکردگرا=== | ||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
حج به عنوان یک فریضه دینی و شناخته شده‌ترین زیارت در جهان اسلام است که هر سال بیش از ۳ میلیون زائر از سراسر جهان به شهر مکه سفر می‌کنند. در اربعین (ماه صفر سال ۱۴۰۳) بیش از ۲۱ میلیون و ۴۸۰ هزار و ۵۲۵ زائر به صورت پیاده از سراسر جهان در عراق و عتبات مقدس حضور یافتند. در اربعین سال مذکور ۳ میلیون و ۲۸۰ هزار و ۱۶۹ نفر از ایران به زیارت بارگاه امام حسین(ع) رفتند.<ref>https://www.irna.ir/news/85578453/1403</ref> همچنین هر ساله بیش از ۳۰ میلیون زائر به حرم امام رضا(ع) در مشهد مقدس سفر می‌کنند. شمار زیادی از مردم به دیگر زیارتگاه‌ها می‌روند؛ به‌طوری‌که مجموع زائران در سطح کشور حدود ۵۰ تا ۶۰ میلیون نفر تخمین زده می‌شوند.<ref>https://fa.shafaqna.com/news/2017861/</ref> | حج به عنوان یک فریضه دینی و شناخته شده‌ترین زیارت در جهان اسلام است که هر سال بیش از ۳ میلیون زائر از سراسر جهان به شهر مکه سفر می‌کنند. در اربعین (ماه صفر سال ۱۴۰۳) بیش از ۲۱ میلیون و ۴۸۰ هزار و ۵۲۵ زائر به صورت پیاده از سراسر جهان در عراق و عتبات مقدس حضور یافتند. در اربعین سال مذکور ۳ میلیون و ۲۸۰ هزار و ۱۶۹ نفر از ایران به زیارت بارگاه امام حسین(ع) رفتند.<ref>https://www.irna.ir/news/85578453/1403</ref> همچنین هر ساله بیش از ۳۰ میلیون زائر به حرم امام رضا(ع) در مشهد مقدس سفر می‌کنند. شمار زیادی از مردم به دیگر زیارتگاه‌ها می‌روند؛ به‌طوری‌که مجموع زائران در سطح کشور حدود ۵۰ تا ۶۰ میلیون نفر تخمین زده می‌شوند.<ref>https://fa.shafaqna.com/news/2017861/</ref> | ||
==دیدگاه‌ها== | ==دیدگاه‌ها== | ||
نظر به | نظر به این که زیارت امری مشترک بین مردان و زنان است، تفاوت‌های جامعه‌شناختی و روان‌شناختی میان مردان و زنان در امر زیارت را می‌توان در ابعاد مختلفی که تحت تأثیر عوامل فرهنگی، اجتماعی و روانی شکل می‌گیرند، بیان کرد. از نظر جامعه‌شناختی تمایزات تجربه زیارت زنان و مردان تحت تأثیر نقش‌های جنسیتی و انتظارات و ساختارهای اجتماعی، دسترسی و محدودیت‌های ساختاری، شیوه‌های مشارکت جمعی و انگیزه‌های اجتماعی قرار می‌گیرند. این تفاوت‌ها نشان‌دهنده تنوع در نگرش‌ها و رفتارهای دینی زنان و مردان است.<ref>[[آبیار، «برساخت هویت اجتماعی زنان در کنش زیارت (مورد مطالعه پیاده‌روی اربعین»، ۱۴۰۲ش، ص۱۲۲-۱۲۰.|https://www.m-begha.ir/article_191987.html]]</ref> | ||
از نظر روان‌شناختی، انگیزه‌ها و شیوه‌های عاطفی و معنوی زیارت، شیوه‌های ابراز دینداری، تجربه زیارت و تاب‌آوری روانی در سفرهای زیارتی نیز در بین زنان و مردان متفاوت است. این تفاوت‌ها لزوماً به معنای برتری یک جنسیت بر دیگری نیست، بلکه بیانگر شیوه‌های مختلف ارتباط با امر مقدس و تجربه معنویت در زندگی است.<ref>[[آبیار، «برساخت هویت اجتماعی زنان در کنش زیارت (مورد مطالعه پیاده‌روی اربعین»، ۱۴۰۲ش، ص۱۲۶-۱۲۴.|https://www.m-begha.ir/article_191987.html]]</ref> | از نظر روان‌شناختی، انگیزه‌ها و شیوه‌های عاطفی و معنوی زیارت، شیوه‌های ابراز دینداری، تجربه زیارت و تاب‌آوری روانی در سفرهای زیارتی نیز در بین زنان و مردان متفاوت است. این تفاوت‌ها لزوماً به معنای برتری یک جنسیت بر دیگری نیست، بلکه بیانگر شیوه‌های مختلف ارتباط با امر مقدس و تجربه معنویت در زندگی است.<ref>[[آبیار، «برساخت هویت اجتماعی زنان در کنش زیارت (مورد مطالعه پیاده‌روی اربعین»، ۱۴۰۲ش، ص۱۲۶-۱۲۴.|https://www.m-begha.ir/article_191987.html]]</ref> | ||
| خط ۶۵: | خط ۶۵: | ||
از منظر جنسیتی در راستای فرهنگ زیارت و زیارتگاه، دو مؤلفه جنسیتی قابل تحقق است که یا خود را در مَزور (شخص یا شیء مورد زیارت) و یا منحصر بودن ورود مردان و زنان به زیارتگاه‌ها نشان می‌دهد.<ref>[[گروسی و طاووسی مسرور، «بررسی اجمالی و مقدماتی جایگاه زیارت در فرهنگ شیعی از منظر جامعه/انسان‌شناسی؛ مطالعه موردی: زیارت زنان»، ۱۴۰۳ش، ص۱۲۹.|https://iss.razavi.ac.ir/article_1956_61ca59ed30d32cec470813e970a6947a.pdf]]</ref> | از منظر جنسیتی در راستای فرهنگ زیارت و زیارتگاه، دو مؤلفه جنسیتی قابل تحقق است که یا خود را در مَزور (شخص یا شیء مورد زیارت) و یا منحصر بودن ورود مردان و زنان به زیارتگاه‌ها نشان می‌دهد.<ref>[[گروسی و طاووسی مسرور، «بررسی اجمالی و مقدماتی جایگاه زیارت در فرهنگ شیعی از منظر جامعه/انسان‌شناسی؛ مطالعه موردی: زیارت زنان»، ۱۴۰۳ش، ص۱۲۹.|https://iss.razavi.ac.ir/article_1956_61ca59ed30d32cec470813e970a6947a.pdf]]</ref> | ||
در مورد مَزور، با وجود | در مورد مَزور، با وجود این که بیشتر اماکن زیارتی و زیارتگاه‌ها مربوط به پیامبر(ص)، ائمه اطهار(ع)، اولیاء و شخصیت‌های اسلامی مرد است، اما زیارتگاه‌هایی برای برخی زنان همانند حضرت فاطمه زهرا(س)، حضرت زینب(س)، حضرت رقیه(س)، حضرت معصومه(س)، بی‌بی حکمیه، سیده‌رقیه و غیره وجود دارد.<ref>اسحاقی، «زیارت»، ۱۳۹۵ش، ص۸۴۶.</ref> | ||
در بُعد جنسیت، در امر زیارت، در سفرنامه‌ها و کتاب‌های سکینه‌سلطان (وقارالدوله)، شاهزاده خانم قاجاری و عالیه خانم شیرازی با عنوان «سه روز به آخر دریا»، «چادر کردیم رفتیم تماشا» و «خانم! فردا کوچ است» اطلاعات ارزشمندی از فرهنگ زیارت زنانه در آن دوره به‌دست می‌آید. در این نوشته‌ها، چگونگی به‌جا آوردن زیارت توسط زنان شامل تمامی مراحل از چگونگی آغاز، توصیف رویدادهای مسیر برای رسیدن به زیارتگاه، چگونگی رویارویی زنان با موانع و مشکلات مختلف و راهکارهای برخی زنان که در نوع خود بی‌نظیر بوده و نشانی از اهمیت فوق‌العاده این سفرها مخصوصاْ سفر حج و کربلا برای زنان بوده است را نمایش می‌دهد. انتهای این نوشته‌ها، انجام آداب و اعمال زیارت توسط زنان زائر را شامل می‌شود. کاروان‌های زیارتی زنانه با گونه‌ها و الگوهای رفتاری مختلف، تا به عصر امروز ادامه داشته است و با تنوع و گسترش بیشتری، برقرار است.<ref>[[گروسی و طاووسی مسرور، «بررسی اجمالی و مقدماتی جایگاه زیارت در فرهنگ شیعی از منظر جامعه/انسان¬شناسی؛ مطالعه موردی: زیارت زنان»، ۱۴۰۳ش، ص۱۳۱-|https://iss.razavi.ac.ir/article_1956_61ca59ed30d32cec470813e970a6947a.pdf]]</ref> | در بُعد جنسیت، در امر زیارت، در سفرنامه‌ها و کتاب‌های سکینه‌سلطان (وقارالدوله)، شاهزاده خانم قاجاری و عالیه خانم شیرازی با عنوان «سه روز به آخر دریا»، «چادر کردیم رفتیم تماشا» و «خانم! فردا کوچ است» اطلاعات ارزشمندی از فرهنگ زیارت زنانه در آن دوره به‌دست می‌آید. در این نوشته‌ها، چگونگی به‌جا آوردن زیارت توسط زنان شامل تمامی مراحل از چگونگی آغاز، توصیف رویدادهای مسیر برای رسیدن به زیارتگاه، چگونگی رویارویی زنان با موانع و مشکلات مختلف و راهکارهای برخی زنان که در نوع خود بی‌نظیر بوده و نشانی از اهمیت فوق‌العاده این سفرها مخصوصاْ سفر حج و کربلا برای زنان بوده است را نمایش می‌دهد. انتهای این نوشته‌ها، انجام آداب و اعمال زیارت توسط زنان زائر را شامل می‌شود. کاروان‌های زیارتی زنانه با گونه‌ها و الگوهای رفتاری مختلف، تا به عصر امروز ادامه داشته است و با تنوع و گسترش بیشتری، برقرار است.<ref>[[گروسی و طاووسی مسرور، «بررسی اجمالی و مقدماتی جایگاه زیارت در فرهنگ شیعی از منظر جامعه/انسان¬شناسی؛ مطالعه موردی: زیارت زنان»، ۱۴۰۳ش، ص۱۳۱-|https://iss.razavi.ac.ir/article_1956_61ca59ed30d32cec470813e970a6947a.pdf]]</ref> | ||
| خط ۷۴: | خط ۷۴: | ||
در دین اسلام، تأکید زیادی بر حفظ حجاب و پوشاندن موهای سر و تمام بدن، بدون نمایان شدن برجستگی‌های بدن در فرهنگ زیارت و زیاتگاه‌ها وجود دارد. مردان باید لباس‌های ساده، بدون تزیینات اضافی و مطابق شرع و عرف بپوشند و از پوشیدن لباس‌های نامتناسب خودداری کنند. برای زنان، علاوه بر این، پوشش کامل بدن، داشتن روسری و چادر و نداشتن آرایش بر صورت الزامی است. همچنین برای هر دو جنسیت، علاوه بر پوشیدگی و سادگی، پاکیزگی لباس از اهمیت بالایی برخوردار است.<ref>[[گروسی و طاووسی مسرور، «بررسی اجمالی و مقدماتی جایگاه زیارت در فرهنگ شیعی از منظر جامعه/انسان¬شناسی؛ مطالعه موردی: زیارت زنان»، ۱۴۰۳ش، ص۱۳۱-|https://iss.razavi.ac.ir/article_1956_61ca59ed30d32cec470813e970a6947a.pdf]]</ref> | در دین اسلام، تأکید زیادی بر حفظ حجاب و پوشاندن موهای سر و تمام بدن، بدون نمایان شدن برجستگی‌های بدن در فرهنگ زیارت و زیاتگاه‌ها وجود دارد. مردان باید لباس‌های ساده، بدون تزیینات اضافی و مطابق شرع و عرف بپوشند و از پوشیدن لباس‌های نامتناسب خودداری کنند. برای زنان، علاوه بر این، پوشش کامل بدن، داشتن روسری و چادر و نداشتن آرایش بر صورت الزامی است. همچنین برای هر دو جنسیت، علاوه بر پوشیدگی و سادگی، پاکیزگی لباس از اهمیت بالایی برخوردار است.<ref>[[گروسی و طاووسی مسرور، «بررسی اجمالی و مقدماتی جایگاه زیارت در فرهنگ شیعی از منظر جامعه/انسان¬شناسی؛ مطالعه موردی: زیارت زنان»، ۱۴۰۳ش، ص۱۳۱-|https://iss.razavi.ac.ir/article_1956_61ca59ed30d32cec470813e970a6947a.pdf]]</ref> | ||
==کارکردهای زیارت در تجربه زیسته زنان== | ==کارکردهای زیارت در تجربه زیسته زنان== | ||
زیارت زنانه | زیارت زنانه به‌عنوان شکلی متمایز از زیارت، با ویژگی‌های منحصر به فرد جنسیتی، نیازهای خاص و مناسک و شیوه‌های اجرایی ویژه زنان، ریشه در سنت‌های دینی تاریخی دارد. این شکل از زیارت که در طول قرن‌ها تداوم داشته، در دوران مدرن با وضوح شاخص‌تر و پررنگ‌تری خود را نمایان ساخته است.<ref>[[خان‌محمدی و اثنی‌عشران، «بررسی پدیدارشناختی زیارت زنانه(مطالعه موردی: امامزاده محسن بن موسی بن جعفر(ع)»، ۱۳۹۹ش، ص۱۰.|C:\Users\admin\Downloads\FARZV_Volume 8_Issue 32_Pages 9-36 (1).pdf]]</ref> هرچند تفاوت جنسیتی به نفع زنان در دینداری از مردان بالاتر است اما یک مورد مستثنی در مورد مشارکت در آیین‌های دینی است که با مختصر تفاوتی به نفع مردان است.<ref>Schmidt, Being Seen by Many Eyes: Muslim Immigrant Women in the United States, 2008, p.211-212.</ref> | ||
زیارت برای زنان دارای کارکردهای آشکار و پنهان متنوعی است. کارکردهای عمده زیارت برای زنان شامل «حاجت‌‌خواهی امور معنوی و مادی»، «التیام و تشفی»، «تکلیف‌‌‌‌مداری دینی» و «همذات پنداری با معصومان(ع)» است.<ref>[[خان‌محمدی و اثنی‌عشران، «بررسی پدیدارشناختی زیارت زنانه(مطالعه موردی: امامزاده محسن بن موسی بن جعفر(ع)»، ۱۳۹۹ش، ص۳۳.|C:\Users\admin\Downloads\FARZV_Volume 8_Issue 32_Pages 9-36 (1).pdf]]</ref> | زیارت برای زنان دارای کارکردهای آشکار و پنهان متنوعی است. کارکردهای عمده زیارت برای زنان شامل «حاجت‌‌خواهی امور معنوی و مادی»، «التیام و تشفی»، «تکلیف‌‌‌‌مداری دینی» و «همذات پنداری با معصومان(ع)» است.<ref>[[خان‌محمدی و اثنی‌عشران، «بررسی پدیدارشناختی زیارت زنانه(مطالعه موردی: امامزاده محسن بن موسی بن جعفر(ع)»، ۱۳۹۹ش، ص۳۳.|C:\Users\admin\Downloads\FARZV_Volume 8_Issue 32_Pages 9-36 (1).pdf]]</ref> | ||
