بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
در علوماجتماعی نیز دﻳﻦداری برحسب ﻣﻴﺰان ﻋﻼﻗﻪ و اﺣﺘﺮام اﻓﺮاد ﺑﻪ دﻳﻦ در چهار بُعد اعتقادی، عاطفی، پیامدی و مناسکی مطالعه میشود.<ref>سراجزاده، چالشهای دین و مدرنیته، 1384ش، ص166.</ref> از این منظر دینداری عبارت است از پذیرش تمام یا بخشی از عقاید، اخلاقیات، احکام و مناسک یک دین، به نحوی که فرد یا جامعه خود را ملزم به پایبندی، بازاندیشی یا بازسازی این مجموعه در سطوح فردی و اجتماعی بداند. این فرآیند میتواند شامل ابعاد شناختی (باورها)، عاطفی (تعهد)، عملی (رفتارهای دینی) و تجربی (ارتباط با امر قدسی) باشد.<ref>حشمتيغمايي، «دينداري نوجوانان و عوامل مؤثر بر آن»، ۱۳۸۰ش، ص۱۹۰.</ref> | در علوماجتماعی نیز دﻳﻦداری برحسب ﻣﻴﺰان ﻋﻼﻗﻪ و اﺣﺘﺮام اﻓﺮاد ﺑﻪ دﻳﻦ در چهار بُعد اعتقادی، عاطفی، پیامدی و مناسکی مطالعه میشود.<ref>سراجزاده، چالشهای دین و مدرنیته، 1384ش، ص166.</ref> از این منظر دینداری عبارت است از پذیرش تمام یا بخشی از عقاید، اخلاقیات، احکام و مناسک یک دین، به نحوی که فرد یا جامعه خود را ملزم به پایبندی، بازاندیشی یا بازسازی این مجموعه در سطوح فردی و اجتماعی بداند. این فرآیند میتواند شامل ابعاد شناختی (باورها)، عاطفی (تعهد)، عملی (رفتارهای دینی) و تجربی (ارتباط با امر قدسی) باشد.<ref>حشمتيغمايي، «دينداري نوجوانان و عوامل مؤثر بر آن»، ۱۳۸۰ش، ص۱۹۰.</ref> | ||
==پیدایش دین == | ==پیدایش دین== | ||
در منظومه فکری اسلام، دین بهعنوان حقیقتی فرابشری و ریشهدار در اراده الهی، وحی و اقتضای فطری آدمی تعریف میشود که با ارسال پیامبران از آدم(ع) تا خاتم(ص) تداوم یافته است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۳، ص۱۶۸ و ۱۷۱.</ref> این دیدگاه مبتنی بر سه اصل بنیادین است. غایتمندی آفرینش: خداوند متعال انسان را با هدفی حکیمانه و برای رسیدن به کمال آفریده است. رابطه دینداری و تکامل: سیر تکاملی انسان در گرو ارتباط آگاهانه با خالق از مسیر دینداری است. لطف الهی: به موجب قاعده لطف، پروردگار راه هدایت را از طریق انبیاء و وحی برای بندگانش آشکار ساخته است. این اصول نشان میدهد که دین موهبتی الهی است که از سر حکمت و رحمت خداوندی، از طریق وحی به پیامبران نازل شده است.<ref>جوادی آملی، انتظار بشر از دین، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۲۶.</ref> هدف نهایی این هدایت الهی، راهنمایی انسان به سوی کمال حقیقی و قرب به ذات اقدس الهی میباشد. بنابراين منشأ پيدايش دين در اسلام، فطرت و اقتضاي فطري آدمي است.<ref>مصباح یزدی، معارف قرآن، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۴۷-۴۶.</ref> | در منظومه فکری اسلام، دین بهعنوان حقیقتی فرابشری و ریشهدار در اراده الهی، وحی و اقتضای فطری آدمی تعریف میشود که با ارسال پیامبران از آدم(ع) تا خاتم(ص) تداوم یافته است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۳، ص۱۶۸ و ۱۷۱.</ref> این دیدگاه مبتنی بر سه اصل بنیادین است. غایتمندی آفرینش: خداوند متعال انسان را با هدفی حکیمانه و برای رسیدن به کمال آفریده است. رابطه دینداری و تکامل: سیر تکاملی انسان در گرو ارتباط آگاهانه با خالق از مسیر دینداری است. لطف الهی: به موجب قاعده لطف، پروردگار راه هدایت را از طریق انبیاء و وحی برای بندگانش آشکار ساخته است. این اصول نشان میدهد که دین موهبتی الهی است که از سر حکمت و رحمت خداوندی، از طریق وحی به پیامبران نازل شده است.<ref>جوادی آملی، انتظار بشر از دین، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۲۶.</ref> هدف نهایی این هدایت الهی، راهنمایی انسان به سوی کمال حقیقی و قرب به ذات اقدس الهی میباشد. بنابراين منشأ پيدايش دين در اسلام، فطرت و اقتضاي فطري آدمي است.<ref>مصباح یزدی، معارف قرآن، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۴۷-۴۶.</ref> | ||
| خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
قرآنخوانی، هرچند عملی واجب نیست، بهعنوان یک رفتار مستحب دینی همواره مورد توجه مسلمانان بوده است. آمارها نشان میدهد در سال ۱۳۷۸ش، حدود ۴۲.۴ درصد از ایرانیان قرآن میخواندهاند (رفتارهای فرهنگی ایرانیان) که این رقم در سال ۱۳۸۲ش، به ۵۸.۷۱ درصد رسیده است. در هر دو دوره، میزان قرآنخوانی زنان بهطور محسوسی بیشتر از مردان بوده است. در حوزه دیگر اعمال مستحب، نذر و نیاز در سال ۱۳۷۴ش، با مشارکت ۷۶.۵ درصد از مردم رواج داشته و صدقهدهی نیز با ۶۸.۶ درصد مشارکت همراه بوده است. در این رفتارهای دینی نیز زنان بهطور معناداری فعالتر از مردان ظاهر شدهاند.<ref>[[فرجی و کاظمی، «بررسی وضعیت دینداری در ایران: (با تأکید بر دادههای پیمایشهای سه دهه گذشته)»، ۱۳۸۸ش، ص۸۶.|https://www.jicr.ir/article_89.html]]</ref> | قرآنخوانی، هرچند عملی واجب نیست، بهعنوان یک رفتار مستحب دینی همواره مورد توجه مسلمانان بوده است. آمارها نشان میدهد در سال ۱۳۷۸ش، حدود ۴۲.۴ درصد از ایرانیان قرآن میخواندهاند (رفتارهای فرهنگی ایرانیان) که این رقم در سال ۱۳۸۲ش، به ۵۸.۷۱ درصد رسیده است. در هر دو دوره، میزان قرآنخوانی زنان بهطور محسوسی بیشتر از مردان بوده است. در حوزه دیگر اعمال مستحب، نذر و نیاز در سال ۱۳۷۴ش، با مشارکت ۷۶.۵ درصد از مردم رواج داشته و صدقهدهی نیز با ۶۸.۶ درصد مشارکت همراه بوده است. در این رفتارهای دینی نیز زنان بهطور معناداری فعالتر از مردان ظاهر شدهاند.<ref>[[فرجی و کاظمی، «بررسی وضعیت دینداری در ایران: (با تأکید بر دادههای پیمایشهای سه دهه گذشته)»، ۱۳۸۸ش، ص۸۶.|https://www.jicr.ir/article_89.html]]</ref> | ||
===مناسک جمعی دینی=== | ===مناسک جمعی دینی=== | ||
بررسی روند حضور مردم در مساجد نشاندهنده تغییرات قابل توجهی در طول سالهای ۱۳۵۳ تا | بررسی روند حضور مردم در مساجد نشاندهنده تغییرات قابل توجهی در طول سالهای ۱۳۵۳ تا ۱۳۸۲ش، است. در سال ۱۳۵۳ش، حدود ۷۱ درصد مردم (۸۳ درصد مردان و ۵۷ درصد زنان) به مسجد میرفتند که این حضور با دفعات مختلف (روزانه، هفتهای ۲-۳ بار یا هفتهای یک بار) انجام میشد. در سال ۱۳۷۴ش، ۴۳.۷ درصد مردم در نماز جماعت شرکت میکردند که شامل ۴۷.۵ درصد مردان و ۴۰.۱ درصد زنان بود. این رقم در سال ۱۳۷۹ش، به ۴۵.۵ درصد و در سال ۱۳۸۲ به ۴۱.۸ درصد رسید. در تمامی این سالها، حضور مردان در نمازهای جماعت بهطور مداوم بیش از زنان بوده است.<ref>[[فرجی و کاظمی، «بررسی وضعیت دینداری در ایران: (با تأکید بر دادههای پیمایشهای سه دهه گذشته)»، ۱۳۸۸ش، ص۸۷.|https://www.jicr.ir/article_89.html]]</ref> | ||
بررسی روند مشارکت در مناسک دینی جمعی در فاصله سالهای 1374 تا | |||
بررسی روند مشارکت در مناسک دینی جمعی در فاصله سالهای 1374 تا 1382ش، نشاندهنده تحولات معناداری است. در زمینه مناسک رسمی مانند نماز جمعه، کاهش مشارکت مشاهده میشود؛ به طوری که در سال 1379ش، تنها 27.2 درصد مردم به طور منظم در نماز جمعه شرکت میکردند (72.8 درصد به ندرت حضور داشتند) و این رقم تا سال 1382ش، به 21.5 درصد کاهش یافت (78.5 درصد مشارکت اندک داشتند). نکته قابل توجه در این زمینه، حضور کمرنگتر زنان نسبت به مردان در این مناسک رسمی است. در مقابل، مناسک غیررسمی و مردمی با استقبال فزایندهای مواجه شدهاند. مشارکت در مراسم روضهخوانی از 56.7 درصد در سال 1374ش، به 74.6 درصد در سال 1382ش افزایش یافته، حضور در هیئتهای مذهبی به 65.1 درصد رسیده، و زیارت اماکن متبرکه از 70 درصد به 76.7 درصد رشد نشان میدهد. حتی مراسمی مانند دعای کمیل نیز با رشد قابل توجهی از 27.1 درصد به 42.9 درصد مواجه شده است. این آمارها دو نکته اساسی را آشکار میسازد: نخست آنکه در حالیکه مناسک رسمی دینی روندی نزولی داشتهاند، مناسک مردمی و غیررسمی با اقبال روزافزونی روبرو شدهاند. دوم آنکه زنان، با وجود پیشتازی در عرصه دینداری فردی، در مناسک جمعی حضوری محدودتر دارند که این امر ناشی از ساختارهای مردانه حاکم بر حوزه عمومی دینی است، نه میزان اعتقادات شخصی آنان. این پارادوکس نشاندهنده تأثیر عمیق عوامل اجتماعی و ساختاری بر الگوهای مشارکت دینی است.<ref>[[فرجی و کاظمی، «بررسی وضعیت دینداری در ایران: (با تأکید بر دادههای پیمایشهای سه دهه گذشته)»، ۱۳۸۸ش، ص۸۸.|https://www.jicr.ir/article_89.html]]</ref> | |||
==تحولات دینداری زنان؛ اعتقادات دینی== | ==تحولات دینداری زنان؛ اعتقادات دینی== | ||
مباحث اعتقادی در اسلام، شامل باور به اصول بنیادین دینی مانند اعتقاد به خداوند، بهشت و جهنم، وجود شیطان، و حقانیت دین اسلام میشود که به عنوان شاخصهای سنجش پایبندی به اصول دین محسوب میگردد. بررسی باورهای اعتقادی در ایران نشاندهنده سطح بالای پایبندی به اصول دینی است. در سالهای 1379ش و 1382ش، حدود 95.6 درصد و 94.8 درصد از مردم به حسابرسي اعمال در روز جزا اعتقاد داشتند که در این میان زنان اندکی بیش از مردان باور قویتری نشان دادند. همچنین در سال 1382ش، 97.7 درصد پاسخدهندگان به زندگی پس از مرگ معتقد بودند. این آمارها حاکی از تداوم عمیق باورهای اساسی دینی در میان ایرانیان است، هرچند زنان در مقایسه با مردان تمایل بیشتری به ابراز این اعتقادات داشتهاند.<ref>[[فرجی و کاظمی، «بررسی وضعیت دینداری در ایران: (با تأکید بر دادههای پیمایشهای سه دهه گذشته)»، ۱۳۸۸ش، ص۸۹-۸۸.|https://www.jicr.ir/article_89.html]]</ref> | مباحث اعتقادی در اسلام، شامل باور به اصول بنیادین دینی مانند اعتقاد به خداوند، بهشت و جهنم، وجود شیطان، و حقانیت دین اسلام میشود که به عنوان شاخصهای سنجش پایبندی به اصول دین محسوب میگردد. بررسی باورهای اعتقادی در ایران نشاندهنده سطح بالای پایبندی به اصول دینی است. در سالهای 1379ش و 1382ش، حدود 95.6 درصد و 94.8 درصد از مردم به حسابرسي اعمال در روز جزا اعتقاد داشتند که در این میان زنان اندکی بیش از مردان باور قویتری نشان دادند. همچنین در سال 1382ش، 97.7 درصد پاسخدهندگان به زندگی پس از مرگ معتقد بودند. این آمارها حاکی از تداوم عمیق باورهای اساسی دینی در میان ایرانیان است، هرچند زنان در مقایسه با مردان تمایل بیشتری به ابراز این اعتقادات داشتهاند.<ref>[[فرجی و کاظمی، «بررسی وضعیت دینداری در ایران: (با تأکید بر دادههای پیمایشهای سه دهه گذشته)»، ۱۳۸۸ش، ص۸۹-۸۸.|https://www.jicr.ir/article_89.html]]</ref> | ||
