زهرا غلامی (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش |
زهرا غلامی (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۴۴: | خط ۴۴: | ||
روایات متعددی نیز وجود دارد که بر جواز یا استحباب این زیارت‌ها دلالت دارند. حضرت فاطمه زهرا هر جمعه قبر حمزه سیدالشهداء را زیارت می‌کرد، سپس نماز می‌خواند و بر سر مزار عموی خود گریه می‌کرد. فقهای شیعه<ref>بحرانی، عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۲۶۸.</ref> و علمای اهل‌سنت<ref>شرنبلانی، حاشیه علیمراقی الفلاح، شرح نور الایضاح، بی‌تا، ج۲، ص۱۹؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۳۷۷.</ref> برای جواز زیارت‌رفتنِ زنان به این حدیث معتبر استدلال می‌کنند. در روایت دیگری رسول خدا چگونگی زیارت‌کردن را به همسرش عایشه یاد داده است.<ref>قشیری نیشابوری، صحیح مسلم، بی‌تا، ج۲، ص۷۱.</ref> در روایتی از اهل‌سنت نقل شده است که عایشه به زیارت قبر برادرش عبدالرحمن بن ابی‌بکر که بیرون از مکه به خاک سپرده شده بود، می‌رفت.<ref>صنعانی، مصنف عبدالرزاق، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۵۷۰.</ref> روایت دیگری نیز آمده است که ام‌سلمه همسر رسول خدا در هر ماه حداقل یک روز به زیارت شهدای اّحد می‌رفت.<ref>واقدی، ۱۴۰۹ق، المغازی، ج۱، ص313-314.</ref> زنان دیگری هم بودند که پیامبر با مشاهدۀ زنان زیارت‌کنندۀ قبور، آنان را به صبر و تقوا توصیه می‌کرد.<ref>شربینی، مغنی المحتاج، ۲۰۰۹م، ج۱، ص۳۶۵.</ref> | روایات متعددی نیز وجود دارد که بر جواز یا استحباب این زیارت‌ها دلالت دارند. حضرت فاطمه زهرا هر جمعه قبر حمزه سیدالشهداء را زیارت می‌کرد، سپس نماز می‌خواند و بر سر مزار عموی خود گریه می‌کرد. فقهای شیعه<ref>بحرانی، عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۲۶۸.</ref> و علمای اهل‌سنت<ref>شرنبلانی، حاشیه علیمراقی الفلاح، شرح نور الایضاح، بی‌تا، ج۲، ص۱۹؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۳۷۷.</ref> برای جواز زیارت‌رفتنِ زنان به این حدیث معتبر استدلال می‌کنند. در روایت دیگری رسول خدا چگونگی زیارت‌کردن را به همسرش عایشه یاد داده است.<ref>قشیری نیشابوری، صحیح مسلم، بی‌تا، ج۲، ص۷۱.</ref> در روایتی از اهل‌سنت نقل شده است که عایشه به زیارت قبر برادرش عبدالرحمن بن ابی‌بکر که بیرون از مکه به خاک سپرده شده بود، می‌رفت.<ref>صنعانی، مصنف عبدالرزاق، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۵۷۰.</ref> روایت دیگری نیز آمده است که ام‌سلمه همسر رسول خدا در هر ماه حداقل یک روز به زیارت شهدای اّحد می‌رفت.<ref>واقدی، ۱۴۰۹ق، المغازی، ج۱، ص313-314.</ref> زنان دیگری هم بودند که پیامبر با مشاهدۀ زنان زیارت‌کنندۀ قبور، آنان را به صبر و تقوا توصیه می‌کرد.<ref>شربینی، مغنی المحتاج، ۲۰۰۹م، ج۱، ص۳۶۵.</ref> | ||
هیچ روایتی از پیامبر | هیچ روایتی از پیامبر مبنی بر عدم جواز زیارت قبور به‌طور عام و حضور زنان زائر در اماکن مقدس و زیارتگاه‌ها به‌طور خاص وجود ندارد و با توجه به صراحت در روایات، تفاوتی میان مردان و زنان نیست.<ref>زارعی سبزواری، زیارت در نگاه شریعت، ۱۳۸۶ش، ص۲۰.</ref> | ||
===زیارت در فقه شیعه=== | ===زیارت در فقه شیعه=== | ||
| خط ۵۴: | خط ۵۴: | ||
در میان فقهای شافعی اقوال حرمت زیارت قبور توسط زنان متفاوت است. برخی قائل به عدم جواز هستند.<ref>عربی، احکام الزیاره فی الفقه الاسلامی، ۱۴۳۱ق، ص۳۵۰.</ref> | در میان فقهای شافعی اقوال حرمت زیارت قبور توسط زنان متفاوت است. برخی قائل به عدم جواز هستند.<ref>عربی، احکام الزیاره فی الفقه الاسلامی، ۱۴۳۱ق، ص۳۵۰.</ref> | ||
مالکی‌ها قائل به | مالکی‌ها قائل به حرام‌دانستن زیارت زنان، منحصراْ به‌دلیل زیارت نیستند؛ بلکه دلیل آنها در منع زیارت قبور توسط زنان به‌ویژه زنان جوان، احتمال وجود فتنه برای آنان است.<ref>ابن‌الحاج، المدخل لإبن‌الحاج، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۲۵۰.</ref> | ||
برخی از فقهای حنبلی قائل به حرمت رفتن زنان برای زیارت قبور به | برخی از فقهای حنبلی قائل به حرمت رفتن زنان برای زیارت قبور به جز زیارت قبر رسول خدا هستند.<ref>ابن‌باز، ۳۰مجموع فتاوی ابن‌باز، ۱۴۱۸ق، ص۵۷.</ref> | ||
حنفی‌ها همچون | حنفی‌ها همچون محمد بن احمد شربینی، زیارت رفتن را برای مردان و زنان یکسان می‌دانند و گاهی برای زنان همانند مردان، قائل به استحباب هستند.<ref>شرنبلانی، حاشیه علیمراقی الفلاح، شرح نور الایضاح، بی‌تا، ج۲، ص۱۸۰.</ref> | ||
با وجود این روایات، در برخی مذاهب اسلامی تلویحاً فتاوی | با وجود این روایات، در برخی مذاهب اسلامی تلویحاً فتاوی دربارۀ کراهت زیارت زنان، ناظر به مسائل فرعی مانند احتمال مفاسد ناشی از خروج از خانه (به شرط اشتمال بر حرام یا مفسده) است، نه اصل زیارت که برای هر دو جنس مردان و زنان مجاز شمرده شده است.<ref>[https://jorr.ut.ac.ir/article_61383.html موسوی مقدم، «واکاوی فقهی مشروعیت زیارت قبور توسط زنان با تأکید بر مبانی قرآن و سنت»، ۱۳۹۶ش، ص۱۰۲-۱۰۱.]</ref> | ||
==الگوهای زیارت و تمایزات جنسیتی== | ==الگوهای زیارت و تمایزات جنسیتی== | ||
از منظر جنسیتی در راستای فرهنگ زیارت و زیارتگاه، دو | از منظر جنسیتی در راستای فرهنگ زیارت و زیارتگاه، دو مؤلفۀ جنسیتی قابل تحقق است که یا خود را در مَزور (شخص یا شیء مورد زیارت) و یا منحصر بودن ورود مردان و زنان به زیارتگاه‌ها نشان می‌دهد.<ref>[https://iss.razavi.ac.ir/article_1956.html گروسی و طاووسی مسرور، «بررسی اجمالی و مقدماتی جایگاه زیارت در فرهنگ شیعی از منظر جامعه/انسان‌شناسی؛ مطالعه موردی: زیارت زنان»، ۱۴۰۳ش، ص۱۲۹.]</ref> | ||
در مورد مَزور، با وجود این که بیشتر اماکن زیارتی و زیارتگاه‌ها مربوط به | در مورد مَزور، با وجود این که بیشتر اماکن زیارتی و زیارتگاه‌ها مربوط به پیامبر، ائمۀ اطهار، اولیاء و شخصیت‌های اسلامی مرد است، اما زیارتگاه‌هایی برای برخی زنان همانند حضرت فاطمه زهرا، حضرت زینب، حضرت رقیه، حضرت معصومه، بی‌بی حکمیه، سیده‌رقیه و غیره وجود دارد.<ref>اسحاقی، «زیارت»، ۱۳۹۵ش، ص۸۴۶.</ref> | ||
در بُعد جنسیت، در امر زیارت، در سفرنامه‌ها و کتاب‌های سکینه‌سلطان (وقارالدوله)، شاهزاده خانم قاجاری و عالیه خانم شیرازی با عنوان «سه روز به آخر دریا»، «چادر کردیم رفتیم تماشا» و «خانم! فردا کوچ است» اطلاعات ارزشمندی از فرهنگ زیارت زنانه در آن دوره به‌دست می‌آید. در این نوشته‌ها، چگونگی به‌جا آوردن زیارت توسط زنان شامل تمامی مراحل از چگونگی آغاز، توصیف رویدادهای مسیر برای رسیدن به زیارتگاه، چگونگی رویارویی زنان با موانع و مشکلات مختلف و راهکارهای برخی زنان که در نوع خود بی‌نظیر بوده و نشانی از اهمیت | در بُعد جنسیت، در امر زیارت، در سفرنامه‌ها و کتاب‌های سکینه‌سلطان (وقارالدوله)، شاهزاده خانم قاجاری و عالیه خانم شیرازی با عنوان «سه روز به آخر دریا»، «چادر کردیم رفتیم تماشا» و «خانم! فردا کوچ است» اطلاعات ارزشمندی از فرهنگ زیارت زنانه در آن دوره به‌دست می‌آید. در این نوشته‌ها، چگونگی به‌جا آوردن زیارت توسط زنان شامل تمامی مراحل از چگونگی آغاز، توصیف رویدادهای مسیر برای رسیدن به زیارتگاه، چگونگی رویارویی زنان با موانع و مشکلات مختلف و راهکارهای برخی زنان که در نوع خود بی‌نظیر بوده و نشانی از اهمیت فوق‌العادۀ این سفرها مخصوصاْ سفر حج و کربلا برای زنان بوده است را نمایش می‌دهد. انتهای این نوشته‌ها، انجام آداب و اعمال زیارت توسط زنان زائر را شامل می‌شود. کاروان‌های زیارتی زنانه با گونه‌ها و الگوهای رفتاری مختلف، تا به عصر امروز ادامه داشته است و با تنوع و گسترش بیشتری، برقرار است.<ref>[https://iss.razavi.ac.ir/article_1956.html گروسی و طاووسی مسرور، «بررسی اجمالی و مقدماتی جایگاه زیارت در فرهنگ شیعی از منظر جامعه/انسان‌شناسی؛ مطالعه موردی: زیارت زنان»، ۱۴۰۳ش، ص131.]</ref> | ||
==جنسیت‌زدایی از مَزور در زیارت زنان== | ==جنسیت‌زدایی از مَزور در زیارت زنان== | ||
از یک طرف در جهان قدسی شکل گرفته در اماکن زیارتی، اشکال متنوع ویژگی‌های جهان مادی با جهان دیگری، | از یک طرف در جهان قدسی شکل گرفته در اماکن زیارتی، اشکال متنوع ویژگی‌های جهان مادی با جهان دیگری، به‌گونه‌ای تلقی می‌شود که همراه با باور به مرگ و خروج فیزیکی افراد قدسی از این دنیا، راه تصالی از مَزور با این دنیا وجود داشته باشد. علاوه بر حی‌پنداشتن مَزور از طرف دیگر، فهم زائر زن از شخصیت مرد دفن‌شده در زیارتگاه، به مثابۀ یک مرد با ویژگی‌های جسمی این دنیایی نیست بلکه آنچه توسط زنان زیارت‌کننده ادراک می‌شود، مسلک و مرام مردانگی اخلاقی مَزور است. بر این اساس، موانع و فاصله‌ای که در بیان صریح‌تر و گفت‌وگویی صمیمی‌تر از هرگونه احوالات درونی و خصوصی و انجام کنش‌ها و رفتارهای بی‌پرواتر که در ارتباط زنان زیارت‌کننده با مردان نامحرم و حتی مَحرم در مناسبات این دنیایی وجود دارد، در زیارتگاه مشاهده نمی‌شود و در نزد زنان زائر، نوعی جنسیت‌زدایی صورت می‌گیرد.<ref>[https://iss.razavi.ac.ir/article_1956.html گروسی و طاووسی مسرور، «بررسی اجمالی و مقدماتی جایگاه زیارت در فرهنگ شیعی از منظر جامعه/انسان¬شناسی؛ مطالعه موردی: زیارت زنان»، ۱۴۰۳ش، ص۱۳۱.]</ref> | ||
==پوشش در فرهنگ زیارت== | ==پوشش در فرهنگ زیارت== | ||
در دین اسلام، تأکید زیادی بر حفظ حجاب و پوشاندن موهای سر و تمام بدن، بدون نمایان شدن برجستگی‌های بدن در فرهنگ زیارت و زیاتگاه‌ها وجود دارد. مردان باید لباس‌های ساده، بدون تزیینات اضافی و مطابق شرع و عرف بپوشند و از پوشیدن لباس‌های نامتناسب خودداری کنند. برای زنان، علاوه بر این، پوشش کامل بدن، داشتن روسری و چادر و نداشتن آرایش بر صورت الزامی است. همچنین برای هر دو جنسیت، علاوه بر پوشیدگی و سادگی، پاکیزگی لباس از اهمیت بالایی برخوردار است.<ref>[ | در دین اسلام، تأکید زیادی بر حفظ حجاب و پوشاندن موهای سر و تمام بدن، بدون نمایان شدن برجستگی‌های بدن در فرهنگ زیارت و زیاتگاه‌ها وجود دارد. مردان باید لباس‌های ساده، بدون تزیینات اضافی و مطابق شرع و عرف بپوشند و از پوشیدن لباس‌های نامتناسب خودداری کنند. برای زنان، علاوه بر این، پوشش کامل بدن، داشتن روسری و چادر و نداشتن آرایش بر صورت الزامی است. همچنین برای هر دو جنسیت، علاوه بر پوشیدگی و سادگی، پاکیزگی لباس از اهمیت بالایی برخوردار است.<ref>[https://iss.razavi.ac.ir/article_1956.html گروسی و طاووسی مسرور، «بررسی اجمالی و مقدماتی جایگاه زیارت در فرهنگ شیعی از منظر جامعه/انسان¬شناسی؛ مطالعه موردی: زیارت زنان»، ۱۴۰۳ش، ص۱۳۱.]</ref> | ||
==کارکردهای زیارت در تجربه زیسته زنان== | ==کارکردهای زیارت در تجربه زیسته زنان== | ||
زیارت زنانه به‌عنوان شکلی متمایز از زیارت، با ویژگی‌های منحصر به فرد جنسیتی، نیازهای خاص و مناسک و شیوه‌های اجرایی | زیارت زنانه به‌عنوان شکلی متمایز از زیارت، با ویژگی‌های منحصر به فرد جنسیتی، نیازهای خاص و مناسک و شیوه‌های اجرایی ویژۀ زنان، ریشه در سنت‌های دینی تاریخی دارد. این شکل از زیارت که در طول قرن‌ها تداوم داشته، در دوران مدرن با وضوح شاخص‌تر و پررنگ‌تری خود را نمایان ساخته است.<ref>خان‌محمدی و اثنی‌عشران، «بررسی پدیدارشناختی زیارت زنانه (مطالعه موردی: امامزاده محسن بن موسی بن جعفر»، ۱۳۹۹ش، ص۱۰.</ref> هرچند تفاوت جنسیتی به نفع زنان در دینداری از مردان بالاتر است اما یک مورد مستثنی در مورد مشارکت در آیینهای دینی است که با مختصر تفاوتی به نفع مردان است.<ref>Schmidt, Being Seen by Many Eyes: Muslim Immigrant Women in the United States, 2008, p.211-212.</ref> | ||
زیارت برای زنان دارای کارکردهای آشکار و پنهان متنوعی است. کارکردهای | زیارت برای زنان دارای کارکردهای آشکار و پنهان متنوعی است. کارکردهای عمدۀ زیارت برای زنان شامل «حاجت‌‌خواهی امور معنوی و مادی»، «التیام و تشفی»، «تکلیف‌‌‌‌مداری دینی» و «همذات پنداری با معصومان» است.<ref>خان‌محمدی و اثنی‌عشران، «بررسی پدیدارشناختی زیارت زنانه (مطالعه موردی: امامزاده محسن بن موسی بن جعفر»، ۱۳۹۹ش، ص۳۳.</ref> | ||
همچنین زیارت‌های زنانه کارکردهای اجتماعی همانند «جایگزینی و تبادل نمادین و مادی»، «خودشکوفایی» و «همبستگی غیابی» را ایجاد می‌کند. با وجود گونه‌ها و | همچنین زیارت‌های زنانه کارکردهای اجتماعی همانند «جایگزینی و تبادل نمادین و مادی»، «خودشکوفایی» و «همبستگی غیابی» را ایجاد می‌کند. با وجود گونه‌ها و سبک‌های گوناگون در بین زیارت زنان (زیارت تعبدی، زیارت شفاجویانه و زیارت تفریحی) نباید از نقش تفریحی-فراغتی زیارت در سبک زندگی ایرانی-اسلامی با هدف غنی‌سازی اوقات فراغت و جایگاه آن غفلت ورزید. زیارت زنانه همراه با برنامه‌ریزی هوشمندانۀ فرهنگی می‌تواند همسو با تقویت دینداری، کارکرد تفریحی داشته باشد و اوقات فراغت زنان را به‌صورت سالم و هدفمند همراه با اعضای خانواده سامان دهد.<ref>خان‌محمدی و اثنی‌عشران، «بررسی پدیدارشناختی زیارت زنانه (مطالعه موردی: امامزاده محسن بن موسی بن جعفر»، ۱۳۹۹ش، ص۳۳.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
