ویکی‌جنسیت

جنسیت و زیارت: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
ویرایش و اصلاح متنی
ویرایش و اصلاح متنی
خط ۲۸: خط ۲۸:
==آمار زائران==
==آمار زائران==
شناخته‌‌شده‌ترین زیارت نزد مسلمانان، حج است و گاهی تا ۳ میلیون زائر از سراسر جهان برای انجام این واجب اسلامی، در شهر مکه حضور می‌یابند. همچنین پیاده‌روی اربعین با هدف زیارت مرقد امام حسین در بیستم ماه صفر، پرجمعیت‌ترین زیارت سالانه در جهان است. در ماه صفر سال ۱۴۰۳ش بیش از ۲۱ میلیون زائر از سراسر جهان به زیارت حرم امام حسین در کربلا رفتند که از میان آنها بیش از ۳ میلیون زائر، از ایران بودند.<ref>[https://www.irna.ir/news/85578453/%D8%AD%D8%B6%D9%88%D8%B1-%D8%A8%DB%8C%D8%B4-%D8%A7%D8%B2-%DB%B2%DB%B1-%D9%85%DB%8C%D9%84%DB%8C%D9%88%D9%86-%D8%B2%D8%A7%D8%A6%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86%DB%8C-%DB%B1%DB%B4%DB%B0%DB%B3 «حضور بیش از ۲۱ میلیون زائر در اربعین حسینی ۱۴۰۳»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> همچنین هر ساله بیش از ۳۰ میلیون زائر به زیارت حرم امام رضا در شهر مشهد سفر می‌کنند. ایرانیان و به‌ویژه مسلمانان شیعه، در طول سال و به مناسبت‌های گوناگون به زیارتگاه‌ها می‌روند.<ref>[https://fa.shafaqna.com/news/2017861/ «تولیت آستان قدس رضوی: هر ساله بیش از ۳۰ میلیون زائر به مشهد سفر می‌کنند»، وب‌سایت شفقنا.]</ref>
شناخته‌‌شده‌ترین زیارت نزد مسلمانان، حج است و گاهی تا ۳ میلیون زائر از سراسر جهان برای انجام این واجب اسلامی، در شهر مکه حضور می‌یابند. همچنین پیاده‌روی اربعین با هدف زیارت مرقد امام حسین در بیستم ماه صفر، پرجمعیت‌ترین زیارت سالانه در جهان است. در ماه صفر سال ۱۴۰۳ش بیش از ۲۱ میلیون زائر از سراسر جهان به زیارت حرم امام حسین در کربلا رفتند که از میان آنها بیش از ۳ میلیون زائر، از ایران بودند.<ref>[https://www.irna.ir/news/85578453/%D8%AD%D8%B6%D9%88%D8%B1-%D8%A8%DB%8C%D8%B4-%D8%A7%D8%B2-%DB%B2%DB%B1-%D9%85%DB%8C%D9%84%DB%8C%D9%88%D9%86-%D8%B2%D8%A7%D8%A6%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86%DB%8C-%DB%B1%DB%B4%DB%B0%DB%B3 «حضور بیش از ۲۱ میلیون زائر در اربعین حسینی ۱۴۰۳»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> همچنین هر ساله بیش از ۳۰ میلیون زائر به زیارت حرم امام رضا در شهر مشهد سفر می‌کنند. ایرانیان و به‌ویژه مسلمانان شیعه، در طول سال و به مناسبت‌های گوناگون به زیارتگاه‌ها می‌روند.<ref>[https://fa.shafaqna.com/news/2017861/ «تولیت آستان قدس رضوی: هر ساله بیش از ۳۰ میلیون زائر به مشهد سفر می‌کنند»، وب‌سایت شفقنا.]</ref>
==دیدگاه‌ها==
==دیدگاه‌های نظری==
نظر به این که زیارت امری مشترک بین مردان و زنان است، تفاوت‌های جامعه‌شناختی و روان‌شناختی میان مردان و زنان در امر زیارت را می‌توان در ابعاد مختلفی که تحت‌تأثیر عوامل فرهنگی، اجتماعی و روانی شکل می‌گیرند، بیان کرد. از نظر جامعه‌شناختی تمایزات تجربۀ زیارت زنان و مردان تحت‌تأثیر نقش‌های جنسیتی و انتظارات و ساختارهای اجتماعی، دسترسی و محدودیت‌های ساختاری، شیوه‌های مشارکت جمعی و انگیزه‌های اجتماعی قرار می‌گیرند. این تفاوت‌ها نشان‌دهندۀ تنوع در نگرش‌ها و رفتارهای دینی زنان و مردان است.<ref>[https://www.m-begha.ir/article_191987.html آبیار، «برساخت هویت اجتماعی زنان در کنش زیارت (مورد مطالعه پیاده‌روی اربعین»، ۱۴۰۲ش، ص۱۲۲-۱۲۰.]</ref>
زیارت، امری مشترک بین مردان و زنان است، اما در جامعه‌شناختی و روان‌شناسی تفاوت‌هایی میان زیارت مردانه و زنانه بیان شده است که تحت‌تأثیر عوامل فرهنگی، اجتماعی و روانی شکل می‌گیرد.  
 
از نظر روان‌شناختی، انگیزه‌ها و شیوه‌های عاطفی و معنوی زیارت، شیوه‌های ابراز دینداری، تجربه زیارت و تاب‌آوری روانی در سفرهای زیارتی نیز در بین زنان و مردان متفاوت است. این تفاوت‌ها لزوماً به‌معنای برتری یک جنسیت بر دیگری نیست، بلکه بیانگر شیوه‌های مختلف ارتباط با امر مقدس و تجربۀ معنویت در زندگی است.<ref>[https://www.m-begha.ir/article_191987.html آبیار، «برساخت هویت اجتماعی زنان در کنش زیارت (مورد مطالعه پیاده‌روی اربعین»، ۱۴۰۲ش، ص۱۲۶-۱۲۴.]</ref>
=== جنسیت‌پذیری زیارت از منظر جامعه‌شناسی ===
از نظر جامعه‌شناختی تمایزات تجربۀ زیارت زنان و مردان تحت‌تأثیر نقش‌های جنسیتی و انتظارات و ساختارهای اجتماعی، دسترسی و محدودیت‌های ساختاری، شیوه‌های مشارکت جمعی و انگیزه‌های اجتماعی قرار می‌گیرند. این تفاوت‌ها نشان‌دهندۀ تنوع در نگرش‌ها و رفتارهای دینی زنان و مردان است.<ref>[https://www.m-begha.ir/article_191987.html آبیار، «برساخت هویت اجتماعی زنان در کنش زیارت (مورد مطالعه پیاده‌روی اربعین»، ۱۴۰۲ش، ص۱۲۲-۱۲۰.]</ref>
 
=== جنسیت‌پذیری زیارت از منظر روان‌شناسی ===
از نظر روان‌شناختی، انگیزه‌ها و شیوه‌های عاطفی و معنوی زیارت، شیوه‌های ابراز دینداری، تجربه زیارت و تاب‌آوری روانی در سفرهای زیارتی نیز بین زنان و مردان متفاوت است. این تفاوت‌ها لزوماً به‌معنای برتری یک جنسیت بر دیگری نیست، بلکه بیانگر شیوه‌های مختلف ارتباط با امر مقدس و تجربۀ معنویت در زندگی است.<ref>[https://www.m-begha.ir/article_191987.html آبیار، «برساخت هویت اجتماعی زنان در کنش زیارت (مورد مطالعه پیاده‌روی اربعین»، ۱۴۰۲ش، ص۱۲۶-۱۲۴.]</ref>


==زیارت در اسلام==
==زیارت در اسلام==
در اسلام، مردان و زنان در زیارت قبور بستگان خود و صالحان و اولیای الهی حکم یکسانی دارند، مگر در مواردی که دلیل خاصی بر تفاوت وجود داشته باشد.<ref>بحرانی، الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره، ۱۴۰۵ق، ج۴، ص۱۶۹؛ طحطاوی، حاشیه الطحطاوی علی مراقی الفلاح شرح نور الایضاح، ۱۴۱۸ق، ص۶۲۰.</ref>  
در اسلام، حضور مردان و زنان در زیارت قبور بستگان خود و صالحان و اولیای الهی حکم یکسانی دارد، مگر در مواردی که دلیل خاصی بر تفاوت وجود داشته باشد.<ref>بحرانی، الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره، ۱۴۰۵ق، ج۴، ص۱۶۹؛ طحطاوی، حاشیه الطحطاوی علی مراقی الفلاح شرح نور الایضاح، ۱۴۱۸ق، ص۶۲۰.</ref>  
===زیارت در قرآن کریم===
===زیارت در قرآن===
قرآن‌کریم با آیاتی همانند آیۀ ۱۶۹ سوره آل‌عمران، آیۀ ۶۴ سوره نساء، آیۀ ۸۴ سوره توبه، آیات ۱ و ۲ سوره تکاثر و آیۀ ۱۰۰ سوره نساء درباره زیارت قبور، مردان و زنان را به یکسان مورد خطاب قرار داده است. در آیات دیگری همانند آیۀ ۲ سوره مائده، آیۀ ۳۲ سوره حج و آیۀ ۱۵۸ سوره بقره به تعظیم شعائر الهی اشاره شده است و فقهای معاصر زیارت قبور مؤمنان را جزو تعظیم شعائر به‌حساب می‌آورند.<ref>[https://jorr.ut.ac.ir/article_61383.html موسوی مقدم، «واکاوی فقهی مشروعیت زیارت قبور توسط زنان با تأکید بر مبانی قرآن و سنت»، ۱۳۹۶ش، ص102-108.]</ref>  
قرآن‌ در آیۀ ۱۶۹ سوره آل‌عمران، آیۀ ۶۴ سوره نساء، آیۀ ۸۴ سوره توبه، آیات ۱ و ۲ سوره تکاثر و آیۀ ۱۰۰ سوره نساء درباره زیارت قبور، مردان و زنان را به یکسان مورد خطاب قرار داده است. در آیۀ ۲ سوره مائده، آیۀ ۳۲ سوره حج و آیۀ ۱۵۸ سوره بقره نیز به تعظیم شعائر الهی اشاره شده است که فقهای معاصر، زیارت قبور مؤمنان را جزو تعظیم شعائر به‌حساب می‌آورند.<ref>[https://jorr.ut.ac.ir/article_61383.html موسوی مقدم، «واکاوی فقهی مشروعیت زیارت قبور توسط زنان با تأکید بر مبانی قرآن و سنت»، ۱۳۹۶ش، ص102-108.]</ref>  
===زیارت در روایات===
===زیارت در روایات===
روایات متعددی نیز وجود دارد که بر جواز یا استحباب این زیارت‌ها دلالت دارند. حضرت فاطمه زهرا هر جمعه قبر حمزه سیدالشهداء را زیارت می‌کرد، سپس نماز می‌خواند و بر سر مزار عموی خود گریه می‌کرد. فقهای شیعه<ref>بحرانی، عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۲۶۸.</ref> و علمای اهل‌سنت<ref>شرنبلانی، حاشیه علیمراقی الفلاح، شرح نور الایضاح، بی‌تا، ج۲، ص۱۹؛ قشیری نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۳۷۷.</ref> برای جواز زیارت‌رفتنِ زنان به این حدیث معتبر استدلال می‌کنند. در روایت دیگری رسول خدا چگونگی زیارت‌کردن را به همسرش عایشه یاد داده است.<ref>قشیری نیشابوری، صحیح مسلم، بی‌تا، ج۲، ص۷۱.</ref> در روایتی از اهل‌سنت نقل شده است که عایشه به زیارت قبر برادرش عبدالرحمن‌ بن ابی‌بکر که بیرون از مکه به خاک سپرده شده بود، می‌رفت.<ref>صنعانی، مصنف عبدالرزاق، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۵۷۰.</ref> روایت دیگری نیز آمده است که ام‌سلمه همسر رسول خدا در هر ماه حداقل یک روز به زیارت شهدای اّحد می‌رفت.<ref>واقدی، ۱۴۰۹ق، المغازی، ج۱، ص۳۱۳-۳۱۴.</ref> زنان دیگری هم بودند که پیامبر با مشاهدۀ زنان زیارت‌کنندۀ قبور، آنان را به صبر و تقوا توصیه می‌کرد.<ref>شربینی، مغنی المحتاج، ۲۰۰۹م، ج۱، ص۳۶۵.</ref>  
روایات متعددی بر جواز یا استحباب زیارت‌، دلالت دارند. حضرت فاطمه زهرا هر جمعه قبر حمزه سیدالشهدا را زیارت می‌کرد، سپس نماز می‌خواند و بر سر مزار عموی خود گریه می‌کرد. فقهای شیعه<ref>بحرانی، عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۲۶۸.</ref> و علمای اهل‌سنت<ref>شرنبلانی، حاشیه علیمراقی الفلاح، شرح نور الایضاح، بی‌تا، ج۲، ص۱۹؛ قشیری نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۳۷۷.</ref> برای جواز زیارت‌رفتنِ زنان به این حدیث معتبر استدلال می‌کنند.  
 
در روایت دیگری رسول خدا چگونگی زیارت‌کردن را به همسرش عایشه یاد داده است.<ref>قشیری نیشابوری، صحیح مسلم، بی‌تا، ج۲، ص۷۱.</ref> در روایتی از اهل‌سنت نقل شده است که عایشه به زیارت قبر برادرش عبدالرحمن‌ بن ابی‌بکر که بیرون از مکه به خاک سپرده شده بود، می‌رفت.<ref>صنعانی، مصنف عبدالرزاق، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۵۷۰.</ref> در روایتی آمده است که ام‌سلمه همسر رسول خدا در هر ماه حداقل یک روز به زیارت شهدای اّحد می‌رفت.<ref>واقدی، ۱۴۰۹ق، المغازی، ج۱، ص۳۱۳-۳۱۴.</ref> پیامبر نیز با مشاهدۀ زنان زیارت‌کنندۀ قبور، آنان را به صبر و تقوا توصیه می‌کرد.<ref>شربینی، مغنی المحتاج، ۲۰۰۹م، ج۱، ص۳۶۵.</ref>  


هیچ روایتی از پیامبر مبنی بر عدم جواز زیارت قبور به‌طور عام و حضور زنان زائر در اماکن مقدس و زیارتگاه‌ها به‌طور خاص وجود ندارد و با توجه به صراحت در روایات، تفاوتی میان مردان و زنان نیست.<ref>زارعی سبزواری، زیارت در نگاه شریعت، ۱۳۸۶ش، ص۲۰.</ref>
هیچ روایتی از پیامبر مبنی بر عدم جواز زیارت قبور به‌طور عام و حضور زنان زائر در اماکن مقدس و زیارتگاه‌ها به‌طور خاص وجود ندارد و با توجه به صراحت در روایات، تفاوتی میان مردان و زنان نیست.<ref>زارعی سبزواری، زیارت در نگاه شریعت، ۱۳۸۶ش، ص۲۰.</ref>
===زیارت در فقه شیعه===
===زیارت در فقه شیعه===


در میان فقهای امامی، در خصوص مسئلۀ زیارت قبور توسط زنان، سه دیدگاه اصلی جواز،<ref>اردبیلی، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، ج۲، ص۴۸۹.</ref> استحباب و کراهت وجود دارد.<ref>بحرانی، الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره، ۱۴۰۵ق، ج۴، ص۱۶۹.</ref> اکثریت فقهای شیعه قائل به استحباب زیارت قبور زنان هستند.<ref>بحرانی، الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره، ۱۴۰۵ق، ج۴، ص۱۶۹.</ref> برخی از فقها همانند مرحوم نراقی استحباب زیارت را با شرط صبر، عدم جزع و تا زمانی که متضمن مفسده‌ای نباشد، بیان کرده‌اند.<ref>نراقی، مستند الشیعه فی احکام الشریعه، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۳۲۰؛ طباطبایی یزدی، العروه الوثقی مع تعالیق الامام الخمینی، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۴۴۳.</ref> هرچند برخی مانند محقق حلی و فقهای بعد از وی با استناد به اولویت حفظ حجاب و پرهیز از معرض دید نامحرمان، گرایش به کراهت دارند.<ref>بحرانی، الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره، ۱۴۰۵ق، ج۴، ص۱۶۹.</ref>  
در میان فقهای شیعه، در خصوص حکم فقهی زیارت قبور توسط زنان، سه دیدگاه شامل جواز،<ref>اردبیلی، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، ج۲، ص۴۸۹.</ref> استحباب و کراهت وجود دارد.<ref>بحرانی، الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره، ۱۴۰۵ق، ج۴، ص۱۶۹.</ref> بیشتر فقیهان شیعه قائل به استحباب زیارت قبور از سوی زنان هستند.<ref>بحرانی، الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره، ۱۴۰۵ق، ج۴، ص۱۶۹.</ref> برخی فقها همانند نراقی استحباب زیارت را مشروط به صبر، عدم بی‌تابی و خالی‌بودن از مفسده‌ دانسته‌اند.<ref>نراقی، مستند الشیعه فی احکام الشریعه، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۳۲۰؛ طباطبایی یزدی، العروه الوثقی مع تعالیق الامام الخمینی، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۴۴۳.</ref> بعضی مانند محقق حلی با استناد به اولویت حفظ حجاب و پرهیز از دیده‌شدن توسط نامحرمان، به کراهت زیارت توسط زنان فتوا داده‌اند.<ref>بحرانی، الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره، ۱۴۰۵ق، ج۴، ص۱۶۹.</ref> روشن است که در اینجا، حکم به کراهت مربوط به ذات عمل زیارت زنان نیست، بلکه ناظر به شرایط اجتماعی و محفوظ‌ماندن زنان است؛ به همین دلیل، محقق حلی با استدلال به سیرۀ عملی حضرت فاطمه‌ زهرا در زیارت قبر حمزه سیدالشهدا و نیز رفتار عایشه در زیارت قبر برادرش، ابتدا جواز را اثبات می‌کند، اما با تبیین اصل اولویت پوشیدگی و صیانت زنان، گرایش به کراهت را ترجیح می‌دهد.<ref>محقق حلّی، المعتبر فی شرح المختصر، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۴۰-۳۳۹.</ref>  
 
نکتۀ مهم در زمینۀ علت فتوای کراهت، در خصوصِ ذات عمل زیارت زنان نیست؛ بلکه کراهت ناظر به شرایط اجتماعی و محفوظ‌ماندن زنان است.<ref>محقق حلّی، المعتبر فی شرح المختصر، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۴۰.</ref> «ﻓﺎﻟﻈﺎﻫﺮ ﻋﺪم اﻟﮑﺮاﻫه ﻟﻠﻨﺴﺎء أﯾﻀﺎ زﯾﺎرة ﻗﺒﻮر أﻗﺎرﺑﻬﻢ (ﻫﻦ خ ل)، ﻓﺎﻻﺋﻤﺔ ﻋﻠﯿﻬﻢ‌اﻟﺴﻼم باﻟﻄﺮﯾﻖ اﻻوﻟﯽ و ﯾﻨﺒﻐﻲ ﮐﻮن ذﻟﻚ ﺑﺤﯿﺚ ﻻ ﯾﺮاﻫﻦ اﻟﺮﺟﺎل»؛ در حکم جواز، شایسته است هیچ مردی، در هنگام زیارت زن را نبیند.<ref>اردبیلی، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، ج۲، ص۴۸۹.</ref> محقق حلی در شرائع الاسلام با استدلال به سیرۀ عملی حضرت فاطمه‌ زهرا در زیارت قبر حمزه سیدالشهداء و نیز رفتار عایشه در زیارت قبر برادرش، ابتدا جواز را اثبات می‌کند، اما سپس با تبیین اصل اولویت ستر و صیانت زنان، گرایش به کراهت را ترجیح می‌دهد.<ref>محقق حلّی، المعتبر فی شرح المختصر، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۴۰-۳۳۹.</ref>  


===زیارت در فقه اهل سنت===
===زیارت در فقه اهل سنت===
در میان فقهای شافعی اقوال حرمت زیارت قبور توسط زنان متفاوت است. برخی قائل به عدم جواز هستند.<ref>عربی، احکام الزیاره فی الفقه الاسلامی، ۱۴۳۱ق، ص۳۵۰.</ref>  
از فقهای شافعی برخی قائل به عدم جواز زیارت زنان هستند.<ref>عربی، احکام الزیاره فی الفقه الاسلامی، ۱۴۳۱ق، ص۳۵۰.</ref> در فقه مالکی، دلیل منع زیارت قبور توسط زنان به‌ویژه زنان جوان، احتمال وجود فتنه برای آنان دانسته شده است.<ref>ابن‌الحاج، المدخل لإبن‌الحاج، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۲۵۰.</ref> برخی فقهای حنبلی نیز رفتن زنان به زیارت قبور به جز زیارت قبر رسول خدا را حرام دانسته‌اند.<ref>ابن‌باز، ۳۰مجموع فتاوی ابن‌باز، ۱۴۱۸ق، ص۵۷.</ref> حنفی‌ها همچون محمد‌ بن احمد شربینی، حکم فقهی زیارت‌رفتن را برای مردان و زنان یکسان می‌دانند و گاهی برای زنان همانند مردان، قائل به استحباب هستند.<ref>شرنبلانی، حاشیه علیمراقی الفلاح، شرح نور الایضاح، بی‌تا، ج۲، ص۱۸۰.</ref> روشن است که در فقه اهل‌سنت نیز تلویحاً فتوا به کراهت زیارت زنان، ناظر به مسائل فرعی مانند احتمال مفاسد ناشی از خروج از خانه (به شرط اشتمال بر حرام یا مفسده) است، نه اصل زیارت که برای هر دو جنس مردان و زنان مجاز شمرده شده است.<ref>[https://jorr.ut.ac.ir/article_61383.html موسوی مقدم، «واکاوی فقهی مشروعیت زیارت قبور توسط زنان با تأکید بر مبانی قرآن و سنت»، ۱۳۹۶ش، ص۱۰۲-۱۰۱.]</ref>
 
مالکی‌ها قائل به حرام‌دانستن زیارت زنان، منحصراْ به‌دلیل زیارت نیستند؛ بلکه دلیل آنها در منع زیارت قبور توسط زنان به‌ویژه زنان جوان، احتمال وجود فتنه برای آنان است.<ref>ابن‌الحاج، المدخل لإبن‌الحاج، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۲۵۰.</ref>
 
برخی از فقهای حنبلی قائل به حرمت رفتن زنان برای زیارت قبور به جز زیارت قبر رسول خدا هستند.<ref>ابن‌باز، ۳۰مجموع فتاوی ابن‌باز، ۱۴۱۸ق، ص۵۷.</ref>  
 
حنفی‌ها همچون محمد‌ بن احمد شربینی، زیارت رفتن را برای مردان و زنان یکسان می‌دانند و گاهی برای زنان همانند مردان، قائل به استحباب هستند.<ref>شرنبلانی، حاشیه علیمراقی الفلاح، شرح نور الایضاح، بی‌تا، ج۲، ص۱۸۰.</ref>  
 
با وجود این روایات، در برخی مذاهب اسلامی تلویحاً فتاوی دربارۀ کراهت زیارت زنان، ناظر به مسائل فرعی مانند احتمال مفاسد ناشی از خروج از خانه (به شرط اشتمال بر حرام یا مفسده) است، نه اصل زیارت که برای هر دو جنس مردان و زنان مجاز شمرده شده است.<ref>[https://jorr.ut.ac.ir/article_61383.html موسوی مقدم، «واکاوی فقهی مشروعیت زیارت قبور توسط زنان با تأکید بر مبانی قرآن و سنت»، ۱۳۹۶ش، ص۱۰۲-۱۰۱.]</ref>


==الگوهای زیارت و تمایزات جنسیتی==
== تمایزات جنسیتی در الگوهای زیارت ==
از منظر جنسیتی در راستای فرهنگ زیارت و زیارتگاه، دو مؤلفۀ جنسیتی قابل تحقق است که یا خود را در مَزور (شخص یا شیء مورد زیارت) و یا منحصر بودن ورود مردان و زنان به زیارتگاه‌ها نشان می‌دهد.<ref>[https://iss.razavi.ac.ir/article_1956.html گروسی و طاووسی مسرور، «بررسی اجمالی و مقدماتی جایگاه زیارت در فرهنگ شیعی از منظر جامعه/انسان‌شناسی؛ مطالعه موردی: زیارت زنان»، ۱۴۰۳ش، ص۱۲۹.]</ref>  
در فرهنگ زیارت، دو مؤلفۀ جنسیتی قابل تحقق است:<ref>[https://iss.razavi.ac.ir/article_1956.html گروسی و طاووسی مسرور، «بررسی اجمالی و مقدماتی جایگاه زیارت در فرهنگ شیعی از منظر جامعه/انسان‌شناسی؛ مطالعه موردی: زیارت زنان»، ۱۴۰۳ش، ص۱۲۹.]</ref>


در مورد مَزور، با وجود این که بیشتر اماکن زیارتی و زیارتگاه‌ها مربوط به پیامبر، ائمۀ اطهار، اولیاء و شخصیت‌های اسلامی مرد است، اما زیارتگاه‌هایی برای برخی زنان همانند حضرت فاطمه زهرا، حضرت زینب، حضرت رقیه، حضرت معصومه، بی‌بی حکمیه، سیده‌رقیه و غیره وجود دارد.<ref>اسحاقی، «زیارت»، ۱۳۹۵ش، ص۸۴۶.</ref>  
=== الف) زیارت‌شونده ===
بیشتر زیارتگاه‌ها مربوط به مردانی مانند پیامبران، امامان و اولیای الهی است، اما زیارتگاه‌های مربوط به زنان نیز کم نیست، ازجمله خانۀ حضرت فاطمه زهرا در مدینه، حرم حضرت زینب و حضرت رقیه در سوریه، حرم حضرت معصومه در قم و زیارتگاه‌های امامزادگانی که زن هستند.<ref>اسحاقی، «زیارت»، ۱۳۹۵ش، ص۸۴۶.</ref> با وجود ویژگی‌های جسمانی فرد دفن‌شده در زیارتگاه، در جهان قدسی شکل‌گرفته در اماکن زیارتی، حضور روحانیِ  شخص دفن‌شده در زیارتگاه، فراتر از ویژگی‌های جسمی و جنسی او در این دنیا است و آنچه توسط زیارت‌کننده درک می‌شود، شخصیت معنویِ زیارت‌شونده است. بر این اساس، مانعی برای گفت‌وگوی صمیمی‌ زیارت‌کننده با زیارت‌شونده وجود ندارد در مناسبات میان آنها، نوعی جنسیت‌زدایی صورت می‌گیرد.<ref>[https://iss.razavi.ac.ir/article_1956.html گروسی و طاووسی مسرور، «بررسی اجمالی و مقدماتی جایگاه زیارت در فرهنگ شیعی از منظر جامعه/انسان¬شناسی؛ مطالعه موردی: زیارت زنان»، ۱۴۰۳ش، ص۱۳۱.]</ref>


در بُعد جنسیت، در امر زیارت، در سفرنامه‌ها و کتاب‌های سکینه‌سلطان (وقارالدوله)، شاهزاده خانم قاجاری و عالیه خانم شیرازی با عنوان «سه روز به آخر دریا»، «چادر کردیم رفتیم تماشا» و «خانم! فردا کوچ است» اطلاعات ارزشمندی از فرهنگ زیارت زنانه در آن دوره به‌دست می‌آید. در این نوشته‌ها، چگونگی به‌جا آوردن زیارت توسط زنان شامل تمامی مراحل از چگونگی آغاز، توصیف رویدادهای مسیر برای رسیدن به زیارتگاه، چگونگی رویارویی زنان با موانع و مشکلات مختلف و راهکارهای برخی زنان که در نوع خود بی‌نظیر بوده و نشانی از اهمیت فوق‌العادۀ این سفرها مخصوصاْ سفر حج و کربلا برای زنان بوده است را نمایش می‌دهد. انتهای این نوشته‌ها، انجام آداب و اعمال زیارت توسط زنان زائر را شامل می‌شود. کاروان‌های زیارتی زنانه با گونه‌ها و الگوهای رفتاری مختلف، تا به عصر امروز ادامه داشته است و با تنوع و گسترش بیشتری، برقرار است.<ref>[https://iss.razavi.ac.ir/article_1956.html گروسی و طاووسی مسرور، «بررسی اجمالی و مقدماتی جایگاه زیارت در فرهنگ شیعی از منظر جامعه/انسان‌شناسی؛ مطالعه موردی: زیارت زنان»، ۱۴۰۳ش، ص131.]</ref>
=== ب) زیارت‌کننده ===
از حیث زیارت‌کنندگان نیز همواره در کنار مردان، زنان زائر حضور داشته‌اند. در برخی سفرنامه‌ها و کتاب‌ها مانند «سه روز به آخر دریا» از شاهزاده خانم جوان قاجاری، «چادر کردیم رفتیم تماشا» از عالیه خانم شیرازی و «خانم! فردا کوچ است» از سکینه‌سلطان (وقارالدوله)، اطلاعات ارزشمندی از فرهنگ زیارت زنانه در روزگاران گذشته به‌دست می‌آید. در این نوشته‌ها، چگونگی به‌جا آوردن زیارت توسط زنان شامل تمامی مراحل از آغاز تا توصیف رویدادهای مسیر برای رسیدن به زیارتگاه، چگونگی رویارویی زنان با موانع و مشکلات مختلف و راهکارهای برخی زنان را نمایش می‌دهد که در نوع خود بی‌نظیر بوده و اهمیت فوق‌العادۀ این سفرها برای زنان مخصوصاْ سفر حج و کربلا را نشان می‌دهد. در این نوشته‌ها، به آداب و اعمال زیارت توسط زنان زائر نیز اشاره شده است. کاروان‌های زیارتی زنانه با گونه‌ها و الگوهای رفتاری مختلف، از گذشته تا کنون وجود داشته و با تنوع و گسترش بیشتری، برقرار است.<ref>[https://iss.razavi.ac.ir/article_1956.html گروسی و طاووسی مسرور، «بررسی اجمالی و مقدماتی جایگاه زیارت در فرهنگ شیعی از منظر جامعه/انسان‌شناسی؛ مطالعه موردی: زیارت زنان»، ۱۴۰۳ش، ص131.]</ref>


==جنسیت‌زدایی از مَزور در زیارت زنان==
از یک طرف در جهان قدسی شکل گرفته در اماکن زیارتی، اشکال متنوع ویژگی‌های جهان مادی با جهان دیگری، به‌گونه‌ای تلقی می‌شود که همراه با باور به مرگ و خروج فیزیکی افراد قدسی از این دنیا، راه تصالی از مَزور با این دنیا وجود داشته باشد. علاوه بر حی‌پنداشتن مَزور از طرف دیگر، فهم زائر زن از شخصیت مرد دفن‌شده در زیارتگاه، به مثابۀ یک مرد با ویژگی‌های جسمی این دنیایی نیست بلکه آنچه توسط زنان زیارت‌کننده ادراک می‌شود، مسلک و مرام مردانگی اخلاقی مَزور است. بر این اساس، موانع و فاصله‌ای که در بیان صریح‌تر و گفت‌وگویی صمیمی‌تر از هرگونه احوالات درونی و خصوصی و انجام کنش‌ها و رفتارهای بی‌پرواتر که در ارتباط زنان زیارت‌کننده با مردان نامحرم و حتی مَحرم در مناسبات این دنیایی وجود دارد، در زیارتگاه مشاهده نمی‌شود و در نزد زنان زائر، نوعی جنسیت‌زدایی صورت می‌گیرد.<ref>[https://iss.razavi.ac.ir/article_1956.html گروسی و طاووسی مسرور، «بررسی اجمالی و مقدماتی جایگاه زیارت در فرهنگ شیعی از منظر جامعه/انسان¬شناسی؛ مطالعه موردی: زیارت زنان»، ۱۴۰۳ش، ص۱۳۱.]</ref>
==پوشش در فرهنگ زیارت==
==پوشش در فرهنگ زیارت==
در دین اسلام، تأکید زیادی بر حفظ حجاب و پوشاندن موهای سر و تمام بدن، بدون نمایان شدن برجستگی‌های بدن در فرهنگ زیارت و زیاتگاه‌ها وجود دارد. مردان باید لباس‌های ساده، بدون تزیینات اضافی و مطابق شرع و عرف بپوشند و از پوشیدن لباس‌های نامتناسب خودداری کنند. برای زنان، علاوه بر این، پوشش کامل بدن، داشتن روسری و چادر و نداشتن آرایش بر صورت الزامی است. همچنین برای هر دو جنسیت، علاوه بر پوشیدگی و سادگی، پاکیزگی لباس از اهمیت بالایی برخوردار است.<ref>[https://iss.razavi.ac.ir/article_1956.html گروسی و طاووسی مسرور، «بررسی اجمالی و مقدماتی جایگاه زیارت در فرهنگ شیعی از منظر جامعه/انسان¬شناسی؛ مطالعه موردی: زیارت زنان»، ۱۴۰۳ش، ص۱۳۱.]</ref>  
در دین اسلام، تأکید زیادی بر حفظ حجاب و پوشاندن موهای سر و تمام بدن، بدون نمایان‌شدن برجستگی‌های بدن در فرهنگ زیارت و زیاتگاه‌ها وجود دارد. مردان باید لباس‌های ساده، بدون تزیینات اضافی و مطابق شرع و عرف بپوشند و از پوشیدن لباس‌های نامتناسب خودداری کنند. برای زنان، علاوه بر این، پوشش کامل بدن، داشتن روسری و چادر و نداشتن آرایش بر صورت الزامی است. همچنین برای هر دو جنسیت، علاوه بر پوشیدگی و سادگی، پاکیزگی لباس از اهمیت بالایی برخوردار است.<ref>[https://iss.razavi.ac.ir/article_1956.html گروسی و طاووسی مسرور، «بررسی اجمالی و مقدماتی جایگاه زیارت در فرهنگ شیعی از منظر جامعه/انسان¬شناسی؛ مطالعه موردی: زیارت زنان»، ۱۴۰۳ش، ص۱۳۱.]</ref>  
==کارکردهای زیارت در تجربه زیسته زنان==
==کارکردهای زیارت در تجربه زیسته زنان==
زیارت زنانه به‌عنوان شکلی متمایز از زیارت، با ویژگی‌های منحصر به فرد جنسیتی، نیازهای خاص و مناسک و شیوه‌های اجرایی ویژۀ زنان، ریشه در سنت‌های دینی تاریخی دارد. این شکل از زیارت که در طول قرن‌ها تداوم داشته، در دوران مدرن با وضوح شاخص‌تر و پررنگ‌تری خود را نمایان ساخته است.<ref>خان‌محمدی و اثنی‌عشران، «بررسی پدیدارشناختی زیارت زنانه (مطالعه موردی: امامزاده محسن بن موسی بن جعفر»، ۱۳۹۹ش، ص۱۰.</ref> هرچند تفاوت جنسیتی به نفع زنان در دینداری از مردان بالاتر است اما یک مورد مستثنی در مورد مشارکت در آیین‏‌های دینی است که با مختصر تفاوتی به نفع مردان است.<ref>Schmidt, Being Seen by Many Eyes: Muslim Immigrant Women in the United States, 2008, p.211-212.</ref>  
زیارت زنانه با ویژگی‌های منحصر به فرد جنسیتی، نیازهای خاص و مناسک و شیوه‌های اجرایی ویژۀ زنان، ریشه در سنت‌های دینی‌تاریخی دارد. این شکل از زیارت که در طول قرن‌ها تداوم داشته، در دوران مدرن با وضوح شاخص‌تر و پررنگ‌تری خود را نمایان ساخته است.<ref>خان‌محمدی و اثنی‌عشران، «بررسی پدیدارشناختی زیارت زنانه (مطالعه موردی: امامزاده محسن بن موسی بن جعفر»، ۱۳۹۹ش، ص۱۰.</ref> هرچند تفاوت جنسیتی به نفع زنان در دینداری از مردان بالاتر است، اما میزان مشارکت در آیین‏‌های دینی با تفاوت اندکی به نفع مردان است.<ref>Schmidt, Being Seen by Many Eyes: Muslim Immigrant Women in the United States, 2008, p.211-212.</ref>  


زیارت برای زنان دارای کارکردهای آشکار و پنهان متنوعی است. کارکردهای عمدۀ زیارت برای زنان شامل «حاجت‌‌خواهی امور معنوی و مادی»، «التیام و تشفی»، «تکلیف‌‌‌‌مداری دینی» و «همذات‌ پنداری با معصومان» است.<ref>خان‌محمدی و اثنی‌عشران، «بررسی پدیدارشناختی زیارت زنانه (مطالعه موردی: امامزاده محسن بن موسی بن جعفر»، ۱۳۹۹ش، ص۳۳.</ref>
زیارت برای زنان دارای کارکردهای آشکار و پنهان متنوعی است. کارکردهای عمدۀ زیارت برای زنان شامل «حاجت‌‌خواهی امور معنوی و مادی»، «التیام و تشفی»، «تکلیف‌‌‌‌مداری دینی» و «همذات‌‌پنداری با زیارت‌شونده» است.<ref>خان‌محمدی و اثنی‌عشران، «بررسی پدیدارشناختی زیارت زنانه (مطالعه موردی: امامزاده محسن بن موسی بن جعفر»، ۱۳۹۹ش، ص۳۳.</ref>


همچنین زیارت‌های زنانه کارکردهای اجتماعی همانند «جایگزینی و تبادل نمادین و مادی»، «خودشکوفایی» و «همبستگی غیابی» را ایجاد می‌کند. با وجود گونه‌ها و سبک‌های گوناگون در بین زیارت زنان (زیارت تعبدی، زیارت شفاجویانه و زیارت تفریحی) نباید از نقش تفریحی-فراغتی زیارت در سبک زندگی ایرانی-اسلامی با هدف غنی‌سازی اوقات فراغت و جایگاه آن غفلت ورزید. زیارت زنانه همراه با برنامه‌ریزی هوشمندانۀ فرهنگی می‌تواند همسو با تقویت دینداری، کارکرد تفریحی داشته باشد و اوقات فراغت زنان را به‌صورت سالم و هدفمند همراه با اعضای خانواده سامان دهد.<ref>خان‌محمدی و اثنی‌عشران، «بررسی پدیدارشناختی زیارت زنانه (مطالعه موردی: امامزاده محسن بن موسی بن جعفر»، ۱۳۹۹ش، ص۳۳.</ref>
همچنین زیارت‌های زنانه کارکردهای اجتماعی همانند «جایگزینی و تبادل نمادین و مادی»، «خودشکوفایی» و «همبستگی غیابی» را ایجاد می‌کند. زیارت تعبدی، زیارت شفاجویانه و زیارت تفریحی، گونه‌های زیارت زنانه است و نقش تفریحی-فراغتی زیارت در سبک زندگی ایرانی با هدف غنی‌سازی اوقات فراغت، جایگاه ویژه‌ای دارد. زیارت زنانه می‌تواند همسو با تقویت دینداری، کارکرد تفریحی داشته باشد و اوقات فراغت زنان را به‌صورت سالم و هدفمند همراه با اعضای خانواده سامان دهد.<ref>خان‌محمدی و اثنی‌عشران، «بررسی پدیدارشناختی زیارت زنانه (مطالعه موردی: امامزاده محسن بن موسی بن جعفر»، ۱۳۹۹ش، ص۳۳.</ref>


==پانویس==
==پانویس==
برگرفته از «https://fa.gender.wiki/wiki/جنسیت_و_زیارت»