|
|
خط ۱: |
خط ۱: |
| فرایند نوسازی، [[خانواده]] را نیز همچون سایر ساحتهای زندگی اجتماعی، دگرگون نموده است. کاهش [[باروری]]، از جمله دگرگونیهایی است که در تحولات [[خانواده]] ریشه دارد و میتواند چالشهای فراوانی را در عرصههای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و امنیتی برای جامعه ایرانی به وجود آورد. ازاین رو، شناخت عوامل اجتماعی- فرهنگی پیدایی این پدیده، ضرورتی انکارناپذیر است. از سوی دیگر، شناخت عوامل تاثیرگذار بر کاهش باروری، از مسیر مطالعه تغییرات [[خانواده]]، میگذرد؛ زیرا باروری در [[خانواده]] اتفاق میافتاد. این نوشتار با روش توصیفی- تبیینی و یاری جستن از تحلیل ثانویه آمارهای موجود و واکاوی و تبیین مهمترین علل اجتماعی - فرهنگی این پدیده، به فهمی دقیقتر از علل پیدایی این پدیده دست یافته است. یافتهها نشان میدهد که شهرنشینی و فرهنگ آن، گسترش سواد و تحصیلات، افزایش سن [[ازدواج]]، رشد روزافزون [[طلاق]]، هستهای شدن [[خانواده]]، غلبه فضای گفتمانی کم فرزندآوری، نفوذ مذهب و گسترش رسانهها، از مهمترین عوامل تاثیرگذار در کاهش [[باروری]] میباشند.
| | '''باروری'''؛ |
| {{جعبه اطلاعات مقالات
| |
| |تصویر= معرفت فرهنگی اجتماعی.jpg
| |
| |نویسندگان= چراغی کوتیانی، اسماعیل
| |
| |عنوان مقاله= بررسی نقش عوامل اجتماعی- فرهنگی موثر در کاهش باروری
| |
| |نام مجله= مجله: معرفت فرهنگی اجتماعی
| |
| |سال چاپ= بهار 1397
| |
| |شماره مجله = 34
| |
| |امتیاز مقاله= علمی-پژوهشی (حوزه علمیه)/ISC}}
| |
|
| |
|
| ==کلیدواژه== | | ==مفهوم شناسی== |
| [[خانواده]]، باروری، شهرنشینی، [[طلاق]]، تحصیلات، سن [[ازدواج]]، رسانه، دین. | | باروری در لغت به معنای آبستنی و حمل است.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C دهخدا، لغتنامه، وبسایت واژهیاب.]</ref> در فرهنگستان به معنای امکان تولید مثل و در دانش جمعیتشناسی به معنای تولد فرزند زنده است.<ref>[https://vajehyab.com/farhangestan/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C?q=%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C «باروری»، وبسایت واژهیاب.]</ref> |
|
| |
|
| ==مقدمه==
| | ==عوامل اجتماعی مؤثر بر كاهش [[باروری]] == |
| فرایند نوسازی و صنعتی شدن، پیامدهای بسیار گستردهای در حوزههای مختلف زندگی اجتماعی به وجـود آورده كـه برخی مثبت و برخی منفی تفسیر شدهاند. در این میان، نهاد [[خانواده]] نیز همچون سـایر نهادهـای نظـام اجتمـاعی، از این پیامدها بینصیب نمانده است. [[خانواده]] در دورۀ مدرن، نه تنها الگوهای ساختار خود را با نظام نوین جهانی تطبیـق داد، بلكه محتوای مناسبات خانوادگی و فرایندهای درونی [[خانواده]] نیـز از ایـن فراینـد رنـگ پـذیرفت. الگـوی غالـب تغییرات صورت گرفته در ساختار [[خانواده]]، در كشورهای غربی خود را به شکل كـاهش نـرخ [[ازدواج]]، تـأخیر در [[ازدواج]]، افزایش [[طلاق]] و هم بالینی، ظهور الگوهای جدید [[خانواده]]، ازجمله [[خانواده]] های تک والدی و هـم بـالینی و... نشـان داد. از این رو، زمینهساز کاهش قابل توجه در فرزندآور بود. البته گسترۀ این دگرگونیها در محدودۀ غرب باقی نماند. جوامع دیگر از جمله کشورهای آسیایی نیز پس از مواجهه با فرایند صنعتی شدن و نوسازی اندک و بیش، تحولات [[خانواده]] را تجربه کردهاند.
| |
|
| |
| [[خانواده]] ایرانی، به ویژه در چند دهۀ اخیر به دلیل قرار گرفتن در متن شرایط جدید جهانی و ارتباطات گسترده و تعامل با جوامع دیگر، با دگرگونیهای چشمگیری در ساحتهای گوناگون زندگی اجتماعی روبرو بوده است. این تحولات، گسترده وسیعی را در برگرفته است. از جنبههای جمعیت شناختی نظیر تغییر بُعد خانوار، ترکیب اعضای [[خانواده]]، میانگین سن [[ازدواج]] و... دگرگونی در نقشهای اعضا در درون [[خانواده]]، نوع روابط آنان با یکدیگر و کارکردهای اجتماعی، عاطفی و حمایتی [[خانواده]] را در بر میگیرد. بررسی دگرگونی در حوزه [[خانواده]]، به ویژه تغییرات فرهنگی و ارزشی [[خانواده]]، به ویژه کاهش [[باروری]]، از جملـه دگرگـونیهـایی است كه ریشه در تحولات [[خانواده]] دارد. برای شناخت علل مؤثر بر كاهش [[بـاروری]]، مطالعه تغییرات [[خانواده]] ضرورتی انکارناپذیر است؛ زیرا با شناخت تحولات نظامهای خانوادگی و خویشاوندی با روشی مؤثر و ژرفانگرانه، میتوان بـه فهـم دگرگونی ساختارهای اجتماعی فرهنگی در جامعه، كه بر كاهش [[باروری]] تأثیرگذار بودهانـد، دسـت یافـت.
| |
| | |
| ایـن نوشتار بر آن است كه با استفاده از اسناد كتابخانهای و تحلیل ثانویه آمار و نتایج پژوهش با روش توصـیفی و تبیینـی، بـه بررسی نقش عوامل اجتماعی تأثیرگذار بر كاهش باروری در [[خانواده]] یابد. سؤال اصلی این پـژوهش ایـن اسـت كـه چـه عوامل اجتماعی و با چه سازوكاری بر كاهش [[باروی]] تأثیر میگذارند؟
| |
| | |
| ==گزارش مقاله==
| |
| نویسنده در پی تبیین عوامل اجتماعی و فرهنگی مؤثر در کاهش باروری میباشد. در صدد است که این عوامل را معرفی کند و به خواننده تبیین کند که تا این عوامل برطرف نشود [[باروری]] افزایش نمییابد. لذا این مطالب را در مقالهاش آورده است، که عبارتند از؛
| |
| | |
| | |
| ===ادبیات پژوهش===
| |
| جامعه شناسان و جمعیت شناسان، برای تبیین دگرگونیهای موجد در ساختار و الگـوی [[ازدواج]] و [[خانواده]]، بـه عـواملی چون صنعتی شدن، افزایش نقش [[زنان]] در اقتصاد [[خانواده]]، افزایش تحصیلات [[زنان]] همراه با استقلال اقتصـادی آنـان و تغییر در نگرش و ارزشهای جوانان اشاره مـیكننـد. الگـوی تحـولات صـورت گرفتـه در [[خانواده]] و عوامل دخیل در آن را میتوان به دو دسته كلی تقسیمبندی كرد:
| |
| | |
| * نخست تبیینهای سـاختاری؛ تبیـینهـایی هستند كه بر نقش تغییرات ساختاری جامعه در تبیین تغییرات [[خانواده]] تأكید دارند.
| |
| * دوم، تبیـینهـایی كـه بیشـتر بـر نقش تغییر ارزشها و نگرشها، در تحلیل تغییرات [[خانواده]] تأکید دارند و به عبارت دیگر، عوامل اثرگذار در رفتارهای [[باروری]] در دو سطح کلان و خرد مطرح میکند. در سطح کلان عوامل زمینهای، عوامل اجتماعی، محیطی، سیاسی و فرهنگی و در سطح خرد؛ عوامل ذهنی – روانی نظیر ارزشها، انگیزهها، آرزوها و گرایش فردی در رفتار باروری مورد بررسی قرار میگیرند.
| |
| | |
| ===عوامل اجتماعی مؤثر بر كاهش [[باروری]] ===
| |
| # '''شهرنشینی:''' یكی از شاخصههای زندگی مدرن، شهرگرایی است. بـیشـک شـهرها، مولـد نـوع خـاص از مناسـبات اجتمـاعی و [[خانواده|خانوادگی]] هستند. توسعه شهرهای مدرن، تأثیر شایانی بر عادتها، شیوههای رفتار، الگوهای اندیشه و احساس بر جای میگذارند. به موازات كاهش روستانشـینی و افـزایش شهرنشـینی، الگوی [[خانواده]] شهری هستهای نیز گسترش مییابد. | | # '''شهرنشینی:''' یكی از شاخصههای زندگی مدرن، شهرگرایی است. بـیشـک شـهرها، مولـد نـوع خـاص از مناسـبات اجتمـاعی و [[خانواده|خانوادگی]] هستند. توسعه شهرهای مدرن، تأثیر شایانی بر عادتها، شیوههای رفتار، الگوهای اندیشه و احساس بر جای میگذارند. به موازات كاهش روستانشـینی و افـزایش شهرنشـینی، الگوی [[خانواده]] شهری هستهای نیز گسترش مییابد. |
| # '''گسترش سطح سواد و تحصیلات:''' یكی از مهمترین شاخصهای نوسازی، گسترش سطح سواد و تحصـیلات اسـت كـه پیامـدهای بسـیاری را بـر ساختهای مختلف زندگی فردی و اجتماعی به دنبال داشته است. اثر بخشی مؤثر میزان تحصیلات بالا بر افزایش سن [[ازدواج]]، به ویژه سن [[ازدواج]] [[زنان]] در مطالعات زیادی بررسی شده است. | | # '''گسترش سطح سواد و تحصیلات:''' یكی از مهمترین شاخصهای نوسازی، گسترش سطح سواد و تحصـیلات اسـت كـه پیامـدهای بسـیاری را بـر ساختهای مختلف زندگی فردی و اجتماعی به دنبال داشته است. اثر بخشی مؤثر میزان تحصیلات بالا بر افزایش سن [[ازدواج]]، به ویژه سن [[ازدواج]] [[زنان]] در مطالعات زیادی بررسی شده است. |
خط ۴۰: |
خط ۱۵: |
| # '''نقش مذهب در تحولات [[باروری]]:''' بیتردید، دین ازجمله تأثیرگذارترین نهادهای اجتماعی است كه در تحولات زندگی بشـر، دارای نقـش برجسـته اسـت. دگرگونیهای [[خانواده]] از جمله کاهش [[باروری]] در جوامع معاصر، به ویژه در جوامع صنعتی را نیز باید در ارتباط تنگاتنگ با وضعیت و جایگاه دین و ارزشهای معنوی تبیین کرد. مذهب از سه طریق عمده بر رفتار باروری، تأثیر میگذارد، که عبارت از: ارزشهای و هنجارهای مذهبی، نهادهای مذهبی، هویت مذهبی میباشد. | | # '''نقش مذهب در تحولات [[باروری]]:''' بیتردید، دین ازجمله تأثیرگذارترین نهادهای اجتماعی است كه در تحولات زندگی بشـر، دارای نقـش برجسـته اسـت. دگرگونیهای [[خانواده]] از جمله کاهش [[باروری]] در جوامع معاصر، به ویژه در جوامع صنعتی را نیز باید در ارتباط تنگاتنگ با وضعیت و جایگاه دین و ارزشهای معنوی تبیین کرد. مذهب از سه طریق عمده بر رفتار باروری، تأثیر میگذارد، که عبارت از: ارزشهای و هنجارهای مذهبی، نهادهای مذهبی، هویت مذهبی میباشد. |
| #'''نقش رسانهها:'''یکی از حوزههای مهم [[خانواده]] متأثر از فرایند رسانهای شدن، رفتار باروری است. بیشک توسعه وسایل ارتباطی از قبیل رادیو، تلویزیون و تلفن، حتی در دوردست ترین نقاط کشور، به ویژه در مناطق روستایی و محروم، از یک سو نقش مهمی در توسعه آگاهی عموم و افزایش رفاه مردم داشته و از سوی دیگر، توسعه ارتباطات رابطۀ مستقیمی با به کار بردن روشهای پیشگیری از [[بارداری]] در جامعه دارد. که در این جا به توضیح؛ شیوههای تأثیر رسانه بر رفتار [[باروری]]، بازنمایی تصویر [[خانواده]] در رسانه، فراغت رسانهای و کم فرزند آوری و تغییر نگرش [[زنان]] و دختران درباره بدن و زیبایی پرداخته میشود. | | #'''نقش رسانهها:'''یکی از حوزههای مهم [[خانواده]] متأثر از فرایند رسانهای شدن، رفتار باروری است. بیشک توسعه وسایل ارتباطی از قبیل رادیو، تلویزیون و تلفن، حتی در دوردست ترین نقاط کشور، به ویژه در مناطق روستایی و محروم، از یک سو نقش مهمی در توسعه آگاهی عموم و افزایش رفاه مردم داشته و از سوی دیگر، توسعه ارتباطات رابطۀ مستقیمی با به کار بردن روشهای پیشگیری از [[بارداری]] در جامعه دارد. که در این جا به توضیح؛ شیوههای تأثیر رسانه بر رفتار [[باروری]]، بازنمایی تصویر [[خانواده]] در رسانه، فراغت رسانهای و کم فرزند آوری و تغییر نگرش [[زنان]] و دختران درباره بدن و زیبایی پرداخته میشود. |
| | ==پانویس== |
| | {{پانویس}} |
| | ==منابع== |
|
| |
|
| ==منبع==
| |
| معرفت فرهنگی اجتماعی بهار 1397 - شماره 34 رتبه علمی-پژوهشی (حوزه علمیه)/ISC (22 صفحه - از 83 تا 104 )
| |
| *[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1417812/ لینک نورمگز]
| |
| *[http://ensani.ir/fa/article/413997/ لینک پرتال جامع علوم انسانی]
| |
| [[رده:ویکیجنسیت]] | | [[رده:ویکیجنسیت]] |
| [[رده: مأخذ شناسی]] | | [[رده: مأخذ شناسی]] |