نرخ باروری: تفاوت میان نسخه‌ها

«باروری»<ref>. Fertility</ref> عبارت است از رفتار واقعی و بالفعل فرزندآوری توسط زنانی که در محدودۀ سنی 15-49 سال قرار دارند.<ref>. سرایی، روش‏های مقدماتی تحلیل جمعیت (با تاکید بر باروری و مرگ‌ومیر)،  1381ش، ص126.</ref><ref> ضاربان و همکاران، جمعیت‌شناسی و خدمات باروری سالم، 1393ش، ص26.</ref> نرخ باروری به تعداد فرزندانی گفته می‌شود که زنان واقع در سن باروری در یک سال مشخص به‏دنیا می‏آورند. نرخ باروری غیر از «ولادت» است؛ در ولادت، تعداد نوزادان متولدشده مورد نظر بوده و بیشتر ناشی از عوامل زیستی است؛ اما باروری، مادرانی را مد نظر دارد که فرزندی به دنیا آورده یا خواهند آورد و بیشتر وابسته به عوامل فرهنگی-اجتماعی است.<ref>. ضاربان و همکاران، جمعیت‌شناسی و خدمات باروری سالم، 1393ش، ص26.</ref>

«جامعۀ دارای باروری بالا» جامعه‏ای است که اکثر زنان آن چندین فرزند دارند و «جامعۀ دارای باروری پایین» جامعه‏ای است که اکثر زنان آن تعداد فرزند کمتری به دنیا می‏آورند.<ref>. ویکس، جمعیت.</ref><ref> مقدمه‌ای بر مفاهیم و موضوعات، 1393ش، ص217.</ref>

کاهش باروری به‌عنوان چالش مهم اجتماعی، ابتدا در کشورهای اروپایی و سپس در کشورهایی مانند کانادا و آمریکا رخ داد که دیدگاه‏های سکولار (ضد دین) را پذیرفته و باورهای سنتی درباره انسان و جهان را کنار نهادند.<ref>. ویکس، جمعیت.</ref><ref> مقدمه‌ای بر مفاهیم و موضوعات، 1393ش، ص230.</ref> در اروپا طی قرن 18 میلادی با کاهش تدریجیِ مرگ‏ومیر فرزندان، کاهش باروری شروع شد و اواخر همان قرن در فرانسه روش‏های جدید پیشگیری از بارداری رواج یافت و سپس به سایر مناطق اروپا گسترش یافت.<ref>.‌هاربر، تغییر جمعیت و آینده جهان، 1398ش، ص55 و 56.</ref> طی قرن بیستم، باروری اروپا به سطح جایگزینی رسید و بعد از یک دهه کوتاه فرزندآوری بالا، در اواسطه دهه 1960م، که سیاست‏های تشویق ولادت اجرا شد، دوباره سقط جنین، جلوگیری از بارداری و عقیم‏سازی رواج یافته و باروری کاهش یافت و در سال 2010م، به حدود 1. 5 فرزند رسید.<ref>. پوریانی و سبحانی‏نیا، افزایش جمعیت.</ref><ref> نگرشها و راهبردها، 1393ش، ص131.</ref><ref>‌هاربر، تغییر جمعیت و آینده جهان، 1398ش، ص58.</ref> آسیا، آمریکای لاتین و آفریقا تا پایان قرن بیستم از نرخ باروری بالایی برخوردار بودند؛ اما کاهش باروری در آسیا یک‏باره و بسیار سریع‏تر از اروپا رخ داد و به زیر سطح جایگزینی رسید. بین سال‏های 1950-2005م، باروری در آسیا و آمریکای لاتین از حدود 6 تولد به حدود 2. 5 تولد رسید. اکنون در دوسوم کشورهای جهان، از جمله ایران، آمریکا، آلمان، تایلند و شیلی، باروری در سطح جایگزینی یا کمتر قرار دارد.<ref>.‌هاربر، تغییر جمعیت و آینده جهان، 1398ش، ص58-59.</ref>

نظریه اشاعه، کاهش باروری را متاثر از اشاعۀ تکنولوژی‏های نوین کنترل موالید و آگاهی افراد از آن می‏داند.<ref>. چراغی کوتیانی، بحران خاموش.</ref><ref> واکاوی جامعه‏شناختی علل فرهنگی-اجتماعی کاهش باروری در ایران، 1397ش، ص63، 64 و 96.</ref>

در ایران، اولین اقدامات تنظیم خانواده در سال 1334ش، با تاسیس ادارۀ بهداشت مادران و کودکان در وزارت بهداشت رخ داد و یک انجمن خیریه‏ای با کمک صندوق بین‏المللی، قرص اسپرم‏کش و کاندوم را به مراکز مختلف داد. برنامه‏های جمعیتی در ایران، نخستین‏بار در سال 1341ش، به‏طور جدی دنبال شد و در سال 1343ش، سیاست‏های کنترل جمعیت مورد تایید دولت قرار گرفت. در اواخر 1345ش، شورای عالی بهداشت و تنظیم خانواده تشکیل شد و از سال 1346ش با صدور بیانیه تهران، این برنامه‏ها اجرا شد که در نتیجه، رشد جمعیت ایران از 3. 13 در دهه 1335-1345ش، به 2. 71 در دهه بعدی رسید.<ref>. پوریانی و سبحانی‏نیا، افزایش جمعیت.</ref><ref> نگرش‌ها و راهبردها، 1393ش، ص22 و 131-140.</ref>

پس از انقلاب اسلامی عملاَ برنامه تنظیم خانواده تعطیل شد و با آغاز جنگ، نرخ رشد جمعیت به 3. 9 رسید؛ بدین منظور، از دهه 1370ش، سیاست‏های گوناگون کاهش جمعیت اجرا شد که سرعت کاهش جمعیت ناشی از این سیاست‏ها برخلاف پیش‏بینی‏های صورت‏گرفته، بسیار بالا بوده است؛ به‏گونه‏ای که در سال 1393ش، نرخ باروری عمومی در ایران، 1. 6 کودک بوده است؛ یعنی در این سال، از هر ازدواج، کمتر از دو نفر متولد شده و نرخ باروری به پایین‏تر از حد جایگزینی و جمعیت در آستانه نابودی قرار گرفته است؛ به همین دلیل، در سال 1391ش، شورای عالی انقلاب فرهنگی، راهبردهایی برای جلوگیری از کاهش نرخ باروری و ارتقای آن تصویب و ابلاغ کرد.<ref>. پوریانی و سبحانی‏نیا، افزایش جمعیت.</ref><ref> نگرش‌ها و راهبردها، 1393ش، ص22 و 131-140.</ref>