زن در ایران باستان: تفاوت میان نسخه‌ها

<big>'''زن در ایران باستان'''</big>؛ منزلت انسانی و نقش‌های جنسیتی زنان در ایران باستان. <br>هرچند موقعیت زنان در مقاطع مختلفی تاریخ ایران باستان، دارای فراز و نشیب‌هایی بوده است؛ اما به‌دلیل ابتنای آن بر پیشینۀ نظام مادرشاهی، زنان ایران باستان نسبت به جوامع دیگر از موقعیت بهتری برخوردار بوده‌اند. بانوان ‌ایزدی و زنان اهریمنی در نظام اسطوره‌ای این دوره، به‌ترتیب نشان‌دهندۀ ارجمندی و اغواگری زنان است. به‌رغم رسمیت نِسبی قوامیت مرد؛ اما زنان در ایران باستان حضور برجسته در عرصه‌های سیاسی، نظامی و اقتصادی داشته و در کانون خانواده به‌عنوان کدبانوی خانه احترام می‌شدند. شاخص مهم زن ایرانی در امتداد تاریخ، پوشیدگی و عفت بوده است.

ایران باستان ریشه در نظام مادرشاهی دارد که در آن سلسله نَسَبی به مادر می‌رسد. زن، نظم‏دهنده قبیله بود و مرد با ازدواج وارد خانواده زن می‏شد.<ref> [https://rasekhoon.net/article/show/108781 «عصر مادر شاهی»،  وب‌سایت راسخون.]</ref> گیرشمن، با بررسی انسان‌های ماقبل تاریخ در ایران، نظام مادرشاهی را ناشی از وظایف سنگین زن می‌داند؛ وظایفی از قبیل تولید‌مثل، خانه‌داری و تامین معیشت زندگی که موجب شد زنان اهمیت ویژه‌ای یافته و دارای مقام برتر نسبت به مردان شوند.<ref> [https://tarikhema.org/ancient/iran/22798/%D9%88%D8%B6%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ «وضعیت اجتماعی زن در ایران باستان»،  وب‌سایت تاریخ ما.]</ref>

زنان نجد در ایران باستان نه‌تنها در زمین، بلکه در آسمان هم قدرت داشتند و مجسمه الهه‏ها بر فراز عبادتگاه‌های آنها نصب بود. بر خلاف برخی مصریان که منشا حیات را مذکر می‌دانستند، در فلات ایران، منبع زندگانی، مؤنث دانسته شده و الهه‌های زن، برتر دانسته می‌شدند.<ref> [https://rasekhoon.net/article/show/108781 «عصر مادر شاهی»،  وب‌سایت راسخون.]</ref>

در منابع تاریخی ایران باستان به زنان اهریمنی نیز اشاره شده و نشان‌دهندۀ آن است که در انگاره‌های کهن ایرانیان، زن می‌تواند منشا شر نیز باشد.  

در دوران مادها، ایزدبانوی آناهیتا، بسیار مقدس بود و همین امر موجب شد تا زنان در ایران باستان از احترامی ویژه برخوردار شوند.<ref>[https://www.etemadnewspaper.ir/fa/main/detail/211448/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 قزلباش، «زن در ایران باستان»،  وب‌سایت روزنامه اعتماد.]</ref> به گزارش کرستینسن؛ دوشیزگان ایران باستان ضمن آشنایی با وظایف خانوادگی، اصول اخلاقی و قوانین مذهبی، اوستا را نیز فرا می‌گرفتند و در حیات فردی و اجتماعی از آزادی عمل نِسبی برخوردار بودند؛ <ref>[https://haftasman.urd.ac.ir/article_66704_4376aef194ab38ea1d7d9b6a81624773.pdf قائم‌مقام فراهانی، «موقعیت زنان در دین زرتشتی بر اساس کتب فقهی و حقوقی»،  1392ش، ص113.]</ref> اما در زمان پارتیان اشکانی، مقام زن تنزل پیدا کرد و میدان فعالیت وی محدود به‌اندرونی خانه‌ها شد. در مواردی شاه‌دخت‌ها «وجه المصالحه» قرارگرفته و مجبور به ازدواج اجباری با دشمن می‌شدند. در عهد نخست ساسانی، زن شخصیت حقوقی نداشت و جزء اشیاء به ‌شمار می‌آمد. زنان تحت قیمومیت مرد بودند و تعالیم دختران، فقط به خانه‌داری محدود می‌شد. داشتن پسر، وسیلۀ سعادت دنیوی و اخروی و داشتن دختر فاقد فضیلت تلقی می‌شد؛ اما در عهد جدید ساسانی، بار دیگر حقوق زنان مورد توجه قرار گرفت و زن می‌توانست در اموال مرد شریک شود.<ref> [https://www.porseman.com/article/%D8%AC%D8%A7%D9%8A%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%BE%D9%8A%D8%B4-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85/119278 «جایگاه زن در ایران پیش از اسلام»،  پرسمان دانشگاهیان.]</ref> در شاهنامه فردوسی از زنان در ایران باستان به‌عنوان یاور مردان ستایش و از قهرمانان زن تقدیر شده است.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/1601985567-10314-99-35.pdf ﺑﯿﻮک‌زاده، «ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺣﻘﻮقی زن در اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن»،  1391ش، ص40.]</ref>

در طبقه‌بندی شغلی زنان در عصر هخامنشی، زنان نظامی، کارگر و خدمتکار حضور داشتند و زنان همپای مردان می‌توانستند کار کرده و حقوق برابر با مردان دریافت کنند.<ref>[https://www.etemadnewspaper.ir/fa/main/detail/211448/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 قزلباش، «زن در ایران باستان»،  وب‌سایت روزنامه اعتماد.]</ref> در لوحه‌های گنجینه هخامنشی، سخن از تعیین دستمزد مرد، زن و کودک است که نشان‌دهنده حضور زن در کارهای اجتماعی و اقتصادی است.<ref> [https://www.porseman.com/article/%D8%AC%D8%A7%D9%8A%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%BE%D9%8A%D8%B4-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85/119278 «جایگاه زن در ایران پیش از اسلام»،  پرسمان دانشگاهیان.]</ref> شواهدی از تاریخ هخامنشیان، پارت‌ها و ساسانیان وجود دارد که حاکی از رفتار متمدنانه مردان با زنان ‌است.<ref>[https://amordadnews.com/8980/ آریابد، «جایگاه زن در ایران باستان»،  تارنمای خبری زرتشتیان.]</ref>

بروسیوس با استناد به اطلاعات الواح تخت جمشید به وجود یک نظم سلسله مراتبی میان زنان درباری قائل شده و هرکدام از آنها را دارای منزلتی مشخص می‌داند. این زنان، ابزاری برای نمایاندن قدرت شاه بودند. فعالیت‌های آنها تعریف شده بوده و در چارچوب آن از استقلال اقتصادی بهره‌مند بودند و مامورانی نظیر ماموران شاه داشتند. توانایی سفر، برخورداری از جیره سفر، داشتن املاک ثبت‌شده پرشمار در مناطق متعدد و نیروی انسانی تحت نظارت آنها نشان می‌دهد که در پس چنین ثروت و نفوذی، ساختاری از قدرت زنان وجود داشته است.<ref> [https://www.porseman.com/article/%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86--%D8%AC%D8%A7%D9%8A%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/16655 «زنان در ایران باستان»،  پرسمان دانشگاهیان.]</ref> در زمان کوروش زنان باردار و زایمان کرده از کار کردن معاف بودند.<ref> [https://vista.ir/m/a/pj3uo «جایگاه زن در ایران باستان»،  وب‌سایت ویستا.]</ref>

بر اساس مستندات تاریخی؛ آریایی‌ها در بدو ورود به فلات ایران، دام‌پرور و کوچ‌نشین بودند. ﻟﺒﺎس زﻧﺎن و ﻣﺮدان آریایی نسبتاً یکسان بود.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20140616144014-9945-12.pdf زمانی، «پوشش زن در ایران باستان»،  1391ش، ص48.]</ref>

قدمت استفاده زنان ایرانی از چادر به دوران پیش از پارس‌ها می‌رسد.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20140616144014-9945-12.pdf زمانی، «پوشش زن در ایران باستان»،  1391ش، ص59.]</ref> در فرهنگ واژه‌نامه پهلوی به واژه «چوتور» (چادر) اشاره شده و نشان می‌دهد که چادر از ابتدای دورۀ ساسانیان و حتی قبل از آن دوره، کاربرد داشته است. برمبنای گزارش‌های تاریخی؛ جامعه ایرانی از دوران‌ باستان، پوشیدگی را وظیفه اخلاقیِ خود دانسته و متناسب با اصل خانواده‌محوری بر عدم اختلاط زن و مرد تاکید داشته است؛ خانه‌های ایرانی همیشه دارای بیرونی و‌اندرونی بوده است.<ref> [https://www.porseman.com/article/%D8%AC%D8%A7%D9%8A%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%BE%D9%8A%D8%B4-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85/119278 «جایگاه زن در ایران پیش از اسلام»،  پرسمان دانشگاهیان.]</ref>  

در ایران باستان، به‌رغم اینکه چندهمسری قانونی بود، اما اکثر مردم به تک‌همسری پایبند بودند. زنان در بحث اموال و طلاق حقوق مناسبی داشتند، دختران تحت قیمومیت پدر یا برادر خود بودند و ازدواج‌شان باید با رضایت آنها صورت می‌گرفت.<ref>[https://www.etemadnewspaper.ir/fa/main/detail/211448/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 قزلباش، «زن در ایران باستان»،  وب‌سایت روزنامه اعتماد.]</ref>