صنعت بدن: تفاوت میان نسخه‌ها
غلام رضا شفق (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش |
غلام رضا شفق (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
'''<big>صنعت بدن،</big>''' بررسی جایگزینی بدن ساختگی با بدن طبیعی و پیامدهای آن در نظام اجتماعی معاصر | '''<big>صنعت بدن،</big>''' بررسی جایگزینی بدن ساختگی با بدن طبیعی و پیامدهای آن در نظام اجتماعی معاصر | ||
== مفهوم صنعت بدن == | ==مفهوم صنعت بدن== | ||
مراد از صنعت بدن ایجاد دگرگونی در بدن انسان‌ها به کمک ابزارها و پیشرفت‌های علمی و صنعتی معاصر است.<ref>(محدثی، «زن خودسالار بدیل زن صنعت بدن: بازخوانی نظریـه‌پـردازي اجتماعی شریعتی دربارة زن»، 1392ش، ص170.)</ref> همچنین مراد از صنعت بدن این است که در دنیای معاصر زیباسازی و استفاده سودمند از بدن به دلمشغولی انسان‌ها بدل شده و بر خلاف گذشته، بدن واقعیت طبیعی صرف به شمار نمی‌رود.<ref>محمودی و محدثی گیلوایی، «مطالعه جامعه‌شناختي صنعت بدن: مطالعه كيفي دلايل و پيامدهاي جراحيهاي زيبايي زنان ساكن شهر تهران»، 1396ش، ص524.</ref> | مراد از صنعت بدن ایجاد دگرگونی در بدن انسان‌ها به کمک ابزارها و پیشرفت‌های علمی و صنعتی معاصر است.<ref>(محدثی، «زن خودسالار بدیل زن صنعت بدن: بازخوانی نظریـه‌پـردازي اجتماعی شریعتی دربارة زن»، 1392ش، ص170.)</ref> همچنین مراد از صنعت بدن این است که در دنیای معاصر زیباسازی و استفاده سودمند از بدن به دلمشغولی انسان‌ها بدل شده و بر خلاف گذشته، بدن واقعیت طبیعی صرف به شمار نمی‌رود.<ref>محمودی و محدثی گیلوایی، «مطالعه جامعه‌شناختي صنعت بدن: مطالعه كيفي دلايل و پيامدهاي جراحيهاي زيبايي زنان ساكن شهر تهران»، 1396ش، ص524.</ref> | ||
== فرایند شکلگیری صنعت بدن == | ==فرایند شکلگیری صنعت بدن== | ||
شکلگیری صنعت بدن دارای فرایند معینی بوده است. از لحاظ تاریخی، در ابتدا تغییرات بدنی توسط پزشکان صورت می‌گرفت و هدف آنها حفظ اشکال طبیعی بدن بوده است، اما امروزه، این توازن بهم خورده است و اغلب بخش‌های صنعت بدن به نوعی بر علیه اشکال طبیعی بدن عمل می‌کند و تغییرات زیبایی خواهانه بیشتر از تلاش برای اندام طبیعی شده است.<ref>محمودی و محدثی گیلوایی، «مطالعه جامعه‌شناختي صنعت بدن: مطالعه كيفي دلايل و پيامدهاي جراحيهاي زيبايي زنان ساكن شهر تهران»، 1396ش، ص524.</ref> | شکلگیری صنعت بدن دارای فرایند معینی بوده است. از لحاظ تاریخی، در ابتدا تغییرات بدنی توسط پزشکان صورت می‌گرفت و هدف آنها حفظ اشکال طبیعی بدن بوده است، اما امروزه، این توازن بهم خورده است و اغلب بخش‌های صنعت بدن به نوعی بر علیه اشکال طبیعی بدن عمل می‌کند و تغییرات زیبایی خواهانه بیشتر از تلاش برای اندام طبیعی شده است.<ref>محمودی و محدثی گیلوایی، «مطالعه جامعه‌شناختي صنعت بدن: مطالعه كيفي دلايل و پيامدهاي جراحيهاي زيبايي زنان ساكن شهر تهران»، 1396ش، ص524.</ref> | ||
== پشتوانه‌های نظری صنعت بدن == | ==پشتوانه‌های نظری صنعت بدن== | ||
نظریه‌های صنعت فرهنگ مدعی تنزل امور معنوی از جایگاه بلند معنوی به امور عامه‌پسند و کم عمق در جهان معاصر هستند.<ref>میریان و همکاران. «تحلیل آدرنویی از نظریه صنعت فرهنگ و کالاسازی در موسیقی ایران از منظر جامعه‌شناسی»، 1400ش، ص72.</ref> علاوه بر این گافمن معتقد است که انتظارات انسان‌ها از بدن کاملا متفاوت شده است. از نظر او انسان‌ها در دنیای معاصر منافع بنیادین خویش را در اموری نظیر تجارت و امثال آن خلاصه نمی‌کنند؛ بلکه آنرا به نمایش‌های مناسب بدنی در جامعه نیز گره می‌زنند، این انگیزه به اندازه‌ای قدرتمند شده است که با وجود ریسک خجالت و شکست، خطر آنرا به جان می‌خرند.<ref>Shiling, Chris. The Body and Social Theory. 1993, p93</ref> نظریه برچسب‌زنی یکی از مهمترین نظریه‌های اجتماعی معاصر است. این نظریه مبحث داغ‌های اجتماعی «تیپ بدن» را مطرح کرد که طبق آن چاقی و هیکل درشت انحراف است و افراد چاق بسان افراد منحرف دسته‌بندی خواهد شد.<ref>Sissem et.al, The stigmatization of women of size2003, p4</ref> همچنین طبق نظریه فوق اگر اشخاص قادر به کنترل مصرف میزان کالری بدن نباشند، منحرف دانسته خواهد شد. <ref>.Sissem et.al, The stigmatization of women of size2003, p8</ref> طبق تحقیقات، در امریکا زنان چاق را تنبل، غیر مفید و زشت می‌شمارند.<ref>.Sissem et.al, The stigmatization of women of size2003, p10</ref> | نظریه‌های صنعت فرهنگ مدعی تنزل امور معنوی از جایگاه بلند معنوی به امور عامه‌پسند و کم عمق در جهان معاصر هستند.<ref>میریان و همکاران. «تحلیل آدرنویی از نظریه صنعت فرهنگ و کالاسازی در موسیقی ایران از منظر جامعه‌شناسی»، 1400ش، ص72.</ref> علاوه بر این گافمن معتقد است که انتظارات انسان‌ها از بدن کاملا متفاوت شده است. از نظر او انسان‌ها در دنیای معاصر منافع بنیادین خویش را در اموری نظیر تجارت و امثال آن خلاصه نمی‌کنند؛ بلکه آنرا به نمایش‌های مناسب بدنی در جامعه نیز گره می‌زنند، این انگیزه به اندازه‌ای قدرتمند شده است که با وجود ریسک خجالت و شکست، خطر آنرا به جان می‌خرند.<ref>Shiling, Chris. The Body and Social Theory. 1993, p93</ref> نظریه برچسب‌زنی یکی از مهمترین نظریه‌های اجتماعی معاصر است. این نظریه مبحث داغ‌های اجتماعی «تیپ بدن» را مطرح کرد که طبق آن چاقی و هیکل درشت انحراف است و افراد چاق بسان افراد منحرف دسته‌بندی خواهد شد.<ref>Sissem et.al, The stigmatization of women of size2003, p4</ref> همچنین طبق نظریه فوق اگر اشخاص قادر به کنترل مصرف میزان کالری بدن نباشند، منحرف دانسته خواهد شد. <ref>.Sissem et.al, The stigmatization of women of size2003, p8</ref> طبق تحقیقات، در امریکا زنان چاق را تنبل، غیر مفید و زشت می‌شمارند.<ref>.Sissem et.al, The stigmatization of women of size2003, p10</ref> | ||
انتظارات از بدن به اندازه‌ای تغییر کرده است که جامعه‌شناسان از افول توجه به روح و تمرکز بر جسم یاد می‌کنند و همچنین ادعای بازآفرینی هویت انسان‌ها بوسیله تغییر در بدن را مطرح می‌کنند.<ref>محمودی و محدثی گیلوایی، «مطالعه جامعه‌شناختي صنعت بدن: مطالعه كيفي دلايل و پيامدهاي جراحيهاي زيبايي زنان ساكن شهر تهران»، 1396ش، ص524.</ref> | انتظارات از بدن به اندازه‌ای تغییر کرده است که جامعه‌شناسان از افول توجه به روح و تمرکز بر جسم یاد می‌کنند و همچنین ادعای بازآفرینی هویت انسان‌ها بوسیله تغییر در بدن را مطرح می‌کنند.<ref>محمودی و محدثی گیلوایی، «مطالعه جامعه‌شناختي صنعت بدن: مطالعه كيفي دلايل و پيامدهاي جراحيهاي زيبايي زنان ساكن شهر تهران»، 1396ش، ص524.</ref> | ||
== بخش‌های مهم صنعت بدن == | ==بخش‌های مهم صنعت بدن== | ||
=== 1. تغییرات بدنی === | ===1. تغییرات بدنی=== | ||
در دنیای معاصر انسان‌ها هر روزه تغییراتی در بدن ایجاد می‌کنند، این جریان به اندازه‌ای شدت یافته که بدن ساختگی به جای بدن طبیعی اهمیت یافته است. بدن ساختگی توسط کلاس‌های بدن‌سازی و کلنیک‌های زیبایی بازآفرینی شده و اعمالی نظیر کاشت مو، کاشت ناخن و جراحی‌های زیبایی صورت می‌گیرد تا اندازه‌ای بدن تغییر کند یا شکل اولیه و طبیعی آن از بین برود. توجهات اعضای جامعه به بدن به اندازه‌ای اغراق‌آمیز شده است که اندیشمندان از توجهات نابهنجار و غیر متعارف انسان‌ها به بدن سخن می‌رانند؛<ref>محمودی و محدثی گیلوایی، «مطالعه جامعه‌شناختي صنعت بدن: مطالعه كيفي دلايل و پيامدهاي جراحيهاي زيبايي زنان ساكن شهر تهران»، 1396ش، ص524.</ref> به عنوان مثال جراحی پلاستیک به این معنا است که انسان‌ها می‌توانند چربی، گوشت یا استخوان به بدن خود اضافه یا از آن کم کنند. مایکل جکسون نمونه مشهور این عمل در جهان است. علاوه بر این، برای کسانی که تحمل عمل جراحی ندارند، بدن‌سازی در دسترس است. امروزه نمونه‌های بی‌شمار از اینگونه افراد در جهان حضور دارند؛ در حالی که بدن‌سازی تا همین اواخر در حاشیه قرار داشت و کار انحرافی در ورزش شمرده می‌شد.<ref>.Shiling, Chris. The Body and Social Theory. 1993, p7</ref> وسایل مرتبط با صنعت بدن در این حوزه به اندازه‌ای گسترش یافته است که حتی بیان فهرست‌وار آن دشوار است. نمونه‌های آن عبارتند از: تجهیزات مربوط به ژیمناستیک، دستگاه‌های تحریک لاغری، رژیم‌های غذایی و قرص‌های مرتبط با آن، ماساژ، حمام آفتاب، در آب معدنی، سونا، جراحی‌های مختلف، صنایع دستکار قد، مو، کم یا زیاد کردن حجم بدن، تزریق چربی، لیپوساکشن و امثال آن.<ref>شهابی، صنعت-فرهنگ ظاهر‌آرایی و زیباسازی بدن در ایران، 1389ش، ص18.</ref> | در دنیای معاصر انسان‌ها هر روزه تغییراتی در بدن ایجاد می‌کنند، این جریان به اندازه‌ای شدت یافته که بدن ساختگی به جای بدن طبیعی اهمیت یافته است. بدن ساختگی توسط کلاس‌های بدن‌سازی و کلنیک‌های زیبایی بازآفرینی شده و اعمالی نظیر کاشت مو، کاشت ناخن و جراحی‌های زیبایی صورت می‌گیرد تا اندازه‌ای بدن تغییر کند یا شکل اولیه و طبیعی آن از بین برود. توجهات اعضای جامعه به بدن به اندازه‌ای اغراق‌آمیز شده است که اندیشمندان از توجهات نابهنجار و غیر متعارف انسان‌ها به بدن سخن می‌رانند؛<ref>محمودی و محدثی گیلوایی، «مطالعه جامعه‌شناختي صنعت بدن: مطالعه كيفي دلايل و پيامدهاي جراحيهاي زيبايي زنان ساكن شهر تهران»، 1396ش، ص524.</ref> به عنوان مثال جراحی پلاستیک به این معنا است که انسان‌ها می‌توانند چربی، گوشت یا استخوان به بدن خود اضافه یا از آن کم کنند. مایکل جکسون نمونه مشهور این عمل در جهان است. علاوه بر این، برای کسانی که تحمل عمل جراحی ندارند، بدن‌سازی در دسترس است. امروزه نمونه‌های بی‌شمار از اینگونه افراد در جهان حضور دارند؛ در حالی که بدن‌سازی تا همین اواخر در حاشیه قرار داشت و کار انحرافی در ورزش شمرده می‌شد.<ref>.Shiling, Chris. The Body and Social Theory. 1993, p7</ref> وسایل مرتبط با صنعت بدن در این حوزه به اندازه‌ای گسترش یافته است که حتی بیان فهرست‌وار آن دشوار است. نمونه‌های آن عبارتند از: تجهیزات مربوط به ژیمناستیک، دستگاه‌های تحریک لاغری، رژیم‌های غذایی و قرص‌های مرتبط با آن، ماساژ، حمام آفتاب، در آب معدنی، سونا، جراحی‌های مختلف، صنایع دستکار قد، مو، کم یا زیاد کردن حجم بدن، تزریق چربی، لیپوساکشن و امثال آن.<ref>شهابی، صنعت-فرهنگ ظاهر‌آرایی و زیباسازی بدن در ایران، 1389ش، ص18.</ref> | ||
==2. بازارهای مرتبط با صنعت بدن== | === 2. بازارهای مرتبط با صنعت بدن === | ||
امروزه صنایع عظیمی از جراحی‌های بدنی، تجارت کاهش وزن و حفظ تناسب اندام در جهان ایجاد شده است و اتفاقا به شکل عجیبی رونق یافته است. | امروزه صنایع عظیمی از جراحی‌های بدنی، تجارت کاهش وزن و حفظ تناسب اندام در جهان ایجاد شده است و اتفاقا به شکل عجیبی رونق یافته است.<ref>.Shiling, Chris. The Body and Social Theory. 1993, introduction</ref> این صنعت به اندازه‌ای گسترش یافته است که بر بخش‌های مختلف جامه نظیر صنعت دخانیات، صنعت پوشاک، خودرو و بسیاری از بخش‌های دیگر جامعه تأثیر داشته است و حتی جوامع را وادار به تولید جنس‌های بنجل با ظاهر زیبا کرده است.<ref>نصیری، «صنعت بدن: بصری‌سازی هویت و نظام مطلوبیت ذهنی زنان»، 1402ش، ص86.</ref> | ||
==الف: بازار صنعت اوقات فراغت== | ==== الف: بازار صنعت اوقات فراغت ==== | ||
اوقات فراغت تأثیر زیادی بر صنعت بدن دارد. یک مورد نسبتا عجیب آنرا بوردیو ذکر می‌کند که در آن صنعت اوقات فراغت و صنعت بدن در تعامل با همدیگر قرار می‌گیرند. از نظر او در دنیای معاصر در برخی مواقع محیط‌های ورزشی و اجتماعی به عنوان بازار ازدواج عمل می‌کند. در چنین شرایطی عمل به اقتضائات صنعت بدن پشتوانه اصلی افراد جویای ازدواج است؛ یعنی، صنعت اوقات فراغت فراهم کننده مکان و صنعت بدن عامل مؤثر بر موضع کنشگران یک عمل واحد است. | اوقات فراغت تأثیر زیادی بر صنعت بدن دارد. یک مورد نسبتا عجیب آنرا بوردیو ذکر می‌کند که در آن صنعت اوقات فراغت و صنعت بدن در تعامل با همدیگر قرار می‌گیرند. از نظر او در دنیای معاصر در برخی مواقع محیط‌های ورزشی و اجتماعی به عنوان بازار ازدواج عمل می‌کند. در چنین شرایطی عمل به اقتضائات صنعت بدن پشتوانه اصلی افراد جویای ازدواج است؛ یعنی، صنعت اوقات فراغت فراهم کننده مکان و صنعت بدن عامل مؤثر بر موضع کنشگران یک عمل واحد است.<ref>.Shiling, Chris. The Body and Social Theory, 1993, p184</ref> | ||
==ب: بازار صنعت مد== | ==== ب: بازار صنعت مد ==== | ||
در دوران مدرن مدهای بدنی ارزشمند شده است، هرچند نحوه تطبیق مدهای بدنی در طبقات اجتماعی متفاوت است اما ذات ارزشمندی آن به یک اصل مبدل شده است. Shiling, Chris. The Body and Social Theory, 1993, p148 | در دوران مدرن مدهای بدنی ارزشمند شده است، هرچند نحوه تطبیق مدهای بدنی در طبقات اجتماعی متفاوت است اما ذات ارزشمندی آن به یک اصل مبدل شده است.<ref>Shiling, Chris. The Body and Social Theory, 1993, p148</ref> | ||
بازار مد باعث گسترش صنعت بدن است. دلیل آن تغییرات نظام اجتماعی است. در نظام‌های اجتماعی معاصر نشانه‌های نظیر نشان خانوادگی و امثال آن از بین رفته است و به جای آن تعامل اجتماعی و مصرف‌گرایی قرار گرفته است، صنعت بدن در محور مصرف‌گرایی مدواره معاصر قرار دارد. | بازار مد باعث گسترش صنعت بدن است. دلیل آن تغییرات نظام اجتماعی است. در نظام‌های اجتماعی معاصر نشانه‌های نظیر نشان خانوادگی و امثال آن از بین رفته است و به جای آن تعامل اجتماعی و مصرف‌گرایی قرار گرفته است، صنعت بدن در محور مصرف‌گرایی مدواره معاصر قرار دارد.<ref>.Turner, The Body and Society, 1984, p109</ref> | ||
==ج: بازار تجارت اعضای بدن== | ==== ج: بازار تجارت اعضای بدن ==== | ||
صنعت بدن دارای برخی بخش‌های مجرمانه نیز است، با توجه به ضعف معنویات و تقویت گرایش‌های مادی چنین تجارتی قابل پیشبینی بوده است. اما در عین‌حال، حجم و وقایع هولناک مرتبط با این بخش از صنعت بدن توجه بسیاری از محققان را برانگیخته است و تحقیقات جداگانه‌ای را شکل داده است که در نتیجه حوزه مستقلی از جرم‌شناسی را شکل داده است. در این بخش از صنعت بدن برخی گروه‌های تبهکار و بزه‌کار از تجارت با بدن اشخاص یا از تجارت با اعضای بدن انسان‌ها نفع می‌برند. یکی از عوامل رونق یافتن تجارت اعضای بدن گروه‌های تبهکار قاچاق انسان و همچنین نقش استعمار در رونق یافتن آن بوده است. | صنعت بدن دارای برخی بخش‌های مجرمانه نیز است، با توجه به ضعف معنویات و تقویت گرایش‌های مادی چنین تجارتی قابل پیشبینی بوده است. اما در عین‌حال، حجم و وقایع هولناک مرتبط با این بخش از صنعت بدن توجه بسیاری از محققان را برانگیخته است و تحقیقات جداگانه‌ای را شکل داده است که در نتیجه حوزه مستقلی از جرم‌شناسی را شکل داده است. در این بخش از صنعت بدن برخی گروه‌های تبهکار و بزه‌کار از تجارت با بدن اشخاص یا از تجارت با اعضای بدن انسان‌ها نفع می‌برند. یکی از عوامل رونق یافتن تجارت اعضای بدن گروه‌های تبهکار قاچاق انسان و همچنین نقش استعمار در رونق یافتن آن بوده است.<ref>شاه اسماعیلی و سوری، «قوانین و مقررات، فرصت‌ها و تهدیدها»، 1389ش، ص8.</ref> هرچند عوامل رشد صنعت بدن به عوامل فوق منحصر نیست و خلاء قانونی و نابرابری اجتماعی نیز در شمار عوامل شکل دهنده این پدیده نامیمون است.<ref>دوکوسا، «فروش کلیه برای تأمین هزینه زمستان»، 1387ش، ص50.</ref> | ||
==د: بازار صنعت رژیم غذایی== | ==== د: بازار صنعت رژیم غذایی ==== | ||
صنعت رژیم غذایی با صنعت بدن ارتباط نزدیکی دارد. بسیاری از غذاها به مدد صنعت بدن با قیمت‌های بیشتری به فروش می‌رسند. صنایع رژیم غذایی تبلیغات عظیمی از تصاویر محدود راجع به بدن زنان ارائه می‌کند، این انتظارات بر زنان جامعه فشار عظیمی وارد می‌کند؛ طبق این تبلیغات تنها انواع محدودی از بدن در جامعه پذیرفته خواهند شد. بدن زنان باید لاغر و عاری از چربی باشد. زنان نیز با این تبلیغات فریب می‌خورند و در چرخه‌ای از رژیم‌های غذایی ناسالم و مخرب می‌افتند که گمان می‌کنند، مصرف آنها برای حفط تناسب بدن ضروری هستند. بدین شکل صنعت بدن توسط زنان به شکل فزاینده رونق می‌گیرد | صنعت رژیم غذایی با صنعت بدن ارتباط نزدیکی دارد. بسیاری از غذاها به مدد صنعت بدن با قیمت‌های بیشتری به فروش می‌رسند. صنایع رژیم غذایی تبلیغات عظیمی از تصاویر محدود راجع به بدن زنان ارائه می‌کند، این انتظارات بر زنان جامعه فشار عظیمی وارد می‌کند؛ طبق این تبلیغات تنها انواع محدودی از بدن در جامعه پذیرفته خواهند شد. بدن زنان باید لاغر و عاری از چربی باشد. زنان نیز با این تبلیغات فریب می‌خورند و در چرخه‌ای از رژیم‌های غذایی ناسالم و مخرب می‌افتند که گمان می‌کنند، مصرف آنها برای حفط تناسب بدن ضروری هستند. بدین شکل صنعت بدن توسط زنان به شکل فزاینده رونق می‌گیرد.<ref>.Orbach, Susie, , Fat is a Feminist Issue, 1988, p31</ref> ''هرچند واکنش‌های نیز نسبت به رواج صنعت بدن در میان زنان وجود داشته است و برخی از زنان در واکنش به این فشار تبلیغاتی بدن چاق را انتخاب می‌کنند تا با تحریفات صنایع غذایی راجع به بدن مقابله کنند''.<ref>.Orbach, Fat is a Feminist Issue, 1988, p44</ref> | ||
==ه: بازار صنعت پوشاک== | ==== ه: بازار صنعت پوشاک ==== | ||
طبق تحقیق علمی هویت‌بصری و زیبا جلوه کردن لباس در بدن مهمترین عامل تعیین جایگاه برندهای تولید لباس در دوران معاصر است. | طبق تحقیق علمی هویت‌بصری و زیبا جلوه کردن لباس در بدن مهمترین عامل تعیین جایگاه برندهای تولید لباس در دوران معاصر است.<ref>خانی و طهماسبی آقبلاغی، « الگوی برندسازی و رتبه بندی عوامل موثر برندسازی در صنعت لباس»، 1402ش، ص19.</ref> جان فیک بر اساس نظریه آلتوسر، ارتباط صنعت پوشاک و صنعت بدن را در قالب یک مثال بیشتر توضیح می‌دهد. پوشیدن کفش پاشنه بلند باعث رونق یافتن صنعت بدن توسط بخش خاصی از اعضای بدن زنان است، این عمل با مشارکت زنان برای زیبا جلوه کردن تحقق می‌یابد. چنین کفش‌هایی فعالیت‌های روزمره زنان را محدود خواهد ساخت و باعث اختلال در راه رفتن سریع آنان خواهد شد. در عین‌حال این گونه رفتارها از سوی زنان صورت می‌گیرد، دلیل آن تجاری شدن نمادهای زیبایی در جامعه است. انسان‌ها وادار به عمل کردن بر طبق اقتضائات چنین‌نمادهایی هستند.<ref>.Fiske, Introduction to communication studies, 1990, p175</ref> آمار ذیل نیز ارتباط نزدیک صنعت پوشاک و صنعت بدن در جهان معاصر را نشان می‌دهد. صنعت پوشاک بیشتر از 23 میلیون کارگر در جهان دارد که حدود 75 درصد آن زن هستند. اما مانکن‌ها و مدل‌ها درآمد عظیمی در این حوزه دارند. به گونه‌ای که در امریکا در دهه 1940 روزی 25 دلار می‌گرفتند، در دهه 1970 به حدود 5 هزار دلار و در دهه 1990 به 15 تا 25هزار دلار افزایش یافته است. البته درآمد مدل‌های موفق بسیار بیشتر از این ارقام است.<ref>Craik, The face of fashion: cultural studies in fashion, 1994, p85</ref> | ||
=ذی‌نفعان صنعت بدن در جهان= | == ذی‌نفعان صنعت بدن در جهان == | ||
در بازار بدن نهادها و اشخاص حقیقی و حقوقی متعددی ذی نفع هستند. طیف عظیمی که شامل تاجران، پزشکان، صنایع مد و زیبایی می‌گردند. | در بازار بدن نهادها و اشخاص حقیقی و حقوقی متعددی ذی نفع هستند. طیف عظیمی که شامل تاجران، پزشکان، صنایع مد و زیبایی می‌گردند.<ref>محمودی و محدثی گیلوایی، «مطالعه جامعه‌شناختي صنعت بدن: مطالعه كيفي دلايل و پيامدهاي جراحيهاي زيبايي زنان ساكن شهر تهران»، 1396ش، ص524.</ref> | ||
=وضعیت صنعت بدن در جهان= | == وضعیت صنعت بدن در جهان == | ||
قرائن و شواهد نشان دهنده رشد چشمگیر صنعت بدن در جهان است؛ به عنوان مثال 20 هزار نوع محصول زیبایی در امریکا وجود دارد که توسط 1000 شرکت تولید شده و همگی در خدمت صنعت بدن است. مردم ونزئلا که در توجه به زیبایی مقام اول را در جهان دارند، 20 درصد درآمد خود را صرف مراقبت‌های بدنی می‌کنند. در چین چهارمین بازار مصرف بزرگ به لوازم آرایشی و صنایع زیبایی اختصاص دارد. گردش مالی لوازم و صنایع بدنی در کشور کوچک پورتوریکو 200 میلیون دلار است. | قرائن و شواهد نشان دهنده رشد چشمگیر صنعت بدن در جهان است؛ به عنوان مثال 20 هزار نوع محصول زیبایی در امریکا وجود دارد که توسط 1000 شرکت تولید شده و همگی در خدمت صنعت بدن است. مردم ونزئلا که در توجه به زیبایی مقام اول را در جهان دارند، 20 درصد درآمد خود را صرف مراقبت‌های بدنی می‌کنند. در چین چهارمین بازار مصرف بزرگ به لوازم آرایشی و صنایع زیبایی اختصاص دارد. گردش مالی لوازم و صنایع بدنی در کشور کوچک پورتوریکو 200 میلیون دلار است.<ref>شهابی، صنعت-فرهنگ ظاهر‌آرایی و زیباسازی بدن در ایران، 1389ش، ص116.</ref> امارات سالانه چندین نمایشگاه محصولات مرتبط با صنعت بدن برگزار می‌کند و چهاردهمین وارد کننده این نوع محصولات است. عربستان در واردات وسایل مرتبط با صنعت بدن از امارات نیز مقام بالاتری دارد. مقامات امارات معتقدند این کشور به منزله دروازه ورود این محصولات به ایران و هند است و هرساله نیز 20درصد بازار آن رشد می‌کند.<ref>شهابی، صنعت-فرهنگ ظاهر‌آرایی و زیباسازی بدن در ایران، 1389ش، ص117.</ref> | ||
==وضعیت صنعت بدن در ایران== | == وضعیت صنعت بدن در ایران == | ||
افزایش اعمال مرتبط با صنعت بدن در ایران نشانه توجه شدید مردم به صنعت بدن در دوران معاصر است. در سال‌های اخیر بازارها و اقلام و اعمال مرتبط با صنعت بدن دائما در حال رشد بوده است، رشد این صنعت برای ایران سالانه میلیون‌ها دلار هزینه داشته است، چرا که بسیاری از اقلام مصرفی مرتبط با این صنعت در حال وارد شدن از خارج به ایران است. | افزایش اعمال مرتبط با صنعت بدن در ایران نشانه توجه شدید مردم به صنعت بدن در دوران معاصر است. در سال‌های اخیر بازارها و اقلام و اعمال مرتبط با صنعت بدن دائما در حال رشد بوده است، رشد این صنعت برای ایران سالانه میلیون‌ها دلار هزینه داشته است، چرا که بسیاری از اقلام مصرفی مرتبط با این صنعت در حال وارد شدن از خارج به ایران است.<ref>شهابی، صنعت-فرهنگ ظاهر‌آرایی و زیباسازی بدن در ایران، 1389ش، ص120.</ref> | ||
=آسیب‌های صنعت بدن= | == آسیب‌های صنعت بدن == | ||
==1. کالایی شدن بدن زنان== | === 1. کالایی شدن بدن زنان === | ||
برخی از اندیشمندان مشهور غربی فشارهای اصلی صنعت بدن را متوجه بدن زنان می‌دانند، از نظر آنها زنان مجبورند برای تحقق اهداف صنعت بدن بر چرخه‌های از پرخوری و گرسنگی تمرکز کنند. در نتیجه میکانیسم طبیعی گرسنگی در بدن آنان مختل خواهد شد. همچنین در نتیجه به دلیل انتظارات صنایع غذایی و رسانه‌ها برای چاق شدن، ناچار به پرخوری هستند. علاوه بر این، باید برای بدست آوردن دل مردان خود را کالایی فرض کنند که همه ارزش او به ظاهرش است. | برخی از اندیشمندان مشهور غربی فشارهای اصلی صنعت بدن را متوجه بدن زنان می‌دانند، از نظر آنها زنان مجبورند برای تحقق اهداف صنعت بدن بر چرخه‌های از پرخوری و گرسنگی تمرکز کنند. در نتیجه میکانیسم طبیعی گرسنگی در بدن آنان مختل خواهد شد. همچنین در نتیجه به دلیل انتظارات صنایع غذایی و رسانه‌ها برای چاق شدن، ناچار به پرخوری هستند. علاوه بر این، باید برای بدست آوردن دل مردان خود را کالایی فرض کنند که همه ارزش او به ظاهرش است.<ref>Orbach, Susie, , Fat is a Feminist Issue, 1988, p2930</ref> | ||
==2. وسواس راجع به سطح بدن== | === 2. وسواس راجع به سطح بدن === | ||
''یکی از صاحب‌نظران جامعه‌شناسی بدن بر مبنای نظریه فروید معتقد است که در سایه گسترش نظام سرمایه‌داری در جهان، بیماری وسواس گونه راجع به سطح بدن مثل نحوه پوشیدن لباس، چگونگی آرایش و اندازه بدن در جوامع رواج یافته است'' | ''یکی از صاحب‌نظران جامعه‌شناسی بدن بر مبنای نظریه فروید معتقد است که در سایه گسترش نظام سرمایه‌داری در جهان، بیماری وسواس گونه راجع به سطح بدن مثل نحوه پوشیدن لباس، چگونگی آرایش و اندازه بدن در جوامع رواج یافته است.''<ref>Turner, The Body and Society, 1984, p1078)</ref> | ||
==پانویس:== | ==پانویس:== | ||
<references /> | <references /> | ||
نسخهٔ ۳۰ مرداد ۱۴۰۴، ساعت ۱۷:۴۱
صنعت بدن، بررسی جایگزینی بدن ساختگی با بدن طبیعی و پیامدهای آن در نظام اجتماعی معاصر
مفهوم صنعت بدن
مراد از صنعت بدن ایجاد دگرگونی در بدن انسان‌ها به کمک ابزارها و پیشرفت‌های علمی و صنعتی معاصر است.[۱] همچنین مراد از صنعت بدن این است که در دنیای معاصر زیباسازی و استفاده سودمند از بدن به دلمشغولی انسان‌ها بدل شده و بر خلاف گذشته، بدن واقعیت طبیعی صرف به شمار نمی‌رود.[۲]
فرایند شکلگیری صنعت بدن
شکلگیری صنعت بدن دارای فرایند معینی بوده است. از لحاظ تاریخی، در ابتدا تغییرات بدنی توسط پزشکان صورت می‌گرفت و هدف آنها حفظ اشکال طبیعی بدن بوده است، اما امروزه، این توازن بهم خورده است و اغلب بخش‌های صنعت بدن به نوعی بر علیه اشکال طبیعی بدن عمل می‌کند و تغییرات زیبایی خواهانه بیشتر از تلاش برای اندام طبیعی شده است.[۳]
پشتوانه‌های نظری صنعت بدن
نظریه‌های صنعت فرهنگ مدعی تنزل امور معنوی از جایگاه بلند معنوی به امور عامه‌پسند و کم عمق در جهان معاصر هستند.[۴] علاوه بر این گافمن معتقد است که انتظارات انسان‌ها از بدن کاملا متفاوت شده است. از نظر او انسان‌ها در دنیای معاصر منافع بنیادین خویش را در اموری نظیر تجارت و امثال آن خلاصه نمی‌کنند؛ بلکه آنرا به نمایش‌های مناسب بدنی در جامعه نیز گره می‌زنند، این انگیزه به اندازه‌ای قدرتمند شده است که با وجود ریسک خجالت و شکست، خطر آنرا به جان می‌خرند.[۵] نظریه برچسب‌زنی یکی از مهمترین نظریه‌های اجتماعی معاصر است. این نظریه مبحث داغ‌های اجتماعی «تیپ بدن» را مطرح کرد که طبق آن چاقی و هیکل درشت انحراف است و افراد چاق بسان افراد منحرف دسته‌بندی خواهد شد.[۶] همچنین طبق نظریه فوق اگر اشخاص قادر به کنترل مصرف میزان کالری بدن نباشند، منحرف دانسته خواهد شد. [۷] طبق تحقیقات، در امریکا زنان چاق را تنبل، غیر مفید و زشت می‌شمارند.[۸]
انتظارات از بدن به اندازه‌ای تغییر کرده است که جامعه‌شناسان از افول توجه به روح و تمرکز بر جسم یاد می‌کنند و همچنین ادعای بازآفرینی هویت انسان‌ها بوسیله تغییر در بدن را مطرح می‌کنند.[۹]
بخش‌های مهم صنعت بدن
1. تغییرات بدنی
در دنیای معاصر انسان‌ها هر روزه تغییراتی در بدن ایجاد می‌کنند، این جریان به اندازه‌ای شدت یافته که بدن ساختگی به جای بدن طبیعی اهمیت یافته است. بدن ساختگی توسط کلاس‌های بدن‌سازی و کلنیک‌های زیبایی بازآفرینی شده و اعمالی نظیر کاشت مو، کاشت ناخن و جراحی‌های زیبایی صورت می‌گیرد تا اندازه‌ای بدن تغییر کند یا شکل اولیه و طبیعی آن از بین برود. توجهات اعضای جامعه به بدن به اندازه‌ای اغراق‌آمیز شده است که اندیشمندان از توجهات نابهنجار و غیر متعارف انسان‌ها به بدن سخن می‌رانند؛[۱۰] به عنوان مثال جراحی پلاستیک به این معنا است که انسان‌ها می‌توانند چربی، گوشت یا استخوان به بدن خود اضافه یا از آن کم کنند. مایکل جکسون نمونه مشهور این عمل در جهان است. علاوه بر این، برای کسانی که تحمل عمل جراحی ندارند، بدن‌سازی در دسترس است. امروزه نمونه‌های بی‌شمار از اینگونه افراد در جهان حضور دارند؛ در حالی که بدن‌سازی تا همین اواخر در حاشیه قرار داشت و کار انحرافی در ورزش شمرده می‌شد.[۱۱] وسایل مرتبط با صنعت بدن در این حوزه به اندازه‌ای گسترش یافته است که حتی بیان فهرست‌وار آن دشوار است. نمونه‌های آن عبارتند از: تجهیزات مربوط به ژیمناستیک، دستگاه‌های تحریک لاغری، رژیم‌های غذایی و قرص‌های مرتبط با آن، ماساژ، حمام آفتاب، در آب معدنی، سونا، جراحی‌های مختلف، صنایع دستکار قد، مو، کم یا زیاد کردن حجم بدن، تزریق چربی، لیپوساکشن و امثال آن.[۱۲]
2. بازارهای مرتبط با صنعت بدن
امروزه صنایع عظیمی از جراحی‌های بدنی، تجارت کاهش وزن و حفظ تناسب اندام در جهان ایجاد شده است و اتفاقا به شکل عجیبی رونق یافته است.[۱۳] این صنعت به اندازه‌ای گسترش یافته است که بر بخش‌های مختلف جامه نظیر صنعت دخانیات، صنعت پوشاک، خودرو و بسیاری از بخش‌های دیگر جامعه تأثیر داشته است و حتی جوامع را وادار به تولید جنس‌های بنجل با ظاهر زیبا کرده است.[۱۴]
الف: بازار صنعت اوقات فراغت
اوقات فراغت تأثیر زیادی بر صنعت بدن دارد. یک مورد نسبتا عجیب آنرا بوردیو ذکر می‌کند که در آن صنعت اوقات فراغت و صنعت بدن در تعامل با همدیگر قرار می‌گیرند. از نظر او در دنیای معاصر در برخی مواقع محیط‌های ورزشی و اجتماعی به عنوان بازار ازدواج عمل می‌کند. در چنین شرایطی عمل به اقتضائات صنعت بدن پشتوانه اصلی افراد جویای ازدواج است؛ یعنی، صنعت اوقات فراغت فراهم کننده مکان و صنعت بدن عامل مؤثر بر موضع کنشگران یک عمل واحد است.[۱۵]
ب: بازار صنعت مد
در دوران مدرن مدهای بدنی ارزشمند شده است، هرچند نحوه تطبیق مدهای بدنی در طبقات اجتماعی متفاوت است اما ذات ارزشمندی آن به یک اصل مبدل شده است.[۱۶]
بازار مد باعث گسترش صنعت بدن است. دلیل آن تغییرات نظام اجتماعی است. در نظام‌های اجتماعی معاصر نشانه‌های نظیر نشان خانوادگی و امثال آن از بین رفته است و به جای آن تعامل اجتماعی و مصرف‌گرایی قرار گرفته است، صنعت بدن در محور مصرف‌گرایی مدواره معاصر قرار دارد.[۱۷]
ج: بازار تجارت اعضای بدن
صنعت بدن دارای برخی بخش‌های مجرمانه نیز است، با توجه به ضعف معنویات و تقویت گرایش‌های مادی چنین تجارتی قابل پیشبینی بوده است. اما در عین‌حال، حجم و وقایع هولناک مرتبط با این بخش از صنعت بدن توجه بسیاری از محققان را برانگیخته است و تحقیقات جداگانه‌ای را شکل داده است که در نتیجه حوزه مستقلی از جرم‌شناسی را شکل داده است. در این بخش از صنعت بدن برخی گروه‌های تبهکار و بزه‌کار از تجارت با بدن اشخاص یا از تجارت با اعضای بدن انسان‌ها نفع می‌برند. یکی از عوامل رونق یافتن تجارت اعضای بدن گروه‌های تبهکار قاچاق انسان و همچنین نقش استعمار در رونق یافتن آن بوده است.[۱۸] هرچند عوامل رشد صنعت بدن به عوامل فوق منحصر نیست و خلاء قانونی و نابرابری اجتماعی نیز در شمار عوامل شکل دهنده این پدیده نامیمون است.[۱۹]
د: بازار صنعت رژیم غذایی
صنعت رژیم غذایی با صنعت بدن ارتباط نزدیکی دارد. بسیاری از غذاها به مدد صنعت بدن با قیمت‌های بیشتری به فروش می‌رسند. صنایع رژیم غذایی تبلیغات عظیمی از تصاویر محدود راجع به بدن زنان ارائه می‌کند، این انتظارات بر زنان جامعه فشار عظیمی وارد می‌کند؛ طبق این تبلیغات تنها انواع محدودی از بدن در جامعه پذیرفته خواهند شد. بدن زنان باید لاغر و عاری از چربی باشد. زنان نیز با این تبلیغات فریب می‌خورند و در چرخه‌ای از رژیم‌های غذایی ناسالم و مخرب می‌افتند که گمان می‌کنند، مصرف آنها برای حفط تناسب بدن ضروری هستند. بدین شکل صنعت بدن توسط زنان به شکل فزاینده رونق می‌گیرد.[۲۰] هرچند واکنش‌های نیز نسبت به رواج صنعت بدن در میان زنان وجود داشته است و برخی از زنان در واکنش به این فشار تبلیغاتی بدن چاق را انتخاب می‌کنند تا با تحریفات صنایع غذایی راجع به بدن مقابله کنند.[۲۱]
ه: بازار صنعت پوشاک
طبق تحقیق علمی هویت‌بصری و زیبا جلوه کردن لباس در بدن مهمترین عامل تعیین جایگاه برندهای تولید لباس در دوران معاصر است.[۲۲] جان فیک بر اساس نظریه آلتوسر، ارتباط صنعت پوشاک و صنعت بدن را در قالب یک مثال بیشتر توضیح می‌دهد. پوشیدن کفش پاشنه بلند باعث رونق یافتن صنعت بدن توسط بخش خاصی از اعضای بدن زنان است، این عمل با مشارکت زنان برای زیبا جلوه کردن تحقق می‌یابد. چنین کفش‌هایی فعالیت‌های روزمره زنان را محدود خواهد ساخت و باعث اختلال در راه رفتن سریع آنان خواهد شد. در عین‌حال این گونه رفتارها از سوی زنان صورت می‌گیرد، دلیل آن تجاری شدن نمادهای زیبایی در جامعه است. انسان‌ها وادار به عمل کردن بر طبق اقتضائات چنین‌نمادهایی هستند.[۲۳] آمار ذیل نیز ارتباط نزدیک صنعت پوشاک و صنعت بدن در جهان معاصر را نشان می‌دهد. صنعت پوشاک بیشتر از 23 میلیون کارگر در جهان دارد که حدود 75 درصد آن زن هستند. اما مانکن‌ها و مدل‌ها درآمد عظیمی در این حوزه دارند. به گونه‌ای که در امریکا در دهه 1940 روزی 25 دلار می‌گرفتند، در دهه 1970 به حدود 5 هزار دلار و در دهه 1990 به 15 تا 25هزار دلار افزایش یافته است. البته درآمد مدل‌های موفق بسیار بیشتر از این ارقام است.[۲۴]
ذی‌نفعان صنعت بدن در جهان
در بازار بدن نهادها و اشخاص حقیقی و حقوقی متعددی ذی نفع هستند. طیف عظیمی که شامل تاجران، پزشکان، صنایع مد و زیبایی می‌گردند.[۲۵]
وضعیت صنعت بدن در جهان
قرائن و شواهد نشان دهنده رشد چشمگیر صنعت بدن در جهان است؛ به عنوان مثال 20 هزار نوع محصول زیبایی در امریکا وجود دارد که توسط 1000 شرکت تولید شده و همگی در خدمت صنعت بدن است. مردم ونزئلا که در توجه به زیبایی مقام اول را در جهان دارند، 20 درصد درآمد خود را صرف مراقبت‌های بدنی می‌کنند. در چین چهارمین بازار مصرف بزرگ به لوازم آرایشی و صنایع زیبایی اختصاص دارد. گردش مالی لوازم و صنایع بدنی در کشور کوچک پورتوریکو 200 میلیون دلار است.[۲۶] امارات سالانه چندین نمایشگاه محصولات مرتبط با صنعت بدن برگزار می‌کند و چهاردهمین وارد کننده این نوع محصولات است. عربستان در واردات وسایل مرتبط با صنعت بدن از امارات نیز مقام بالاتری دارد. مقامات امارات معتقدند این کشور به منزله دروازه ورود این محصولات به ایران و هند است و هرساله نیز 20درصد بازار آن رشد می‌کند.[۲۷]
وضعیت صنعت بدن در ایران
افزایش اعمال مرتبط با صنعت بدن در ایران نشانه توجه شدید مردم به صنعت بدن در دوران معاصر است. در سال‌های اخیر بازارها و اقلام و اعمال مرتبط با صنعت بدن دائما در حال رشد بوده است، رشد این صنعت برای ایران سالانه میلیون‌ها دلار هزینه داشته است، چرا که بسیاری از اقلام مصرفی مرتبط با این صنعت در حال وارد شدن از خارج به ایران است.[۲۸]
آسیب‌های صنعت بدن
1. کالایی شدن بدن زنان
برخی از اندیشمندان مشهور غربی فشارهای اصلی صنعت بدن را متوجه بدن زنان می‌دانند، از نظر آنها زنان مجبورند برای تحقق اهداف صنعت بدن بر چرخه‌های از پرخوری و گرسنگی تمرکز کنند. در نتیجه میکانیسم طبیعی گرسنگی در بدن آنان مختل خواهد شد. همچنین در نتیجه به دلیل انتظارات صنایع غذایی و رسانه‌ها برای چاق شدن، ناچار به پرخوری هستند. علاوه بر این، باید برای بدست آوردن دل مردان خود را کالایی فرض کنند که همه ارزش او به ظاهرش است.[۲۹]
2. وسواس راجع به سطح بدن
یکی از صاحب‌نظران جامعه‌شناسی بدن بر مبنای نظریه فروید معتقد است که در سایه گسترش نظام سرمایه‌داری در جهان، بیماری وسواس گونه راجع به سطح بدن مثل نحوه پوشیدن لباس، چگونگی آرایش و اندازه بدن در جوامع رواج یافته است.[۳۰]
پانویس:
- ↑ (محدثی، «زن خودسالار بدیل زن صنعت بدن: بازخوانی نظریـه‌پـردازي اجتماعی شریعتی دربارة زن»، 1392ش، ص170.)
- ↑ محمودی و محدثی گیلوایی، «مطالعه جامعه‌شناختي صنعت بدن: مطالعه كيفي دلايل و پيامدهاي جراحيهاي زيبايي زنان ساكن شهر تهران»، 1396ش، ص524.
- ↑ محمودی و محدثی گیلوایی، «مطالعه جامعه‌شناختي صنعت بدن: مطالعه كيفي دلايل و پيامدهاي جراحيهاي زيبايي زنان ساكن شهر تهران»، 1396ش، ص524.
- ↑ میریان و همکاران. «تحلیل آدرنویی از نظریه صنعت فرهنگ و کالاسازی در موسیقی ایران از منظر جامعه‌شناسی»، 1400ش، ص72.
- ↑ Shiling, Chris. The Body and Social Theory. 1993, p93
- ↑ Sissem et.al, The stigmatization of women of size2003, p4
- ↑ .Sissem et.al, The stigmatization of women of size2003, p8
- ↑ .Sissem et.al, The stigmatization of women of size2003, p10
- ↑ محمودی و محدثی گیلوایی، «مطالعه جامعه‌شناختي صنعت بدن: مطالعه كيفي دلايل و پيامدهاي جراحيهاي زيبايي زنان ساكن شهر تهران»، 1396ش، ص524.
- ↑ محمودی و محدثی گیلوایی، «مطالعه جامعه‌شناختي صنعت بدن: مطالعه كيفي دلايل و پيامدهاي جراحيهاي زيبايي زنان ساكن شهر تهران»، 1396ش، ص524.
- ↑ .Shiling, Chris. The Body and Social Theory. 1993, p7
- ↑ شهابی، صنعت-فرهنگ ظاهر‌آرایی و زیباسازی بدن در ایران، 1389ش، ص18.
- ↑ .Shiling, Chris. The Body and Social Theory. 1993, introduction
- ↑ نصیری، «صنعت بدن: بصری‌سازی هویت و نظام مطلوبیت ذهنی زنان»، 1402ش، ص86.
- ↑ .Shiling, Chris. The Body and Social Theory, 1993, p184
- ↑ Shiling, Chris. The Body and Social Theory, 1993, p148
- ↑ .Turner, The Body and Society, 1984, p109
- ↑ شاه اسماعیلی و سوری، «قوانین و مقررات، فرصت‌ها و تهدیدها»، 1389ش، ص8.
- ↑ دوکوسا، «فروش کلیه برای تأمین هزینه زمستان»، 1387ش، ص50.
- ↑ .Orbach, Susie, , Fat is a Feminist Issue, 1988, p31
- ↑ .Orbach, Fat is a Feminist Issue, 1988, p44
- ↑ خانی و طهماسبی آقبلاغی، « الگوی برندسازی و رتبه بندی عوامل موثر برندسازی در صنعت لباس»، 1402ش، ص19.
- ↑ .Fiske, Introduction to communication studies, 1990, p175
- ↑ Craik, The face of fashion: cultural studies in fashion, 1994, p85
- ↑ محمودی و محدثی گیلوایی، «مطالعه جامعه‌شناختي صنعت بدن: مطالعه كيفي دلايل و پيامدهاي جراحيهاي زيبايي زنان ساكن شهر تهران»، 1396ش، ص524.
- ↑ شهابی، صنعت-فرهنگ ظاهر‌آرایی و زیباسازی بدن در ایران، 1389ش، ص116.
- ↑ شهابی، صنعت-فرهنگ ظاهر‌آرایی و زیباسازی بدن در ایران، 1389ش، ص117.
- ↑ شهابی، صنعت-فرهنگ ظاهر‌آرایی و زیباسازی بدن در ایران، 1389ش، ص120.
- ↑ Orbach, Susie, , Fat is a Feminist Issue, 1988, p2930
- ↑ Turner, The Body and Society, 1984, p1078)