جنسیت و شکاف دستمزد: تفاوت میان نسخه‌ها

شکاف دستمزد زنان با مردان، متأثر از عواملی است که مهم‌ترین آن تبعیض جنسیتی است. هرچند تلاش‌هایی برای برابری دستمزد زنان با مردان در سطح جهان انجام شده است؛ اما در عمل هنوز زنان دچار تبعیض جنسیتی هستند که برخی از آن تعبیر به مجازات مادری می‌کنند. تشابه نگری در حوزه اشتغال و عدم توجه به عدالت جنسیتی، مبنای اصلی مشکلات زنان شاغل است؛ زیرا الزامات زنانگی زنان مستلزم ناتوانی آنها در رقابت با مردان در عرصه اشتغال است؛ چون ساختار وجودی زن نه برای کارهای دشوار بیرونی که متناسب با ایفای نقش‌های مادرانه و همسرانه است و از همین خاستگاه؛ عواملی شکل‌می‌گیرند که به‌طور طبیعی موجب کاهش دستمزد زنان از مردان می‌شود.  

دستمزد از مفاهیم حقوق کار است که ایجاد رابطة حقوقی بین مزد دهنده و مزد گیرنده را متبادر می‌کند.<ref>[https://jwdp.ut.ac.ir/article_97660.html مرندی و حجازی، «حق زنان بر برابری دستمزد در آینۀ عدالت جنسیتی با تأکید بر نظام حقوقی ایران و اسناد بین‌المللی»، 1403ش، ص513.]</ref> از دستمزد به‌عنوان اجرت، مزد، حق السعی و حقوق نیز تعبیر می‌شود.<ref>[https://jwdp.ut.ac.ir/article_97660.html مرندی و حجازی، «حق زنان بر برابری دستمزد در آینۀ عدالت جنسیتی با تأکید بر نظام حقوقی ایران و اسناد بین‌المللی»، 1403ش، ص517.]</ref> شکاف دستمزد زنان با مردان، مفهومی عمدتا ناظر به تبعیض جنسیتی در حوزه اشتغال بوده و حاکی از نابرابری جنسیتی در فرصت‌ها، نوع مشاغل و سطح پرداخت برای مقدار مساوی کار<ref>[http://jpbud.ir/browse.php?a_code=A-10-4-44&sid=1&slc_lang=fa هرندی و فلاح محسن‌خانی، «بررسی وضعیت نابرابری جنسیتی در بازار کار ایران (با استفاده از نماگرهای کار شایسته)»، 1385ش، ص79.]</ref> و بازدهی برابر است.<ref> [https://ijer.atu.ac.ir/article_2776.html کشاورز حداد، و علویان قوانینی، «شکاف جنسیتی دستمزد در مناطق شهری ایران»، 1391ش، ص 103-102.] </ref> شکاف دستمزد زن و مرد، یکی از مهم‌ترین نمادهای تبعیض‌ جنسیتی به‌شمار می‌رود که علیه زنان اعمال می‌شود.<ref>[https://jwdp.ut.ac.ir/article_97660.html مرندی و حجازی، «حق زنان بر برابری دستمزد در آینۀ عدالت جنسیتی با تأکید بر نظام حقوقی ایران و اسناد بین‌المللی»، 1403ش، ص514.]</ref> محققین؛ شکاف جنسیتی دستمزد را دارای دو بخش توضیح‌داده شده و توضیح‌داده نشده می‌دانند؛ بخش توضیح‌داده شده ناظر به مواردی است که با سرمایه انسانی از قبیل تحصیلات، مهارت و تجربه توجیه می‌شود و باقی مانده به بخش توضیح‌داده نشده معروف است، اندیشمندان غالبا درصدد توجیه این بخش بوده و آن را عمدتا به عوامل مختلفی از جمله تبعیض، تفاوت‌هاي طبیعی و روان‌شناختی زنان و مردان نسبت می‌دهند.<ref>[https://sedj.usb.ac.ir/article_8741.html شاکري حسين‌آباد و  نصراللهي، «اثر فن‌آوري بر شکاف جنسیتی دستمزد»، 1403ش، ص37.]</ref>   

سازمان بین‌المللی کار طی مقاوله‌نامه‌های، اصل برابری دستمزد را به‌رسمیت شناخته و در جهت تحقق آن تلاش می‌کند.<ref> [https://jlr.sdil.ac.ir/article_165925.html نوروزی، «واکاوی علل و عوامل مؤثر بر شکاف جنسیتی دستمزد (در پرتو اصل برابری دستمزد در حقوق بین‌‌المللی کار)»، 1403ش،ص259.]</ref> در اعلامیه اسلامی حقوق بشر نیز بر اجرت مساوی در مقابل کار مساوی زن و مرد تأکید شده است. برخی محققین؛ قبول مقاوله سازمان ملل توسط ایران را مستلزم آن می‌داند که زنان ایرانی باید از دستمزد یک‌سان با مردان برخوردار باشند.<ref>[https://jwdp.ut.ac.ir/article_97660.html مرندی و حجازی، «حق زنان بر برابری دستمزد در آینۀ عدالت جنسیتی با تأکید بر نظام حقوقی ایران و اسناد بین‌المللی»، 1403ش، ص515.]</ref> فراتر از آن در قانون کار ایران بر برابری دستمزد تصریح شده است؛ طبق مادۀ13، برای انجام کار مساوی که در شرایط مساوی در یک کارگاه انجام می‌شود، باید به زن و مرد مزد مساوی پرداخت شود. برخی محققین معتقدند؛ نظام حقوقی ایران، ریشه در موازین اسلامی دارد که هرچند برابری دستمزد جزء ذات آن شمرده می‌شود؛ اما با توجه به تفاوت‌هایی طبیعی زنان و مردان تأکید بر عدالت داشته و رعایت این تفاوت‌ها را در حوزه مشاغل، مستلزم عدالت‌جنسیتی می‌داند.<ref>[https://jwdp.ut.ac.ir/article_97660.html مرندی و حجازی، «حق زنان بر برابری دستمزد در آینۀ عدالت جنسیتی با تأکید بر نظام حقوقی ایران و اسناد بین‌المللی»، 1403ش، ص525-523.]</ref> بر مبنای پژوهش‌های انجام شده، به‌رغم تمهیدات قانونی برای برابری دستمزد مردان و زنان در سطح جهان؛ اما پیشرفت در کاهش شکاف دستمزد جنسیتی اندک و اعمال آن در عمل از سوی کشورها دشوار بوده است.<ref>[https://jwdp.ut.ac.ir/article_97660.html مرندی و حجازی، «حق زنان بر برابری دستمزد در آینۀ عدالت جنسیتی با تأکید بر نظام حقوقی ایران و اسناد بین‌المللی»، 1403ش، ص514.]</ref>  

بر اساس آمار مجمع جهانی اقتصاد، در تمام کشورهای دنیا زنان کمتر از مردان درآمد دارند. همچنین زنان کمتر از مردان از ترفیع رتبه برخوردار می‌شوند.<ref> [https://jte.ut.ac.ir/article_71285.html بیداربخت‌نیا و جرجرزاده، «بررسی عوامل مؤثر بر تبعیض جنسیتی دستمزد در ایران»، 1398ش، ص289.]</ref> زنان با تحصیلات برابر با مردان نیز دستمزد کمتری دریافت می‌کنند که نشاندهنده تبعیض جنسیتی است.<ref> [https://jte.ut.ac.ir/article_71285.html بیداربخت‌نیا و جرجرزاده، «بررسی عوامل مؤثر بر تبعیض جنسیتی دستمزد در ایران»، 1398ش، ص299.]</ref> در سطح جهان، زنان به‌طور متوسط حدود 20% کمتر از مردان دستمزد می‌گیرند.<ref> [https://jlr.sdil.ac.ir/article_165925.html نوروزی، «واکاوی علل و عوامل مؤثر بر شکاف جنسیتی دستمزد (در پرتو اصل برابری دستمزد در حقوق بین‌‌المللی کار)»، 1403ش،ص259.]</ref>  شکاف دستمزد جنسیتی در اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۳م. ۱۶% بود، با تلاش‌های که انجام شد این شکاف کاهش یافت و طبق آمار یورواستات، در سال ۲۰۲۳م. زنان اروپایی ۱۲% کمتر از مردان درآمد دارند.<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/1043934/%D9%85%D9%82%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D9%87-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D9%85%D8%B2%D8%AF-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D9% «مقایسه دستمزد زنان با مردان در کشورهای اروپایی»، سایت خبری تحلیلی عصر ایران.]</ref> در آمریکا در یک شغل مشابه، زنان 20% کمتر از مردان دستمزد دریافت می‌کنند.<ref> [https://jte.ut.ac.ir/article_71285.html بیداربخت‌نیا و جرجرزاده، «بررسی عوامل مؤثر بر تبعیض جنسیتی دستمزد در ایران»، 1398ش، ص299.]</ref> در کشورهای در حال توسعه نیز شکاف دستمزد شایع بوده و بسیاری از عوامل بالقوه همچون نُرم‌ها، ترجیحات و انتظارات در آنها برجسته‌تر است.<ref>[https://www.tejaratefarda.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-6/37825-%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%81-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D9%85%D8%B2%D8%AF-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86 صبوری، «شکاف دستمزد زنان و مردان»، وب‌سایت تجارت فردا.]</ref> بر مبنای پژوهش‌ها؛ اغلب زنان در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه، به‌طور متوسط حدود سه چهارم دستمزد مردان را برای کار یکسان، دریافت می‌کنند.<ref>[https://jwdp.ut.ac.ir/article_97660.html مرندی و حجازی، «حق زنان بر برابری دستمزد در آینۀ عدالت جنسیتی با تأکید بر نظام حقوقی ایران و اسناد بین‌المللی»، 1403ش، ص513.]</ref>  

بر مبنایی مطالعات انجام شده؛ شکاف دستمزد در بازار کار ایران 25% به نفع مردان برآورد شده است، هرچند این شکاف در بخش دولتی وجود ندارد؛ اما در بخش خصوصی، تبعیض جنسیتی علیه زنان زیاد است و در سال‌های 1384 تا 1390ش. این تفاوت به 70% می‌رسید.<ref> [https://ijer.atu.ac.ir/article_2776.html کشاورز حداد، و علویان قوانینی، «شکاف جنسیتی دستمزد در مناطق شهری ایران»، 1391ش، ص132.] </ref> تحقیقی در سال 1393ش. نشان می‌دهد که زنان ایرانی به‌طور متوسط برای هر ساعت کاری 8187 ریال دستمزد کمتری از مردان دریافت می‌کردند. آمار سال 2015م. سازمان ملل حاکی از کاهش نابرابری جنسیتی در ایران است.<ref> [https://jte.ut.ac.ir/article_71285.html بیداربخت‌نیا و جرجرزاده، «بررسی عوامل مؤثر بر تبعیض جنسیتی دستمزد در ایران»، 1398ش، ص289.]</ref> شکاف جنسیتی دستمزد در ایران تا سال1395ش. روند کاهشی را طی کرده اما در سال1400ش. نسبت به سال1395ش. تقریبا ثابت بوده است. این یافته‌ها حاکی از دستیابی زنان به امکانات آموزشی است که شکاف جنسیتی دستمزد ناشی از شکاف سرمایه انسانی بین زنان و مردان را کاهش داده است.<ref>[https://sedj.usb.ac.ir/article_8741.html شاکري حسين‌آباد و  نصراللهي، «اثر فن‌آوري بر شکاف جنسیتی دستمزد»، 1403ش، ص52.]</ref> برخی تحقیقات نشان می‌دهد که شکاف دستمزد جنسیتی در مناطق مختلف ایران متفاوت بوده و در دامنه 8% تا 50%  قابل ردیابی است.<ref>[https://ue.ui.ac.ir/article_25408.html چشمه قصابانی و دیگران،«ابعاد منطقه‌ای شکاف جنسیتی دستمزد شاغلان بخش دولتی و خصوصی در بازار کار شهری ایران‌: رویکرد تجزیۀ نئومارک»، 1398ش، ص89.]</ref>