|
|
| خط ۱۱۴: |
خط ۱۱۴: |
|
| |
|
| ==فعالیت‌های پس از انقلاب== | | ==فعالیت‌های پس از انقلاب== |
| مهناز افخمی پس از پیــروزی انقلاب اسلامی به امریكا رفت و به فعالیت‌های خود در امور زنان ادامه داد. وی هم اكنون در ســازمان‌های بســیاری برای برابری حقوق زنان و تثبیت جایگاه آنان فعالیت می‌كند. او از جمله بنیان‌گذاران ســازمان غیردولتی بین المللی آمــوزش مدیریت زنان در امریكا و رئیس سازمان بین المللی همبستگی زنان (SIGI)است. افخمی از اعضای بنیاد مطالعات ایرانی است كه توسط [[اشرف پهلوی]] در خارج از ایران تأسیس شده مسئولیت تاریخ شفاهی زنان دربار یا وابسته و پناهنده به امریكا را برعهده دارد و در فصل نامه این بنیاد با عنوان ایران نامه مقالاتی از وی به چاپ رسیده است.<ref group="پانویس">این فصل نامه زیرنظر احسان یارشاطر، حسین نصر و ... منتشر می شود</ref> او در این باره می‌نویسد: «در سال ۱۹۸۱ كه به همت جمعی از دانشگاهیان ایرانی، بنیاد مطالعات ایران را پایه‌گذاری می‌كردیم، تاریخ شفاهی را به عنوان یكی از برنامه های اصلی این بنیاد{جعبه اطلاعات شخصیت | | مهناز افخمی پس از پیــروزی انقلاب اسلامی به امریكا رفت و به فعالیت‌های خود در امور زنان ادامه داد. وی هم اكنون در ســازمان‌های بســیاری برای برابری حقوق زنان و تثبیت جایگاه آنان فعالیت می‌كند. او از جمله بنیان‌گذاران ســازمان غیردولتی بین المللی آمــوزش مدیریت زنان در امریكا و رئیس سازمان بین المللی همبستگی زنان (SIGI)است. افخمی از اعضای بنیاد مطالعات ایرانی است كه توسط [[اشرف پهلوی]] در خارج از ایران تأسیس شده مسئولیت تاریخ شفاهی زنان دربار یا وابسته و پناهنده به امریكا را برعهده دارد و در فصل نامه این بنیاد با عنوان ایران نامه مقالاتی از وی به چاپ رسیده است.<ref group="پانویس">این فصل نامه زیرنظر احسان یارشاطر، حسین نصر و ... منتشر می شود</ref> او در این باره می‌نویسد: «در سال ۱۹۸۱ كه به همت جمعی از دانشگاهیان ایرانی، بنیاد مطالعات ایران را پایه‌گذاری می‌كردیم، تاریخ شفاهی را به عنوان یكی از برنامه های اصلی این بنیاد |
| <nowiki>|</nowiki> عنوان = مهناز افخمی
| |
| <nowiki>|</nowiki> عنوان اصلی = مهناز ابراهیمی
| |
| <nowiki>|</nowiki> تصویر =Mahnaz_Afkhami.jpg
| |
| <nowiki>|</nowiki> اندازه تصویر =
| |
| <nowiki>|</nowiki> توضیح_تصویر =
| |
| <nowiki>|</nowiki> زاده =24 دی ۱۳19 (80 سال)؛ ایران،کرمان
| |
| <nowiki>|</nowiki> درگذشت =
| |
| <nowiki>|</nowiki> مکتب =
| |
| <nowiki>|</nowiki> محل سکونت = ایالت مریلند
| |
| <nowiki>|</nowiki> فرزندان = یک پسر
| |
| <nowiki>|</nowiki> همسر = غلامرضا افخمی
| |
| }}
| |
| مهناز افخمی (زادهٔ ۲۴ دی ۱۳۱۹ در کرمان) یک فعال حقوق زنان و نویسنده ایرانی است که از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۷ در سمت «وزیر مشاور در امور زنان» فعالیت می‌کرده‌است. پیرو مذهب شیخیه است. و تحصیلات ابتدایی را در مدرسه زرتشتیان به پایان رساند. وقتی یازده سال داشت، مادرش از پدرش جدا شد و به آمریکا رفت. مهناز در دانشگاه سانفرانسیسکو و دانشگاه کولورادو در بولدر تحصیل کرد و در سال ۱۳۴۷ به ایران بازگشت.
| |
| ==زندگی‌نامه==
| |
| مهنــاز افخمی با نام اصلی (مهناز ابراهیمی) به ســال ۱۳۱۹ش در بافت كرمان به دنيا آمــد. پدرش مجيد اميرابراهيمی و مادرش فردوس نفيسی نام داشت. جد پدری وی، مختارالملك، داماد يكی از شاه‌زادگان قاجار، به كار كشاورزی مشغول بود. مجيد اميرابراهيمی، تحصيل كرده فرانســه، خوشــگذران و از اهالی موسيقی بود. فردوس نفيسی نيز در زمان خود، فردی باسواد به شمار می‌رفت و علاقه به تحصيل و مطالعه در خانواده آنان معمول بود. مادر فردوس، چون شيوه زندگی شوهرش را نمی‌پسنديد، از او جدا شد و زندگی در تنهايی را تجربه كرد. او با تأســيس خياط‌خانه‌ای، امورات زندگی خويش را می‌گذراند. امری كه در كرمان آن دوره، معمول نبود و كســب و كار برای زنی مطلقه، خوشايند همگان بويژه خانواده نبود. فردوس نيز سرنوشتی بهتر از مادر پيدا نكرد. او در ۳۱ سالگی با آنكه يك پسر و دو دختر (مهناز و فرح) از مجيد اميرابراهيمي داشــت، زندگی فئودالی و اشــرافی را رها كرد و پس از جدايی از همسرش، راهی تهران شد، سپس به امريكا رفت. خانواده اميرابراهيمی، مذهب شيخيه داشتند. <ref>افخمی، مهناز، جامعه، دولت و جنبش زنان ايران ۱۳۵۷ ـ ۱۳۴۲ مصاحبه با مهناز افخمی، ويراستار، غلامرضا افخمی، بنياد مطالعات ايرانی، ۱۳۸۲/۲۰۰۳ ،ص ۵</ref>
| |
| | |
| | |
| مجيد اميرابراهيمی به نماز و روزه، از اصلی‌ترين احكام و فرايض شرعی عمل نمی‌كرد اما مانع از انجام فرايض ديگران هم نمی‌شد. مهناز، او را مسلمانی می‌دانست كه به خدا عقيده داشت ولی مظاهر دین را رعایت نمی‌کرد. با اين حال، شايد اعتقاد ديگر اعضای خانواده از پدر بيشتر بود و برخی مراسم مذهبي و سنتي را به جا می‌آوردند؛ اما روح مذهب و عمل به آن در اين خانواده چندان جايی نداشت. مهناز دوران نوجوانی را سپری می‌كرد كه پدر و مادرش از يكديگر جدا شدند و اين جدايی، تأثير زيادی بر وی گذاشت. او كه دنيا را جايی راحت و جايگاه خود را در آن ثابت و محكم می‌پنداشت، از اين رخداد به شدت متأثر شد و اين كشمكش خانوادگی، او را در جانبداری از طرفين به ورطه ترديد انداخت؛ اما در نهايت با مادر به تهران آمد و زندگی مرفه و خانه بزرگ و راحت كرمان را با جايی تنگ و كوچك و محدود عوض كرد. بدين ترتيب، مادر نقشی مهم در زندگی وی پيدا كرد. استقلال و پشت‌كار و مقابله مادر با مشكلات، در شكل‌دهی شخصيت دختر نيز مؤثر بود.<ref>افخمی، مهناز، جامعه، دولت و جنبش زنان ايران ۱۳۵۷ ـ ۱۳۴۲ مصاحبه با مهناز افخمی، ويراستار، غلامرضا افخمی، بنياد مطالعات ايرانی، ص9</ref>مهناز افخمی در بخشی از خاطراتش می‌گويد كه اصولااز طرف مادری، خانواده‌ای هستيم كه زن‌هايش به استقلال و تصميم‌گيری خارج از روال عادی عادت داشتند و اين در روحيه ما خيلی تأثير داشت. زنان خانواده پدری من هم البته شرايط زندگی‌شان متفاوت بود؛ مالك بودند و اغلب املاكشان را خود اداره می‌كردند.
| |
| | |
| ==تحصیلات==
| |
| مهناز در كودكی به مدرسه زرتشتيان سپرده شد كه از نگاه خانواده، بهترين مدرسه خصوصی در كرمان بود. «همه ما به مدرسه زرتشتيان می‌رفتيم كه نزديك منزل ما بود. از همه طبقات و گروهها در آن مدرسه بودند؛ گروه‌های اشرافی و متمكن تا طبقات كم‌درآمد؛ بيشتر مسلمان، اما زردشتی و مذاهب مختلف ديگر هم بودند.» مهناز درباره نوع نگرش پدر و مادرش نسبت به اقليت‌های مذهبی می‌گويد كه عكس‌العمل به خصوصی كه مربوط به طبقه يا مذهب خاصی باشد، نداشتند. <ref>افخمي، مهناز، جامعه، دولت و جنبش زنان ايران ۱۳۵۷ ـ ۱۳۴۲ مصاحبه با مهناز افخمی، ويراستار، غلامرضا افخمی، بنياد مطالعات ايرانی، ص ۴</ref> بدين ترتيب، مهناز تحصيلات ابتدايی را قبل از آنكه حائز شرايط سنی لازم باشد، آغاز كرد و روش‌های تعليم و تربيت زرتشتی نيز در شكل‌گيری شخصيتش اثر گذاشت. مهناز در چهارده سالگی به كلاس اول متوسطه در مدرسه انوشيروان دادگر تهران رفت. در همين دوران، دوستی مادرش با «دكتر يارشاطر» <ref group="پانویس">دكتر احسان االله يارشاطر از بهاييان متعصب در دوران پهلوی، پس از پيروزی انقلاب اسلامی به امريكا پناهنده شد و دايره‌المعارف ايرانيكا را با همكاری دانشگاه بركلی منتشر می‌كند</ref>در جهت‌گيری فكری‌اش بی‌تأثير نماند: «دردوران كودكی دوست مادرم، دكتر احسان االله يارشاطر، خيلی كمك می‌كرد. او می‌آمد و يك سری كتابها برايم می‌آورد و تشويقم می‌كرد كه كتاب بخوانم. در نتيجه فكر می‌كنم او هم متوجه شده بود كه علاقه دارم و در نتيجه يك نوع حالت پدرخواندگی انتلكتوئل برای من داشت و مرتب كتاب می‌آورد. هنوز خيلی بچه بودم و او كتاب‌های نويسنده‌های روسی را برايم می‌آورد.» <ref>جامعه، دولت و جنبش زنان ايران، ص ۷</ref>
| |
| | |
| آن گاه كه مادرش عزم امريكا كرد، او نيز راهی آن كشور شد و ادامه دوره دبيرستان را در مدرسه‌ای در سياتل آمريكا به پايان برد. مهناز افخمی، شانزده ساله بود كه وارد دانشگاه كلرادو شد و به دور از مادر، در كنار خانواده‌ای امريكايي زندگی تازه‌ای را شروع كرد و سبك و سياق زندگی و فرهنگ امريكايی را از آنها فراگرفت و در فضاهای شغلی و حرفه‌ای نيز اين تجربه را تكميل كرد. او علی‌رغم ميل پدرش كه وی را به تحصيل در رشته پزشكی تشويق می‌كرد، پس از مكاتباتی از امريكا با دكتر يارشاطر، رشته ادبيات انگليسی را برای تحصيلات دانشگاهی‌اش برگزيد. «(يارشاطر) نامه مفصل و جالبی برايم نوشت كه چرا ادبيات انگليسي نمی‌خوانی كه هميشه دوست داشتی و استعدادش را داری... فكر می‌كنم نفوذ او بود كه رشته ادبيات انگليسی را انتخاب كردم.»<ref>جامعه، دولت و جنبش زنان ايران، ص 16</ref> او هم‌زمان برای گذران امورات زندگی به كار نيز می‌پرداخت. در همين دوره بود نوزده سالگی (۱۹۵۹/۱۳۳۸ (با غلامرضا افخمی )<ref group="پانویس">غلامحسين افخمی از همسر دومش فروغ اشرف ابراهيمی پسری داشت به نام دكتر غلامرضا افخمی استاد دانشگاه ملی ايران و معاون وزير كشور كه با خانم افخمی پيوند زناشويی بست. (دكتر باقر عاقلی، «خاندان‌های حكومتگر»، فصلنامه تاريخ معاصر ايران، شم ۲۵ ،س ششم، بهار ۱۳۸۲ (در اسناد لانه جاسوسی امريكا مكرر از خاندان‌های صاحب نفوذ در دستگاه حكومت پهلوی نام برده شده است، يكی از اين خانواده‌ها، خانواده افخمي است.</ref> از نزديكانش، ازدواج كرد. او در ۱۹۶۶۵ از دانشگاه كلرادو ليسانس زبان و ادبيات انگليسی گرفت و يك سال بعد از همين دانشگاه فوق ليسانس دريافت كرد. او در اين دوره، ضمن تدريس تاريخ ادبيات انگليس و ادبيات انگليس قرن نوزدهم، سردبيري مجله Studies English of Abstracts را نيز بر عهده داشت. مجله‌ای كه خلاصه تحقيقات در زمينه ادبيات انگليسي را از سراسر دنيا منتشر می‌كرد.
| |
| | |
| ==ریشه‌ها==
| |
| در جســتجوی ريشه‌ها و علقه‌های افخمي بايد كندوكاوهايی كرد كه بتوان او را از كودكی تا امروز بهتر شــناخت. از جمله مسائلی چون تحصيل در مدرسه زردشتی‌ها، خانواده‌ای بدون اعتقادات محكم و تقيدات مذهبی، زندگی اشرافی، و تأثير شخصيتی مادر كه استقلال اقتصادی زنان خانواده او در آن زمان، خود قابل تأمل اســت، جدايی پدر و مادر در نخســتين ســال‌های بلوغ دخترانه، مؤانست و مجالست با انتلكتوئل‌هايی نظير «احسان االله يارشاطر» در دوران جوانی و نوجوانی، ترك شــهر و ديار، مهاجرت به غرب، زندگی در كنار خانواده‌ای امريكايی، كار و اشتغال دانشجويی، ايجاد ارتباط با سازمان‌های اجتماعی امريكايی، عدم آشنايی كامل با مسائل ويژه زنان و به خصوص سازمان‌های زنان در ايران و جهان، فقدان شناخت عميق از جامعه ايران و بويژه زنان اين كشــور به واســطه سال‌های دوری از وطن، ورود به ايران در نخستين سال‌های رفورمهای ظاهری، سال‌های توسعه با مبانی سكولار، جلب توجه اشرف پهلوی و داشتن حمايت وی، همكاری و هم‌فكری با زنانی منتسب به جامعه بهاييت در سازمان زنان ايران و... بی‌شك عوامل بسياری از اين دست در شكل‌گيری شخصيتی مهناز افخمی بی‌تأثير نبود زيرا تأثيرات اين فرايند را در شيوه‌های مديريتی و همكار گزينی‌های او ملاحظه می‌كنيم. در سازمان زنان، «فرنگيس يگانگی»، «مهری راسخ»<ref group="پانویس">مهری راسخ، همسر شاپور راسخ و خواهرزاده دكتر عبدالكريم ايادی از مبلغان حزب بهاييت و از مرتبطين با دربار محمدرضا شاه بود. </ref>و ديگران شاهد اين مدعا هستند.
| |
| | |
| بنابراين در راســتای اجراي منويات شــاهانه و تحت اراده مسلط امريكا رفورمهای اجتماعی صورت گرفته موجب ورود به اصطلاح نخبگانی به دستگاه حكومتی شده بود تا پايه‌های اقتدار حكومت را محكم‌تر كنند. علاوه بر اين افزايش شمار مديران فاسد و نالايق در سيستم حكومتی در حدود سال ۱۳۵۴، شاه را بر آن داشت تا برای بررسی موقعيت مديران رده بالا و نيز كسانی كه قرار بود به مشاغل حساس غيرنظامی منصوب شوند دستوری صادر كرد و به دنبال آن كميته بررسی انتصابات مشاغل حساس غيرنظامی تشكيل شد. يكی از اعضای اين كميته، نماينده ساواك بود. نتيجه بررسی‌های اين كميته در اختيار شاه قرار می‌گرفت و انتصابات با نظر نهايی او بود. در چنين شرايطی بود كه افخمی پا به عرصه سياست ايران گذارد. وی كه زمينه تحصيلی يا مطالعاتی يا فعاليت اجتماعی در خصوص مسائل زنان نداشت، به عنوان دبيركل سازمان زنان و وزير مشاور در امور زنان معرفی شد. انتصاب وی به سمت وزير مشاور حاكی از ويژگی‌های مديريتی و وفاداری وی به شخص شاه بود. اگرچه يكی از ملاك‌های انتصاب مديران ارشد در آن دوره، منويات سياسی و خط مشی فكری آنها بود ولی در دهه ۱۳۵۰ با مديرانی با سوءسابقه سياسي (از نظر حكومت وقت) مواجه هستيم. اما همه اينان پس از تسليم شدن محض در مقابل حكومت به مناصبي حتي وزارت نيز دست يافتند. وجود اين افراد وصول به هدفهاي انقلاب شاه و ملت را تسهيل مي كرد.
| |
| | |
| افخمي با به كارگيري تمامي امكانات سازمان زنان ايران، در خدمت سياستهاي مذكور بود و در شرايطي كه مردم انقلابي ايران به مبارزات خود عليه رژيم وسعت مي بخشيدند، در آخرين ماههاي حكومت پهلوي، حركتهاي مردمي را فعاليتهايي آشوب طلبانه خوانده، آن را از سوي خود و سازمانش محكوم كرد. وي در جاي ديگري از كتاب خود در مورد اعتراضات دانشجويان دانشگاهها در خصوص تفكيك غذاخوريهاي پسران و دختران، اتوبوسها و ماجراهايي كه منجر به تظاهرات عمومي و سراسري شد يادآور مي شود كه اساساً اصل حركت را باور نداشته، آن را ساخته و پرداخته دستگاه امنيتي شاه تلقي مي كرده است و وقوع چنين تحركاتي را در دانشگاهها غيرممكن مي پنداشته است. بنا به اظهار خودش او باور نداشت كه ممكن است در بين افراد روشنفكر دانشگاهي و تحصيلكرده مملكت، گروهي تا اين حد فناتيك باشند.
| |
| | |
| ==سوابق شغلی==
| |
| مهناز افخمي در تابستان ۱۹۶۷/۱۳۴۶ به ايران بازگشت و از پاييز همان سال در دانشگاه ملي ايران با سمت استاديار زبان انگليسي مشغول به تدريس شد. او پس از عزيمت -جان وود (Wood Jhon )ـ مدير گروه انگليسي دانشكده ادبيات اين دانشگاه ـ از ايران، مديريت اين گروه را نيز برعهده گرفت، سپس به اجراي برنامه هاي موردنظر پرداخت. او مي نويسد: «كتابهايي كه من به عنوان كتاب درسي به آنها (شاگردان و دانشجويان دانشگاه) مي دادم، همان كتابهايي بود كه در آمريكا استفاده مي شد.»<ref>جامعه، دولت و جنبش زنان ايران، ص ۲۳</ref>
| |
| در سوابق شغلي افخمي علاوه بر موارد پيش گفته موارد ذیل نیز به چشم میخورد»
| |
| *عضو شوراي عالي بهداشت و تنظيم خانواده در ايران
| |
| *عضو كميته عالي رفاه اجتماعي، عضو مؤسس سازمان انتقال خون
| |
| *رئيس هيئت عامل آموزشگاه مددكاري سازمان زنان ايران
| |
| *رئيس هيئت مديره جمعيت دختران دانشجو وابسته به سازمان زنان
| |
| *عضو هيئت مديره بررسيها و نوآوريهاي سازمانهاي تحت رياست اشرف پهلوی
| |
| *نايب رئيس هيئت اجرايي حزب رستاخيز ملت ايران
| |
| *عضويت در ۹ هيئت امناي دانشگاههاي فرح پهلوي، كرمان و نيز بنياد فرهنگي آرشام <ref group="پانویس">آرشام از مديران فعال ساواك، زماني مديركل ساواك مشهد بود. سپس به كرمان رفت. وي در اين زمان بودجه كلاني از دربار، اميراسداالله علم و منوچهر اقبال دريافت كرد و بنياد آرشام را تأسيس نمود.</ref>
| |
| افخمي در سال ۱۳۴۹ به مدت سه ماه به عنوان عضو هيئت نمايندگي ايران در سازمان ملل متحد مشغول به كار بوده است. او در بيست و ششمين اجلاس مجمع عمومي سازمان ملل متحد، به سال ۱۹۷۱/۱۳۵۰ در تركيب هيئت نمايندگي ايران به عنوان يكي از اعضاي علي البدل اين هيئت شركت داشت. بار ديگر در اجلاس بيست و هشتم مجمع عمومي سازمان ملل متحد كه در ۱۹۷۳/۱۳۵۲ در نيويورك برگزار شد، افخمي به عنوان دبيركل سازمان زنان در گروه مشاوران هيئت به رياست اشرف پهلوی شركت كرد. و آخرين بار در سال ۱۹۷۵/۱۳۵۴ با همان عنوان در تركيب هيئت نمايندگي ايران در اجلاس سي ام مجمع عمومي سازمان ملل حضور داشت.<ref>سياستگزاران و رجال سياسي در روابط خارجي ايران، وزارت امور خارجه، صص ۱۲۹ ـ ۱۲۲</ref> افخمي در دي ماه ۱۳۵۴ بنا به پيشنهاد اميرعباس هويدا، نخست وزير، به عنوان وزير مشاور در امور زنان معرفي شد و اين سمت را تا پايان دولت جمشيد آموزگار حفظ كرد. وي در مجموع نزديك به سه سال در كابينه حضور داشت و علاوه بر اين مسئوليت، اجراي پروژه نوسازي جنوب تهران را نيز برعهده داشت و به همين منظور با وزير مسكن امريكا هم تبادل نظر مي كرد. او همچنين قائم مقام منصوب از طرف هويدا در سازمان پرورش استعدادهاي درخشان بود.
| |
| ==فعالیت‌ها==
| |
| | |
| ===ریاست سازمان زنان===
| |
| ((شروع كار من در زمينه مسائل زنان مربوط مي‌شد به كار دانشگاهي‌ام به خاطر اينكه در رشته ادبيات تعداد قابل توجهي از دختران دانشجو درس مي‌خواندند و اين دختران علاقه مند بودند به بحث و گفتگو درباره مسائل زندگي و مشكلاتي كه با آن روبه رو بودند. در همان حال، خانم دكتر رجالي كه روان شناس بود و در همان دانشكده تدريس مي‌كرد، دبيركل سازمان زنان شده بود و خيلي دلش مي‌خواست كه سازمان [تحت] فعاليتش توسعه پيدا كند و به اصطلاح نهضت طرفدار پيدا كند. او از من خواست كه كمك كنم «جمعيت دختران دانشجو» كه تازه تشكيل داده بوديم با سازمان زنان ارتباط برقرار كند و ما اين كار را از دانشگاه ملي شروع كرديم و از دانشگاههاي ديگر هم بعداً عضو اين سازمان شدند. ملاحظه مي‌گردد كه جمعيت دختران دانشجو كه پديده‌اي مجزا از تشكيلات اداري و مركزي سازمان زنان بود، فرصتي را فراهم آورد تا اين گروه در جلسات كلي سازمان شركت نمايد و بدين ترتيب تماس با دبيرخانه اين سازمان آغاز شد.))<ref> -جامعه، دولت و جنبش زنان ايران، ص ۲۴</ref>
| |
| | |
| افخمي در يكي از جلسات مربوط به جمعيت دختران دانشجو درحضور اشرف پهلوی، رياست سازمان زنان، گزارشي ارائه داد كه به اين ترتيب، باب آشنايي با وي گشوده شد. اشرف در اين ديدار اظهار داشت من واقف هستم كه دانشجو در دنيا دوران پرتلاطمي را طي مي كند و اين تلاطم بين دانشجويان ما نيز هست اما اگر ببيند به افكار و عقايد او توجه مي شود از آن حالت عصيان بيرون مي آيند، بايد تحرك بين دانشجويان باشد... در كميته شما به هرنحوي شده بايد تعداد بيشتري از دانشجويان عضويت داشته باشند و وظايف خود را انجام دهند؛ فقط شعار دادن كافي نيست و بايد در عمل نشان بدهند كه خواهان پيشرفت هستند و حالا زمان عمل است.<ref> كيهان روزنامه-،۱۳۴۹/۲/۲۴ </ref> از اين رو، با پيشنهاد سيمين رجالي، دبيركل سازمان، افخمي به عنوان يكي از اعضاي هيئت نمايندگي ايران، همراه اشــرف در نشست ساليانه مجمع عمومي سازمان ملل متحد در ۱۹۶۹ شركت كرد.<ref group="پانویس"> برابر آنچه كه در كتاب سياستگزاران و رجال سياسي در روابط خارجي ايران، آمده است، اشرف پهلوي از سال ۱۹۷۰ به عنوان رئيس هيئت نمايندگي ايران در اجلاسيه بيست و پنجم مجمع عمومي سازمان ملل شركت كرد و سال ۱۹۶۹ ،اردشير زاهدي رئيس هيئت ايراني بود.</ref> ظاهراً وظيفه وي تهيه متن سخن‌راني براي نماينده ايران بود.
| |
| | |
| وي در خاطراتش به نقش حمايتي اشرف از او در جريان اين گونه سفرها اشاره مي كند. سرانجام در ۱۳۵۰ از طريق عبدالرضا انصاري، قائم مقام اشرف، پيشنهاد دبيركلي سازمان به وي داده شد و هم زمان با تدريس در دانشگاه، دبيركلي سازمان زنان را هم پذيرفت. وي در آستانه ۳۱ سالگي، هدايت سازماني را به عهده گرفت كه اعضاي شوراي مركزي آن از حد متوسط سني بالايي برخوردار بودند و در مورد توانايي او براي انجام امور محوله، شك و ترديدهايي وجود داشت. انتصاب اين تحصيل كرده غرب در رشته ادبيات انگليسي كه با مباحث مربوط به زنان آشنايي خاصي نداشت، كنجكاوي همگان را برانگيخت؛ بويژه آنكه به درستي معلوم نبود چه كسي او را به اشرف معرفي كرده بود؟ آيا اتفاقي بود يا نه؟ در اين باره بايد به دنبال شواهد و اسناد بيشتري بود. بــه هر روي، حمايت اشــرف از افخمي غيرقابل انكار اســت و حتي «مهرانگيز منوچهريان» در توصيف عملكرد ســازمان در زمان دبيركلي افخمي، اشــرف را نماد حمايت و مشكل گشــاي كارهاي ســازمان معرفي مي كند زيرا از نظر وي داشتن چنين حامي مي تواند هرمانعي را از سر راه بردارد. فرهنگ حاكم بر سازمان زنان در دوران قبل از افخمي با فرهنگ افخمي تفاوتهاي معياري داشــت. فاصله او با نســل قبلي سازمان بسيار زياد بود. زندگي تحصيلي در خارج از كشور، تدريس زبان انگليســي با متون امريكايي، تماس با دانشــجويان به زبان انگليســي و ســبك و ســياق زندگي امريكايي، زندگي در بخش شمال شهر و ارتباط با محدوده خاصي از شهر (دربند، محل سكونت و اوين، محل تدريس) او را ً در فضايي كاملا شبه غربي محصور قرار داده بود. وي در مــورد نقش زن در ايران قرن بيســتم و چارچوبهاي حقوقــي مربوط به آن و نيز انتظارات موردنظر از زن آزاد و مســتقل در ايران را با ايده آلهاي غربي مقايســه مي كرد و با همان معيارها و مقياسهاي ذهني خود مي سنجيد. افخمي در ســازمان زنان به دنبال ايجاد همبســتگي و تقويت جبهه اي متحد براي پيش برد اهداف سازمان بود. به عبارتي، همكاريهاي تشكيلاتي را پي مي گرفت. الگوي كاري او الگويي امريكايي با الهام از ســازمان زنان امريكا بود و با اين الگو درصدد ســازماندهي اين تشكيلات ايراني برآمده بود.
| |
| ====سازمان زنان در دوره افخمی====
| |
| افخمي هدف اصلي خود را در اين سازمان، استقلال زن معرفي مي كند نه رفاه اجتماعي. وي براي دســت يابي به اين هدف، در پي تغيير طرز تفكر، روابط و ارزشــهاي زنان بود و همواره مي كوشــيد در اين راســتا كمترين تنش ايجاد شود و به همين منظور بسيار محتاطانه گام برمي داشت. تحولات تدريجي در رســالت [[سازمان زنان]] بعد از ورود افخمي با تغيير اساس نامه آن در ســال ۱۳۵۲ پديدار ميز گردد كه اين تغيير منطبق با نگــرش افخمي به نقش و نيازهاي زنان صورت مي گيرد. در واقع وي در پي تغيير ســاختار جامعه و روابط ميان افراد خانواده به منظور برقراري به اصطلاح تعادل در توزيع حقوق و مسئوليتها بود و بدين طريق نه تنها ساختار سياسي خانواده بلكه سلسله مراتب اجتماعي را به چالش مي طلبيد كه خانواده هسته آن بود. افخمي علاوه بر اين درصدد تغيير اساسي در برنامه ها و ساختار سازمان بود و بدين منظور، دختران و زنان جوان را در برنامه هاي خود دخيل كرده با استفاده از آنان به عنوان رابطين شهرستانها بيشترين توجه خود را در ابتدا مصروف ساير نقاط كشور نمود. پس از سفر افخمي به شوروي و چين كه با اجازه شاه صورت گرفته بود، به منظور آشنايي با سه نوع طرز فكر متفاوت از غرب و براي تماس با اين نوع گرايشهاي فكري، از خانمها «بتي فریدان» بنيان گذار سازمان زنان امريكايي، «جرمن گريز» انگليسي و «هلوي سپيلا»ي فنلاندي به عنوان معاون دبيركل سازمان ملل دعوت كرد با حضور در ايران زمينه آشنايي روشنفكران ايراني با ديدگاههاي آنان فراهم آيد.<ref>جامعه، دولت و جنبش زنان ايران، ص ۱۵۶</ref>
| |
| | |
| سازمان تحت مديريت افخمي بهبود وضع زنان ايران را بدون دگرگونيهاي اساسي در قوانين و مقررات ناظر به حقوق و آزاديهاي آنان ممكن نمي دانست و از همين رو بسياري از تلاشهايش معطوف به اصلاح قوانين و مقررات گشت. پيشنهادهاي حقوقي سازمان از سوي بسياري از متدينين به چالش كشيده مي شد. روحانيون و شخصيتهاي مذهبي از طريق منابر و مساجد، توده هاي مردم را با نتايج اين گونه برنامه ريزيها آشــنا كرده به آگاه ســازي آنان مي پرداختند و همگان را به مقاومت در برابر اين خواســته ها تشــويق و ترغيب مي كردند. اين مقاومتها با افزايش فعاليتهاي ســازمان جدي تر مي شد. مسئولين سازمان براي جلوگيري از اين امر دست به سوي برخي به ظاهر دينداران متجدد دراز كرده، از آنان در پاره اي از موارد نظرخواهي مي نمودند تا وانمود كنند رويه هاي اصلاحي قوانين با دين مردم سنخيت داشته در تضاد نيست و در واقع به نوعي، آنان را مشروع جلوه داده، وانمود كنند كه برنامه هاي سازمان با احكام مذهبي بويژه با نص قرآن تضاد ندارد. اما مواردي هم وجود داشت كه سازمان بدون جلب توجه گسترده، مقدمات دگرگونيهاي حقوقي در زمينه هاي خاصي را فراهم آورد.
| |
| | |
| ===مبارزه با حجاب===
| |
| پس از گذشت ۴۱ سال از فرمان پهلوي اول مبني بر كشف حجاب زنان، افخمي در جايگاه رياســت سازمان زنان و وزير مشاور در امور زنان، چادر را پوششي دست و پاگير و بازدارنده تحرك و كار و فعاليت زنان قلمداد كرده، آن را (چادر) نشانه ِ ظاهري محدوديتها و تاريكيهاي فكري و رواني و مانعي اساســي در راه پيشــرفت مملكت برشمرد و در رهنمودهاي خود به نخست وزيري طرحي را در جهت محدودسازي پوشش بانوان ارائه كرد. در ۱۳۵۶ ،طرح محدوديت استفاده از پوشش چادر توسط بانوان، بين افخمي و پرويز ثابتي طي گفتگوهاي تلفني به بحث گذاشته شد و پيشنهادهايي از جانب افخمي به رياست وقت ساواك ارائه گرديد.<ref group="پانویس"> اين مطلب در اســناد ســاواك ضبط شده است.</ref>
| |
| | |
| در اين طرح آمده است: «اينك چند سالي است كه مي بينيم با اينكه توده هاي وسيع زنان ايران همگام با مردان ايراني در راه انقلابي خود به سوي تمدن بزرگ به ســرعت پيش مي روند، گروههايــي از زنان به دليل نفــوذ افكار آنان كه به اشتباه چادر را با حجاب يكي مي دانند، بــه دليل جهل و ناداني يا بــه دليل عادت، به اســتفاده چادر گرايــش پيــدا كرده‌اند. چون زمــان پهلــوي دوم زماني نيســت كــه مردم ايــران به گذشــته هاي عقب افتــاده و تاريك بــاز گردند، زماني نيســت كــه از تحرك باز ايستند، زماني نيست كه هيچ گروهي غيرفعال و كنار گذاشته شــده باشند، زماني نيست كه مغزها و زندگي ها بسته و تهي بمانند، بايستي كوششــي همه جانبه و فراگيرنده [از ســوي] تمام گروهها، قشرها و سازمانها انجام شود تا در اين زمينه نيز ســايه گذشته ها از چهره زن ايراني زدوده شود.» براي مبارزه با چادر كه به زعم افخمي، پوششــي حقيركننده بود، راههايي در مقاطع مختلف زماني پيشنهاد مي شود كه از جمله آن عبارت است از:
| |
| | |
| *بهره گيري از خدمات رسانه هاي گروهي
| |
| *ايجاد هماهنگي لازم بين رسانه هاي گروهي و متون كتابهاي درسي براي دگرگوني باورداشتها، در زمينه ارتباط چادر با معتقدات اخلاقي و مذهبي. *ايجاد هماهنگي كامل بين برنامه هاي تلويزيون، راديو، محتواي مطبوعات با متون كتب درسي در تغيير تصوير ذهني از زن و در جهت ارتقاي مقام و نقش او در پيش برد هدفهاي توسعه اقتصادي و اجتماعي.
| |
| *بهره گيري از سهم تلويزيون در بزرگداشت پوشاك محلي و نشان دادن جنبه هاي دست و پاگير چادر.
| |
| | |
| بدين ترتيب شــكل تازه اي از مبارزه با چادر با اســتفاده از ابزارهــاي فرهنگي و براي ايجاد تغييرات در بلندمدت به صحنه مي آيد. اقدامات جنبي كه در اين مورد در نظر گرفته شــده بود شامل تحقيق و نگارش و چاپ مقالاتي با استنادات خاص در ارتباط با عقب ماندگي و جنبه هاي منفي چادر بود.بهره گيري از فعاليتهاي ســازمانهاي آموزشي و اجتماعي ازجمله كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان در تهيه كتابها و فيلمهايي در جهت دگرگونيهاي لازم،القاي دگرگونيهاي ذكر شده در آموزش دانش آموزان و دانشجويان،گنجاندن موادي خاص در دستورات مباحث كانونهاي حزبي، و همچنین، ممنوعيت زنان چادري از مراجعه به وزارت خانه ها و سازمانهاي دولتي، ممنوعيت زنان چادري از مسافرت با شركت هواپيمايي ملي ايران، ممنوعيت ورود زنان چادري به فرودگاهها، ممنوعيت استفاده زنان چادري از اتوبوسهاي شركتهاي واحد، ممنوعيت ورود زنان چادري به سينماها، ممنوعيت زنان چادري از خريد در فروشگاههاي شركت هاي تعاوني شهر و روستا، ممنوعيت استفاده زنان چادري از خدمات سازمانهاي اجتماعي مانند جمعيت بهزيستي و آموزشي فرح پهلوي، جمعيت شير و خورشيد سرخ ايران و انجمن ملي حمايت ً از كودكان، ممنوعيت ورود كودكان و نوجوانان چادري به كتابخانه ها، و نهايتا محروميت از شركت در هرگونه مجامع عمومي، پيشنهادهاي فوق، زمينه هاي اجرايي كشف حجاب مجدد توسط افخمي و هم فكرانش را فراهم مي كرد؛ در حالي كه اين گروه مدعي آزادانديشي و ارتقاي مقام زن و توجه به سرنوشت و حقوق كودكان بودند. اقدامات جنبي كه براي تحقق اين توصيه ها انديشيده شده بود توسعه كارخانجات پوشاك و در دسترس قرار دادن لباسهاي ارزان قيمت همراه با روسري به عنوان جايگزين چادر بود.<ref>بايگاني مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي</ref>اين برنامه ها در حالي پيشنهاد و اجرايي مي شود كه گزارشهاي مكرر شهرباني كل كشور به ساواك حاكي است كه استفاده از پوشش چادر در بين دختران دانشجوي دانشگاههاي كشور افزايش يافته وضعيت نگران كننده اي براي رژيم به وجود آورده بود. رژيمي كه بر همانندسازي تعمدي مبتني بر طرحهاي غربگرايانه پاي مي فشرد و به پيرايش جامعه ايران از نمادهاي مذهبي همت مي گمارد، اكنون به استيصال افتاده، دست به دامان افخمي شده بود.
| |
| | |
| مسئله حجاب و پوشش بانوان در كتاب خاطرات افخمي هم بخشي را به خود اختصاص داده است. او مي نويسد: «تعداد قابل توجهي از دبيران منتسب به سازمان، معلم بودند و به ما مي گفتند كه دلشان مي خواهد بتوانند آزادانه و بي چادر به مدرسه بروند ولي محيط شان و خانواده شان اجازه نمي دهد كه رأسا اين تصميم را بگيرند. اگر دستورالعمل از وزارت آموزش و پرورش بيايد كه در داخل مدرسه شاگرد و معلم نمي توانند چادر به سر بگذارند، كار معلمين را خيلي آسان مي كرد. ما اين موضوع را با خانم پارسا مطرح كرديم.<ref>براي اطلاعات بيشتر ر.ك: زنان دربار به روايت اسناد ساواك ـ فرخ رو پارساي، مركز بررسي اسناد تاريخي وزارت اطلاعات، تهران، ۱۳۸۲ش. </ref> براي اينكه خيلي طبيعي به نظر مي رسيدچون به هر حال لباس مناسب كار را مي توانست هر كارفرمايي تعيين كند، چيزي نبود كه بشود به آن ايراد زيادي گرفت. اين مربوط به زندگي خصوصي افراد نمي شد مربوط به محيط داخل مدرسه مي شد. خانم پارسا موافق اين موضوع بود و دستورالعمل فرستاد براي تمام مدارس و اين هم يكي از مواردي بود كه موجب مجازات خانم پارسا شد.<ref>جامعه، دولت و جنبش زنان ايران، ص ۹۲.</ref>
| |
| | |
| سياست حذف حجاب از فرهنگ زنان ايراني، در برنامه هاي افخمي جايگاه ويژه اي داشت. وي در تبيين نقش سپاهيان (دانش و بهداشت و ترويج و آباداني) دختر كه در برنامه هاي شاه لحاظ شده بود، حضور اين دختران را مهم توصيف كرده، بيشتر بر جنبه الگوسازي نقش آنان و اثربخشي آن تأكيد مي ورزيد:«زناني جوان كه مي توانند مستقلا بي حجاب در يونيفرم در ده آزادانه به عنوان يك فرد مستقل زندگي كنند و به توسعه افكار مربوط به نهضت آزادي زنان بپردازند و در اين زمينه مؤثر باشند.»<ref>جامعه، دولت و جنبش زنان ايران، ص 89</ref> و اين همان پديده نمادين و نمايشي موردنظر رژيم شاه بود. به اعتقاد افخمي برخي از مسائلي كه با اعتقادات مذهبي ملت عجين بود نيازمند بسترسازي مناسب بوده تلاش مي شد تا فكر ملت براي پذيرش آن خواسته ها آماده شود و به همين جهت ســعي مي شــد در هر موردي كه قانوني مطرح مي شــود آن را در جاي خوبي و به زباني ارائه كنند كه آشكارا با آنچه در متون مذهبي مطرح شده، صراحتا منافات نداشته باشد. در واقع در بســياري موارد با ظرافت و دقت اين كار انجام مي شــد و در بســياري مواقع به دليل ماهيت ضدديني تفكرات و برنامه ها نمي توانستند پنهان كاري كنند.
| |
| | |
| ===طرح مساله سقط جنین===
| |
| در دوران مديريتي افخمي، آزادي سقط جنين در چارچوب قانوني به نحوي مطرح شد كه جراح و پزشك عامل، بر اساس مواد قانون، تحت تعقيب يا مجازات قرار نمي‌گرفت. افخمي در اين مورد در خاطرات خود مي‌نويسد: «در مورد سقط جنين آيين‌نامه مربوطه طوري تنظيم شد كه زن هر زماني كه بخواهد با توافق شــوهر در صورتي كه زن شوهر نداشته باشد با خواست خود تصميم به ســقط جنين بگيرد و اين تغيير را ما از طريق آيين‌نامه‌هاي داخلي وزارت بهداري و اطلاعيه‌هاي ســازمان به اطلاع پزشكان رسانديم و سعي كرديم از طرح آن در جرايد و ايجاد سر و صدا درباره آن جلوگيري شود.»<ref>همان، ص 102</ref>
| |
| | |
| علاوه بر آن در زمان تصدي افخمي در سازمان زنان، طرحي در مورد اصلاح قانون حمايت از خانواده تهيه شده بود كه در آن مسائلي از جمله منع مطالبه بكارت در مراحل بدوي ازدواج منظور شده بود كه ساواك در نظريه خود در اين مورد آورده است: «اين مسئله مدتي است در سازمان زنان مطرح است. اگر هدف از تهيه اين طرح در سازمان زنان (منع مطالبه بكارت در ازدواج و يا حذف كلمه باكره) كافي است به ثبت كل، محرمانه دستور داده شود كه عبارت (باكره) را در قباله هاي عقد و نكاح به مرور حذف نمايند مگر طرفين مصراً خواستار قيد موضوع در عقدنامه باشند. از طرفي مسئله ازدواج يك نوع معامله است و در معاملات هرگونه شرطي جايز است، بنابراين حسن آثار ناشيه از اين اقدام اين است كه نه نيازي به تدوين ماده قانوني است و نه با رفتن لايحه به مجلس از ناحيه متعصبين مذهبي و روحانيون سر و صدا وعلم مخالفت برداشته مي شودو نه اين كه رأسادر قانون جزا مداخله‌اي به عمل آمده، به اين ترتيب با رواج زمزمه موضوع به صورت اســتمراري و از بين رفتن قبح اين قضيه طبيعي است.اشكالات مترتبه ديگر تحت الشعاع قرار خواهد گرفت.»<ref>همان، ص ۱۲۷</ref>
| |
| | |
| در چنين مواردي سازمان ناگزير بود بدون جلب توجه گسترده عمومي، مقدمات دگرگونيهاي حقوقي را در زمينه‌هاي مربوط فراهم آورد. افخمي در همين باره مي‌گويد: «مقامات وزارت بهداري و بهزيستي، كه بيشتر به خاطر اهميتي كه قانوني شدن سقط جنين از لحاظ رعايت ضوابط پزشكي و نيز كنترل جمعيت داشت و نه لزوماً به خاطر حق زن براي انتخاب زمان بارداري و تعداد اطفــال خود با آن موافقت كرده بودند، پذيرفتند كه براي كاهش حملات سازمان يافته از سوي مخالفان، از تبليغات وسيع در مورد اين قانون خودداري شود. بنابراين قانوني شدن حق سقط جنين تنها از طريق بخش نامه‌ها و اطلاعيه‌هاي داخلي وزارت بهداري و بهزيستي، وزارت دادگستري و سازمان زنان ايران بازتاب يافت.»<ref>همان، ص ۴۰۰</ref>
| |
| ===فراهم کردن شرایط ورود سازمان زنان به عرصه‌هاي بين المللي===
| |
| به منظور اثربخشي فعاليتهاي سازمان زنان ايران و هم زمان با فعاليتهاي داخلي، تماس‌هاي بين المللي برقرار گرديد و در اين ارتباط تأثير متقابلي در عرصه داخلي و نيز جهاني داشت كه در نهايت جنبه‌هايي از منافع رژيم را تأمين مي‌كرد. و اين چيزي نبود جز خواست اشرف پهلوی رئيس افتخاري سازمان زنان كه مي‌كوشيد در صحنه بين المللي حضور خود را متجلي نمايد. اين سازمان اگر چه سازماني دولتي و در حمايت مقامات دولتي بود ولي به عنوان سازماني غيردولتي (NGO)وارد عرصه شده بود. چهار كنفرانس بين المللي سازمان ملل متحد (مكزيك، چين، اسپانيا، امريكا) شاهد حضور ايران بود. اختصاص منابع مالي از سوي دولت ايران براي تأسيس مؤسسات تحقيقاتي منطقه اي و بين المللي درباره وضع زن امري بود كه پرستيژ ايران را در مجامع بين المللي مترقيانه و توسعه طلبانه معرفي مي كرد و افخمي مكانيسم و ساز و كارهاي لازم را در اين رابطه تدارك مي‌ديد. در اســناد لانه جاسوســي در مورد برگزاري كنفرانس بين المللي زنان در تهران (كه هرگز برگزار نشد) آمده است: «ســفير (امريكا) گفت كنفرانس بين المللي زنان در تهران خواهد بود. وي تقاضا كرد يك تلگراف براي پشتيباني امور زنان فرستاده شود. لازم است با خانم افخمي تماس بگيريد شايد خانم لوري تريس اين مأموريت را پس از ورودش انجام دهد.»<ref>دخالتهاي امريكا در ايران، اسناد لانه جاسوسي، ج ۱۲ ،سند شم ۴۹ ،۶ سپتامبر ۱۹۷۸ /شهريور ۱۳۵۷</ref>
| |
| ==سازمان زنان درنگاه افخمي==
| |
| مهناز افخمي در مقاله‌اي تحت عنوان «انقلاب مسالمت آميز» به تشريح جنبش زنان ايران در دو دهه قبل از انقلاب اسلامي با تكيه بر اهداف و برنامه‌ها و فعاليتهاي سازمان زنان ايران و چگونگي روابط و رويارويي آن با مراكز تصميم‌گيري دولتي از سويي و با عوامل محافظه كار سنتي جامعه از سوي ديگر پرداخته است.<ref>جامعه، دولت و جنبش زنان ايران، ص ۳۸۹</ref>
| |
| | |
| در اين نوشته ضمن مرور تاريخچه جنبش زنان در دوره معاصر به فرايند تشكيل سازمان و اهداف نخستين آن، سپس تشريح امكانات و محدوديت‌هاي موجود اين سازمان مي‌پردازد. در بخشي از اين مقاله به توصيف ساختار و نحوه كار و انواع فعاليتهاي اين سازمان در ايران و عرصه بين‌المللي پرداخته است. او مي‌نويسد: «آغاز بيداري زنان ايران را مي‌توان با جنبش تنباكو مقارن دانست. نشانه‌هاي اين بيداري نخست در اين جنبش و سپس در انقلاب مشروطيت كه زنان در آن حضوري محدود ولي قابل توجه داشتند پديدار شد.» نويسنده در اين مقاله اشاره‌اي به ماهيت اسلامي جنبش تنباكو و مشروطيت نكرده و از كنكاش در آن دوران پرهيز مي‌كند. او ضمن ناچيز دانستن سهم زنان در نهادهاي نوپاي انقلاب مشروطه در عرصه سياسي كشور اضافه مي‌نمايد كه در موضع اجتماعي و مدني آنان هم تغيير محسوسي حاصل نشد و فعاليتهاي سازمان يافته آنها عمدتاً به اتكاي زنان طبقه مرفه شكل گرفت و عملا به زمينه‌هاي آموزشي و انتشاراتي محدود بود.
| |
| | |
| به اعتقاد وي دگرگونيهاي اساسي از آغاز دوران پهلوي اول در وضع زنان پديدار مي‌گردد.امكان تحصيلات عالي و دانشگاهي براي زنان فراهم شد و با كشف [[حجاب]]، راه مشاركت روز افزون زنان در زندگي اجتماعي و اقتصادي كشور تا حدودي گشوده شد و با اصلاح قانون مدني، زنان پاره‌اي از حقوق از دست رفته خود را باز يافتند. وي در بخش مروري بر تاريخ جنبش زنان آورده است: در سال ۱۳۲۲ جمعيتي به نام «شوراي زنان ايران» به كوشش «صفيه فيروز» تأسيس شد و با هدف نيل به برابري زنان با مردان و بالا بردن سطح فكري و فرهنگي بانوان به فعاليت پرداخت.
| |
| | |
| در اين سال‌ها بخش زنان حزب توده نيز به فعاليتهاي گسترده‌اي دست زد و از آن جمله طوماري به پشتيباني از حق رأي براي زنان تهيه و به نخست وزير وقت دكتر محمد مصدق ارائه كرد اما او به سبب مخالفت شديد رهبران روحاني تصميم گرفت در اين باره اقدامي نكند. افخمي در اين مقاله هيچ اشاره‌اي به دلايل مخالفت روحانيون با اين امر نكرده است. وي تنها عامل تأخير دست‌يابي زنان به اهداف‌شان را ايفاي نقش معتقدين مذهبي و روحانيون مي‌داند.
| |
| | |
| اگرچه همچنان مخالفت‌هاي گروهها و لايه‌هاي گوناگون اجتماع را موجب به نتيجه نرسيدن تلاش‌هاي بانوان براي كسب حقوق مساوي با مردان قلمداد مي‌كند. پس از گذشت مرحله حساس سال‌هاي نخستين دهه ۱۳۴۰، نهضت زنان با ورود زنان به مجلس، شور تازه‌اي يافت و دامن [دامنه] فعاليت‌هايش گسترده‌تر شد، تا آنجا كه نياز به تشكيلات وسيع‌تري كه باضرورت‌هاي زمان و شتاب و حركت منسجم‌تر زنان سازگار باشد، [احساس شد].
| |
| افخمي به كشف حجاب و سياست امريكايي‌ها بعد از كودتاي ۲۸ مرداد و سياستهاي دهه ۱۳۴۰ نمي‌پردازد و گويي او مسايل را منقطع و موردي مي‌بيند.
| |
| | |
| در سال ۱۳۴۵ پيش نويس نظام‌نامه سازمان زنان ايران براي تصويب به مجمع نمايندگان زنان سراسر كشور تقديم شد. اين نظام نامه، هدف سازمان را كمك به زنان در اجراي مسئوليت‌هاي اجتماعي آنان و نيز در ايفاي نقش مهم مادري و همسري در واحد متحول خانواده اعلام كرد. افخمي در اين مقاله، اين سازمان را نهادي غيرانتفاعي و غيردولتي مي‌داند كه نمايندگان آن از ميان اعضاي شعباتي برگزيده مي‌شدند كه كوچك‌ترين واحدهاي محلي سازمان بودند. وي پس از تشريح ساختار اين سازمان به نحوه انتخاب اعضا پرداخته، مي‌افزايد: «در همين اوان پنجاه و پنج جمعيت كه در زمينه‌هاي مختلف فعاليت مي‌كردند وابستگي خود را به سازمان زنان ايران اعلام كردند. جمعيت‌هاي ديگر از جمله جمعيت زنان حقوق‌دان، جمعيت زنان روزنامه‌نگار، جمعيت زنان دانشگاهي كه برخي از اعضاي آن فعالانه در برنامه‌هاي سازمان زنان ايران شركت مي‌كردند به اين سازمان ملحق نشدند و مستقلا به كار خود ادامه دادند.»<ref group="پانویس">البته اينها همه حركتهايي در داخل حكومت بود و نه برآمده از متن جامعه كه حتي در بسياري از موارد تنها بانام چند چهره درباري مواجه بوديم و نه با تشكيلات منسجم و گسترده.</ref>
| |
| افخمي در اينجا به دلايل و علل عدم الحاق اين جمعيت‌ها به سازمان نپرداخته است. وی بر شمردن اصولي كه كوشش‌هاي اصلي زنان بر آن استوار بود را يادآور مي‌شود: «تغيير وضع زنان تنها از طريق دست‌يابي به قدرت عملي است و دست‌يابي به قدرت از طريق تجهيز گروه‌هاي وسيع زنان از قشرهاي مختلف جامعه به منظور گسترش نفوذ طرفداران حقوق زن در نهادها و مؤسسات و تشكيلات مختلف فرهنگي، سياسي، و اقتصادي جامعه ميسر مي‌شود.»
| |
| | |
| افخمي فاصله ميان مردم و حكومت را از ياد مي‌برد؛ بويژه پس از خرداد ۱۳۴۲ كه مشروعيت و مقبوليت نظام نيز زير سئوال رفته بود. او در اين مقاله، نگرش اعضاي سازمان را چنين بيان مي‌كند: «سازماندهي نهضت زنان گرچه در اصل يك پديده غربي است بايد در ايران نيز مورد توجه و تأكيد قرار مي‌گرفت تا انگيزه آزاديخواهي در بين زنان كه كمابيش در طول تاريخ ايران وجود داشته به ثمر بنشيند.»
| |
| | |
| در اين گونه مواضع به اصطلاح روشن‌فكرانه، روند آزادي زنان و آزاديخواهي صرفا آزادي ازمذهب، نفي هويت ملي، و آزادي از اصول اخلاقي بود. در آن دوران مگر مردان از چه حقوق وآزادي ويژه اي برخوردار بودند، كه زنان از آن بي بهره بودند. وي مي‌افزايد: «آشكار بود كه الگوهاي جوامع غربي و مفاهيم و مقررات سنتي ايران درباره نقش زن، هيچ يك به تنهايي نمي‌توانست قالب مطلوب ايدئولوژيك براي جنبش زنان باشد. در نتيجه چاره اي جز آن نبود كه بين آرمان‌هاي پذيرفته شده جهاني و شرايط خاص حقوقي و سياسي ناشي از سنت‌هاي محلي به هر ترتيب كه شده پيوندي زده شود.»در بيان استراتژيها و برنامه هاي سازمان، وي به تشريح اولويتها و تعيين اهداف پرداخته، براستقلال كاركردهاي مراكز خانواده و وظايف اصلي آنها در بخشهايي از اين مقاله تأكيد مي‌كند.تصور مي‌شود به دليل ويژگي‌هاي اجتماعي و متفاوت بافت سنتي جامعه ايران از غرب، بناچار در كلاس‌هاي آموزشي برنامه هايي چون قرائت قرآن هم لحاظ شده بود.<ref> افخمي، مهناز، «انقلاب مسالمت آميز: مروري بر فعاليتها و دستاوردهاي سازمان زنان ايران (۱۳۵۷ ـ ۱۳۴۲ ،«( ايران نامه، تابستان ۱۳۷۶ ،س پانزدهم، ص ۳۹۵. </ref> تا درواقع محملي باپوششي موجه باشد.
| |
| | |
| افخمي در بخشي از اين مقاله مي‌نويسد: «گر چه اين گونه كلاس‌ها نسبتاً آسان بودند و چشم اندازهاي حقوق و مزاياي آينده براي كساني كه آنها را مي‌گذراندند قابل توجه نبود، اما بسياري از زنان نسبت به شركت در آنها از بيم آنكه به بخت ازدواجشان لطمه زند، ترديد مي‌كردند.» در چاره انديشي براي ادامه اين فعاليت تصميم گرفته شد: «به تدريج ميزان آگاهي جامعه افزايش مي يافت تا اين گونه كلاس‌هاي غيرمتعارف مورد توجه و پذيرش قرار گيرد.» افخمي با اشاره به اصلاحات قانوني براي بهبود وضع زنان و دگرگونيهاي اساسي آن اظهار مي‌دارد: «پيشنهادهاي حقوقي سازمان با برخي علما و پيشوايان روحاني تجددطلب در ميان گذاشته مي شد اما مواردي بود كه سازمان زنان ناگزير بود بدون جلب توجه گسترده عمومي مقدمات دگرگونيهاي حقوقي را در زمينه هاي خاصي فراهم آورد.» البته بعيد نيست اين علما و پيشوايان ديني و مذهبي موردنظر افخمي كساني چون «سيدحسن امامي» امام جمعه شاه و رئيس لژ فراماسونري، «عباس مهاجراني»، «غلامحسين دانشي» و چند تن ديگر از وعاظ السلاطين بوده باشند. مراجع، علما و انديشمندان اسلامي با روند غربي سازي و امريكايي كردن يا تقليد از امريكابه شدت مخالف بوده، در مقابله با اين گونه افكار و انديشه‌ها حتي جان خود را زير شكنجه‌ها از دست دادند.
| |
| | |
| ==فعاليتهاي پس از انقلاب==
| |
| مهناز افخمي پس از پيروزي انقلاب اسلامي به امريكا رفت و به فعاليتهاي خود در امور زنان ادامه داد. وي هم اكنون در سازمانهاي بسياري براي برابري حقوق زنان و تثبيت جايگاه آنان فعاليت مي‌كند. او از جمله بنيان‌گذاران سازمان غيردولتي بين‌المللي آموزش مديريت زنان در امريكا و رئيس سازمان بين المللي همبستگي زنان (SIGI)است. افخمي از اعضاي بنياد مطالعات ايراني است كه توسط اشرف پهلوی در خارج از ايران تأسيس شده مسئوليت تاريخ شفاهي زنان دربار يا وابسته و پناهنده به امريكا را برعهده دارد و در فصل نامه اين بنياد با عنوان ايران نامه مقالاتي از وي به چاپ رسيده است.<ref group="پانویس">اين فصل نامه زيرنظر احسان يارشاطر، حسين نصر و ... منتشر مي شود</ref> او در اين باره مي‌نويسد: «در سال ۱۹۸۱ كه به همت جمعي از دانشگاهيان ايراني، بنياد مطالعات ايران را پايه گذاري مي‌كرديم، تاريخ شفاهي را به عنوان يكي از برنامه‌هاي اصلي اين بنياد شناختيم... از ابتدا برنامه‌اي براي مصاحبه با زنان ايراني در خارج از كشور بويژه زناني كه در ايران عهده‌دار مشاغل مهم بوده‌اند يا در تصميم گيري‌هاي عمده تأثيري قابل توجه گذاشته‌اند و يا در حركتهاي گوناگون زنان ايران نقش رهبري ايفا مي‌كرده‌اند، تنظيم گرديد و به مرحله اجرا رسيد.»<ref>مهناز افخمي، «تاريخ شفاهي ايران: نيمه ديگر زن ايراني پس از انقلاب»، نخستين سمينار بنياد پژوهشهاي زنان ايراني، شم ۱۴ ،بهار ۱۳۷۰ ،ص ۱۷۲.</ref>
| |
| ==تالیفات==
| |
| افخمي كتاب و مقالاتي نوشته است كه اغلب مسائل مربوط به زنان را شامل مي‌شود. برخي از مكتوبات وي در دوران تحصيل و پيش از ورود به عرصه سياسي بدين قرار است:
| |
| *مقايسه ترجمه هاي مختلف انگليسي رباعيات خيام
| |
| *مقاله در مورد شعر معاصر فارسي
| |
| * ترجمه تاريخ هنر معماري ايران
| |
| ساير نوشته هاي افخمي نيز شامل موارد زير مي شود:
| |
| *ايمان به آزادي
| |
| *زنان در تبعيد
| |
| *حقوق زنان در دنياي اسلام
| |
| *در چشم طوفان: زنان در ايران پس از انقلاب
| |
| *جامعه، دولت و جنبش زنان ايران (۱۳۵۷ ـ ۱۳۴۲)مصاحبه با مهناز افخمي
| |
| *انقلاب مسالمت آميز و تاريخ شفاهي ايران
| |
| نيز از جمله مقالات وي در نشريه بنياد مطالعات ايران مي باشد.
| |
| ==یادداشت==
| |
| {{پانویس|۲|گروه=پانویس|اندازه=ریز}}
| |
| ==پانویس==
| |
| {{پانویس}}
| |
| ==منابع==
| |
| *صفوی، فاطمه،مقاله مهناز افخمي و سازمان زنان ايران، فصلنامه مطالعات تاریخی 1386 شماره 18
| |
| [[رده:ویکی‌جنسیت]]
| |
| [[رده:کنشگران]]
| |
| [[رده:کنشگران زن]]
| |
| [[رده:فعالان حقوق زن]]
| |
| [[رده:بدون نظریه]]
| |
| [[رده:ایرانی]]
| |
| [[رده:قبل از انقلاب]]
| |
| [[رده: فعالان]] شناختیم... از ابتدا برنامه ای برای مصاحبه با زنان ایرانی در خارج از كشور بویژه زنانی كه در ایران عهده دار مشــاغل مهم بوده اند یا در تصمیم گیریهای عمده تأثیری قابل توجه گذاشــته اند و یا در حركتهای گوناگون زنان ایران نقش رهبری ایفا می كرده اند، تنظیم گردید و به مرحله اجرا رسید.»<ref>مهناز افخمی، «تاریخ شفاهی ایران: نیمه دیگر زن ایرانی پس از انقلاب»، نخستین سمینار بنیاد پژوهشهای زنان ایرانی، شم ۱۴ ،بهار ۱۳۷۰ ،ص ۱۷۲.</ref>
| |
| ==تالیفات== | | ==تالیفات== |
| افخمی كتاب و مقالاتی نوشته است كه اغلب مسائل مربوط به زنان را شامل می‌شود. برخی از مكتوبات وی در دوران تحصیل و پیش از ورود به عرصه سیاسی بدین قرار است: | | افخمی كتاب و مقالاتی نوشته است كه اغلب مسائل مربوط به زنان را شامل می‌شود. برخی از مكتوبات وی در دوران تحصیل و پیش از ورود به عرصه سیاسی بدین قرار است: |
