محمود شلتوت: تفاوت میان نسخه‌ها

محمود شلتوت
اطلاعات شخصی
زاده	‏۱۸۹۳م، مصر
مکتب	نواندیشان دینی
درگذشت	۱۹۶۳م، قاهره
سایر مشخصات
آثار	تفسیر القرآن الکریم، مقارنة المذاهب فی الفقه، الاسلام عقیدة و الشریعة و...
خدمات
دین	اسلام
مذهب	اهل سنت
محل تحصیل	اسکندریه
خدمات	مشارکت در تأسیس دارالتقریب بین المذاهب الاسلامی، ارتباط با علمای شیعه، صدور فتوای جواز عمل بر اساس مذهب شیعه

نسخهٔ ‏۲۲ خرداد ۱۴۰۱، ساعت ۱۳:۱۰

محمود شَلْتوت(۱۳۱۰-۱۳۸۳ق) مشهور به شیخ شلتوت عالم و مفسر اهل سنت و از اساتید و رؤسای دانشگاه الازهر در مصر بود. او مدافع تقریب و از مؤسسان دار التقریب بین المذاهب اسلامی بود و فتوای جوازِ عمل بر اساس مذهب شیعه را صادر کرد. کرسی تدریس فقه مقارن و ارتباط با علمای شیعه از دیگر اقدامات تقریبی او بود.شلتوت از جمله علمای نواندیش است که در مساله زنان صاحب رای و نظر می‌باشد.

حضور در انقلاب مردم مصر در سال ۱۹۱۹م، اعتراض به واقعه ۱۵ خرداد در ایران و مخالفت با اقدام دولت ایران در به رسمیت شناختن دولت اسرائیل در سال ۱۳۲۶ش، از موضع‌گیری‌های سیاسی وی به شمار می‌رود.

زندگی‌نامه

محمود شلتوت در سال ۱۳۱۰ قمری برابر با ۱۸۹۳ میلادی در یکی از بخش‌های بحیره مصر متولد شد. وی در دانشگاه اسکندریه تحصیلات خود را شروع و بعد از فراغت از تحصیل در ۲۵ سالگی به عنوان استاد در این دانشگاه شروع به تدریس کرد. شلتوت در سال ۱۹۱۹م هم‌زمان با انقلاب مصر با نوشتن مقالات و سخنرانی با مردم همراه شد. وی در سال ۱۳۴۶ق به دعوت شیخ مصطفی المراغی رئیس وقت دانشگاه الازهر در این دانشگاه شروع به تدریس مشغول کرد؛ ولی بعد از کناره‌گیری المراغی از ریاست الازهر به دلیل اختلاف با دربار مصر، شلتوت نیز از تدریس در این دانشگاه کناره گرفت و به وکالت در محاکم شرعی پرداخت. شیخ شلتوت در سال ۱۳۵۵ق با بازگشت شیخ مصطفی المراغی به دانشگاه الازهر دوباره به تدریس فراخوانده شد. وی در سال ۱۳۷۷ق توسط رئیس جمهور مصر به عنوان ریاست دانشگاه الازهر برگزیده شد و تا زمان وفاتش در سال ۱۳۸۳ق در قاهره در این منصب باقی ماند.^[۱]

دیدگاه

شیخ محمود شلتوت (1963م) مسایل مربوط به زنان را، با سخنرانی‌های خویش که نشان از نوگرایی داشت، حل می کرد^[۲]وی با شیخ سباعی در سنت گرایی فقهی و نصوص هم‌رأی و به سنت‌هایی پایبند بود که لازم می نمود نوگرایان از آن بگذرند. او مسائل زنان را ضمن خانواده چاره یابی می کند. از این رو در نظر وی زن موجودی دارای استقلال انسانی و حقوقی نیست. زن از آن رو که عضوی از خانواده است، جز در چارچوب خانواده، یعنی مادر یا همسر یا دختر و یا خواهر نگریسته نمی شود. بنابراین اولین زنی که شیخ شلتوت از او سخن می گوید، همسر است، زیرا خانواده بر اساس ازدواج به وجود می آید و غریزه بقا، منجر به زاد و ولد می شود.

به دلیل «نَفْس واحده» در نخستین آیه سوره نساء، مانعی نیست از تساوی مرد و زن در ارزشهای انسانی سخن گفته شود، که همگی بدین آیه استناد کرده‌اند. در نظر وی ازدواج ارزشی افزونتر از عقد و پیمان‌های مادی دارد و گرنه «میثاق غلیظ» و محکمی که قرآن از آن سخن می گوید، معنا نداشت.

پس از این، شیخ شلتوت وارد جزییات شروط و موجبات عقد و همشأن بودن زن و شوهر و مَهر و سنت خانواده ها در همکاری در امور نیک و تقوا می شود و معتقد است: «درجه» و برتری مرد که قرآن از آن [در آیه 228 بقره] سخن می گوید، «قیمومت» و سرپرستی است که مسؤولیتی بالاتر از ریاست است.^[۳] شیخ شلتوت مانند شیخ سباعی، بر طلاق، تأکید می ورزد، و گرچه قیمومت مرد، میان این دو اندیشور مسلمان مشکل ساز بوده، ولی واقع قضیه، طلاق و استفاده نادرست و ظالمانه مرداز این حق بوده است.اصلاحاتی که در قوانین احوال شخصیه صورت گرفت، از پیامدهای سوء قدرت شِبْه مطلق مرد در طلاق کاست. شیخ شلتوت جزییات این مسأله را شرح می دهد و راه های دفاع زن در این باره را روشن می کند.

وی پیشتر رفته، اقسام طلاق را فرصتی برای زن و مرد می داند تا به خویشتن مراجعه کنند و به سرِ زندگی خود بگردند و آن گونه که تجربه ثابت کرده، بتدریج موارد اختلاف و جدایی را برطرف کنند.^[۴] از نظر شیخ شلتوت، دوری و ترک چندهمسری است، مگر آنکه ضرورت شدیدی پیش آید. برای روشن کردن موارد ضروری، سخت نیست حکمت چندهسمری فهمیده شود، اما جالب است که شیخ بزرگوار می گوید: برخی اعتقاد به تعدد زوجات دارند. [گویا خود بدین کار اعتقاد ندارد].

وی دلیل تعدد زوجات را مقتضای طبیعت بشر می داند، که شارع به تنظیم و محدود کردن آن به چهار همسر پرداخته است. از این رو این کار مباح است. این برداشت از آیات را سنت و عرف مسلمانان در طول قرون گذشته تأیید می کند. پس از این بحثها، شیخ نتایج مثبت چندهمسری را شرح می دهد و وضع نابسامان خانواده های اروپایی را ـ که ازدواج در آن کمتر رواج دارد که موجب گسترش فساد است ـ با وضع خانواده های مسلمان مقایسه می کند. از این رو اقدامات وزارت امور اجتماعی مصر را در سال 1945 برای جلوگیری از چندهمسری ـ به بهانه سوء تربیت و در به دری کودکان، نیز ناتوانی مرد در تأمین هزینه چند خانواده ـ تقبیح می کند. شیخ شلتوت برای دستیابی به برنامه های مشخصی در تنظیم خانواده ـ نه برای جلوگیری از زاد و وَلَد ـ که در دهه پنجاه و شصت مورد بحث بود، از کنترل جمعیت سخن می گوید ^[۵]

وی در پایان، فصلی را با نام «زن از نگاه اسلام» می نگارد، اما از آنچه پیشینیان در باره برابری و مسؤولیت گفته اند، فراتر نمی رود. دنباله سخن وی، اهمیت نقش زن در خانواده، آزادی زن، محدوده یادگیری و کار، تربیت فرزند، ازدواج، طلاق، حضانت و ارث زن است.^[۶]

شیخ شلتوت و سباعی اصالت گرایی فقهی را با نص محوری که به طور مستقیم بازگشت به قرآن می کند، در هم آمیخته اند، که با نیازها و چارچوبهای زمانه و دنیا هماهنگی نداشته، رو در روی آن است. بدین گونه نشانه های اصلی فقه احیایی که در مسایل زنان، در ظاهر و کارکرد و روند، به «هویت» اهتمام داشت، روشن و کامل می شود.

نقد

آثار

از شیخ شلتوت آثاری در تفسیر قرآن، فقه و علوم دیگر بر جای مانده که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:

‌#تفسیر القرآن الکریم: این کتاب جمع‌آوری شده سلسله مقالاتی است که طی چهارده سال در مجله رسالة الإسلام درج شده. این کتاب توسط مجمع التقریب بین المذاهب الاسلامیة در سال ۱۳۷۹ش به چاپ رسید. این تفسیر ضمن پرداختن به بحث‌های سنتی تفسیر، نیازهای جدید و مقتضیات زمان و مکان را مورد توجه قرار می‌دهد و فراهم کردن زمینه‌های وحدت اسلامی و تقریب از اهداف آن است. این تفسیر را نه برای مذهبی خاص، بلکه برای همه مسلمین دانسته‌اند.

مقارنة المذاهب فی الفقه: این کتاب درباره فقه مقارن تدوین شده است و با جمع‌آوری دیدگاه‌های مذاهب مختلف درباره یک مسئله فقهی، به ارائه نظر متناسب با زمان و مکان و ادله می‌پردازد.
الاسلام عقیدة و الشریعة
من توجیهات الاسلام
الفتاوی
من هدی القرآن
المسئولیة المدنیة و الجنائیة فی الشریعة الاسلامیة
فقه القرآن و السنة.^[۷]

فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی

اقدامات تقریبی

شیخ شلتوت در زمینه تقریب و وحدت بین مذاهب اسلامی فعالیت‌هایی داشت که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:

تشکیل دارالتقریب بین المذاهب الاسلامی: شیخ شلتوت به همراهی شیخ مصطفی المراغی، محمدتقی قمی، مصطفی عبدالرزاق و عبدالمجید سلیم جماعت تقریب مذاهب اسلامی را با هدف وحدت بین مذاهب اسلامی در سال ۱۳۶۷ق در قاهره تأسیس کردند. صدور فتوای جواز عمل بر اساس مذهب شیعه: شیخ شلتوت در ۱۷ ربیع‌الاول سال ۱۳۷۸ق با حضور نمایندگان مذاهب مختلف اسلامی فتوایی مبنی بر جواز پیروی از مذهب شیعه را صادر کرد. وی در جواب استفتایی در مورد قرار دادن مکاتب شیعه اثناعشری و زیدیه در بین مکاتب اسلامی، معتقد است که اسلام در پیروی از مکتب خاصی منحصر نیست و می‌توان از یک مکتب به مکاتب دیگر منتقل شد.^[۸]

ارتباط با علمای شیعه: شیخ شلتوت برای تقریب بین شیعه و اهل سنت با عالمان شیعه ارتباط برقرار کرد. نامه‌نگاری‌های او با آیت الله بروجردی، سفر به ایران و دیدار با آیت‌الله بروجردی و اقتدا در نماز جماعت به امامت محمدحسین کاشف الغطا در کنفرانس قدس از جمله این اقدامات بود.^[۹]

تأسیس کرسی فقه مقارن: شیخ شلتوت با هدف مطالعه و تحقیق در فقه مذاهب اسلامی اقدام به تأسیس کرسی فقه مقارن در دانشگاه الازهر کرد. از دیگر اقدامات تقریبی شیخ شلتوت تأسیس مجله رسالة الاسلام، نوشتن مقدمه بر تفسیر مجمع البیان از تفاسیر شیعه و برگزاری مراسم عاشورا در دانشگاه الازهر بود.^[۱۰]

مخالفت با تکفیر: شیخ شلتوت با تکفیر پیروان مذاهب اسلامی مخالف بود. او صلاح و خیر مذاهب اسلامی را در این می‌دانست که به جای مشرک خواندن و تکفیر مردم، اهانت به روح بزرگان دین و اطلاق بت به ضریح شخصیت‌های بزرگ اسلام، باید افراد عوام و ناآگاه را آگاه کرد.^[۱۱]

تقریب در عرصه سیاسی

فعالیت های «شلتوت» برای تقریب مذاهب اسلامی و تقویت وحدت مسلمانان، به صدور فتاوای شرعی و تدریس فقه سایر مذاهب اسلامی در دانشگاه «الازهر» محدود نمی شد.

او در عرصه سیاسی نیز حضوری پر رنگ داشت. پس از آن که محمدرضا پهلوی، در اقدامی ضد اسلامی، موجودیت رژیم صهیونیستی را به رسمیت شناخت، «شلتوت» در تلگرافی به آیت الله بروجردی نسبت به این کار شاه اعتراض و از تأثیر آن بر روند رو به رشد «تقریب» اظهار نگرانی کرد و نوشت: «ما دوبار برای شاه تلگراف فرستاده، خاطر نشان کرده ایم که این اقدام وی بهانه ای برای کسانی است که خواهان قطع روابطی هستند که ما برای تقویت آن تلاش کرده ایم. مسلماً شما نیز از این عمل متأثرید و برای محکوم کردن آن به شدت خواهید کوشید و قطعاً اقدام جنابعالی تأثیر نیکویی خواهد داشت.»

شیخ شلتوت همچنین در جریان قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ شمسی در ایران اعتراض خود را نسبت به دستگیری امام خمینی و کشته شدن عده‌ای از مردم ایران نشان داد و در نامه‌ای از عموم مسلمانان خواست که از علمای مجاهد ایران پشتیبانی کنند. در قسمتی از این پیام آمده است: «هشدار می‌دهم به مسلمانان همه کشورها و به ملت ایران که این تجاوز و دست‌درازی بی‌شرمانه را به سادگی نگاه نکنید و به تمام نیرو برای نجات علمای ایران از چنگال دژخیمان دیکتاتور ایران مبارزه کنید». شیخ شلتوت بعد از این اعلامیه طی تلگرافی خطاب به محمدرضا شاه رسماً خواست از تجاوز به «حریم روحانیت» خوداری کند.^[۱۲]

پانویس

↑ ویکی شیعه
↑ الإسلام عقیدة و شریعة، محمود شلتوت، ص159 ـ 268، چ 5، دار الشروق؛ مِن توجیهات الإسلام، ص189 ـ 218
↑ الإسلام عقیدة و شریعة، ص166 ـ 188؛ مِن توجیهات الإسلام، ص189 ـ 191
↑ الإسلام عقیدة ...، ص189 ـ 196
↑ همان، ص197 ـ 218
↑ همان، ص238 ـ 262.
↑ دانشنامه‌اسلامی
↑ بی‌آزار شیرازی، همبستگی مذاهب اسلامی، ۱۳۷۷ش، ص۳۴۴.
↑ احمدی، شیخ محمود شلتوت، ۱۳۸۳ش، ص۷۵-۷۸.
↑ احمدی، شیخ محمود شلتوت آیت شجاعت، ۱۳۸۳ش، ص۳۰، ۹۰.
↑ بی‌آزار شیرازی، شیخ محمود شلتوت طلایه دار تقریب، ۱۳۸۵ش، ص۳۰-۳۱.
↑ دانشنامه اسلامی

منابع

رضوان السید،ترجمه: عبداللّه امینی،فقیه و زن، دیدگاه اصلاحی و نگاه احیایی،مجله پیام زن مهر 1380، شماره 115
مقاله درباره شیخ محمد شلتوت
ویکی پدیا
ویکی فقه
دانشنامه اسلامی
سخنی در باب انکار صدور فتوای شیخ محمود شلتوت از سوی قرضاوی
ویکی وحدت

[1] ویکی شیعه

[2] الإسلام عقیدة و شریعة، محمود شلتوت، ص159 ـ 268، چ 5، دار الشروق؛ مِن توجیهات الإسلام، ص189 ـ 218

[3] الإسلام عقیدة و شریعة، ص166 ـ 188؛ مِن توجیهات الإسلام، ص189 ـ 191

[4] الإسلام عقیدة ...، ص189 ـ 196

[5] همان، ص197 ـ 218

[6] همان، ص238 ـ 262.

[7] دانشنامه‌اسلامی

[8] بی‌آزار شیرازی، همبستگی مذاهب اسلامی، ۱۳۷۷ش، ص۳۴۴.

[9] احمدی، شیخ محمود شلتوت، ۱۳۸۳ش، ص۷۵-۷۸.

[10] احمدی، شیخ محمود شلتوت آیت شجاعت، ۱۳۸۳ش، ص۳۰، ۹۰.

[11] بی‌آزار شیرازی، شیخ محمود شلتوت طلایه دار تقریب، ۱۳۸۵ش، ص۳۰-۳۱.

[12] دانشنامه اسلامی

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

@@ خط ۸۸: / خط ۸۸: @@
 ==منابع==
 * رضوان السید،ترجمه: عبداللّه امینی،فقیه و زن، دیدگاه اصلاحی و نگاه احیایی،مجله  پیام زن  مهر 1380، شماره 115
+*[http://ensani.ir/file/download/article/20160306144126-10029-9.pdf مقاله درباره شیخ محمد شلتوت]
+*[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF_%D8%B4%D9%84%D8%AA%D9%88%D8%AA ویکی پدیا]
+*[https://fa.wikishia.net/view/%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF_%D8%B4%D9%84%D8%AA%D9%88%D8%AA#cite_note-11 ویکی فقه]
+*[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%B4%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF_%D8%B4%D9%84%D8%AA%D9%88%D8%AA دانشنامه اسلامی]
+*[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6435/7055/85578/%D8%B3%D8%AE%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%A8-%D8%A7%D9%86%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D8%B5%D8%AF%D9%88%D8%B1-%D9%81%D8%AA%D9%88%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF-%D8%B4%D9%84%D8%AA%D9%88%D8%AA--%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D9%88%DB%8C-%D9%82%D8%B1%D8%B6%D8%A7%D9%88%DB%8C سخنی در باب انکار صدور فتوای شیخ محمود شلتوت از سوی قرضاوی]
+*[https://wikivahdat.com/fa/%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF_%D8%B4%D9%84%D8%AA%D9%88%D8%AA ویکی وحدت]
+[[رده: ویکی‌جنسیت]]
+[[رده: کنشگران]]
+[[رده: عرب]]
+[[رده: نواندیشان دینی]]