دگرباشان جنسی
دگرباش جنسی فرد دارای گرایش جنسی-عاطفی به همجنس خود. دگرباشی جنسی، پدیدهای انحرافی و ضداخلاقی است که غالباً مورد نفرت اجتماعی بوده و ادیان الهی نیز به مبارزه با آن پرداخته‌اند. این پدیده در چند دهه اخیر در جوامع غربی گسترش یافته و حتی شکل رسمی و قانونی پیدا کرده است. اشاعه برخی نمادها و فرهنگهای همجنسگرایانه از طریق گسترش رسانههای ارتباطی در جهان، جامعه ایران و بهویژه نوجوانان و جوانان را در معرض آسیبهای اخلاقی، اجتماعی و خانوادگی قرار داده است.
مفهومشناسی
«دگرباش جنسی» اشاره به زن یا مرد همجنسگرا و یا دوجنسگرا دارد. فرد همجنسگرا از نظر فیزیکی و عاطفی، میل به افراد همجنس خود دارد و با آنها رابطه جنسی برقرار میکند. فرد دوجنسگرا از نظر عاطفی و فیزیکی یا جنسی، هم به مردان و هم به زنان کشش دارد که این کشش به دو جنس ضرورتاً مساوی نیست. وجود گرایش عاطفی محض به همجنس نیز مصداق دگرباشی است و لزوماً به رابطۀ جنسی نمی‌انجامد.
تاریخچه
دگرباشی جنسی بهلحاظ تاریخی، بهویژه زمانی که منجر به رفتار جنسی می‌شد، همواره یک انحراف اخلاقی و عمل غیرطبیعی تلقی می‌شد. اشاره قرآن به همجنسگرایی در قوم لوط و تخطئه این نوع گرایش توسط کتب مقدس دیگر، حکایت از وجود این پدیده در تاریخ بشر دارد. همجنسگرایی در قرن شانزدهم، حتی در کشورهای اروپایی چون انگلستان نیز جزو بدترین جرایم محسوب میشده و در سال 1952م، نیز 3787 پروندة قضایی در ارتباط با همجنسگرایی در انگلستان تشکیل شده است. تا نیمه قرن نوزدهم، واژگانی چون «همجنسگرایی» اساساً مطرح نبوده و به جای آن از واژه «لواط» استفاده می‌شد که قبح این نوع گرایش را نیز به‌همراه داشت. اولين جرقههاي پيدايش تلقيِ امروزين از دگرباشی و همجنسگرایی، در نيمة پاياني قرن نوزدهم رقم خورد و بر وجود جنس سوم و حقوق آن در اروپا تأکید شد. سپس این پدیده در رمانها، فیلمها و دیگر آثار هنری وارد شده و محصولاتی در غرب با این مضمون تولید شد. در دوره اخیر، عدهای تلاش کردند تا وجود افراد نادر و بیمار متمایل به همجنس را بهانهای برای عادیانگاری این امر قرار دهند؛ تا جایی که امروزه در بسياري از جوامع، مخالفت با اين پدیده به بهانۀ «حق همجنسگرايي»، مصداق ظلم و بياخلاقی و خروج از حرمت نهادن به انسانها قلمداد می‌شود.
دگرباشی در جهان
دگرباشی در کشورهای آفریقایی به‌جز آفریقای‌جنوبی، ممنوع بوده و بهویژه در زیمبابوه و گامبیا به شدت منفور است و در خاورمیانه نیز فاقد حمایت قانونی و پشتوانه اجتماعی است و در آسیا فقط استرالیا و نیوزیلند آن را مجاز دانستهاند. همچنین در چچن سال 2017م، جنبش ضدهمجنسگرایی شکل گرفت. با این وجود در سال‌های اخیر، دگرباشی در بسیاری از کشورها رو به افزایش بوده و کشورها مدارای بیشتری با این پدیده در پیش گرفتهاند. قوانین حقوق بشری و بینالمللی نیز در راستای تأیید و بهرسمیت شناختن این پدیده درحال تغییر هستند. فرهنگ هندوئیسم یکی از فرهنگهایی است که دگرباشی جنسی را گناه تلقی نکرده و ازدواج با همجنس را ممکن میداند. کشورهای آمریکای‌‌شمالی، اتحادیه اروپا و بیشتر کشورهای آمریکای‌لاتین نیز همجنسگرایی را مجاز میدانند؛ در برخی جوامع، همجنسبازی قانونی شده و حتی در تشریح مزایای آن سخن رفته است. در یک مطالعه جهانی در سال 2021م، 3% پاسخ‌گویان از 27 کشور جهان، اظهار داشتهاند که دگرباش جنسی هستند که در این میان، پاسخ‌گویان هندی، بیشترین تعداد (9%) از دوجنسگرایان یا افراد دارای اختلال جنسیتی را داشتهاند. در سال 2020م، 6.4% زنان و 4.9% مردان مورد مطالعه در آمریکا، خود را دگرباش جنسی معرفی کردهاند که این آمار در سال 2012م، 3.5% برای زنان و 3.4% برای مردان بوده است. همچنین در سال 2021م، 7.1% افراد مورد بررسی، خود را به عنوان همجنسگرا (زن یا مرد)، دوجنسگرا یا تراجنسیتی معرفی کردهاند که این رقم در سال 2012م، 3.5% بوده است. همچنین 32 کشور در جهان، ازدواج همجنسگرایان را قانونی و مجاز شمردهاند که بیشتر آنها در اروپای‌غربی قرار دارند. اسلوونی و شیلی دو کشوری هستند که اخیراً به این جرگه پیوستهاند. در مقابل، 68 کشور نیز این عمل را جرم میدانند. در 11 کشور، از جمله عربستان، امارات، یمن، سومالی و افغانستان نیز رابطه جنسی همجنسگرایانه دارای مجازات اعدام است.
دگرباشی جنسی در ایران و قوانین موضوعه
پدیده دگرباشی اساساً ناسازگار با فرهنگ اسلامی-ایرانی و مطرود جامعه است. در نگاه حاکمیتی که مبتنی بر نگاه اصیل دینی است نیز دگرباشی، نمادی از سقوط اخلاقی تمدن غرب و یکی از مظاهر اصلی این تمدن محسوب می‌شود که باید با آن مقابله کرد؛ بدین لحاظ، دگرباشی به هر شکلی، در قوانین ایران جرم محسوب شده و جرمبودگی آن بهقدری روشن است که قانونگذار در بحث از ازدواج، اشارهای به نوع ازدواج با همجنس نکرده و منحصربودن ازدواج در شکل غیرهمجنس را کاملاً بدیهی شمرده است. این مسئله بهمثابه یک پدیده کاملاً مجرمانه و نه صرفاً یک آسیب اجتماعی، در فصل دوم و مواد 233-241 قانون مجازات اسلامی، (لواط، تفخیذ، مساحقه) تعیین تکلیف شده و طیفی از مجازاتها از 100 ضربه شلاق برای رابطه جنسی بین دو زن (ماده230) تا اعدام برای دخول جنسی بین دو مرد (ماده234) را در برمیگیرد. این احکام بسته به اینکه مرتکبین، دارای همسر شرعی و قانونی باشند یا خیر، مسلمان باشند یا کافر، عمل به اجبار بوده یا با رضایت و اینکه ماهیت عمل آیا رابطه جنسی بوده یا موارد دیگر، تفاوت مییابد. در ماده 237 چنین آمده است: همجنسگرایی انسان مذکر در غیر از لواط و تفخیذ، از قبیل تقبیل و ملامسه از روی شهوت، موجب 31 تا 74 ضربه شلاق تعزیری درجه شش است که این حکم درباره زنان نیز جاری است.
همچنین طبق قانون حمایت از حقوق کودک و نوجوان، تربیت کودک و نوجوان متناسب با ارزشهای اخلاقی و شرعی و مراحل رشد فکری-روانی او و منطبق با هویت جنسیتی آنان و از بین بردن زمینهها و عوامل مؤثر در ایجاد رذائل اخلاقی در خانواده، از حقوق کودک و نوجوان و وظایف والدین یا سرپرست قانونی آنان است.
تلاش غرب برای ترویج دگرباشی جنسی در ایران
در دهه اخیر، کشورهای اروپایی و نهادهای بینالمللیِ مورد حمایت غرب با کمک اپوزیسیون خارجنشین، تلاشهای فراوانی در قالب برگزاری نشستها و جلسات متعدد برای طرح مسئله «حقوق دگرباشان ایرانی» کردهاند. پروژۀ طلاعات و پژوهش خاورمیانه (MERIP) تحت عنوان «اقدام آشکار جهانی» در سال 2015م، به بحث درباره مسائل مذهبی، اجتماعی و حقوقی دگرباشان در ایران پرداخته و در سال‌های 2012م و 2014م، نیز آلمان میزبان نشستهای مختلف در این خصوص بوده است. در همین راستا، حتی مقالاتی رسمی در حمایت از حقوق دگرباشان در نشریات پژوهشی کشور چاپ شده است که بهدنبال ایجاد تغییرات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی در ایران هستند.
عوامل گرایش به دگرباشی
دو نظریه اصلی دربارة علل گرایش به همجنس وجود دارد؛ یکی اینکه گرایش به همجنس اساساً تحتتأثیر عوامل ژنتیکی و بیولوژیک است. نظریه دیگر، تمایلات همجنسگرایانه را نتیجه تأثیرات روانی و محیطی و تجربیات اولیه میداند که احتمالاً چند عامل دیگر در کنار هم، سبب آن میشوند، ازجمله: عدم ارضای فرد از طریق همسر، عدم امکان ازدواج، همزیستی شبانهروزی با جنس موافق در خوابگاهها و از همه مهمتر، عدم پای‌بندی به ارزشهای اخلاقی و مذهبی.
عوامل زیستی-بیولوژیکی
نظریههای بیولوژیک عبارت گرایش جنسی را برای اشاره به ژنهایی بهکار میبرند که از طریق استروئیدهای جنسی پیش از تولد به رشد، سازماندهی و ساختار سیستم عصبی کمک میکنند. از منظر ایشان ترکیب شیمیایی و ساختار مغز، تفاوتهایی را در مردان همجنسگرا نشان داده است. طبق برخی مطالعات، در دوقلوهای همسان، اگر یکی همجنسگرا باشد، احتمال همجنسگرا بودن دیگری حدود 50درصد است. در مورد دوقلوهای غیرهمسان، این رقم حدود 20درصد بوده است.
نقش خانواده و والدین
مطالعات درباره مردان همجنسگرا نشان میدهند که 8 تا 12درصد برادران آنان نیز همجنسگرا بودهاند؛ در حالی که این تعداد در جمعیت عمومی 2 تا 4درصد است. علاقه والدین به داشتن فرزندی در جنس خاص و ناکامی آنان در این امر و در نتیجه، آراستن کودک همانند جنس مخالف او می‌تواند موجب تمایل کودک به همجنس خویش شود. فروید روانپزشک نیز معتقد به تأثیر عوامل محیطی بر همجنسگرایی افراد بوده و ارتباط خاص میان پسر با مادر و پدر خود که به شکلگیری عقده ادیپ و گرایش کودک به همجنس خود میانجامد را در این امر دخیل میداند. برخورد سختگیرانه و کمالجویانه مادر یا محرومیت فرزند از پدر، باخت در رقابت با خواهران یا برادران، بلوغ زودرس نوجوان و مهار رشد مردانگی توسط والدین ازجمله عوامل مربوطه است؛ مخصوصاً برخی مادران ممکن است پسران خود را با لباس دخترانه نگاه داشته و به دوستی با دختران و پرهیز از فعالیتهای خشن مردانه و در نتیجه، همجنسگرایی سوق دهند.
رسانههای جمعی
رسانههای غربی در سال‌های اخیر برای طبیعی جلوهدادن دگرباشی، از نظریه برجستهسازی بهره بردهاند. این رسانهها به صورت ویژه به موضوع اقلیت‌های جنسی در سال‌های اخیر پرداخته و کوچک‌ترین اجتماعات، برخوردها و اخبار مرتبط با آنان را به صورت گسترده بازتاب میدهند؛ در نتیجه، افکار عمومی درک نادرستی از شیوع دگرباشی جنسی پیدا کرده و تمایل افراد برای تجربه این ناهنجاری اجتماعی افزایش یافته است. با اعلام قانونی بودن ازدواج همجنسگرایان در کشورهای اروپایی و آمریکا، تعداد انیمیشن‌ها و فیلم‌هایی که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم به این موضوع پرداخته‌اند، به طور چشم‌گیر افزایش یافته و فهرست بلندی از فیلم‌های تولیدشده در این زمینه نیز در ویکی‌پدیا منتشر شده است؛ بهعنوان مثال، شرکت والت‌دیزنی با مدیریت یک همجنسگرا، اخیراً اعلام کرده که شخصیت‌های با هویت جنسی نامتعارف را در محصولات خود افزایش میدهد.
پیامدهای دگرباشی جنسی
پیامدهای جسمی
طبق تحقيقات تجربي، آمار ابتلا به ايدز در افراد همجنسگرا بسيار بيش از افراد متمایل به جنس مخالف است. همچنین در آمریکا، احتمال ابتلا به ايدز در ميان همجنس‌گراها، 87 برابر بيشتر از افراد دگرجنسخواه بوده و شيوع بسياري از بيماريهاي مُهلک مانند هپاتيت A، هپاتيتB، سوزاك و سيفليس و بيماريهاي خاص زنانه (عفونتهاي واژني و سرطان زنان) در میان همجنسگرایان، تفاوت چشمگيري در مقايسه با افراد عادي دارد.
پیامدهای روانی
ابتلا به بيمارهاي رواني مانند اضطراب و استرس، افسردگي، خودكشي، اعتياد و مصرف مواد مخدر در دگرباشان جنسی بسيار بالاتر از افراد معمولي است. بهعلاوه، اقدام مردان همجنسگرا به رابطة جنسي با پسربچهها بهنحو چشمگيري بيشتر از مردان عادي است.
پیامدهای اجتماعی
مهم‌ترین پیامد اجتماعی شیوع دگرباشی، فروپاشی خانواده و عدم تحقق کارکردهای مهم خانواده مثل تولید نسل، جامعه‌پذیری، ارضای نیاز عاطفی، حمایت و مراقبت است که می‌تواند جامعه را در زمانی نه‌چندان طولانی به بحران‌های بزرگی چون انقراض نسل و فروپاشی و تباهی مواجه کند.