زنان کارگر

پرونده:زنان-کارگر.jpg

زنان کارگر؛اشتغال زنان به کارهای یدی.

در گذشته خانه‌داری تمام وقت زنان را به خود اختصاص می‌داد و زنان تنها نقش‌های همسری و مادری را ایفا می‌کردند و فرصت‌ فعالیت در اجتماع را نداشتند؛ اما پیشرفت‌ تکنولوژی، آسان شدن کار در خانه و افزایش اوقات فراغت آنها باعث شد تا به تحصیل پرداخته و امکان اشتغال خارج منزل را داشته باشند. امتیازات و چالش‌های پیش روی زنان شاغل، شرایط خاصی را به‌دنبال داشته و برای تحقق آن راه حل‌هایی پیشنهاد شده است.

غرب و زنان کارگر

پرونده:زنان-کارگر۱.jpg

در طول تاریخ، حضور زنان در جامعه‌ غربی تحولات فراوانی را پشت سر گذاشته است. برخي از فرهنگ‌ها و جوامع از حضور زنان در اجتماع ممانعت کرده‌اند؛ ولي در زماني ديگر خواهان حضور زنان در جامعه شده‌اند. در طى دهۀ 1950م خانواده‌هاى اروپایی به سنتى بودن خويش مفتخر بودند. زنانى كه كار مى‌كردند، مى‌دانستند كه حداقل بايد چنين وانمود كنند كه تمايلى به كار كردن ندارند و تنها شغل شرافت‌مندانه براى يك زن، خانه‌دارى است؛ اما با شکوفايي دوران صنعتي، برخی جوامع، زنان را هم‌رديف مردان قلمداد کردند. در این دوره نه تنها کار کردن زن در بيرون از خانه مایه‌ سرافکندگی نبود، بلکه نوعي افتخار براي زنان تلقي مي‌شد. زنان امروزی با وجود دارا بودن نقش‌های مهم خانگی، به‌علت ارتقای تحصیلی و اوقات فراغت نسبت به نسل‌های قبلی، فرصت و تمایل بیشتری به اشتغال دارند. 

امتیازات اشتغال زنان

ضرورت اشتغال زنان

در آموزه‌های اسلامی زنان، نه تنها از کار و تلاش اقتصادی نهی نشده‌اند؛ بلکه در برخی موارد حضور آن‌ها واجب شمرده شده است. کار کردن زنان در همۀ شرايع الهي متدوال بوده است که می‌توان از دختران حضرت شعيب ياد کرد که با حضور در اجتماع، به اقتصاد خانوادۀ خود کمک مي‌کردند. همسران انبيا و معصومين مانند حضرت خدیجه از طریق کارهاي مختلف همچون تجارت و تولید صنايع دستي کسب درآمد می‌کردند. البته از نگاه دین اسلام، اشتغال زنان نباید به نقش‌های خانوادگی آنان لطمه‌اي وارد کند.

قدرت سازمانی زنان

زنان در قدرت بخشیدن و تشویق کردن همکاران و گروه‌هاي کاري توانمندتر هستند؛ چنان‌که رفتار زنان به‌ نوعی است که صداقت بیشتری را در کار حکم‌فرما مي‌کند و اين خصوصيات، ناشي از قدرت عاطفي آنان است.

تصدی مشاغل زنانه

پرونده:زنان-کارگر3.jpg

جامعه و نظام اداري، باید شرايط را به‌‌گونه‌اي فراهم کند که مشاغل مخصوص زنان مانند پزشکی و همه شاخه‌ها و مشاغل مربوط به آن؛ آموزگاري، مربی ورزشی و ارائه خدمات به زنان مانند تاکسی بانوان و رانندۀ سرویس در اختیار خود آنان قرار گيرد.

چالش‌های پیش روی زنان شاغل

تزاحم نقش‌ها

حضور زنان در محل کار با دو چالش بزرگ روبه‌رو است: اولاً فرزندان نمي‌توانند از محبت مادر سيراب شوند و او را کمتر در کنار خود مي‌بينند؛ ثانياً شوهران از اين موضوع گلايه دارند که عمده همت همسران‌شان معطوف وظايف سازماني است.

سوء استفاده اقتصادی

فراخوان نظام سرمایه‌داری به زنان برای پذیرش اشتغالات بیرون از منزل، هرچند موجب شکوفايي توانايي‌هاي زنان در اجتماع شد، اما با سوء ‌استفاده‌هاي فراواني نیز همراه بود. استفاده از ظرافت موجود در زن و کسب سودهای فراوان از ویژگی‌های جسمی و روحی آن‌ها، یک اعتقاد برای سازمان‌ها و کارخانه‌ها شد تا بيشترين کاربرد را از زن داشته باشند.

سوء استفاده جنسی

محيط خانوادگي مرکز احساسي، معنوي و جغرافياي عالم فرديِ ما و سدّي در مقابل همۀ چيزهاي خارج از اين عالم است. از اين‌رو انديشمندان و سياست‌گذاران دلسوز در جوامع غربي نيز تلاش دارند که تدوين مقررات و ادارۀ سازمان‌ها، طوری مدنظر قرار گيرد که مشاغل زنان به ‌منزلة نمایشگاه غرایز نباشد و در معرض تندبادهاي هوس‌راني قرار نگيرد. خود زنان نيز با حضور در اجتماع در پي تأمين اين غرايز نيستند، اما با این وجود، اکثرا از جنبۀ عاطفي زنان سوء‌استفاده می‌شود و زنان در معرض هوس‌هاي جنسي ديگران قرار می‌گیرند. نمونه‌هاي گزارش ‌شده از به‌کارگيري زنان در ارتش آمريکا، يکي از فجايع به‌کارگيري زنان در محيط‌هاي اجتماعي و به‌کارگيري زنان بزک‌‌کرده براي جلب مشتري و در تبليغات کالاها، نمونه‌هايي از اين دست هستند.

شرایط کار زنان

پرهیز از کارهای سخت و خشن

پرونده:زنان-کارگر2.jpg

زن در نگاه دین، مانند گل بهاری بوده و او را مناسب انجام کارهایی که در توان او نیست نمی‌داند.  بنابراين، زن به ‌تناسب عواطف لطیف خود، باید از مشاغل سخت و کارهای خشن یا دلخراش برحذر باشد و مشاغلي که عواطف آنان را جريحه‌دار می‌کند و آنها را به‌سمت خشونت يا بي‌تفاوتي عاطفي سوق مي‌دهد، دوری کنند؛ چرا که واگذاری کارهای سنگین به آنها علاوه‌بر این‌که موجب لطمه زدن به بنيان عواطف زنان می‌شود، موجب کاهش موفقیت و سرخوردگی کارکنان زن می‌شود.

واگذارى برخى مناصب اجرايى و خطير به مردان توانا و واجد شرايط، هرگز به‌معناى كاستن از كرامت زنان و محروم كردن آنان نيست؛ بلكه به‌دليل رعايت تناسب طبيعى در توزيع تكليف است. قانون‌گذارى مطلوب نيز آن است كه بر اساس تكوين و نظام آفرينش باشد.

رعایت عفاف و حجاب

دین اسلام محدودیتی برای انتخاب شغل برای زنان ندارد، اما حضور زنان در اجتماع و در مقابل نامحرم محدودیت‌هایی را بیان می‌دارد تا محیط گرم و محبت‌آمیز خانواده دچار چالش نشود. به همین دلیل حضور زنان در محيط کار نبايد بر اساس غرايز صورت گيرد. رعايت اين موضوع، هم بر عهده مديران جامعه و سازمان‌ها است و هم بر عهده خود بانوان. آنان در محيط کار بايد مراقب رفتارهاي خود باشند و حتي از اقداماتي که ممکن است به ‌منزله طنازي باشد، پرهيز کنند. حجاب و پوشش اسلامی، حمایت دیگر دین اسلام از زن در عرصه کار و اجتماع است که در صدد تأمين امنيت وى در دو بُعد مادى و معنوى برآمده است.

اشتغال به کارهای عاطفی‌تر

اشتغال زنان نبايد به‌گونه‌اي باشد که به کانون خانواده و روابط عاطفي آنان لطمه وارد کند. زنان به‌عنوان مرکز محبت و عاطفه، نبايد در تلاطم زندگي اجتماعي تغيير هويت بدهند و خانواده را از گرمابخشي محبت‌آميز خود بي‌بهره کنند. حضور زنان در محيط‌هايي بايد مورد توجه قرار گيرد که نيازمند عواطف و محبت زنان است. فعاليت‌هاي آموزشي و بهداشتي، نمونه واضحي از اين نوع فعاليت‌ها است.

راه حل

اصلاح ساختارها

اصلاح ساختارهاي اداري و تنظيم روابط اداري مناسب و سامان‌دهي شايستۀ محيط فيزيکي کارکنان زن، مي‌تواند آنان را از مهلکه سوء‌ استفاده دور نگه ‌دارد و زمينۀ مناسبي براي حفظ هويت عاطفي آنان به‌وجود آورد.

تاسیس سازمان‌های جنسیتی

از بهترين راه‌ حل‌هاي ارائه ‌شده، طراحی نوعی سازمان، بر اساس توانايي‌ها و ويژگي‌هاي زنان است که در محيط خارج از خانواده، نه‌تنها تضعيف نشود، بلکه تقويت شود. «سازمان‌هاي جنسيتي»، یکی از این سازمان‌ها است که این بستر را مهیا کرده و مي‌تواند از سوء ‌استفادۀ افراد ناباب جلوگيري کند. در چنين سازمان‌هايي شرايط مناسبی براي زنان از نظر ساعت کار، حجم کار، ماهيت کار و تفکيک جنسيتي در کار در نظر گرفته شده است.

شکستن سقف‌های شیشه‌ای

با وجود سازمان‌های حمایتی از زنان و ویژگی‌های شخصیتی آن‌ها، مانعي به نام «سقف شيشه‌اي» در مسير ترقي جايگاه زنان در سازمان‌ها وجود دارد. منظور از سقف شيشه‌اي، مانع نامرئي مبتني بر نگرش عدم پيشرفت زنان در سلسله ‌مراتب سازماني است؛ به عبارت دیگر، زنان با وجود مسئوليت‌هاي متعدد در خانواده و ويژگي‌هاي شخصيتي خود، زمينۀ رشد در سازمان‌هاي مردانه را ندارند. به ‌همین دلیل است زنانی که خواستار حضور پررنگ خود در سازمان‌ها هستند، می‌دانند این حضور جز سرخوردگی برای آن‌ها چیزی به‌‌دنبال نداشته و عزت خود را در معرض تهدید قرار می‌بینند. برگشت به وظایف اولیه می‌تواند مانع این سرخوردگی شود. آنان بر این باورند که ساعت کار سازمان‌های زنانه باید متناسب با وظایف آنان در خانه باشد؛ یعنی به‌گونه‌ای باشد که آنها بتوانند هم به وظایف خود در خانه به‌‌عنوان مادر رسیدگی کنند و هم توانایی و مهارت خود را در اجتماع نشان دهند. به‌طور کلي ایجاد تعادل کار و زندگي، يعني برقراري تناسب و توجه به خانواده و سازمان برحسب شرايط و نياز. رضايت زندگي خانوادگي، هدف شکل‌گیری چنین سازمان‌هایی است.

منابع

• قرآن کریم.
• اسپنسر، متا، «جايگاه خانواده در غرب»، ترجمة مهدى محمدى و حسن يوسف‌زاده، مجله معرفت، شماره80، 1383ش.
• حر عاملی، محمد، تفصیل وسائل­الشیعه إلی تحصیل مسائل­الشریعه، قم، مؤسسۀ آل­البیت، 1409ق.
• گاردنر، ويليام، جنگ عليه خانواده، ترجمة معصومه محمدي، تهران، دفتر مطالعات و تحقيقات زنان، 1387ش.
• مرادی، مرتضی، «سبک مدیریت در سازمان‌ها و حضور زنان در پست‌های مدیریتی با تأکید بر رابطه هویت زنانه و تاکتیک‌های ارتباطی»، مطالعات اجتماعی روان‌شناختی زنان، دورة سيزدهم، ش2، 1394ش.
• زاهدی، شمس‌السادات، ، زن و توسعه، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، 1386ش.
• منطقی، محسن، «تحلیلی از وضعیت کاری زنان در خانه و سازمان با رویکرد اسلامی»، مجله معرفت فرهنگی اجتماعی، شماره 43، تابستان 1399ش.
• نهج‌البلاغه، ترجمة محمد دشتي، قم، امیرالمومنین، 1384ش.
• همتی، عصمت و همكاران، «ارائه مدل عوامل فردی و سازمانی پیش‌برنده و بازدارنده موفقیت شغلی در کارکنان زن»، پژوهش‌های کاربردی در مدیریت ورزشی، سال ششم، شماره 4، 1396ش.