فرار دختران

فرار دختران؛ ترک خانه توسط دختران به منظور خلاصی از مشکلات یا رسیدن به آرزوهای رمانتیک.

فرار دختران و پسران از خانه به‌گونه‌ها و انگیزه‌های نسبتا متفاوتی انجام شده و پیامدهای فرار دختران برای خود آنها، نهاد خانواده و جامعه شدیدتر از فرار پسران است. دختران فراری عمدتا برای تأمین معیشت‌شان گرفتار باندهای فحشا شده و آینده آنها به تباهی کشیده می‌شود. کارشناسان دلیل عمده‌ فرار دختران را آشفتگی خانواده دانسته و برای کنترل این کجروی به توانمندی خانواده در امر جامعه‌پذیری و تقویت ارزش‌های دینی تأکید دارند و التزام به فرهنگ عفت و حیا را مانع از فرار دختران می‌دانند.

مفهوم‌شناسی

فرار عبارت است از غیبت از منزل به مدت حداقل یک ‌شب بدون رضایت والدین یا سرپرست قانونی فرد. فرار از خانه نوعی ناهنجاری اجتماعی است که اغلب به‌دلیل ترس، خشم و آشفتگی خانوادگی انجام شده و واکنش به شرایطی است که از نظر فرد غیرقابل تحمل و بعضاً تغییرناپذیر دانسته می‌شود. دختر فرارى به دختران نوجوان و جوانى اطلاق می‌‏شود كه به‌دليل شرايط نامساعد خانوادگی و در اثر فشارهاى روحى، روانى و عاطفى یا برای رسیدن به زندگی رمانتیک از خانه فرار کرده و در شهر ديگری معمولا بدون داشتن پناهگاهی مناسب ساكن می‌‏شوند. فرار از خانه بر مبنای انگیزه فرار به سه دسته‌: فرار به‌منظور اعتراض به خانواده؛ فرار برای آزادی بیشتر و فرار برای ساختن آینده بهتر، تقسیم می‌شود.

دیدگاه‌های نظری

فرار دختران از منظرهای متفاوتی بررسی شده است؛ در رویکرد روانشناختی دو نظریه‌‌ عمده انگیزشی و شخصیتی وجود دارد؛ در رویکرد انگیزشی به فرار دختران از کجا به کجا تأکید شده و اشاره به این نکته دارد که وقتی دختران خانه را ناامن دیده و احساس کنند که مشکلات‌شان در خانه حل نمی‌شود از منزل فرار می‌کنند، فرار به کجا اشاره به جذابیت‌های بیرونی داشته و دختران برای لذت بردن از آزادی، دست‌یابی به روابط رمانتیک، خانواده را ترک می‌کنند. در رویکرد شخصیتی؛ ویژگی‌های فردی مورد توجه قرار گرفته و بر این امر اشاره دارد که دختران فراری معمولا به لحاظ شخصیتی ضعیف بوده و در برابر محرک‌های بیرونی نیز ناتوان هستند. آنها به‌منظور کسب تجربه‌های جدید و خوشگذرانی به سوی افراد یا مکان‌هایی فرار می‌کنند که امکانات لازم برای فعالیت‌های ممنوعه را برای آنها فراهم می‌کند.

در نگرش‌های جامعه‌شناختی، بر عوامل اجتماعی تأکید شده و در صدد پاسخ دادن به این پرسش هستند که دختران چرا فرار کرده و از چه الگویی پیروی می‌کنند؛ بر مبنای نظریه انتقال فرهنگی؛ فرار دختران مانند ساير انحرافات اجتماعى از طريق معاشرت با ديگران آموخته شده و بر این اساس دوستان و گروهای مرجع در فرار دختران مؤثر دانسته می‌شوند. مرتن فرار دختران را متأثر از ساختار جامعه دانسته و معتقد است؛ هرگاه دختران احساس کنند که با ابزارهای مورد پذیرش جامعه نمی‌توانند به اهداف خود برسند دچار کجروی و فرار از خانه می‌شوند. بر مبنای نظریه کنترل اجتماعی، فرار دختران ناشی از ضعف نظارت اجتماعی بوده و با کنترل اجتماعی بیشتر، کاهش می‌یابند.

جنسیت و فرار از خانه

به اعتقاد برخی کارشناسان؛ فرار دختران و پسران به‌لحاظ کمیت و کیفیت تفاوت‌های نسبی دارند؛ پسران بیشتر از دختران فرار می‌کنند؛ اما به‌دلیل حساسیت کمتر خانواده‌ها و جامعه، کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند، برخلاف فرار دختران که از حساسیت جدی برخوردار است و در افکار عمومی بازتاب جدی‌تر می‌یابد. فرار دختران از خانه معمولا با برنامه‌ریزی و با کمک کسی از خارج خانه انجام می‌شود؛ اما فرار پسران معمولا به‌شکل آنی و در پاسخ به یک رفتار خشونت‌آمیز از سوی اعضای خانواده صورت می‌گیرد.

برخی محققین عنصر سن در تعریف فرار دختران و پسران را مؤثر دانسته و معتقدند؛ ترک خانه توسط پسران عمدتا تا سن 12 سالگی فرار شمرده می‌شود؛ زیرا پس از این، پسران معمولا مشغول کار شده و با خانواده‌های خود ارتباط می‌گیرند. از منظر کارشناسان؛ تفاوت‌های جدی در پیامدهای فرار است؛ پژوهشی در باره فرار نواجوانان امریکایی نشان می‌دهد که دختران آسیب‌پذیرتر از پسران فراری بوده‌ند، دختران فراری در برخی موارد دچار حاملگی شده و در ناهنجاری‌های از قبیل ولگردی، بی‌بندوباری جنسی و اقدام به خودکشی درصد بالاتری را به‌خود اختصاص دادند.

فرار دختران در جهان

فرار دختران در اغلب کشورها با نرخ‌های متفاوتی وجود دارد. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی؛ سالانه بیش از یک میلیون نوجوانان 13 تا 19 ساله از خانه فرار می‌کنند. بیشتر این نوجوانان فراری 14 تا 17 سال سن دارند که از این میان 74% دختر و 26% پسر هستند. در امریکا هر ساله حدود 5/1 میلیون کودک از خانه فرار می‌کنند. در کشورهای اسلامی نیز این پدیده شایع است. به‌عنوان نمونه؛ در عربستان سعودی طی یک سال 1400 مورد فرار دختران از خانه به‌دلیل خشونت‌های خانگی ثبت شده است. در امارات عربی نیز آمار دختران فراری رو به افزایش است و کارشناسان در کنار عوامل دیگر، دلیل عمده آن را کنترل شدید خانواده و تن ندادن دختران به ارزش‌های خانوادگی می‌دانند. برمبنای آمار جهانی ۹۰% دختران فراری دوباره به خانه‌های خود باز می‌گردند و این بازگشت بیشتر در جوامعی رایج است که فرار جرم تلقی نشده و خانواده‌ها از برگشتن دختران فراری خود به خانه استقبال می‌کنند.

فرار دختران در ایران

فرار دختران در ایران، آسیب حیثیتی دانسته شده، افراد و خانواده‌ها عمدتا سعی در پنهان کردن آن دارند؛ لذا آمار دقیقی از نرخ آن نیز در دسترس نیست. گزارش نیروی انتظامی حاکی از این است که سالانه 60000 دختر از خانه فرار می‌کنند که دامنه سنی آنان بین 15 تا 18 سال است.

در چهار ماهه آخر سال 1380ش. تعداد 6156 نوجوان فراری دستگیر شده‌اند. از منظر کارشناسان؛ مسئله فرار دختران از خانه، به‌طور نگران کننده‌ای در حال افزایش است؛ بر اساس آمار سازمان ملی جوانان؛ در سال 1381 تعداد دختران فراری در قیاس با سال 1380ش. به میزان 10% افزایش داشته است.

آمارهای ارائه شده از سوی مسئولین نشان می‌دهد که تعداد دختران فراری در 1378ش، نسبت به سال 1356ش. بیست برابر افزایش یافته است. گزارش پلیس تهران نیز نشان‌دهنده افزایش آمار دختران فراری است. آمار رو به‌ افزایش فرار دختران از خانه، نگرانی خانواده‌ها و مسئولان و نیز هشدار صاحب نظران را به همراه داشته است.

عوامل فرار دختران

بر مبنای تحقیقاتی انجام شده در ایران؛ هر قدر مؤلفه سلامت خانواده از نظر روابط بین پدر و مادر و فرزندان سالم‌تر باشد، بزهکاری نوجوانان کم‌تر خواهد بود. به روایت کاوه مطالعه بر روی 75 زن و دختر فراری نشان می‌دهد که مشکلات خانوادگی از قبیل نداشتن سرپرست یا بدسرپرست دلیل فرار آن‌ها بوده است.

80% دختران فراری به خانواده‌های نابسامان تعلق داشته‌اند و عواملی مانند طلاق، اعتیاد، مرگ یا ازدواج مجدد والدین در فرار این دختران نقش داشته‌اند. طبق گزارش‌ها؛ انتظارات زیاد والدین از دختران در امور خانه‌داری و دیگر وظایف محوله و همچنین از هم‌گسیختی خانواده در فرار از منزل مؤثر است. غالب دختران فراری به جست‌وجوی فرد یا محلی هستند که به واسطه آن احساس امنیت کنند وقتی در خانه چنین احساسی نداشته باشند فرار می‌کنند. سن از دیگر عوامل است که تأثیر متفاوت بر نحوه فرار دارند بر مبنای پژوهش‌های انجام شده دختران در سن پایین‌تر بیشتر به‌دلیل توانایی کمتر بر تمایلات خود و در سن بالاتر عمدتا به خاطر ویژگی‌های شخصیتی که دارند از خانه فرار می‌کنند.

بر مبنای برخی آمارها؛ 30% دختران جوان به‌دلیل عدم رضایت به ازدواج فرار می‌کنند. نتایج یک پژوهش نشان می‌دهد که اغلب دختران فراری قبل از فرار ترک تحصیل کرده و مجرد بوده‌اند. برخی صاحب نظران عوامل اجتماعی از قبیل؛ وسایل ارتباط جمعی، شهرنشینی، تغییر ارزشها، مشکلات اقتصادی و ضعف نظارت اجتماعی را از عوامل مؤثر بر فرار دختران می‌دانند.

پیامدهای فرار دختران

پیامدهای عمده فردی فرار دختران؛ آلودگی به انحرافات اجتماعی از قبیل ارتکاب سرقت، تکدی‌گری، توزیع مواد مخدر، مشروبات الکلی و کالاهای غیر مجاز، روسپیگری، عضویت در باندهای فحشاء است. فرار دختران بزرگترین ضربه برای حیثیت و شرافت خانوادگی شمرده می‌شود؛ لذا بسيارى از خانواده‌‏ها پس از بازگشت دختر به خانه، خواه به‌صورت دلخواه یا توسط مأموران ذي‌ربط، حاضر به پذيرش او نمی‌‏شوند.

فرار دختران فراتر از پیامدهای فردی و خانوادگی، تأثیرات منفی زیادی بر جامعه دارد. فرار دختران موجب افزايش مفاسد اجتماعى و آسیب‌های روانی شده و هزینه‌های سنگینی را بر جامعه تحمیل می‌کند. تحلیل‌های آماری نشان می‌دهد؛ اولين تماس جنسي دختران ولگرد عمدتاً مربوط به سن5/13 سالگی بوده و بيشترين فراواني سن شروع فعاليت جنسي در خيابان، مربوط به سن ۱۵ سالگي می‌شود. به‌طور متوسط هر زن خياباني در هر هفته ۹ بار تماس جنسي برقرار می‌كند، ۵۲% از دختران تا قبل از رسيدن به سن قانوني (۱۸ سال)، وارد دنياي حرفه‌اي‌ جنسي می‌شوند. 3/45% از زنان خياباني به تنهايي زندگي مي‌كنند.

کنترل فرار دختران

کارشناسان برای پیشگیری از فرار دختران، عمدتا به هماهنگی دستگاه‌های ذی‌ربط؛ تقویت خانواده‌های آسیب دیده و مراکز مشاوره تأکید می‌کنند. برخی محققین معتقدند؛ در ابتدا باید نوع نگاه جامعه تغییر کرده و دختران فراری نه به‌عنوان افراد مجرم که به‌عنوان قربانیان شرایط خانوادگی و اجتماعی در نظر گرفته شوند تا زمینه بازگشت بدون استرس آن‌ها به خانه تمهید شود و برای پیشگیری از فرار دختران، فراتر از تأمین امنیت اخلاقی جامعه و توانمندسازی نهادهای آموزشی و تربیتی، بر تقویت ارزش‌های دینی بیشترین تأکید را داشته و معتقدند؛ دین گرایش افراد به انحراف را کاهش داده و نقش تعیین کننده در مهار جرایم اجتماعی دارد، بر همین مبنا به هر میزان که اعتقاد و التزام دختران به آموزه‌‌های الهی بیشتر شود به همان میزان برای حفظ عفت و حیثیت خود از ارتکاب جرم و ترک خانه نیز اجتناب می‌کنند.

منابع

• احمدی، حبیب و مردانی، مرضیه، «عوامل تربیتی مرتبط با فرار دختران»، وب‌سایت پژوهش‌های معنوی، تاریخ بازدید مطلب: 16 شهریور 1404ش.
• «بحران دختران فراری در عربستان»، شبکه العالم، تاریخ درج مطلب: 1 دی 1391ش.
• «چرا آمار پسران فراری بیش از دختران فراری است؟»، پایگاه خبری تحلیلی دیده‌بان ایران، تاریخ درج مطلب: 9 اسفند 1400ش.
• حقیقت‌دوست، زهرا، «عوامل زمینه‌ساز فرار دختران از خانه»، رفاه اجتماعی، شماره 13، سال 1383ش.
• حمیدی، فریده، «تأثیر ساخت خانواده بر فرار دختران»، زن در توسعه و سیاست، شماره 3، مهر 1383ش.
• زحمت‌زادخوری، صادق، «رابطه سرمایه اجتماعی خانواده و میزان جزائم و بزهکاری کودکان و نوجوانان (مطالعه موردی شهر بندرعباس»، اور مزد، شماره 47، سال 1398ش.
• شاه‌آبادی، اکبر و فلک‌الدین، زهرا، «بررسی علل گرایش به فرار از منزل در بین دختران دبیرستانی ناحیه دو شهر یزد»، فصلنامه مددکاری اجتماعی و بهزیستی اجتماعی، شماره 3، زمستان 1400ش.
• شرافتي‌پور، جعفر، «ويژگي‌هاي اجتماعي و اقتصادي زنان خياباني در شهر تهران»، فصلنامه رفاه اجتماعي، شماره22، پاییز 1385ش.
• عباسى، محمد، «عوامل فرار دختران از خانه»، کتابخانه دیجتالی تبیان، تاریخ بازدید مطلب: 14 شهریور 1404ش.
• علوی‌زاده، سیدمحمد، «آسیب‌شناسی فرار دختران از خانه»، وب‌سایت ریحانه بهشتی، تاریخ بازدید مطلب: 15 شهریور 1404ش.
• «فرار دختران از خانه»، وب‌سایت کتابخانه مجازی، تاریخ بازدید مطلب: 16 شهریور 1404ش.
• کاوه، محمد، آسیب‌شناسی بیماری‌های اجتماعی، ج2، تهران، انتشارات جامعه شناسان. 1391ش.
• «کنکاشی در باره‌ی دختران فراری»، وب‌سایت بنیاد وکلا، تاریخ درج مطلب: 11 تیر 1401ش.
• «گسترش پدیده فرار دختران از خانه در امارات»، خبرگزاری ابنا، تاریخ درج مطلب: 21 شهریور 1389ش.
• محبی، محمدعارف، «مردمی‌شدن خانواده؛ فرایند آسیب‌دیدگی و بحران خانوادگی»، معرفت فرهنگی‌اجتماعی، سال پانزدهم، شماره 1، زمستان 1402ش.