صدیقه دولت آبادی
صدیقه دولت آبادی
 | |
| اطلاعات شخصی | |
|---|---|
| زاده | 1261؛ اصفهان |
| درگذشت | 6مرداد1340 (80 سال)؛ بوستان زر گنده |
| محل سکونت | تهران |
| همسر | اعتضاد الحکما |
| خدمات | |
| تحصیلات | متوسطه در دارالفنون |
| حرفه | روزنامه‌نگاری |
صدیقه دولت آبادی، از عناصر تجدد طلب و از فعالان سیاسی دوره مشروطه است. عضور انجمن آزادی زنان و دبیر انجمن مخدرات وطن بود.وی در 1818اولین مدرسه دخترانه شهر اصفهان را بنیاد نهاد.سپس انجمن زنان اصفهان را تشکیل داد.و آنگاه به انتشار هفته نامه ای به نام((زبان زنانه))همت گمارد.این نشریه که درباره مسائل سیاسی و اجتماعی آن روز به بحث میپرداخت نخستین نشریه ای است که درباره حجاب نیز سخن به میان آورده است.
زندگی
صدیقه دولت آبادی دختر هادی دولت آبادی اصفهانی می‌باشد. او دارای یک خواهرو پنج برادر بود که مشهورترین آنها، یحیی دولت آبادی ـ نویسنده معاصر ـ است. [۱] وی خواندن و نوشتن را در محیط خانواده آموخت. او در سن پانزده سالگی با مردی بنام اعتضاد الحکما ازدواج کرد. [۲] اما پس از مدت کوتاهی از او جدا شد. شکست در ازدواج، بعدها در نگرش او نسبت به جنس مرد و سفارش به تاخیر در ازدواج دختران بیتاثیر نبود: «ایشان آنقدر نسبت به جنس مرد حساسیت داشت که اصرار داشت که در روزنامه خودش تنها مقالاتی را به چاپ برساند که از طرف زنان و دختران باشد و حتی اگر مقالهای از مردان در مورد مباحث مورد توجه این روزنامه هم بود باز هم به چاپ نمی‌رسید. [۳] صدیقه دولت آبادی از خانواده با نفوذ و متمولی بود به طوری که با اتکا به این امتیاز در شرایطی که حتی داشتن روزنامه سیاسی برای مردان به سختی میسور بود، او توانست به تدریج روزنامه خود را به ارگان سیاسی زنان تجدد طلب ایران تبدیل کند. [۴]
وضعیت خانوادگی
پدر صدیقه دولت آبادی (میرزا هادی) و برادرانش، ملبس به لباس روحانیت بودند. به همین دلیل، بعضی از نویسندگان معتقدند که صدیقه دولت آبادی در خانوادهای مذهبی و روحانی پرورش یافت. با این حال گروهی از موّرخان تصریح میکنند که دولت آبادیها با آنکه ملبس به لباس روحانی بودند، «بابی یا بهائی» بودند؛ و اساساً اعتقادی به دین تشیع نداشتند و این لباس را بنا به مصالحی پوشیده بودند. [۵]احمد کسروی معتقد بود که میرزا هادی دولت آبادی ( پدر صدیقه دولت آبادی) نیابت میرزا یحیی صبح ازل صیح ازل، لقب «میرزا یحیی فرزند میرزا عباس از اهالی نور مازندران و مؤسس فرقه ازلیان» را بر عهده داشته است.خطای یادکرد: برچسب تمام‌کنندهٔ </ref> برای برچسب <ref> پیدا نشد
از سوی دیگر یحیی دولت آبادی، ( فرزند میرزا هادی) در کتاب خودش، از فرقه بابیّه و بهائیت مکرراً تمجید کرده و شورشهای آنها را توجیه میکند. [۶] </ref>
فعالیتهای سیاسی- اجتماعی
1 ـ شرکت در انجمنهای سرّی در دوران مشروطه، «انجمنهای سرّی» و بعضاً ماسونی از رونق خاصی برخوردار بودند و بسیاری از سران آزادیخواه و تجددطلب مشروطه از اعضای این نوع محافل سرّی بودند. به موازات رونق گرفتن انجمنهای سرّی مردان، زنان تجددطلب و آزادیخواه نیز انجمنهایی تأسیس کردند که معمولاً زنان و دختران شاه یا وابستگان رجال سیاسی در آن شرکت داشتند. صدیقه دولت آبادی، در این انجمنهای مخفی شرکت میکرد و طبق نقل «بدر الملوک بامداد» «سمت منشی انجمن مخدرات وطن» را به عهده داشت. [۷]جالب اینجاست که این انجمن، برای اولین بار در ایران، اقدام به برگزاری مجالس ساز و نوا و رقص (گاردن پارتی) نمود. در این مجالس در کنار سخنرانی، نمایشنامه و برنامههای تفریحی و سرگرم کننده ( عمدتاً توسط ارمنی ها) اجرا میشد. از این رو، با مخالفت صریح علما و اقشار مذهبی مواجهه شد. [۸] شاید به همین دلیل، بسیاری از دعوت شدگان در این مجالس شرکت نمیکردند.
2 ـ تاسیس مدارس دخترانه در اصفهان در سال 1334 ( ه.ق) همزمان دو مدرسه دخترانه به اسامی «ام المدارس» توسط صدیقه دولت آبادی و «دبستان اناث گلبهار» توسط آقای حاج سید سعید نائینی به مدیریت بی بی خانم [۹] تأسیس شد. در بسیاری از این نوع مدارس که به سبک جدید تأسیس شده بود، ارزشها و هنجارهای دینی رعایت نمیشد بلکه آشکارا نقض میشد. «خانم مهر تاج درخشان» در گزارشی که در ماه صفر 1338(ه.ق) مصادف با نوامبر 1919 درباره مدارس دخترانه تهران، در روزنامه زبان زنان به چاپ رساند، مینویسد: اگر حقیقت امر را بخواهید بیش تر از چهار یا پنج مدرسه دخترانه با معنی در طهران نداریم. مابقی مرکب‌اند از چند باب تجارت خانه، دلالخانه، تقلب خانه و هر کدام مراکز انواع مفاسد اخلاقی از روز اولی که دختر داخل آن تقلب خانهها میشود، تخم رشوت گیری و رشوت دهی در کله ساده او کاشته میشود. [۱۰] به همین دلیل مدرسه صدیقه دولت آبادی ـ که یکی از فارغ التحصیلان مدرسه دخترانه آمریکایی تهران به نام بدرالدجی درخشان [۱۱] مدیر آن بود ـ به خاطر عدم رعایت شئونات دینی و قوانین معارف در مدرسه تعطیل شد[۱۲] و او را به مدت سه ماه در وزارت فرهنگ زندانی کردند و از خانواده اش تعهد گرفتند که پس از این در این زمینه به فعالیتی نپردازد.[۱۳] خطای یادکرد: برچسب تمام‌کنندهٔ </ref> برای برچسب <ref> پیدا نشد ناگفته نگذاریم که بافت غیر دینی مدارس جدید دختران به دین گریزی، تجدد طلبی، خود باختگی بنیان گذاران آن در برابر فرهنگ بیگانه باز می‌گردد. صدیقه دولت آبادی نیز علیه سنن و اعتقادات مذهبی خود قیام کرد[۱۴] و ضمن مخالفت با آموزش سنتی زنان ایران، در روزنامه زبان زنان از دولت و وزارت معارف خواست تا امکانات لازم را برای گسترش تحصیل زنان به سبک اروپایی فراهم آورند: باید از دولت بخواهیم که در ولایات مدارس دختران تأسیس کند.... لازم است که وزارت معارف یک عده معلم مخصوص صاحب فنون از اروپا بخواهند. [۱۵] </ref>
3 ـ راه انداختن نشریه مخصوص زنان دولت آبادی در سال 1299 ش، 1919م، نشریه «زبان زنان» را در اصفهان و تهران منتشر کرد. اولین شماره این نشریه در روز 20 شوال سال 1337(ه.ق) فعالیت خود را در اصفهان آغاز کرد و آخرین شماره آن ( شماره 57) در 21 ربیع الثانی 1339ه.ق منتشر شد. «زبان زنان» در ابتدا به مباحث مربوط به خانه داری بچه داری، شوهر داری و بهداشت میپرداخت.[۱۶] اما به تدریج مباحثی همچون سوسیالیسم و سوسیال دمکراسی را مطرح کرد که اقشار مذهبی جامعه را به عکس العمل وا می‌داشت. [۱۷] در برخی از مقالهها از سیاست اتحاد شوروی دفاع کرد و در بعضی دیگر شعار «زنده باد آزادی دنیا، زنده باد آزادی ایران، زنده باد سوسیالیزم» را سر داد. [۱۸] دولت آبادی که در مقالاتش وضعیت زنان در کشورهای دیگر را به رخ زنان ایرانی میکشید و خودش 10 سال پیش از کشف حجاب، عملاً، حجاب را به کناری گذاشته بود و بدون روسری در خیابانها ظاهر میشد.
دولت آبادی و کشف حجاب
دولت آبادی، نقش موثری در جریان کشف حجاب در ایران ایفا کرد و در این راه تدابیر مختلفی را، همچون مجالس سریّ مختلط، روزنامه و تاسیس مدرسه دخترانه، به کار بست. او اولین زن ایرانی است که بعد از مشروطه بدون چادر از منزل خارج شد. ر. ک. پری شیخ الاسلامی همان، ص 93 اولین زنی بود که با لباس و کلاه اروپایی ( بدون روسری و حجاب اسلامی) در کوچه و خیابان ظاهر شد.[۱۹]درست در همان زمان شغل بازرس مدارس دخترانه به او محول شد. [۲۰] در سال 1314 رضا شاه به وزیر معارف، علی اصغر حکمت، دستور بر پایی جمعیتی از زنان آزادی خواه تهرانی را صادر کرد. بعدها این جمعیت به نام «کانون بانوان» نامیده شد. این کانون به ریاست «شمس پهلوی» و تحت نظارت وزارت معارف در تاریخ 32 اردیبهشت 1314 برای تحقق کشف حجاب تأسیس گردید. ریاست بعدی آن را بر عهده بانو «هاجر تربیت» و سپس «صدیقه دولت آبادی» گذاشتند.[۲۱] بنابراین از سال 1316 ـ پس از صدور فرمان کشف حجاب ـ سرپرستی کانون بانوان که متصدی فراهم کردن زمینههای فرهنگی کشف حجاب بود به امر رضاخان به ایشان سپرده شد. [۲۲] دلیل انتخاب دولت آبادی برای چنین منصبی روشن است. او که یک بانوی غرب گرا و تجدد طلب بود و مدتها در راه تساوی همه جانبه زن و مرد از طرق مختلف خصوصاً نشریه «زبان زنان» تلاش کرده بود، بهترین نامزد برای پیشبرد فرمان رضا شاه ـ کشف حجاب ـ بود. خانم دولت آبادی از آن زمان تا سال 1340 در کانون بانوان فعالیت داشت. وی تمام عمر خود را در راه کشف حجاب از زنان ایرانی سپری کرد و حتی در لحظات آخر زندگی نیز دست از این تلاش بر نداشت و این چند سطر را در وصیت نامه خود جا داد: مرا از محل «کانون بانوان» به آرامگاه ابدیم ببرید و در مراسم تشییع جنازه‌ام حتی یک زن با حجاب شرکت نکند.[۲۳] برادرش، یحیی دولت آبادی، نیز در کتاب «حیات یحیی» از کشف حجاب دفاع میکند و افتخار میکند که دختران خود را در جشن فارغ التحصیلی بدون پوشش اسلامی شرکت داده است. او در ادامه کشف حجاب را از کارهای سترگ رضا شاه دانسته و مینویسد: «تصدیق باید کرد که جز با قدرت و اراده محکم شاه پهاوی رفع حجاب، از ایران بسیار مشکل بود». [۲۴]
یادداشت
پانویس
- ↑ حیات یحیی، چاپ دوم، ج 1، انتشارات فردوسی، تهران، 1361، صص 12و13 .
- ↑ مشاهیر زنان ایرانی و پارسی گوی از آغاز تا مشروطه، ص 142
- ↑ هدفها و مبارزه زن ایرانی از انقلاب مشروطه تا سلطنت پهلوی، ص 241
- ↑ هدفها و مبارزه زن ایرانی از انقلاب مشروطه تا سلطنت پهلوی، ص 133
- ↑ حیات یحیی، ج 4، ص 401
- ↑ حیات یحی، ج 1، صص 316ـ 317
- ↑ زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید، ص 15
- ↑ هدفها و مبارزه زن ایرانی از انقلاب مشروطه تا سلطنت پهلوی. صص 151و 152
- ↑ هدفها و مبارزه زن ایرانی از انقلاب مشروطه تا سلطنت پهلوی، ص 221
- ↑ روزنامه زبان زنان، سال 1، شماره 9، شنبه 21 ثفر، 1338، ص 4.
- ↑ پوران فرخزاد، دانشنامه زنان فرهنگ ساز ایران و جهان، ج 1، ص 875
- ↑ خاطرات قهر تاج دولت آبادی، نامه، نوشتهها و یادها، ج 3، ص 53
- ↑ دانشنامه زنان فرهنگ ساز ایران و جهان ص 875.
- ↑ زن در ایران و جهان ص 89
- ↑ روزنامه زبان زنان، سال 1، شماره 11 شنبه 19، ربیع الاول، 1338
- ↑ هدفها و مبارزه زن ایرانی از انقلاب مشروطه تا سلطنت پهلوی ص 236
- ↑ روزنامه زبان زنان، شماره 34، 30 شواال، 1338
- ↑ روزنامه زبان زنان، شنبه 7 ربیع الثانی، 1339، ص 4
- ↑ زن در ایران و جهان، ص 98
- ↑ زن در ایران و جهان، ص 51 و 52
- ↑ تغییر لباس و کشف حجاب به روایت اسناد، مرکز بررسب اسناد تاریخی و وزارت اطلاعات، تهران، 1376، ص 383 و 382
- ↑ زن در ایران و جهان ص 51 و 52
- ↑ پری شیخ الاسلامی، همان، صص 98و 99
- ↑ حیات یحی، ج 2، ص 409
منابع
- کتاب انجمنهای نیمه سری زنان در نهضت مشروطیت، نویسنده:ژآنت آفاری، ترجمه دکتر جواد یوسفیان، نشر بانو1377
- زنان در تاریخ معاصر؛ صدیقه دولت آبادی،حوراء شماره 3،سال 1382