عایشه عبدالرحمان بنت‌الشاطی
 | |
| اطلاعات شخصی | |
|---|---|
| زاده | ۲۷ آبان ۱۲۹۲؛ دمیاط مصر |
| درگذشت | ۱۰ آذر ۱۳۷۷ |
| محل سکونت | مصر |
| همسر | امین خولی |
| سایر مشخصات | |
| آثار | الإعجاز البياني للقرآن و مسائل ابن الازرق، دراسة قرآنية لغوية و بيانية، مقدمة ابن الصلاح و محاسن الاصطلاح |
| خدمات | |
| دین | اسلام |
| مذهب | اهل سنت |
| تحصیلات | دکتری رشته ادبیات عرب |
| محل تحصیل | دانشگاه قاهره |
عایشه عبدالرّحمان بنت الشّاطی؛ مؤلّف و محقّق مصری در ادبیات عرب و علوم قرآنی است. او نویسنده کتاب «زینب بانوی قهرمان کربلا» است
زندگینامه
عايشه عبدالرحمن، ملقّب به بنت الشاطي، در سال 1913 ميلادي، در شـهر دميـاط از كشـور مصر، ديده به جهان گشود.
پدرش شيخ محمدعلي عبدالرحمن از روحانيون دانشگاه الازهـر به‌شمار مي‌رفت. عايشه، پس از گذراندن دوران خردسالي، علوم مقدماتي، ادبيات عـرب و آموزش قرآن را نزد پدرش به خوبي فراگرفت [۱].
بنت الشـاطي پـس از مـدتي لياقـت و كـارداني خـود را نشـان داد و در سـال 1929م به دريافت گواهي (آموزش خانگي) و رتبه اول آن در سطح كشور مصـر نائل آمد. وي تحصيلات كلاسيك خود را ادامه داد و در سـال 1931م، موفـق بـه اخـذ مـدرك ديـپلم گرديد.
نبوغ و استعداد ذاتي، او را به عرصه فرهنگ و مطبوعات كشاند و به ايـن علـت كـه خانواده‌اش با ورود او به اين عرصه مخالف بودند، براي خـود نـام مسـتعار «بنـت الشـاطي به معنای دختر ساحل» را برگزيد، تا خانواده‌اش او را نشناسـند.
او در سـال 1936 بـه دانشـگاه فـؤاد اول (قاهرة كنوني) وارد شد و در رشته ادبيات عرب مشغول به تحصيل گرديد.[۲]
وي پس از چهار سـال تـلاش علمـي، در سـال 1939م، بـا موفقيـت، مـدرك ليسـانس را دريافت كرد. و پس از دو سال در 1941م فوق ليسانس خود را بـا موفقيـت دريافـت نمـود و نيز به عنوان رتبه اول دانشگاه برگزيده شد. [۳]
او دو سال بعد مدرك دكتراي خـود را در رشـته ادبيـات نامـه عـرب، بـا ارائـه پايـان «ابوالعلاء معرّي» دريافت نمود. وی از رساله دکترای خود در حضور استاد مسلّم ادبیات عرب مصر، دکتر «طه حسین»، به نحو شایسته ای، دفاع کرد. [۴]
بنت الشّاطی در ۱۹۴۵م با امین خولی ازدواج کرد. و همواره از او متأثر ماند، به گونه‌ای که غالب تألیفات خود را به وی اهدا کرد. [۵]
روش تفسیری
بنت الشاطي در مقدمه كتاب «التفسير البياني للقرآن الكـريم» بـه آرا و نظرياتي كه از خولي دريافت كرده، صراحتاً اشاره می‌کند و سـعي دارد بـا رعايـت اين نظريات و اعمال آنها تفسير بنويسد.
بـه همـين دليـل او تعمـداً تعـدادي از سـوره‌های كوچك قرآن را براي تفسير انتخاب كرد تا نتايج حاصل از به كارگيري روش خولي را بـه طريقي فوق العاده مؤثر نشان دهد. او تأكيد مي كند كه هر يك از اين سوره‌ها، يك واحـد موضوعي است؛ چرا كه خولي در خصوص تفسير موضوعي بـر ايـن نظـر اسـت كـه آيـات قرآن نه به صورت موضوعي مرتب شده تا هر موضـوعي تنهـا در فصـل و بـاب خـودش بيايد و نه مثل كتب فقهي، اخلاقي وتاريخ، بلکه حتي ترتيب آن همانند برخـي كتـاب‌های اديان نيز تدوين نشده است كه هر سفری، را به حادثه‌اي اختصاص داده باشد.[۶]
به همين دليل وي بر آن است كه مفسر بايست در كنار هر موضوعي درنگ كند و همـه آيات مربوط به آن موضوع را در كل قرآن استقصاء كند. به اين معنا كـه در تفسـير ترتيبـي به هر موضوعي كه مي‌رسد آن موضوع را به طور مستوفي در تمام قرآن بررسـي و در موارد بعد از پرداختن دوباره به اين موضوع پرهيـز كنـد، تـا بـدين وسـيله هـم بـه ديـدگاه صحيح دست يابد و هم از تكرار مباحث مصون بماند و هم تعيين حـدود معنـي را از طريـق تفسیر موضوعی قابل اطمینان‌تر می‌داند.[۷]
دیدگاه درباره حقوق زنان
با رواج گرایش‌های فمینیستی در میان زنان تحصیل کرده جهان عرب، بنت الشّاطی کتاب و مقالاتی در این باره تألیف کرد.
او در کتاب «المفهوم الاسلامی لتحریر المرأة» تساوی زن و مرد به مفهوم جدید آن را نمی‌پذیرد، اما بر اینکه زن و مرد یکدیگر را کامل کرده و برای تحقق بخشیدن به کمال وجودی خود به همدیگر نیاز دارند، تأکید می‌کند.
به اعتقاد وی، هر چند مطابق آیات قرآن، مردان بر زنان حق سرپرستی دارند، اما هیچ یک از این دو، مسئول اعمال دیگری نیست و تفاوت نسل جدید زنان با گذشتگان در این است که زنان امروز از حقوق خدادادی خود باخبرند و می‌دانند که باید این حقوق را بگیرند و بطلبند، نه آنکه با لطائف الحیل آنها را به عنوان هدیه از چنگ مردان درآورند.[۸]
نقد روش تفسیری
«لتفسیر البیانی بنت‌الشاطی»؛ تفسیری بیانی است که مؤلف در آن روش‌های منظمی را برای دستیابی به فهم دقیق‌تر از آیات، مبنای کار خود قرار داده‌است، به باور پژوهشگران وی در این مسیر، خود را تا حد زیادی موفق نشان داده است؛ اما در برخی موارد آسیب‌ها و نقدهایی را می‌توان بر آن وارد دانست که در تقویت و پر‌‌بار شدن این روش تفسیری می‌تواند مؤثر باشد؛ نقدهای وارد شده را می‌توان چنین بیان کرد:
- ادبی درنظرگرفتن متن قرآن به‌صورت مطلق
- معیار قراردادن فهم مردم عصر نزول و مردود شمردن هرگونه تفسیر علمی و عصری از قرآن
- استغنا از روایات تفسیری
- استقصای همه آیات ناظر بر یک موضوع و تنظیم و تفسیر آنها برحسب ترتیب نزول
- عدم پایبندی به شیوه تفسیری خود در استقصا و تحلیل تمام کاربردهای یک واژه در برخی موارد
- توجیه وجه اختلاف معنایی در برخی کلمات مترادف که موفق به یافتن اقتضای معنایی درستی از آن در کاربرد قرآنی نشده است، بدون توجه به احتمال وجود فصاحت و آهنگ در کلام.[۹]
فعالیت
- نویسندگی در مجله «النهضة النسائیة» و مجله معروف «الاهرام»
- استاد زبان و ادبیّات عرب در دانشگاه «عین شمس» شهر قاهره
- استاد پژوهش های قرآنی در دانشکده شریعت و دارالحدیث
- استاد مطالعات قرآنی در دانشگاه «قرویین» شهر «فاس» به مدت 20 سال در مراکش
- عضو «مجمع البحوث الاسلامیه»
آثار
بنت الشاطی بیش از 60 اثر در زمینه‌های مختلف ادبی، فقهی، قرآن، تاریخ، رجال، سیره و ... دارد.
- کتاب الاعجاز البیانی للقران الکریم: ترجمه شده با عنوان «اعجاز بیانی قرآن»
- کتاب مقال فی الانسان و الشخصیة الانسانیة
بنت الشّاطی در این دو کتاب چندان بر روش ادبی و بیانی در تفسیر تکیه نمی‌کند، بلکه بیشتر به سبک اجتماعی و هدایتی در تفسیر ـ یعنی روش عبده، رشید رضا و سید قطب ـ نزدیک می‌شود و با نثر ویژه خود می‌کوشد تا مسائل انسان شناختی و ارتباط انسان با مفاهیم اساسی دین را در پرتو آیات قرآن بشکافد.
- کتاب القرآن و التفسیر العصری
- کتاب تراجم سیّدات بیت النبوة: این کتاب مجموعه پنج کتاب کوچکتر اوست که در شرح حال زنان خاندان پیامبر اکرم (صلّی اللّه علیه وآله وسلّم) مادر، زنان و دختران پیامبر، زینب عقیله بنی هاشم، و سکینه دختر امام حسین(علیه السلام) - تألیف کرده و غالب آنها به فارسی ترجمه شده است.[۱۰]
عناوین پاره‌ای از ترجمه‌ها چنین است:
- آمنه مادر پیامبر آمنه مادر پیغمبر اسلام (صلی الله علیه و آله)؛
- زنان پیامبر
- بانوی کربلا، زینب دختر زهرا (علیها السلام)؛
- شیرزن کربلا یا زینب دختر علی (علیه السلام)؛
- قهرمان کربلا، زینب دختر علی (علیها السلام)؛
- زینب بانوی قهرمان کربلا، سکینه دختر سیدالشهدا (علیه السلام)
- ستاره درخشان سرزمین وحی.
- کتاب مع المصطفی (علیه الصلاة والسلام)
- کتاب القرآن و قضایاالانسان
- الاسرائیلیات فی الغزو الفکری
- القرآن و حریة الارادة
- القرآن و حقوق الانسان
- کتابنا الاکبر
- من اسرار العربیة فی البیان القرآنی
- مع ابی العلاء فی رحلة حیاته
- الحیاة الانسانیة عند ابی العلاء؛[۱۱]
پانویس
- ↑ «زندگینامه عایشه عبدالرّحمان«بنت الشّاطی»،وب‌سایت علما و عرفا
- ↑ «بنت الشاطی، شیدای زینب»، وب‌سایت اطلاع رسانی حوزه
- ↑ دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج 1، ص 389
- ↑ «بنت الشاطی، شیدای زینب»، سایت اطلاع رسانی حوزه
- ↑ «عایشه عبدالرحمن بنت الشاطی»، در ویکی فقه
- ↑ شاکر، محمد کاظم و نانسی ساکی، «بنت‌الشاطی و ساماندهی تفسیرادبی»، فصلنامه علمی -پژوهشی«تحقیقات علومو قرآن»، 1393ش،ص4
- ↑ شاکر، محمد کاظم و نانسی ساکی، «بنت‌الشاطی و ساماندهی تفسیرادبی»، فصلنامه علمی -پژوهشی «تحقیقات علوم و قرآن»، 1393ش،ص4
- ↑ «عایشه عبدالرحمن بنت الشاطی»، در ویکی فقه
- ↑ سهرابی،ذبیح الله، «نقد التفسیر البیانی بنت الشاطی»، فصلنامه نقد کتاب قرآن و علوم دینی، 1396ش، ص1
- ↑ «بنت الشاطی، عایشه»، در ویکی نور
- ↑ «عایشه عبدالرحمن بنت الشاطی»، در ویکی فقه
منابع
- «عایشه عبدالرحمن بنت الشاطی»، در ویکی فقه، تاریخ بازدید: 16 بهمن 1401ش.
- «بنت الشاطی، عایشه»، در ویکی نور، تاریخ بازدید: 16 بهمن 1401ش.
- شاکر، محمد کاظم و نانسی ساکی، «بنت‌الشاطی و ساماندهی تفسیرادبی»، فصلنامه علمی -پژوهشی «تحقیقات علوم و قرآن»، 1393ش.
- سهرابی،ذبیح الله، «نقد التفسیر البیانی بنت الشاطی»، فصلنامه نقد کتاب قرآن و علوم دینی، 1396ش.
- «زندگینامه عایشه عبدالرّحمان«بنت الشّاطی»،وب‌سایت علما و عرفا، تاریخ بازدید: 16 بهمن 1401ش.
- «بنت الشاطی، شیدای زینب»، وب‌سایت اطلاع رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 16 بهمن 1401ش.