زهرا زارعی (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
صله‌رحم؛ ارتباط با خویشاوندان و رسیدگی به آنها | صله‌رحم؛ ارتباط با خویشاوندان و رسیدگی به آنها | ||
صله‌رحم از موضوعات فقهي و اخلاقي اسلام است. با توجه به آثار ژرف صله‌رحم در حوزه فردي و اجتماعي و زندگي دنيوي و اخروي انسان، آيات و روايات به‌طور گسترده بر آن تأکيد ورزيده و اهميت آن را گوشزد کرده‌اند. تا آن‌جا که قرآن قطع‌کنندگان صله‌رحم را در شمار «زيان‌کاران» <ref> سوره بقره، آیه ۲۷</ref> و «لعنت‌شدگان» <ref> سوره محمد، آیات ۲۲ و ۲۳</ref> معرفي مي‌کند. رسول اکرم (صلي الله عليه و آله وسلم) هم در زمینه صله‌رحم فرمودند: هر کس با جان و مال خود در راه صله‌رحم کوشش کند، خداوند عزّوجلّ پاداش يکصد شهيد به او مي‌دهد. <ref>شيخ صدوق، من لايحضره الفقيه، | صله‌رحم از موضوعات فقهي و اخلاقي اسلام است. با توجه به آثار ژرف صله‌رحم در حوزه فردي و اجتماعي و زندگي دنيوي و اخروي انسان، آيات و روايات به‌طور گسترده بر آن تأکيد ورزيده و اهميت آن را گوشزد کرده‌اند. تا آن‌جا که قرآن قطع‌کنندگان صله‌رحم را در شمار «زيان‌کاران» <ref> سوره بقره، آیه ۲۷</ref> و «لعنت‌شدگان» <ref> سوره محمد، آیات ۲۲ و ۲۳</ref> معرفي مي‌کند. رسول اکرم (صلي الله عليه و آله وسلم) هم در زمینه صله‌رحم فرمودند: هر کس با جان و مال خود در راه صله‌رحم کوشش کند، خداوند عزّوجلّ پاداش يکصد شهيد به او مي‌دهد. <ref>شيخ صدوق، من لايحضره الفقيه، 1385ش، ج۴، ص ۱۶</ref> | ||
==مفهوم== | ==مفهوم== | ||
صله از ریشه «وصل» به معنای پیوستگی <ref>راغب اصفهانی، ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن با تفسير لغوى و ادبى قرآن،1369ش، ج4، ص461</ref> و نقطه مقابل آن فصل است. <ref>ابن منظور، لسان‌العرب، 1414ق، ج11، ص 727</ref> | صله از ریشه «وصل» به معنای پیوستگی <ref>راغب اصفهانی، ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن با تفسير لغوى و ادبى قرآن،1369ش، ج4، ص461</ref> و نقطه مقابل آن فصل است. <ref>ابن منظور، لسان‌العرب، 1414ق، ج11، ص 727</ref> | ||
| خط ۱۷: | خط ۱۷: | ||
==مصادیق صله رحم== | ==مصادیق صله رحم== | ||
به‌طور كلي، هر گونه عملي كه از روي لطف و احسان و با هدف تأمين نيازهاي اولي و ثانوي افراد خويشاوند يا ابراز علاقه به آنها، به انگيزه | به‌طور كلي، هر گونه عملي كه از روي لطف و احسان و با هدف تأمين نيازهاي اولي و ثانوي افراد خويشاوند يا ابراز علاقه به آنها، به انگيزه وفاداری به حقوق و تكاليف متقابل و تحكيم روابط عاطفي و صميمی ميان ايشان صورت پذيرد، مصداق صله و متقابلا هر نوع بی‌اعتنايی، سرپيچی از اداي وظايف، بی‌توجهی به انتظارات و توقعات مشروع خويشاوندان يا ارتكاب اعمال منافی يا اقتضائات خويشاوندی، آگاهانه يا ناآگاهانه، كه موجب ناخشنودی، كدورت و ايجاد فاصله روانی و اجتماعی ميان ايشان می‌گردد، از مصاديق قطع رحم شمرده می‌شود. انفاق زبانی، انفاق فعلی، انفاق قلبی و انفاق مالی از مراتب انفاق در فقه هستند. <ref>فيض كاشانى، محجة البيضاء، ج 2، فصل آداب الصحبة و المعاشرة</ref> | ||
*انفاق | *انفاق زبانی | ||
مصادیق انفاق زبانی عبارتند از؛ سلام و رد سلام، ارسال سلام (از طريق وسايط) دعا كردن در حق احسان شونده (و مقدم داشتن او در دعاي خود)، دعا به هنگام عطسه مؤمن (تسمية العاطس )، برخورد دوستانه داشتن، اظهار همدردي و غم‌خواري، ذكر نام او به نيكي، دوري گزيدن از غيبت، تهمت، فحش، سعايت و... حفظالغيب او، برحذر داشتن عيب كنندگان او، دروغ گفتن براي تأمين مصالح او، شيرين زباني با او، آشكار ساختن نيكي‌هاي او، عدم اشاعه سيئات او، تشكر و سپاس از خدمات او، پذيرفتن عذر او، استغفار براي مردگان، دلجويي مستمر؛ نصيحت و موعظه و تذكار به نعمت هاي حق، رذايل اخلاقي، امور مهم و... دادن علم و آگاهي (از طريق زبان و قلم ) در امور ديني و دنيوي، تلاش در جهت اصلاح اعمال ديني و دنيوي آنها، تلاش در جهت اصلاح انحرافات اعتقادي و اخلاقي هم‌چون شرك، نفاق، سوء‌ظن، ريا و... هدايت به هنگام طلب مشورت، يافتن پاسخ‌هاي مناسب براي حل مشكلات و شبهات آنها، بهره‌گيري از سرمايه‌هاي علمي و اخلاقي آنها، اعطاي كلمات حكمت‌آميز، خوشباش گفتن (نثار كردن بارك الله و كلمات تشويق كننده به هنگام لزوم)، اعطاي كلمات حكمت آميز، تلاش در جهت رفع همه آن‌چه به پستي و حقارت او منتهي مي‌شود، دفاع از ايشان مادام كه حقند و ... . <ref>شرف الدين، تحليلي اجتماعي از صله رحم، 1378ش، ص 45.</ref> | مصادیق انفاق زبانی عبارتند از؛ سلام و رد سلام، ارسال سلام (از طريق وسايط) دعا كردن در حق احسان شونده (و مقدم داشتن او در دعاي خود)، دعا به هنگام عطسه مؤمن (تسمية العاطس )، برخورد دوستانه داشتن، اظهار همدردي و غم‌خواري، ذكر نام او به نيكي، دوري گزيدن از غيبت، تهمت، فحش، سعايت و... حفظالغيب او، برحذر داشتن عيب كنندگان او، دروغ گفتن براي تأمين مصالح او، شيرين زباني با او، آشكار ساختن نيكي‌هاي او، عدم اشاعه سيئات او، تشكر و سپاس از خدمات او، پذيرفتن عذر او، استغفار براي مردگان، دلجويي مستمر؛ نصيحت و موعظه و تذكار به نعمت هاي حق، رذايل اخلاقي، امور مهم و... دادن علم و آگاهي (از طريق زبان و قلم ) در امور ديني و دنيوي، تلاش در جهت اصلاح اعمال ديني و دنيوي آنها، تلاش در جهت اصلاح انحرافات اعتقادي و اخلاقي هم‌چون شرك، نفاق، سوء‌ظن، ريا و... هدايت به هنگام طلب مشورت، يافتن پاسخ‌هاي مناسب براي حل مشكلات و شبهات آنها، بهره‌گيري از سرمايه‌هاي علمي و اخلاقي آنها، اعطاي كلمات حكمت‌آميز، خوشباش گفتن (نثار كردن بارك الله و كلمات تشويق كننده به هنگام لزوم)، اعطاي كلمات حكمت آميز، تلاش در جهت رفع همه آن‌چه به پستي و حقارت او منتهي مي‌شود، دفاع از ايشان مادام كه حقند و ... . <ref>شرف الدين، تحليلي اجتماعي از صله رحم، 1378ش، ص 45.</ref> | ||
*انفاق فعلي | *انفاق فعلي | ||
انفاق فعلی شامل موارد ذیل است؛ به جا آوردن نماز، روزه، حج، زيارت به نيابت يا به عنوان هديه براي مردگان؛ امر به معروف و نهي از منكر، وفا كردن به وعده‌ها، ديد و بازديد و گفتگو در حضر، رفتن به منازل آنها و دعوت از آنها در منزل، نامه‌نگاري در سفر، مسافرت براي ديدار او، سلام و رد سلام، تبسم و گشاده‌رويي در برخورد، مصافحه و معانقه و تقبيل، ابراز محبت از طرق مختلف، پرهيز از به خشم در آوردن او، فرو بردن خشم ناشي از عملكرد او، تلاش دايم در جلب خشنودي او، صبر بر ظلم و بي اعتنايي او، عدم قطع ارتباط، قهر نكردن بيش از سه روز، پيشي گرفتن در برقراري دوستي با او به هنگام وقوع فاصله، اصلاح اختلافات ميان آنها، دقت نداشتن و ضرورت تسامح در امور عادي و بي‌اهميت، حفظ احترام و رعايت شأن و موقعيت آنها، عيادت از بيمار، تشييع جنازه، شركت در مجالس بزرگداشت او، اجابت دعوت او، پوشانيدن برهنگان، دوستي با دوستان بي آلايش او، دشمني با دشمنان | انفاق فعلی شامل موارد ذیل است؛ به جا آوردن نماز، روزه، حج، زيارت به نيابت يا به عنوان هديه براي مردگان؛ امر به معروف و نهي از منكر، وفا كردن به وعده‌ها، ديد و بازديد و گفتگو در حضر، رفتن به منازل آنها و دعوت از آنها در منزل، نامه‌نگاري در سفر، مسافرت براي ديدار او، سلام و رد سلام، تبسم و گشاده‌رويي در برخورد، مصافحه و معانقه و تقبيل، ابراز محبت از طرق مختلف، پرهيز از به خشم در آوردن او، فرو بردن خشم ناشي از عملكرد او، تلاش دايم در جلب خشنودي او، صبر بر ظلم و بي اعتنايي او، عدم قطع ارتباط، قهر نكردن بيش از سه روز، پيشي گرفتن در برقراري دوستي با او به هنگام وقوع فاصله، اصلاح اختلافات ميان آنها، دقت نداشتن و ضرورت تسامح در امور عادي و بي‌اهميت، حفظ احترام و رعايت شأن و موقعيت آنها، عيادت از بيمار، تشييع جنازه، شركت در مجالس بزرگداشت او، اجابت دعوت او، پوشانيدن برهنگان، دوستي با دوستان بي آلايش او، دشمني با دشمنان وی، تلاش براي رفع كدورت‌هاي او، دوري گزيدن از خيانت به او، كتمان اسرار او، مسرور كردن مؤمن، خود را براي آنها به زحمت انداختن (تلاش در حل مشكلات آنها) اعانت و ايثار، اصلاح مفاسد، دست ماليدن بر سر و روي يتيم، دفع ظلم از مؤمن (و از اذيت و آزار ديگران به او مانع شدن)، در اختيار نهادن مركب، سوار كردن او بر مركب، دفع ظالم از مظلوم آنها، جا باز كردن به هنگام ورود او به مجالس، دوري گزيدن از ايذاي آنها، مشايعت مسافر، استقبال مسافر، اطعام نمودن، خوردن نيم خورده مؤمن، فرمانبرداري از او، وفاداري به سوگندهای مربوط به مصالح او، پذيرش درخواست‌های او، حاجت‌شان را قبل از ابراز برآورده كردن، شريك بودن در شادی و غم او، اطعام و پوشاندن او به هنگام گرسنگي و برهنگي، در هر حال راهنماي او بودن، نكو داشت و بزرگداشت مستمر نيكان آنها، پنهان داشتن باورهايي كه اظهار آن موجب ايذاي خاطر ايشان مي‌گردد، عفو و چشم‌پوشي از خطاها و لغزش‌های او، تغافل از بدي‌هاي او، سرپرستي و مراقبت از فقرا و كار افتادگان و بي‌سرپرستان ايشان، دستگيری و راهنمايي نابينايان و ايجاد زمينه جهت گذراندن عادی زندگي آنها، انكار مؤمن را در مورد اتهام بر شهادت ديگران مقدم داشتن (حتي اگر چهل مؤمن كاري را به او نسبت دهند كه او خود منكر آن است، حرف او را بايد بر ديگران مقدم نمود)، شفاعت از او در روز قيامت و.. <ref>شرف الدين، تحليلي اجتماعی از صله رحم، 1378ش، ص 46.</ref> | ||
*انفاق قلبي | *انفاق قلبي | ||
انفاق قلبی یعنی؛آرزوي وصول خيرات دنيوي و اخروي، آرزوي دفع | انفاق قلبی یعنی؛آرزوي وصول خيرات دنيوي و اخروي، آرزوي دفع بلاهای دنيوی و اخروی، آرزوی ابقای نعمت‌های موجود، مهر دوستان به دل داشتن و بيزاری جستن از دشمنان ايشان، دايم به ياد يكديگر بودن، آئينه او بودن (نشان دادن بي‌شائبه خوبی‌ها و بدی‌ها به يكديگر است. <ref>شرف الدين، تحليلی اجتماعی از صله رحم،1378ش، ص 47.</ref> | ||
| خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
==گستره صله‌رحم== | ==گستره صله‌رحم== | ||
مراد از صله مطلق احسان و نيکي است، هرچند با سلام کردن و ديدار با يکديگر که بر حسب عادات و رسوم، مختلف است . <ref>علامه مجلسي، مرآة العقول، ج۱، ص۳۶۳.</ref> مراد از «رحم» خويشاوندان نسبي است که از راه ولادت منتسب به انسان‌اند ـ نه دامادي و شير خوردن ـ مانند برادر و خواهر نسبي، عمو، عمّه، خاله، دايي و فرزندان آنان. برخي، رحم را به محارمي‌که ازدواج با آنان حرام است، اختصاص داده‌اند. <ref>تبريزي، صراط النجاة، ج۵، ص۲۶۱؛ فيض کاشانی، مفاتيح الشرائع، ج۱، ص۸.</ref> | مراد از صله مطلق احسان و نيکي است، هرچند با سلام کردن و ديدار با يکديگر که بر حسب عادات و رسوم، مختلف است . <ref>علامه مجلسي، مرآة العقول، 1404ق، ج۱، ص۳۶۳.</ref> مراد از «رحم» خويشاوندان نسبي است که از راه ولادت منتسب به انسان‌اند ـ نه دامادي و شير خوردن ـ مانند برادر و خواهر نسبي، عمو، عمّه، خاله، دايي و فرزندان آنان. برخي، رحم را به محارمي‌که ازدواج با آنان حرام است، اختصاص داده‌اند. <ref>تبريزي، صراط النجاة، 1385ش، ج۵، ص۲۶۱؛ فيض کاشانی، مفاتيح الشرائع، ج۱، ص۸.</ref> | ||
چهار اصل کلي؛ قسط و عدل، احسان، تقدم مصالح معنوي بر مادي و سلسله مراتبي بودن حقوق و تكاليف که قواعد فقهي حاکم بر روابط اجتماعي مسلمين است، در مورد صله‌رحم نيز جريان دارد. لازمه انصاف در رفتار، صله‌رحم و مهرباني با خويشاوند است. هم‌چنين داشتن روابط صميمي و عاطفي با اقوام و انجام صله‌رحم در هر مرتبه و سطحي از مصاديق آشکار احسان است. آيات قرآن بر احسان به خويشاوندان دلالت صريح دارد. <ref>آياتي مانند: بالوالدين احسانا و بذى القربى (سوره نساء، آيه 36) ان ترك خيرا الوصية للوالدين والاءقربين (سوره بقره، آيه 180) و غيره</ref> و اما مطابق اصل سوم، ارتباط با والدين و اقوام تا حدي است كه با مصالح مهم‌تر تعارض نداشته باشد؛ از اين‌رو دعوت به شرك، ترك واجبات، و يا هر چيز ديگري که انسان را به گناه اندازد از ايشان قابل اطاعت نيست و البته اين خواسته‌هاي غيراسلامي والدين و اقوام مجوز قطع رحم نمي‌باشد، اما ارتباط با آنها فقط در حد رفتارهاي خوب ظاهري است و شامل مودت قلبي نمي‌شود. با استناد به اصل چهارم، سلسله مراتبي بودن حقوق و تكاليف خويشاوندان بستگي به مرتبه و جايگاه و موقعيتهاي مختلف آنها در شبكه خويشاوندي دارد. | چهار اصل کلي؛ قسط و عدل، احسان، تقدم مصالح معنوي بر مادي و سلسله مراتبي بودن حقوق و تكاليف که قواعد فقهي حاکم بر روابط اجتماعي مسلمين است، در مورد صله‌رحم نيز جريان دارد. لازمه انصاف در رفتار، صله‌رحم و مهرباني با خويشاوند است. هم‌چنين داشتن روابط صميمي و عاطفي با اقوام و انجام صله‌رحم در هر مرتبه و سطحي از مصاديق آشکار احسان است. آيات قرآن بر احسان به خويشاوندان دلالت صريح دارد. <ref>آياتي مانند: بالوالدين احسانا و بذى القربى (سوره نساء، آيه 36) ان ترك خيرا الوصية للوالدين والاءقربين (سوره بقره، آيه 180) و غيره</ref> و اما مطابق اصل سوم، ارتباط با والدين و اقوام تا حدي است كه با مصالح مهم‌تر تعارض نداشته باشد؛ از اين‌رو دعوت به شرك، ترك واجبات، و يا هر چيز ديگري که انسان را به گناه اندازد از ايشان قابل اطاعت نيست و البته اين خواسته‌هاي غيراسلامي والدين و اقوام مجوز قطع رحم نمي‌باشد، اما ارتباط با آنها فقط در حد رفتارهاي خوب ظاهري است و شامل مودت قلبي نمي‌شود. با استناد به اصل چهارم، سلسله مراتبي بودن حقوق و تكاليف خويشاوندان بستگي به مرتبه و جايگاه و موقعيتهاي مختلف آنها در شبكه خويشاوندي دارد. | ||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
* ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاييس اللغة، محقق، مصحح عبدالسلام هارون، قم، مكتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول، 1404 ق. | * ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاييس اللغة، محقق، مصحح عبدالسلام هارون، قم، مكتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول، 1404 ق. | ||
*ابن منظور، محمد بن مكرم، لسان العرب، بيروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414 ق. | *ابن منظور، محمد بن مكرم، لسان العرب، بيروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414 ق. | ||
* ابن بابويه محمد بن علي (شيخ صدوق)، من لايحضره الفقيه، تهران، دارالكتب الاسلاميه، | * ابن بابويه محمد بن علي (شيخ صدوق)، من لايحضره الفقيه، تهران، دارالكتب الاسلاميه، ۱۳۸۵ش. | ||
* تبريزي، جواد، صراط النجاه، قم : دارالصديقه الشهيد، | * تبريزي، جواد، صراط النجاه، قم : دارالصديقه الشهيد، ۱۳۸۵ش. | ||
*شرفالدين، حسين، تحليلى اجتماعى از صله رحم؛ کلياتی از ابعاد فقهی صله و قطع رحم، قم، دفتر تبليغات اسلامى، مركز انتشارات، چاپ اول، 1378ش. | *شرفالدين، حسين، تحليلى اجتماعى از صله رحم؛ کلياتی از ابعاد فقهی صله و قطع رحم، قم، دفتر تبليغات اسلامى، مركز انتشارات، چاپ اول، 1378ش. | ||
*طباطبايى، محمدحسين، ترجمه تفسير الميزان، مصحح محمد باقر موسوى، قم، جامعه مدرسين حوزه علميه، 1374ش. | *طباطبايى، محمدحسين، ترجمه تفسير الميزان، مصحح محمد باقر موسوى، قم، جامعه مدرسين حوزه علميه، 1374ش. | ||
| خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
*وطن دوست و دیگران، فرهنگ روابط اجتماعی در آموزه‌های اسلامی، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی ، 1388ش. | *وطن دوست و دیگران، فرهنگ روابط اجتماعی در آموزه‌های اسلامی، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی ، 1388ش. | ||
*فيض كاشانی، محسن، محجة البيضاء، چاپ دوم، مؤ سسه النشر الاسلامی، بی‌تا. | *فيض كاشانی، محسن، محجة البيضاء، چاپ دوم، مؤ سسه النشر الاسلامی، بی‌تا. | ||
*فیض کاشانی، محسن، مفاتيح الشرائع في فقه الاماميه، جلد 1، کتابخانه مدرسه | *فیض کاشانی، محسن، مفاتيح الشرائع في فقه الاماميه، جلد 1، کتابخانه مدرسه فقاهت، بی‌تا. | ||
*مجلسي، محمد تقی، مرآة العقول، جلد 1، دار الكتب الإسلاميّة، 1404 ه.ق. | *مجلسي، محمد تقی، مرآة العقول، جلد 1، دار الكتب الإسلاميّة، 1404 ه.ق. | ||
*صدر حاج سید جوادی، احمد و دیگران، دایره المعارف تشیع، تهران، شهید سعید محبی، چاپ اول، ۱۳۸۲ش. | *صدر حاج سید جوادی، احمد و دیگران، دایره المعارف تشیع، تهران، شهید سعید محبی، چاپ اول، ۱۳۸۲ش. | ||
