اسلام و اشتغال زنان: تفاوت میان نسخه‌ها

اسلام و اشتغال زنان؛ [[اشتغال زنان|'''اشتغال زنان''']] در قرآن، روایات، فقه و دیدگاه متفکران اسلامی.

 

 

 

امروزه با گسترش جهانی شدن، نقش زنان در پیشرفت اقتصادی و اجتماعی جوامع اسلامی اهمیت بیشتری پیدا کرده است و به همین منظور، ترسیم الگوی اسلامی-ایرانی اشتغال زنان ضروری است.

قرآن کریم، عموم انسان‌ها را به تلاش و کسب روزی دعوت می‌کند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/301948/ سلیمانی، اسلام و اشتغال زنان، ۱۳۹۰ ش، ص ۱۲۱]</ref> اما در آیاتی از قرآن، به طور ویژه مالکیت اقتصادی زن نسبت به درآمد خودش، مطرح شده است که طبق نظر مفسرین، جواز اشتغال زنان هم از همین آیات به دست می‌آید.<ref>سلیمانی، اسلام و اشتغال زنان، ۱۳۹۰ ش، ص ۱۲۳</ref> هم‌چنین، ذکر داستان دختران شعیب و بلقیس ملکه‌ی سبا، نمونه‌هایی از فعالیت اقتصادی و سیاسی-اجتماعی زنان است که در قرآن کریم از آن یاد شده است.<ref>سلیمانی، اسلام و اشتغال زنان، ۱۳۹۰ ش، ص ۱۲۶ و ص ۱۲۷</ref>

معصومین (ع) نیز، انسان را اعم از زن و مرد، به کار، طلب روزی حلال و مشارکت در مسئولیت‌های اجتماعی سفارش کرده‌اند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/148663/ خیری، اشتغال زنان و پیامدهای آن، ۱۳۸۵ ش، ص ۱۶۶ و ص ۱۶۷]</ref> اما در روایات، بعضی از شغل‌ها مختص زنان عنوان شده است که عبارتند از: آرایشگری، جراحی زنان، مامایی، شیردهی و نگه‌داری فرزندان. <ref>سلیمانی، اسلام و اشتغال زنان، ۱۳۹۰ ش، ص ۱۳۱و ص۱۳۲</ref> تعدادی از مشاغل نیز از نظر معصومین (ع)، حلال و مشترک میان زن و مرد می‌باشد. از آن جمله، تعلیم و تربیت، نوحه‌سرایی، ریسندگی و بافندگی، آشپزی، پرستاری و عطرفروشی را می‌توان نام برد.<ref>سلیمانی، اسلام و اشتغال زنان، ۱۳۹۰ ش، ص ۱۲۷-۱۳۰</ref>

در دین اسلام، زن و '''[[مرد]]''' در اصل آفرینش و رسیدن به مرتبه‌ی بالای کمال، یکسان هستند. اما تفاوت‌های تکوینی بین آنها وجود دارد که شامل تفاوت‌های فیزیولوژیک و تفاوت‌های روانی است. از همین رو، شریعت نقش‌های مختلفی را برای این دو تعیین کرده است.<ref>خیری، اشتغال زنان و پیامدهای آن، ۱۳۸۵ ش، ص ۱۶۵ و ص ۱۶۶</ref>

 

زن در اسلام، مکلف به تأمین معاش خانواده نیست، اما حق استقلال مالی دارد. و اگر به اختیار خود، مشغول به کار شود اشتغال او از جهت خدمت اجتماعی، کمک به اقتصاد خانواده و شکوفایی توانایی‌ها و تعالی خود، ارزشمند است. اما مرد مکلف است نیازهای مادی زن و فرزندان را تأمین کند و در مقابل، حق شوهر بر زن، '''[[تمکین]]''' از اوست.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/182859/ جعفر پور، بررسی فقهی و حقوقی اشتغال زنان، 1386ش، ص ۵۹]</ref>

 

با توجه به اینکه در احکام اسلامی تمام شئونات وجودی زن و مرد مورد توجه قرار گرفته است، مرد فقط در صورتی می‌تواند با اشتغال همسر خود مخالفت کند که اشتغال زن خلاف مصالح خانواده (وظیفه‌ی مادری، روابط زناشویی و حفظ خصوصیات زنانه) یا منافی حیثیت زوجین شود که تشخیص این موضوع بر عهده‌ی دادگاه است و مرد نمی‌تواند  بدون دلیل عرفی و عقلی چنین ادعایی کند.<ref>جعفرپور، بررسی فقهی و حقوقی اشتغال زنان، ۱۳۸۶ ش، ص ۶۵؛ [http://ensani.ir/fa/article/362904/ دیواندری، پورعبدالله، پیشرفت فرهنگی و آسیب شناسی اشتغال زنان، ۱۳۹۵ ش،  ص ۹۶ تا ۱۰۰]</ref>

سلیمانی، اسلام و اشتغال زنان، ۱۳۹۰ ش، ص ۱۴۰-۱۴۳؛ جعفرپور، بررسی فقهی و حقوقی اشتغال زنان، ۱۳۸۶ ش، ص ۶۱ تا ۶۴</ref> بعضی از مشاغل نیز در احکام اسلامی طبق مصالحی، برای زنان ممنوع می‌باشد که شغل قضاوت از مهم‌ترین آن‌هاست.<ref>

جعفرپور، بررسی فقهی و حقوقی اشتغال زنان، ۱۳۸۶ ش، ص ۷۱</ref>

'''دیدگاه خانواده-محور''': دیدگاه خانواده محور، نقش تمام اعضای [[خانواده|'''خانواده''']] را با هدف حفظ بنیان خانواده و تعالی آن تعریف می‌کند. به این صورت که، مرد وظیفه‌ی تأمین مالی خانواده و زن وظیفه‌ی تربیت فرزندان را بر عهده دارد.

اولویت جامعه‌ در دیدگاه خانواده-محور، جذب نیروی کار مرد است. این دیدگاه، به نیازهای فردی و روحی زنان مثل نیاز به منزلت اجتماعی، کار و تلاش مشروع، انتخاب و آزادی عمل، توجهی ندارد.<ref>داداندیش، تأثیرات جهانی شدن بر اشتغال زنان مسلمان، 1387ش، ص ۲۹۷ و ص ۲۹۸</ref>

'''دیدگاه زن-محور''': دیدگاه زن-محور معتقد است زنان همواره تحت ظلم مردان بوده‌اند و باید با سیاست‌گذاری‌های مناسب، شرایط عادلانه برای اشتغال زنان در جامعه فراهم شود‌ تا منزلت اجتماعی و استقلال مالی آنان تأمین گردد. در این دیدگاه، نباید هیچ گونه تبعیضی بین [[جنسیت|'''جنس''']] زن و مرد در اشتغال، تربیت فرزندان و کارهای خانه اعمال شود. دیدگاه زن-محور نیاز فطری زنان به تشکیل خانواده و پرورش نسل را نادیده گرفته است و با تضعیف خانواده، ابعاد اعتقادی و اخلاقی جامعه را دچار مشکل می‌کند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/130572/ داداندیش، تأثیرات جهانی شدن بر اشتغال زنان مسلمان،1387ش، ص ۲۹۷ و ص ۲۹۸]</ref>

'''ادله‌ی مخالفان:''' بیشتر فقهای اهل سنت و تعدادی از علمای شیعه با اشتغال زن در خارج از منزل مخالف هستند<ref>دیواندری، پورعبدالله، پیشرفت فرهنگی و آسیب شناسی اشتغال زنان، ۱۳۹۵ ش، ص ۹۳</ref>  

*طبق آیه‌ی ۳۴ سوره‌ی نساء، برای زن واجب است جهت خروج از منزل از شوهر خود اجازه بگیرد.<ref>دیواندری، پورعبدالله، پیشرفت فرهنگی و آسیب شناسی اشتغال زنان، ۱۳۹۵ ش، ص ۹۳</ref>

*طبق روایات، جهاد بر زن واجب نیست و فضیلت شوهرداری، معادل فضیلت جهاد است.<ref>دیواندری، پورعبدالله، پیشرفت فرهنگی و آسیب شناسی اشتغال زنان، ۱۳۹۵ ش، ص ۹۳</ref>

*پیامبر اکرم(ص) هنگام تقسیم کار خانه، حضرت زهرا را مسئول امور داخل خانه و حضرت علی را مسئول کارهای خارج از منزل قرار دادند.<ref>دیواندری، پورعبدالله، پیشرفت فرهنگی و اسیب شناسی اشتغال زنان، ۱۳۹۵ ش، ص ۹۳؛ خیری، اشتغال زنان و پیامدهای آن، ۱۳۸۵ ش، ص ۱۷۰ </ref>

*در بعضی روایات، زن به عنوان عورت معرفی شده و ماندن در خانه برای او مطلوب بیان شده است.<ref>دیواندری، پورعبدالله، پیشرفت فرهنگی و اسیب شناسی اشتغال زنان، ۱۳۹۵ ش، ص ۹۳؛ خیری، اشتغال زنان و پیامدهای آن، ۱۳۸۵ ش، ص ۱۷۰</ref>

*بر مبنای استدلال عقلی، اشتغال زن در خارج از خانه و دوری او از فرزندان، اثرات منفی بر روابط مادر و فرزندی و روابط زوجین خواهد داشت‌.<ref>دیواندری، پورعبدالله، پیشرفت فرهنگی و آسیب شناسی اشتغال زنان، ۱۳۹۵ ش، ص ۹۳</ref>

* آیات ۳۲ سوره نساء و ۱۰ سوره جمعه دلیل بر اکتساب زن دارد.<ref>دیواندری، پورعبدالله، پیشرفت فرهنگی و آسیب شناسی اشتغال زنان، ۱۳۹۵ ش، ص ۹۴</ref>

* آیات سوره‌ی احزاب، خطاب به زنان پیامبر نازل شده است و عمومیت ندارد.<ref>خیری، اشتغال زنان و پیامدهای آن، ۱۳۸۵ ش، ص ۱۶۱ تا ۱۸۵</ref>

* اشتغال زنان با سیره‌ی پیامبر و اهل بیت منافات ندارد. اشتغال حضرت خدیجه، همسر پیامبر به کار تجارت، نمونه بارز این دلیل است.<ref>دیواندری، پورعبدالله، پیشرفت فرهنگی و آسیب شناسی اشتغال زنان، ۱۳۹۵ ش، ص ۹۴</ref>

* احکام اسلامی مانند استقلال مالی زن نسبت به درآمد خود و مکلف نبودن برای تأمین مالی خانواده و حقوق عادلانه‌ی زن و مرد دلایل کافی برای جواز اشتغال زنان است.<ref>دیواندری، پورعبدالله، پیشرفت فرهنگی و آسیب شناسی اشتغال زنان، ۱۳۹۵ ش، ص ۹۵</ref>

* با توجه به ادله‌ی مخالفان و موافقان، اگر زن بین کار خانه و بیرون، صاحب اختیار باشد کار داخل خانه اولویت دارد. اما اگر دلایل خانوادگی (مثل بی‌سرپرست یا بدسرپرست بودن) یا مصالح اجتماعی اقتضا کند نه تنها این اولویت خود به خود از بین می رود بلکه اشتغال، ارجحیت دارد.<ref>دیواندری، پورعبدالله، پیشرفت فرهنگی و آسیب شناسی اشتغال زنان، ۱۳۹۵ ش، ص ۹۵؛ خیری، اشتغال زنان و پیامدهای آن، ۱۳۸۵، ص ۱۷۴</ref>

با گسترش پدیده‌ی «جهانی شدن»، تبادلات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بین کشورها شکل جدیدی یافته است.<ref>داداندیش، تأثیرات جهانی شدن بر اشتغال زنان مسلمان، ۱۳۸۷ ش، ص۲۷۸</ref> جوامع اسلامی نیز متأثر از این پدیده هستند. یکی از مهم‌ترین چالش‌های جهانی به خصوص در کشورهای اسلامی، جایگاه زن در توسعه است.<ref>داداندیش، تأثیرات جهانی شدن بر اشتغال زنان مسلمان، ۱۳۸۷ ش، ص ۲۹۴</ref> اگرچه، پدیده‌ی «جهانی شدن» توانسته است دستیابی زنان به فرصت‌های شغلی، پست‌های تخصصی، فعالیت‌های اقتصادی و دستمزد مطلوب را افزایش دهد اما هم‌چنان بیشتر زنان به کارهای کم ارزش با دستمزد پایین مشغول هستند و فرصت‌های شغلی پایین‌‌تری نسبت به مردان دارند.<ref>داداندیش، تأثیرات جهانی شدن بر اشتغال زنان مسلمان، ۱۳۸۷ ش، ص ۲۹۱ و ص ۲۹۲</ref>

داداندیش، تأثیرات جهانی شدن بر اشتغال زنان مسلمان، ۱۳۸۷ ش، ص ۲۹۶</ref>

از طرفی، با اعمال سیاست‌های افزایش جمعیتی در جوامع اسلامی، نیاز اساسی برای خودکفایی جامعه‌ی زنان احساس می‌شود‌.  

 

در همین راستا، ضروری است زنان تحصیل کرده و متخصص در زمینه‌های مختلف به ویژه معلمی و پزشکی مشغول به کار شوند و از این راه به  تعالی فرهنگ و جامعه‌ی اسلامی کمک نمایند. (مقاله اشتغال زنان، بایدها و نبایدها)

در کشورهای جهان اول، میزان مشارکت اجتماعی و اقتصادی زنان یکی از شاخص‌های مهم توسعه‌ی پایدار است. با توجه به اینکه ارزش‌های جامعه‌ی اسلامی با ارزش‌های جوامع غربی تفاوت‌های جدی دارد، ضروری است شاخص‌های توسعه یافتگی را متناسب با ارزش‌های دینی-ملی خود تعریف کنیم.<ref>دیواندری، پورعبدالله، پیشرفت فرهنگی و آسیب شناسی اشتغال زنان، ۱۳۹۵ ش، ص۱۰۴-۱۰۷</ref>

 

برای ترسیم الگوی صحیح اشتغال زنان به عنوان یکی از شاخص‌های مهم توسعه یافتگی، باید همه‌ی ابعاد فقهی و حقوقی، تربیتی، اخلاقی و روانشناختی در حیطه‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی در نظر گرفته شود.<ref>دیواندری، پورعبدالله، پیشرفت فرهنگی و آسیب شناسی اشتغال زنان، ۱۳۹۵ ش، ص ۱۰۱</ref>

علاوه بر اشتغال زنان، شاخص‌های دیگری نیز وجود دارد که همه در کنار هم، لازمه‌ی تحقق توسعه یافتگی است. ما باید با بومی کردن این شاخص‌ها، به الگوی مناسب برای اشتغال زنان برسیم.  

 

روشن است در الگوی اسلامی-ایرانی اشتغال زنان، اولویت با حفظ بنیان خانواده، کرامت زن و عفت عمومی است. ضمن اینکه، دستیابی به توسعه‌ی پایدار با شاخص‌های بومی نیز، نیازمند مشارکت زنان و بهره‌مندی از توانایی‌ها و استعدادهای آنان در عرصه‌های مختلف می‌باشد.<ref>دیواندری، پورعبدالله، پیشرفت فرهنگی و آسیب شناسی اشتغال زنان، ۱۳۹۵ ش، ص۱۰۴-۱۰۷</ref>