|
|
| (۳۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| | '''ام‌البنین؛''' فاطمه بنت حِزام معروف به ام‌البنین همسر امام علی(ع) و مادر حضرت عباس. |
|
| |
|
| | ام‌البنین بعد از شهادت حضرت زهرا(س) با امام علی(ع) ازدواج کرد. حاصل این ازدواج چهار فرزند بود.چهار فرزند ام‌البنین در واقعه عاشورا به شهادت رسیدند. نسب ام‌البنین به قبیله بنی کلاب از قبایل معروف و پر‌آوازه عرب باز‌می‌گردد. |
| | ==معرفی و نسب== |
| | از تاریخ ولادت ام‌البنین اطلاع دقیقی وجود ندارد. اما برخی مورخان تاریخ ولادت او را سال پنجم هجرت تخمین زده‌اند.<ref>آقاجانی قناد، مادر فضیلت‌ها، ۱۳۸۲ش، ص۲۰ش.</ref> نسب ام‌البنین به یکی از قبایل معروف عرب به نام بنی‌کلاب باز می‌گردد.پدرش حِزام بن خالد یا حرام بن خالد و مادرش لیلی یا ثمامه دختر سهل بن عامر بن مالک است.به نقل تاریخ‌نگاران؛ پدران و مادران و خاندان ام البنین در شجاعت، کرم، اخلاق، هنر و وجاهت اجتماعی و بزرگواری پس از قریش، سرآمد قبایل گوناگون عرب بوده اند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3992/4097/24141/%D9%85%D8%A7%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%A7%D9%87-%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D9%88-%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%86%DB%8C%D9%86%22%D8%B3%22 طیبی، «مادر ماه; پژوهشی در زندگی و شخصیت ام البنین(س)»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه]</ref> |
|
| |
|
| ==صاحب مکتب تربیتی در محیای حسینی (علیه السلام)== | | تاریخ وفات ام‌البنین به نقل برخی مورخین 13 جمادی‌الثانی سال 64ه.ق و برخی مورخان ۱۸ جمادی‌الثانی ۶۴ه.ق دانسته‌اند.بنا بر قول مورخین محل دفن او قبرستان بقیع است.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%86%DB%8C%D9%86#cite_note-4 «ام‌البنین»، در ویکی شیعه]</ref> |
| ===مقدمه===
| | ==ازدواج با حضرت علی(ع)== |
| در مبحث گذشته به معرفی باکیان علی الحسین(علیه السلام) و آثاری که گریه های ایشان در سیر عبودیت و تقرّب نزد ذات اقدس الهی داشته، پرداختیم. '''«باکی»''' اسم فاعل بُکاء است؛ یعنی هنگامیکه فعلِ بکاء از شیئی سربزند، به او '''«باکی»''' گفته می شود، پس فعل بکاء در باکی، مستمر و دائمی نیست. اما هرگاه این فعل به صورت مستمر و دائمی و در بالاترین حدّ ممکن و شدیدترین درجات خود باشد که صورتی از فدایی شدن است، در قالبِ صیغۀ مبالغه ظاهر می شود؛ یعنی '''«بَکَّاء»''' که به معنای بسیار گریه کننده است.
| | پس از شهادت حضرت زهرا(س)، امام علی(ع) به برادرش عقیل که در نسب‌شناسی بین اعراب معروف بود، توصیه کرد که برای او همسری از خاندان پاک و اصیل و دارای حسب و نسب شریف و شجاع باشد انتخاب کند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/96104/%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D9%85%D9%88%D9%82%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%86%DB%8C%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85 میرزاجان، «شخصیت و موقعیت ام البنین در اسلام»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه]</ref> عقیل فاطمه بنت حزام را معرفی کرد و علی(ع) با او ازدواج کرد. ام‌البنین قبل از امام علی با کسی ازدواج نکرده بود.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A7%D9%85_%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%86%DB%8C%D9%86#cite_note-3 «ام‌البنین»، در دانشنامه اسلامی]</ref> |
| در روایتی از امام صادق(علیه السلام) آمده است که بکّاءون پنج نفر بودند؛ یکی از ایشان وجود مقدس [[حضرت صدیقه کبری فاطمه زهرا(س)|حضرت صدیقه کبری فاطمه زهرا(سلام الله علیها)]] بودند'''«الْبَكَّاءُونَ خَمْسَةٌ آدَمُ وَ يَعْقُوبُ وَ يُوسُفُ وَ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْن ...»'''<ref>( الخصال، ج1، ص 272)</ref> یکی دیگر از بکّاءونی که بر مصیبت امام حسین(علیه السلام) آنقدر گریستند تا اینکه چشمان مبارکشان نابینا و جانشان فدایی گشت، '''«عزیزة الزهراء، بانوی بقیع، [[حضرت ام البنین(س)|حضرت ام البنین(سلام الله علیها)]]»''' بودند. | |
|
| |
|
| | درباه اینکه ام‌البنین بعد از فاطمه زهرا همسر دوم یا سوم علی(ع) بوده‌است اختلاف نظر وجود دارد.برخی نقل‌‌های تاریخی؛ از ازدواج علی(ع) با امامه دختر زینب به توصیه فاطمه زهرا(س) اشاره دارند.<ref>ابن‌اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۲۲</ref> اما برخی از نقل‌ها بنا بر روایت امام صادق(ع) ام‌البنین را اولین همسر امام علی (ع) بعد از حضرت فاطمه (س) می‌دانند.<ref>کلباسی، خصائص العباسیه، ۱۳۸۷ش، ص۶۵.</ref> گفته‌اند ام‌البنین پس از چندی به امام علی (ع) پیشنهاد داد که به جای فاطمه، که اسم اصلی‌اش بود، او را «ام البنین» صدا زنند، تا فرزندان فاطمه از ذکر نام فاطمه توسط حضرت علی(ع) به یاد مادرشان، نیفت‌اند.<ref>ربانی خلخالی، چهره درخشان قمر بنی‌هاشم، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۶۹.</ref> |
| | حاصل ازدواج ام‌البنین چهار پسر به نام‌های عباس، جعفر، عبدالله و عثمان است.به دلیل داشتن همین پسران، او را «ام البنین»، یعنی مادر پسران می خواندند. همه فرزندان ام‌البنین در واقعه کربلا به شهادت رسیدند.<ref>[https://www.abdulazim.com/ar/node/1600#portlet-mosts-visited «نگاهي به زندگي ام البنين (س)»، وب‌سایت آستان مقدس حضرت عبدالعظیم]</ref> در منابع تاریخی هیچ اشاره‌ای به ازدواج ام‌البنین بعد از علی(ی) نشده است.<ref>ربانی خلخالی، چهره درخشان قمر بنی‌هاشم، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص48</ref> |
| | ==پس از واقعه کربلا== |
| | ام‌البنین در واقعه کربلا حضور نداشت. 4 فرزند پسر اود در کربلا به شهادت رسیدند.مورخان می‌نویسند: پس از واقعه کربلا، بشیر در مدینه ام‌البنین را ملاقات می‌کند تا خبر شهادت فرزندانش را به او بدهد. ام‌البنین پس از دیدن وی می گوید: از حسین(ع) مرا خبر بده. بشیر می‌گوید: عباس را کشتند. ام‌البنین بازمی‌گوید: از حسین(ع) مرا خبر بده و به همین ترتیب خبر شهادت هر چهار فرزند بزرگوارش را به او می‌دهد. ام البنین می‌گوید:ای بشیر خبر از ابا عبداللّه الحسین بده فرزندان من و همه آن چه زیر این آسمان مینایی است فدای ابا عبدالله علیه السلام باد».<ref>محلاتی، ریاحین الشریعه، ۱۳۶۴ش، ج۳، ص۲۹۳</ref> |
|
| |
|
| چنانچه در نقلی راجع به نحوۀ گریۀ ایشان در ذکر مصیبت حسینی آمده است: '''«بَكَى الحسين خَمْسَ حِجَجٍ، وَكَانَتْ أُمُّ جَعْفَرٍ الْكِلَابية تَنْدُبُ الْحُسَين وَتَبْكِيهِ وَقَدْ كُفَّ بَصَرُهَا»'''. <ref>(الأمالي الخميسية (للشجري)، ج ۱، ص ۲۳۰)</ref> گریه های این بانو که مَثلي از نطق حیدری [[حضرت زينب كبری(س)|حضرت زينب كبری(سلام الله علیها)]] در خطبه هاي شام و كوفه بود، به قدری تأثيرگذار بود که شجرۀ ملعونۀ بني اميه را متزلزل کرده بود. به همین دلیل، آن شیاطین در صدد خاموش كردن نور خدا برآمدند و بنابر اقوال تاریخی با دسيسه و توطئه، ايشان را مسموم کرده و به شهادت رسانیدند. <ref>(الدرجات الرفیعة فی وقایع الشیعة، وقایع سیزدهم جمادی الثانی، ص۸۵)</ref>
| | *سوگواری ام البنین برای فرزندان: |
| | پس از خبر شهادت فرزندان ام‌البنین، او هر روز با نوه‌اش عبیدالله (فرزند حضرت عباس) به قبرستان بقیع می‌رفت و در آنجا اشعاری که خود سروده بود، می‌خواند و می‌گریست. اهل مدینه گرد ایشان جمع می‌شدند و با او در گریستن همنوا می‌شدند. حتی گفته‌اند مروان بن حکم نیز با آنان همراه می‌شد و می‌گریست. ایشان را ادیب و شاعری فصیح و اهل فضل و دانش دانسته‌اند. او در رثای حضرت عباس(ع) اشعاری را سروده بود و می‌خواند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A7%D9%85_%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%86%DB%8C%D9%86#cite_note-7 «ام‌البنین»، در دانشنامه اسلامی]</ref> |
|
| |
|
| | ==خصایص== |
|
| |
|
| این بانوی مکرّمه به سبب فدایی کردن خود و فرزندان دلیرشان برای امام حسین(علیه السلام) ، صاحب مکتب تربیتی در محیای حسینی می باشند. مکتبی که سرلوحۀ آن عبارت شریف '''«أولَادِی وَمَن تَحتَ الخَضرَاءِ کُلُّهُم فِدَاءٌ لِأَبِی عَبدِاللهِ الحُسَین(علیه السلام) »''' می باشد. لذا شایسته است تا با بررسیِ شئونِ صاحب این مکتب و ویژگی های این مکتب، شاخصه هایی را که خانوادۀ مهدوی باید از آن برخوردار شود را بررسی نماییم تا به این وسیله، الگوی تربیتی خانوادۀ مهدوی معرفی شود. | | ===اصالت=== |
| [[رده:مأخذ شناسی]]
| | نخستین ویژگی از خصایص ام‌البنین «اصالت»ایشان است. خاندان أم‌البنین از اصیل ترین و شریف ترین خاندانهای عرب بودند.آباء ایشان، أشرف سادات عرب بودند، به گونه‌ای که خاندانهای دیگر به شرافت و اصالت ایشان افتخار می‌کردند. این اصالت در ابعاد مختلفی به ظهور رسیده بود، در اینجا به اهم آنها اشاره می کنیم: |
| [[رده: مقالات ]]
| | #'''صفات پسندیده''' خاندان أم‌البنین صاحب مکارم اخلاق و محامد خصال بسیار در جود، کرم، شجاعت، فصاحت، عفت، طهارت، شرافت، کرامت، حمیت، عزت و ... بودند، به همین سبب مورد افتخار بزرگان عرب بودند.<ref>تاج‌الدین،المجالس الشجية في سيرة ام البنين التقية، ص ۱۳ و ۲۳ و ۲۴</ref>. |
| | #'''آگاه به آداب و علوم''' أم البنین در بیتی پرورش یافته بودند که به جمیع آداب و علوم زمان خود اشرافیت داشتند. '''«ثمامة»''' مادر ایشان بانویی کامل، عاقل و ادیب بود و '''«حزام»''' پدر ایشان صاحب اخلاق صالحین ابرار و خوی اصیل زادگان آزاده بود، ام‌البنین به گونه ای تربیت شده بودند که به جمیع این آداب آگاهی داشتند.<ref> تاج‌الدین، المجالس الشجيه في سيره ام‌البنين التقيه، ص۸۷ و ۱۹</ref> |
| | #'''راستگویی''' خاندان ام‌البنین به برخورداری از لسان فصیح و بلیغ شهرت داشتند. پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلّم) جناب لبید را که از عموهای أم البنین بودند. <ref>تاج‌الدین،المجالس الشجیه فی سیره ام‌البنین التقیه، ص 50</ref> |
| | ===شجاعت=== |
| | عقیل خاندان کلابیة را به حضرت علی(ع) معرفی کرده و عرضه داشتند: در میان قوم عرب نمی توان كسی را یافت كه از پدران و نیاكان امّ البنین شجاع تر و دلاورتر باشند.توصیف اجداد و اخوال ایشان به القابی چون: '''«ملاعب الأسنة»''' یعنی به بازی گیرنده نیزه‌ها، '''«قتیل البراص»''' یعنی کشنده دشمن و بیماری، '''«فارس قرزل»''' سوارکار تنومند، نشان از شجاعت و دلاوری آنان دارد.<ref>شبر، جواد، ادب الطف او شعراء الحسین،۱۴۰۹ق، ج 1، ص 72</ref> |
| | ===فصاحت و بلاغت=== |
| | در خاندان بنی کلاب شاعران برجسته ای وجود داشتند که عرب همواره به اشعار آنان استناد می کرد آنان در اوج فصاحت و بلاغت قرار داشتند. ام‌البنین در این خانواده‌ها رشد کرده بود. این ویژگی فصاحت و بلاغت گفتار، از اشعاری که در رثای فرزندان خود سروده است مشخص می‌شود.از جمله اشعار جاودانه وی که مورد تجلیل و تحسین بزرگان ادب قرار گرفته است شعر وی پس از شهادت پسرش می باشد: |
|
| |
|
| ==خصایص خانم ام البنین (سلام الله علیها)==
| | لا تدعونی ویک ام البنین |
|
| |
|
| | تذکرینی بلیوث العرین |
|
| |
|
| ===اصالت و شجاعت===
| | کانت بنون لی ادعی بهم |
| نخستین ویژگی از خصایص خانم ام البنین(سلام الله علیها) '''«اصالت و شجاعت»''' ایشان است. از آنجا که طبق فرمایش امیرالمومنین علی(علیه السلام) این ویژگی، اثر مستقیم در تربیت عبدصالح دارد، لذا لازم است تا این ویژگی را به دقت مورد بررسی قرار دهیم.
| |
|
| |
|
| | و الیوم اصبحتُ و لا من بنین |
|
| |
|
| ====اصالت و ابعاد آن====
| | اربعة مثل نسور الرّبی |
| حضرت مولانا امیرالمومنین علی(علیه السلام) برای امر ازدواج خود که با هدف آوردنِ فرزندی مُعین و ناصرِ امام حسین(علیه السلام) بود، به جناب عقیل امر فرمودند بانویی را که صاحب این اوصاف باشد، به ایشان معرفی کنند، بنابراین این اوصاف از لوازمِ شکل گیری و تربیت عبدصالح می باشد:
| |
| '''«ذَوِ البُیوتِ وَ الحَسبِ وَ النَّسَبِ وَ الشُّجاعَة»'''؛
| |
| دارای اصالت خانوادگی و حسب و نسب و شجاعت.
| |
| سپس فرمودند که هدف از این انتخاب و ضرورتِ وجودِ این صفات عبارتست از: '''«لِکَی اُصیبَ مِنها وُلدا یَکونُ شجاعاً عضُدا یَنصُرَ وَلَدیَ الحُسَین لِیُوَاسِیهِ لِنَفسِهِ فِی طَفِّ کَربَلَا»''' <ref>(المجالس الشجية في سيرة ام البنين (سلام الله علیها) التقية، ص ۳۶)</ref>؛ به این سبب که از او فرزندی متولد شود که شجاع و قوی باشد تا فرزندم حسین(علیه السلام) را یاری کند و در سرزمین کربلا، حسین(علیه السلام) را با جانش مواسات کند.
| |
|
| |
|
| | قد واصلوا الموت بقطع الوتین.<ref>طیبی، «مادر ماه؛ پژوهشی در زندگی و شخصیت ام البنین(س)»، 1392ش</ref> |
| | ==ام‌البنین در نگاه بزرگان شیعه== |
| | شهیدثانی مقام ام‌البنین را چنین توصیف می‌کنند:«ام‌البنین از بانوان با معرفت و پر فضیلت بود. نسبت به خاندان نبوت، محبت و دلبستگی خالص و شدید داشت و خود را وقف خدمت به آنها کرده بود. خاندان نبوت نیز برای او جایگاه والایی قائل بودند و به او احترام ویژه می گذاشتد. در روزهای عید، به احترام او به محضرش می‌رفتند و به ایشان ادای احترام می‌کردند.»<ref>ربانی خلخالی، ستاره درخشان مدینه، 1378ش، ص7</ref> |
|
| |
|
| با وجودیکه امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) خود أشجع الناس و ملقب به القابی چون '''«حیدر کرار»'''، '''«أسدالله الغالب»'''، '''«الشجاع الغضنفر»'''، '''«الليث الباسل و البطل الجلاجل»'''، '''«البطل الأروع»''' و ... می باشند، اما برای ولادت فرزندی که معاضد، مواسی و فدایی حضرت أباعبدالله الحسین(علیه السلام) باشد، به عقیل امر می کنند بانویی را معرفی کنند که واجد دو صفت '''«اصالت»''' و '''«شجاعت»''' باشد.
| | سید محمود حسینی شاهرودی می‌گوید: «من در مشکلات، صد مرتبه صلوات برای مادر حضرت ابوالفضل العباس(ع)، ام البنین(ع)، می‌فرستم و حاجت می‌گیرم.»<ref>ربانی خلخالی، چهره درخشان قمر بنی‌هاشم ابوالفضل العباس (ع)، 1386ش، ج1، ص۴۶۴</ref> |
| جناب عقیل که از '''«نسّابان»''' عرب، یعنی عالم به علم انساب و نسب شناس بودند، با در نظر گرفتن فرمایش مولانا امیرالمومنین علی(علیه السلام) ، أحسب و أنسب و أشجع خاندانهای عرب را آباء حضرت ام البنين(سلام الله علیها) در قوم '''«كلابية»''' معرفی نموده و اینچنین عَرضه داشت: '''«تَزَوَّجْ اُمَّ البَنِین الْکَلابیَّةِ! فَإِنَّهُ لَیسَ فِی الْعَرَبِ أَشْجَع مِن آبائِها»'''<ref>( المجالس الشجية في سيرة ام البنين (سلام الله علیها) التقية، ص ۳۶)</ref> ؛ با ام البنین کلابیه ازدواج کنید که در عرب از اجداد او شجاع تر نیست.
| |
|
| |
|
| | سید عبدالرزاق مقرم از مقتل نویسان تشیع می‌گوید: «ام البنین از بانوان با فضیلت به شمار می‌رفت. وی حق اهل بیت را خوب می‌شناخت و در محبت و دوستی با آنان خالص بود و متقابلا خود در میان آنان جایگاه بلند و مقام ارجمندی داشت.<ref>ربانی خلخالی، ستاره درخشان مدینه، 1378ش، ص7</ref> |
| | ==توسل به ام‌البنین== |
| | در میان مسلمانان تشیع ام‌البنین معروف به باب‌الحوائج است. به همین جهت بسیاری از مسلمانان شیعه جهت برآورده شدن حاجات خود به ام‌البنین متوسل می‌شوند.توسل به ام‌البنین از طریق انجام نذر مانند: مانندِ انداختن سفره نذری، آش، حلوا و خیرات کردن خرما در راه خدا و بنام ایشان صورت می‌گیرد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/225713/%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%86%DB%8C%D9%86 «ام‌البنین»، دائره‌المعارف بزرگ اسلامی]</ref> |
|
| |
|
| بنابراین امير عالم، بانويی مكرّمه از نسل پاكان و شجاعان را انتخاب مي کنند تا آموزگار مكتب فدا شدن براي حضرت اباعبدالله الحسين(علیه السلام) شوند. تمام مواردی که آن حضرت(علیه السلام) به عنوان ملاک انتخاب همسر مطرح می فرمایند، مقدمۀ لازم در این مکتب است. در واقع، آغاز این ازدواج با چنین شاخصه ها و ملاک هایی بوده که به پرورش عبدصالح حضرت قمر منیر بنی هاشم (علیه السلام) ختم می شود.
| | ==پانویس== |
| اما در خصوصِ اهمیتِ ویژگی اول یعنی '''«اصالت»''' باید به <ref>(آیۀ مبارکه ۵۸ سوره أعراف)</ref> اشاره کرد که '''«البَلَدُ الطَّيِّبُ يَخرُجُ نَباتُهُ بِإِذنِ رَبِّهِ، وَ الَّذي خَبُثَ لا يَخْرُجُ إِلاَّ نَكِداً»'''؛ سرزمين پاك دارای ثمره بوده وگياهش به اذن پروردگارش بيرون مى آيد، امّا از سرزمين هاى ناپاك جز گياه اندك و بى‌ارزش نمى رويد.
| | {{پانویس}} |
| | | ==منابع== |
| | | *آقاجانی قناد، علی، مادر فضیلت‌ها، قم، مرکز پژوهش‌های صدا و سیما، ۱۳۸۲ش. |
| '''«بلد طیب»''' در این آیه مبارکه به علت لزوم ازدواج با [[بانو|بانوی]] اصیل اشاره دارد. همانطور که در تفسیر آیه مبارکه آمده است: '''«ينبغي أن يتخيّر لنفسه من النساء العفيفة الكريمة الأصل»''' <ref>(کنز العرفان في فقه القرآن، ج ۲، ص ۲۲۸)</ref> ؛ شایسته است که از میان [[زنان]]، برای خود همسری برگزینید که عفیف و دارای اصالت خانوادگی باشد. زیرا همانطور که در آیه مبارکه آمده، ثمرۀ انتخاب [[بانو|بانوی]] اصیل، فرزندی نیکوست، به خلاف آنچه دربارۀ خبیث آمده است.
| | *ابن اثیر، علی بن محمد، اسد الغابه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م. |
| حضرت علی(علیه السلام) در خطبۀ شريف خويش خطاب به مالك اشتر به اهمیت اصالت خانوادگی در کلام مباركشان اشاره کرده و فرمودند: '''«ثُمَّ الْصَق بِذَوِی الاْحْسابِ وَالْبُیُوتاتِ الصّالِحَةِ وَالسَّوابِقِ الْحَسَنَةِ ثُمَّ اَهْلِ النَّجْدَةِ وَالشَّجاعَةِ وَالسَّخاء وَالسَّماحَةِ، فَاِنَّهُمْ جِماعٌ مِنَ الْکَرَمِ وَشُعَبٌ مِنَ الْعُرْفِ»''' <ref>(مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج13، ص 164)</ref>؛ با مردم اصیل که در خانواده های شریف نیکنام زندگی کرده اند، بپیوند، مردمی که اهل رشادت، شجاعت، سخاوت و همت عالی باشند؛ زیرا چنین مردمی، کانون کرامت و شاخه شجره نیکی و فضیلت اند. | | *«ام‌البنین»، در دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید: 4اردیبهشت 1402ش. |
| | | *«ام‌البنین»، در ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 4اردیبهشت 1402ش. |
| | *طیبی، ناهید، «مادر ماه; پژوهشی در زندگی و شخصیت ام البنین(س)»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 4اردیبهشت 1402ش. |
| | *میرزاجان،محمدرضا، «شخصیت و موقعیت ام البنین در اسلام»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 4اردیبهشت 1402ش. |
| | *تاج‌الدین، مهدی، المجالس الشجیه فی سیره ام‌البنین التقیه، بی‌نا، بی‌تا. |
| | *محلاتی، ذبیح‌الله، ریاحین الشریعة، تهران، ۱۳۶۴ش. |
| | *شبر، جواد، ادب الطف او شعراء الحسین، بیروت، دارالمرتضی، ۱۴۰۹ق. |
| | *ربانی خلخالی، علی، چهره درخشان قمر بنی هاشم ابوالفضل العباس، قم، مکتب الحسین، ۱۳۷۶ش. |
| | *ربانی خلخالی، علی، ستاره درخشان مدینه؛ حضرت ام البنین (س) همسر باوفای امیر المومنین (ع)، قم، مکتب الحسین، ۱۳۷۸ش. |
| | *«ام‌البنین»، در دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: 4اردیبهشت 1402ش. |
|
| |
|
| [[بانو|بانوی]] بقیع [[خانم]] أم البنین(سلام الله علیها) از اصیل ترین و شریف ترین خاندان های عرب بودند. آباء ایشان، أشرف سادات عرب بودند، به گونه ای که خاندان های دیگر به شرافت و اصالت ایشان افتخار می کردند؛ '''«آباؤها أشرف سادات العرب» و «وهی من بیت عریق فی العروبة والشجاعة».''' این اصالت در ابعاد مختلفی به ظهور رسیده بود، در اینجا به اهم آنها اشاره می کنیم: | | [[رده: ویکی‌جنسیت]] |
| # '''مآثر کریمه و خصال حمیده''' خاندان [[خانم]] أم البنین(سلام الله علیها) صاحب مکارم اخلاق و محامد خصال بسیار در جود، کرم، شجاعت، فصاحت، عفت، طهارت، شرافت، کرامت، حمیت، عزت و ... بودند، به همین سبب مورد افتخار سادات عرب بودند؛ «تربّت السیّده أم البنین(سلام الله علیها) فی أسرة عریقة شریفة من أجلّ الأسر منزلة وأعلاها شرفاً وأجمعها للمآثر الکریمة والخصال الحمیدة التی تفتخر بها سادات العرب، کالجود والکرم والشجاعة والفصاحة والحمیة والإباء ومکارم الأخلاق ومحامد الخصال من العفة والطهارة والنبل والکرم وأمثالها» <ref>(المجالس الشجية في سيرة ام البنين التقية، ص ۱۳ و ۲۳ و ۲۴)</ref>. همین اصالت بود که وقتی ایشان وارد بیت امیرالمومنین علی(علیه السلام) شدند، به ساحت مقدس مولایشان چنین عرضه داشتند: '''«سادتی، أنا هنا خادمة عندکم جئت لخدمتکم...»'''<ref>( العباس ابن علی بطل الحق و الحریة، ج۱، ص۹)</ref> ؛ آقای من! من اینجا به عنوان خادمتان هستم و برای خدمتگزاری آمده ام ... .
| | [[رده: کنشگران]] |
| # '''آگاه به آداب و علوم''' [[خانم]] أم البنین(سلام الله علیها)در بیتی پرورش یافته بودند که به جمیع آداب و علوم زمان خود اشرافیت داشتند. '''«ثمامة»''' مادر ایشان [[بانو|بانویی]] کامل، عاقل و ادیب بود و '''«حزام»''' پدر ایشان صاحب اخلاق صالحین ابرار و خوی اصیل زادگان آزاده بود، لذا [[خانم]] ام البنین(سلام الله علیها) به گونه ای تربیت شده بودند که به جمیع این آداب آگاهی داشتند. چنانچه در منابع تصریح شده است که عالمة و فاضلة بودن آن حضرت بدین سبب بود که در بیت فضل و کمال رشد یافته بودند؛ '''«وکانت أم البنین عالمة فاضلة لأنها من أهل بیت الفضل والکمال والبسالة وشجاعة ...»'''، '''«وتأدّبت فی بیت الوالدین بآداب العرب، وأخلاق الصّالحین الأبرار، وشِیم النبلاء الأحرار...»'''<ref>( المجالس الشجيه في سيره ام البنين التقيه، ص۸۷ و ۱۹)</ref> ، '''«و کانت ثمامه ادیبهٌ کاملةٌ عاقلةٌ فادَّبَتْ إبنتها بِآداب العرب و علَّمتها بما ینبغی أن تعلمها من آداب ...»'''<ref>( مولِد العباس بن علی (محمدعلی الناصری)، ص۲۸)</ref>. لذا زمانیکه امام علی(علیه السلام) برای اولین بار بر ایشان وارد شدند، ایشان را [[بانو|بانویی]] صاحب عقل، ایمان، ادب، حُسن و کمال دیدند که عارف به حق بیت آل رسول الله (صلی الله علیه و آله وسلّم) هستند و دارای زهد و تقوایی مثال زدنی می باشند؛ '''«ولما دخل بها الإمام(علیه السلام) وجدها امرأه ذات عقل وإیمان وأدب، ورأی فیها ما أسرّه من الحسن والجمال والهیئة والکمال، حیث کانت أم البنین(سلام الله علیها) من النساء الفاضلات العارفات بحقّ أهل البیت(علیهم السلام) ، کما کانت فصیحة بلیغة لسنة ورعة ذات زهد وتقی وعباده»'''. <ref>(المجالس الشجيه في سيره ام البنين التقيه، ص ۵۱)</ref>
| |
| # '''لسان صدق''' خاندان [[حضرت ام البنین(س)|حضرت أم البنین(سلام الله علیها)]] به برخورداری از لسان فصیح و بلیغ شهرت داشتند. رسول خدا(صلی الله علیه و آله وسلّم) جناب لبید را که از عموهای [[خانم]] أم البنین(سلام الله علیها) بودند، چنین مدح کردند: '''«أصدق کلمة قالتها العرب کلمة لُبَید»'''؛ <ref>(بحار الانوار، ج ۶۷، ص ۲۹۵)</ref> یعنی درست ترين کلامی كه عرب گفته، سخن لبيد است. [[خانم]] أم البنین(سلام الله علیها) وارث این لسان صدق بودند، زمانی که وارد بیت امیرالمومنین علی(علیه السلام) شدند، خود را خادمۀ آن حضرت و فرزندانشان خوانده و چون دیدند که حسنین(علیهما السلام) بیمارند، با ملاطفت و با طیب کلام خویش آنان را آرام نمودند؛ '''«أنها لما دخلت علی أمیر المؤمنین(علیه السلام) وکان الحسنان مریضین أخذت تلاطف القول معهما، وتلقی الیهما من طیب الکلام ما یأخذ بمجامع القلوب، وما برحت علی ذلک تحسن السیره معهما وتخضع لهما کالأم الحنون»'''. <ref>(المجالس الشجیه فی سیره ام البنین التقیه، ص 50)</ref>
| |
| | |
| | |
| | |
| یکی دیگر از مصادیق لسان صدق ایشان که در تربیت پسرانشان نیز ملاحظه می شد، صدا کردن فرزندان [[حضرت زهرا(سلام الله علیها)]] با عناوینی چون «سیّدی» بود؛ چنانچه لحظۀ وداع با امام حسین(علیه السلام) چنین عرضه داشتند: '''«أستودعک اللّه یا نور عینی یا سیدی وإمامی، یا حسین(علیه السلام) »'''، <ref>(همان، ص ۵۱ و ۹۸)</ref> نیز به پسران خویش تعلیم دادند که فرزندان [[حضرت زهرا(س)|حضرت زهرا(سلام الله علیها)]] را چنین صدا کنند؛ چنانچه حضرت عباس(علیه السلام)در روز عاشورا برادران مادری خود را صدا زده و فرمودند: '''«بنفسی أنتم، فحاموا عن سیّدکم حتی تستشهدوا دونه، و قد نصحتم لله و لرسوله»'''. <ref>( منتهى الآمال فى تواریخ النبى و الآل، ج2، ص 877)</ref>؛
| |
| | |
| اى برادران من، جان من فداى شما گردد، پیش بیفتید و بروید در جلو سیّد و آقایان خود را سپر کنید و آقاى خود را حمایت کنید و از جاى خود حرکت نکنید تا تمامى در مقابل او کشته گردید.
| |
| و چنانچه در روایات آمده است '''«حُسْنُ الاْخْلاقِ بُرْهانُ کَرَمِ الاْعْراقِ»'''،<ref>( غررالحکم و درر الکلم، ص ۳۴۶)</ref> جمیع این محاسن از آن حضرت و فرزندانشان برهان اصالت خانوادگی ایشان بود.
| |
| | |
| | |
| ====شجاعت====
| |
| یکی دیگر از شاخصه هایی که امیرالمومنین علی(علیه السلام) در انتخابِ صاحب مکتب تربیتی در محیای حسینی به آن تاکید داشتند، «شجاعت» بود. زیرا چنانچه رسول خدا(صلی الله علیه و آله وسلّم) در کلامشان به این مطلب اشاره داشتند، چنین اوصافی از آباء به أبناء منتقل می شود: '''«تَخَیَّرُوا لِنُطَفِکُمْ، فَإِنَّ الْخَالَ أَحَدُ الضَّجِیعَیْن»'''<ref>( الکافی، ج ۱۰، ص ۵۹۰)</ref>؛ یعنی همسر شایسته برای نطفه های خود انتخاب کنید، زیرا فرزندانتان شبیه دایی هایشان می شوند.
| |
| لذا جناب عقیل خاندان کلابیة را به حضرت علی(علیه السلام) معرفی کرده و عرضه داشتند: در ميان قوم عرب نمي توان كسي را يافت كه از پدران و نياكان امّ البنين(سلام الله علیها) شجاع تر و دلاورتر باشند.
| |
| | |
| | |
| ایشان سالار و بزرگ پیشواى قوم خود نیز بودند، آنچنان که سلاطین زمان در برابرشان سر تسلیم فرود می آوردند.
| |
| توصیف اجداد و اخوال ایشان به القابی چون: '''«ملاعب الأسنة»''' یعنی به بازی گیرنده نیزه‌ها، '''«قتيل البراص»''' یعنی کشنده دشمن و بیماری، '''«فارس قرزل»''' سوارکار تنومند، نشان از شجاعت و دلاوری آنان دارد. چنانچه در وصف ایشان سروده شده است: '''«نحن بنو ام البنین(سلام الله علیها) الأربعة، و نحن خیر عامر بن صعصعة، الضاربون الهام وسط المجمعة»'''؛<ref>(ادب الطف (للشبر)، ج 1، ص 72)</ref> یعنى ما فرزندان ام البنین(سلام الله علیها) چهارگانه ایم و ما بهترین [[مردان]] عامر بن صعصعه ایم كه در وسط اجتماع دشمن شمشیرهایمان را بر فرق دشمنان وارد مى كنیم.
| |
| | |
| | |
| این چنین بود که از آن حضرت فداییان برومند، '''«أَرْبَعَةٌ مِثْلُ نُسُورِ الرُّبَى»''' متولد شدند، شیران دلیری که وقتی پا به میدان می نهادند، از هیبت شان لرزه بر بدن دشمن می افتاد، أبطال باسلی که به توصیه و تربیتی که در مکتبِ مادرشان شده بودند، فداییان حسین(علیه السلام) گشتند:
| |
| '''«أولادی الأعزاء.. . وأنت یا ولدی أیها القمر الزاهر للنجباء... ولدی أیها البطل الشامخ، ولدی أیها العباس الباسل ... انطلقوا فی رکب الحسین إلی الجنة. وبلّغوا سلامی لرسول اللّه محمد(صلی الله علیه و آله وسلّم) ولفاطمة أم الحسن والحسین... و لعلیٍّ(علیه السلام) وقولوا له إن أم البنین(سلام الله علیها) قد وفیت بالعهد و رضیت بالقَدَر وسلّمت أفلاذ أکبادها للّه أولاً، وللّه آخراً، دون اضطراب فی الإیمان والیقین. فهل أنت راضٍ من أم البنین(سلام الله علیها)؟!»''' <ref>(المجالس الشجيه في سيره ام البنين التقيه، ص ۹۸)</ref>
| |
| | |
| | |
| ===باب الحوائج===
| |
| شأن دیگر از شئون حضرت ام البنین(سلام الله علیها) به عنوان صاحبِ مکتبِ تربیتی در محیای حسینی، شأن '''«باب الحوائجی»''' ایشان است که خود در بردارندۀ خصائص دیگر یعنی '''«معرفت و اطاعت از امام»'''، '''«فدایی شدن»''' و قرار گرفتن ایشان بعنوان '''«مقتدای مؤمنات صالحات»''' نیز می باشد.
| |
| در فرازی از زیارتنامۀ ایشان به این مقام، چنین تصریح شده است: '''«لَقَد أَعطَاکِ اللهُ مِن الکَرَامات البَاهِرَات، حَتَّي اَصبَحتِ بِطَاعَتِکِ لِسَیِّدِ الأوصِیَاءِ(علیه السلام) وَ بِحُبِّکِ لِسَیِّدةِ النِّسَاءِ الزَّهرَاء(سلام الله علیها) وَ فَدَائِکِ بِأولَادِکِ الاَربَعَةِ لِسَیِّدِ الشُّهَدَاء(علیه السلام) ، بَاباً لِلحِوائج ... فَإنَّ لَکِ عِندَاللهِ شَأنَاً وَ جَاهَاً مَحمُودَاً»'''<ref>( المجالس الشجیه فی سیره ام البنین التقیه، ص 8)</ref>.
| |
| | |
| | |
| | |
| پس شأن باب الحوائجی اشاره به مقام محمود [[بانو|بانوی]] بقیع دارد که اگر در پيشگاه خداوند عزوجل شفاعت كنند، این شفاعت نزد ذات اقدس الهی، پذیرفته و مقبول واقع می شود. <ref>(چنانچه آيت الله العظمي سيد محمود شاهرودي از مراجع عظام نجف نقل مي كند در عالم رؤيا در ايوان طلاي حرم حضرت اباالفضل العباس(علیه السلام) بانوی مجلله‌ای با هیبتی عظيم القدر ديدم. حضرت عباس(علیه السلام) فرمودند: مردم که به من متوسل می شوند حواله ميكنم به مادرم و مادرم ام البنين جميع حوائج را ادا مي كند. آقا عباس ابن علي گریستند و فرمودند: مادرم در پیشگاه کبریایی شأن و جاهي عظيم دارد. النجم الساطعه المدینه، ص ۱۴۰)</ref> همانطور که در ابتدای فراز اخیر اشاره شده، این کرامتِ باهر از جانب ذات اقدس الهی به ايشان عطا شده است؛'''«لَقَد أَعطَاکِ اللهُ»'''.
| |
| | |
| | |
| ====دلیل باب الحوائج بودن====
| |
| اما این لطف الهی، در نتیجۀ برخورداری از ویژگی هایِ ذیل بوده است:
| |
| | |
| #'''اطاعت از امام؛:''' '''«بِطَاعَتِکِ لِسَیِّدِ الأوصِیَاءِ(علیه السلام) »''': [[حضرت ام البنین(س)|حضرت ام البنین(سلام الله علیها)]] در تمامی امور و محياي طيبه خویش مطیع و حامی امام بودند. باید دانست که اطاعت، فرعِ بر معرفت است<ref>(به عنوان نمونه حضرت باقر العلوم(علیه السلام) در روایتی می فرمایند: '''«ذِرْوَةُ الْأَمْرِ وَ سَنَامُهُ وَ مِفْتَاحُهُ وَ بَابُ الْأَشْيَاءِ وَ رِضَا الرَّحْمَنِ تَبَارَك وَ تَعَالَى، "الطَّاعَةُ لِلْإِمَامِ بَعْدَ مَعْرِفَتِهِ"»'''. الكافي (ط - الإسلامية)، ج۱، ص ۱۸۶)</ref>؛ پس اطاعت ایشان از امام، نشان دهندۀ میزان معرفت آن [[بانو]] به ساحت مقدس امام بوده است. به عنوان نمونه هنگامیکه ایشان وارد بیت امام شدند، خود را خادمۀ آن حضرت و فرزندان حضرت صدیقه کبری(سلام الله علیها)معرفی نمودند.نیز زمانیکه حضرت عباس(علیه السلام) متولد شدند و ایشان را به دستان مبارک امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) دادند، امام(علیه السلام) پرسیدند: '''«او را چه نام نهادی؟»''' ایشان با کمال ادب و خشوع عرضه داشتند: '''«من در هيچ امری بر شما سبقت نگرفته ام؛ هر نامی که می پسنديد بر وی بگذاريد»'''. پس حضرت فرمودند: '''«من او را عباس ناميدم»''' <ref>(مولد العباس(علیه السلام) ، ص ۶۱ و ۶۲)</ref>.لذا امام المتقین امیرالمومنین علی(علیه السلام) ایشان را '''«وفیّة القلب و الیقین»''' <ref>(فرازی از زیارتنامه خانم ام البنین(سلام الله علیها) منصوب در محراب نماز امام علی(علیه السلام) در مسجد کوفه)</ref> توصیف فرموده بودند.
| |
| #'''عشق به أمّ الائمة سیدةنساءالعالمین(سلام الله علیها):'''؛ '''«بِحُبِّکِ لِسَیِّدةِ النِّسَاءِ الزَّهرَاء(سلام الله علیها)»''': [[حضرت ام البنین(س)|حضرت ام البنین(سلام الله علیها)]]، خود، فدایی [[حضرت زهرا(س)|حضرت فاطمة الزهراء(سلام الله علیها)]] بودند. محبت و عشق به [[حضرت زهرا(س)|حضرت فاطمة الزهراء(سلام الله علیها)]] آنقدر در قلب ایشان نشسته بود که از همان بدوِ ورود به بیت امیرالمومنین علی(علیه السلام) از نام و خویشتنِ خویش گذشتند و حلّ در وجود [[بانو|بانوی]] بيت شدند و آنگاه عزيزة الزهراء گشتند و كفيل اولاد [[حضرت صديقه كبری(س)|حضرت صديقه كبري(سلام الله علیها)]] شدند تا در اداي اين امانت الهي به معناي كامل وفاي به عهد كنند. به همین سبب، ایشان به عنوان '''«مقتدای مؤمنات صالحات»''' به عالم معرفی شدند؛ چنانچه در فرازی از زیارتشان می خوانیم: '''«فَصِرتِ قُدوَةً لِلمُؤمِنَات الصَّالِحَات لِأنَّکِ کَرِیمَةُ الخَلَائِقِ»'''. به این معنا که هر مؤمنه ای که خواهان ورود به حریم قدس و معرفت فاطمی می باشد، باید به وجودی اقتدا كند که خود به أعلی مرتبۀ طاعت و معرفت رسیده و فدايی [[حضرت زهرا(س)|حضرت زهرا(سلام الله علیها)]] گشته و نشانی از آن حضرت شده است. چنانچه در صورت ظاهر نیز مضجع نورانی [[خانم]] ام البنین(سلام الله علیها) در بهشت بقیع یکی از دو نشانِ موجود از قبر مخفی [[حضرت صديقه كبری(ا)|حضرت صديقه كبری(سلام الله علیها)]] می باشد.جمیع این آیات حاکی از این مطلب است که هر عرض توسل و تقرّبی به ساحت مقدس سیدة نساءالعالمین(سلام الله علیها) از طریق [[بانو|بانوی]] بقیع [[خانم]] البنین(سلام الله علیها) باید صورت گیرد. و از بیان این مطالب به دست می آید، مادری که خود '''«حلّت بفناء الزهراء(سلام الله علیها)»''' و لذا '''«باب الزهراء(سلام الله علیها)»''' شده است؛ می تواند مقتدای همۀ مادران در محیای حسینی شود و عبد صالحی تربیت کند که «حلّت بفناء الحسین(علیه السلام) » و «باب الحسین(علیه السلام) » شود.
| |
| #'''فدا کردن فرزندانشان برای فرزندان [[حضرت زهرا(س)|حضرت زهرا(سلام الله علیها)]]:'''؛ '''«فَدَائِکِ بِأولَادِکِ الاَربَعَةِ لِسَیِّدِ الشُّهَدَاء(علیه السلام) »''': [[خانم]] ام البنین(سلام الله علیها) صاحب چهار فرزند بودند؛ شیران دلیری که وقتی پا به میدان می نهادند، از هیبت شان لرزه بر بدن دشمن می افتاد <ref>(سفينة البحار، ج3، ص 308)</ref>. فرزند نخست ایشان حضرت قمر منیر بنی هاشم عباس(علیه السلام) ملقب به ألقابی چون '''«عبدصالح»'''، '''«نافذ البصیرة»'''، '''«صُلب الإیمان»'''، '''«ظَهْر الولاية»''' به معنای پشتيبان ولايت، '''«أبوالفضائل»'''، '''«مُواسی»'''، '''«وفادار»''' و ...، سپهسالار کربلا و فرماندۀ بهترین و باوفاترین های عالم بودند. پس این [[بانو|بانوی]] مکرّمه، مربّی و معلّم چنین فرزندانی بودند. [[خانم]] ام البنین(سلام الله علیها) هر چهار فرزند خویش را که تمام هستی ایشان بودند، فدای فرزندان [[حضرت صدیقه کبری(س)|حضرت صدیقه کبری(سلام الله علیها)]] کردند و اینگونه به عهدی که داشتند وفا نمودند.
| |
| | |
| ایشان در مکتب خویش فرزندانی تربیت کردند که اسوۀ فداییان عالم گردیدند.این [[بانو|بانوی]] مکرّمه از ابتدای لحظۀ ولادتِ نخستین فرزندشان حضرت قمر منیر بنی هاشم(علیه السلام) تا آخرین لحظه که وداع با فرزندانشان برای حضور در کربلا بود، فدایی شدن برای امام حسین(علیه السلام) را به ایشان یادآور می شدند.
| |
| | |
| چنانچه وقتی حضرت عباس(علیه السلام) به دنیا آمدند، قنداقۀ ایشان را پروانه وار، بر گرد شمع وجود حضرت ابی عبدالله الحسین(علیه السلام) طواف دادند؛ به این معنا که فرزند ام البنین(سلام الله علیها)، فداییِ فرزند [[حضرت زهرا(س)|حضرت زهرا(سلام الله علیها)]]<nowiki/>است.
| |
| نیز هنگامیکه فرزندانشان برای آخرین وداع خدمت مادرشان آمدند، به آنان چنین فرمودند: '''«أولادي الأعزاء...انطلقوا في ركب الحسين(علیه السلام) إلي الجنة و بلغوا سلامي لعلي امام المتقين(علیه السلام) و قولوا له إنّ أم البنين(سلام الله علیها) قد وفيت بالعهد و رضيت بالقدر و سلمت أفلاذ أكبادها دون اضطراب في الإيمان و اليقين فهل أنت راض من أم البنين(سلام الله علیها)؟!»'''<ref>( تنقیح المقال، جلد ۳، رحلی، ص ۷۰)</ref>
| |
| | |
| | |
| | |
| حتی وقتی که بشیر خبر شهادت حضرت اباعبدالله الحسین(علیه السلام) را به [[خانم]] ام البنین(سلام الله علیها) رساند، ایشان عبارتی را بیان فرمودند که سرلوحۀ تربیت در محیای حسینی می باشد: '''«یا بَشِیرُ....اَولَادِى وَ مَن تَحتَ الخَضرَاءَ کُلُّهُم فِدَاءُ لِاَبِى عَبدِاللهِ الحُسَینِ(علیه السلام) »'''( <ref>تنقیح المقال، جلد ۳، رحلی، ص ۷۰)</ref>؛ فرزندان من و هر آنچه زیر گنبد سبز آسمان قرار گرفته، همگی فدای امام حسین(علیه السلام).
| |
| این عبارت از لسانِ [[بانو|بانویی]] خارج می شود که به غایتِ فصاحت و بلاغت مشهور بوده؛ «كانت أم البنين من النساء الفاضلات العارفات بزمانها و العارفات بحقّ أهل البيت(علیهم السلام) ، كما كانت فصيحة لسنة ورعة...»<ref>(امّ البنين عليها السلام النّجم الساطع في مدينة النبيّ الأمين (ربّاني الخلخالي)، ج ۱، ص ۱۵)</ref>. پس این جمله دارای حکمت های بسیاری است و لذا باید آن را به عنوان اصل و جوهر مکتب [[بانو|بانوی]] بقیع سرلوحۀ تربیت در محیای حسینی قرار داد.
| |
| | |
| | |
| در این جمله '''«أولادی»''' یعنی چهار فرزند [[حضرت ام البنین(س)|حضرت ام البنین(سلام الله علیها)]] که فرزندان امیرالمؤمنین و برادران حسنین(علیهم السلام) می باشند، بر '''«مَن تحت الخضراء»''' یعنی جمیع صاحبان عقل از اهل آسمان و زمین که حیات داده شدند، مقدّم شده اند. این تقدّم از باب شرافت است. «أولادی» و در رأس ایشان حضرت أبوالفضائل عباس(علیه السلام) مصداق أشرف، أفضل، أتم و أکمل فدایی شدن و مضمونِ این آیۀ شریفه می باشند که '''«مَن يشْرِي نَفْسَه ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللّه»'''. به همین دلیل بر جمیع من تحت الخضراء، مقدّم شدند، چون این فرزندان باید الگو و اسوۀ همۀ آنان باشند و مَن تحت الخضراء باید در محیای حسینی و فدایی شدن برای امام حسین(علیه السلام) از فرزندان [[حضرت ام البنین(س)|حضرت ام البنین(سلام الله علیها)]] الگو بگیرند.
| |
| [[بانو|بانوی]] بقیع پس از شهادت امام حسین(علیه السلام) با کثرت بكاء و عزاداري خود به تأسي از سيرۀ زينبي و برپانمودن بيت الأحزانی در مدينه براي امام حسين(علیه السلام) صورت دیگر از حیات طیبه را بعد از شهادت آن امام همام به خلق تعلیم دادند.
| |
| | |
| | |
| ایشان از لحظۀ شنیدن خبر شهادت حضرت اباعبدالله الحسین(علیه السلام) تا لحظۀ رحلت خويش، صبح و شام، صباحاً و مساءً، به صورت پیوسته در مصیبت آن حضرت می گریستند تا آنجا که دیدگان مبارکشان نابینا گشت؛ '''«السلام علی من شهقت و اعمی علیها و فقدت بصرها فی ذبح الحسین(علیه السلام) »'''<ref>( فرازی از زیارتنامه خانم ام البنین(سلام الله علیها) منصوب در محراب نماز امام علی(علیه السلام) در مسجد کوفه )</ref>. و اینگونه بود که آموزگار مکتب فدایی شدن، همانند فرزند خویش عباس بن علی(علیه السلام) که در میدان عبودیت کربلا از عیون مبارکشان خون جاری گردید و تیر بر دو چشم مبارکشان اصابت نمود نیز بینایی دو چشم مبارک خویش را بر اثر شدت بکاء و ندبه و عزاداری در راه معنا نمودن حقیقت فدایی شدن برای متأخرین از همراهی و شهادت در رکاب حسین بن علی(علیه السلام) از دست دادند.
| |
| | |
| | |
| | |
| براساس آنچه که در منابع تاریخی آورده شده، بیت ایشان، محل عزاداری برای حضرت سیدالشهداء(علیه السلام) بود، به ویژه برای [[بانوان|بانوانى]] كه از كربلا به مدينه مراجعت كرده بودند<ref>(رياحين الشريعه، ج۳، ص۲۹۴)</ref>.
| |
| ایشان به اقتدای [[حضرت زهرا(س)|حضرت زهرا(سلام الله علیها)]] که پس از رحلت رسول خدا(صلی الله علیه و آله وسلّم) و غصب خلافت، هر روز دست حسنین(علیهما السلام) را می گرفتند و به بیت الاحزان می رفتند.
| |
| | |
| دست عبیدالله (فرزند حضرت قمر بنی‌هاشم) را می گرفتند و به بهشت بقیع می بردند و آنجا را بيت الأحزان حسين(علیه السلام) و اولاد خود كه فدايیان حسين(علیه السلام) شده بودند، كرده بودند<ref>(مقاتل الطالبیین، ص ۸۵)</ref>. ایشان در آن بیت الأحزان، همراه با گریستن بر مصائب کربلا، با اقتدا به سیرۀ زینبی، چنان جانگداز ندبه و ذکر مصیبت می کردند که نه تنها مردم، بلکه مروانیان (لعنة الله علیهم) نیز از آن مصائب می گریستند و این چنین به افشاگری و رسوایی قتله اباعبدالله الحسین(علیه السلام) و شجره ملعونه خبیثه بنی امیه می پرداختند؛ '''«كَانَتْ أُمُّ الْبَنِينِ أُمَّ هَؤُلَاءِ الْأَرْبَعَةِ الْإِخْوَةِ الْقَتْلَى تَخْرُجُ إِلَى الْبَقِيعِ فَتَنْدُبُ بَنِيهَا أَشْجَى نُدْبَةٍ وَ أَحْرَقَهَا فَيَجْتَمِعُ النَّاسُ إِلَيْهَا يَسْمَعُونَ مِنْهَا فَكَانَ مَرْوَانُ يَجِيءُ فِيمَنْ يَجِيءُ لِذَلِكَ فَلَا يَزَالُ يَسْمَعُ نُدْبَتَهَا وَ يَبْكِي»'''<ref>( بحار الأنوار، ج۴۵، ص۴۰)</ref>.
| |
| | |
| | |
| به سبب اين ظلم ستیزی و افشاگري های تأثيرگذار و قاطع [[خانم]] ام البنين(سلام الله علیها) كه مَثلي از نطق حیدری [[حضرت زينب كبری(س)|حضرت زينب كبری(سلام الله علیها)]] در خطبه هاي شام و كوفه بود، شجره ملعونه بني اميه، كاخ ظلم خود را متزلزل مي ديدند. به همین دلیل، در صدد خاموش كردن نور خدا برآمدند و بنابر اقوال معتبر تاریخی با دسيسه و توطئه، ايشان را با عسل زهرآگین مسموم نمودند <ref>(وقایع الشیعه، وقایع سیزدهم جمادی الثانی، ص۸۵)</ref>.
| |
| | |
| ==نتیجه==
| |
| از مجموع آنچه بیان شد معلوم شد برای تربیت در محیای حسینی باید از مکتب [[بانو|بانوی]] بقیع [[حضرت ام البنین(س)|حضرت خانم ام البنین(سلام الله علیها)]] تبعیت کرد. ایشان به دلیل برخورداری از ویژگی هایی که در این بحث ارایه شد، مقتدای همۀ مؤمنات صالحات در محیای حسینی و تربیت فرزند صالح می باشند. این مکتب که سرلوحۀ آن فدایی شدن برای امام حسین(علیه السلام) است، شاخصه هایی دارد که در مباحث آتی به آنها اشاره خواهد شد.
| |
| | |
| | |
| ==پانویس==
| |
ام‌البنین؛ فاطمه بنت حِزام معروف به ام‌البنین همسر امام علی(ع) و مادر حضرت عباس.
ام‌البنین بعد از شهادت حضرت زهرا(س) با امام علی(ع) ازدواج کرد. حاصل این ازدواج چهار فرزند بود.چهار فرزند ام‌البنین در واقعه عاشورا به شهادت رسیدند. نسب ام‌البنین به قبیله بنی کلاب از قبایل معروف و پر‌آوازه عرب باز‌می‌گردد.
معرفی و نسب
از تاریخ ولادت ام‌البنین اطلاع دقیقی وجود ندارد. اما برخی مورخان تاریخ ولادت او را سال پنجم هجرت تخمین زده‌اند.[۱] نسب ام‌البنین به یکی از قبایل معروف عرب به نام بنی‌کلاب باز می‌گردد.پدرش حِزام بن خالد یا حرام بن خالد و مادرش لیلی یا ثمامه دختر سهل بن عامر بن مالک است.به نقل تاریخ‌نگاران؛ پدران و مادران و خاندان ام البنین در شجاعت، کرم، اخلاق، هنر و وجاهت اجتماعی و بزرگواری پس از قریش، سرآمد قبایل گوناگون عرب بوده اند.[۲]
تاریخ وفات ام‌البنین به نقل برخی مورخین 13 جمادی‌الثانی سال 64ه.ق و برخی مورخان ۱۸ جمادی‌الثانی ۶۴ه.ق دانسته‌اند.بنا بر قول مورخین محل دفن او قبرستان بقیع است.[۳]
ازدواج با حضرت علی(ع)
پس از شهادت حضرت زهرا(س)، امام علی(ع) به برادرش عقیل که در نسب‌شناسی بین اعراب معروف بود، توصیه کرد که برای او همسری از خاندان پاک و اصیل و دارای حسب و نسب شریف و شجاع باشد انتخاب کند.[۴] عقیل فاطمه بنت حزام را معرفی کرد و علی(ع) با او ازدواج کرد. ام‌البنین قبل از امام علی با کسی ازدواج نکرده بود.[۵]
درباه اینکه ام‌البنین بعد از فاطمه زهرا همسر دوم یا سوم علی(ع) بوده‌است اختلاف نظر وجود دارد.برخی نقل‌‌های تاریخی؛ از ازدواج علی(ع) با امامه دختر زینب به توصیه فاطمه زهرا(س) اشاره دارند.[۶] اما برخی از نقل‌ها بنا بر روایت امام صادق(ع) ام‌البنین را اولین همسر امام علی (ع) بعد از حضرت فاطمه (س) می‌دانند.[۷] گفته‌اند ام‌البنین پس از چندی به امام علی (ع) پیشنهاد داد که به جای فاطمه، که اسم اصلی‌اش بود، او را «ام البنین» صدا زنند، تا فرزندان فاطمه از ذکر نام فاطمه توسط حضرت علی(ع) به یاد مادرشان، نیفت‌اند.[۸]
حاصل ازدواج ام‌البنین چهار پسر به نام‌های عباس، جعفر، عبدالله و عثمان است.به دلیل داشتن همین پسران، او را «ام البنین»، یعنی مادر پسران می خواندند. همه فرزندان ام‌البنین در واقعه کربلا به شهادت رسیدند.[۹] در منابع تاریخی هیچ اشاره‌ای به ازدواج ام‌البنین بعد از علی(ی) نشده است.[۱۰]
پس از واقعه کربلا
ام‌البنین در واقعه کربلا حضور نداشت. 4 فرزند پسر اود در کربلا به شهادت رسیدند.مورخان می‌نویسند: پس از واقعه کربلا، بشیر در مدینه ام‌البنین را ملاقات می‌کند تا خبر شهادت فرزندانش را به او بدهد. ام‌البنین پس از دیدن وی می گوید: از حسین(ع) مرا خبر بده. بشیر می‌گوید: عباس را کشتند. ام‌البنین بازمی‌گوید: از حسین(ع) مرا خبر بده و به همین ترتیب خبر شهادت هر چهار فرزند بزرگوارش را به او می‌دهد. ام البنین می‌گوید:ای بشیر خبر از ابا عبداللّه الحسین بده فرزندان من و همه آن چه زیر این آسمان مینایی است فدای ابا عبدالله علیه السلام باد».[۱۱]
- سوگواری ام البنین برای فرزندان:
پس از خبر شهادت فرزندان ام‌البنین، او هر روز با نوه‌اش عبیدالله (فرزند حضرت عباس) به قبرستان بقیع می‌رفت و در آنجا اشعاری که خود سروده بود، می‌خواند و می‌گریست. اهل مدینه گرد ایشان جمع می‌شدند و با او در گریستن همنوا می‌شدند. حتی گفته‌اند مروان بن حکم نیز با آنان همراه می‌شد و می‌گریست. ایشان را ادیب و شاعری فصیح و اهل فضل و دانش دانسته‌اند. او در رثای حضرت عباس(ع) اشعاری را سروده بود و می‌خواند.[۱۲]
خصایص
اصالت
نخستین ویژگی از خصایص ام‌البنین «اصالت»ایشان است. خاندان أم‌البنین از اصیل ترین و شریف ترین خاندانهای عرب بودند.آباء ایشان، أشرف سادات عرب بودند، به گونه‌ای که خاندانهای دیگر به شرافت و اصالت ایشان افتخار می‌کردند. این اصالت در ابعاد مختلفی به ظهور رسیده بود، در اینجا به اهم آنها اشاره می کنیم:
- صفات پسندیده خاندان أم‌البنین صاحب مکارم اخلاق و محامد خصال بسیار در جود، کرم، شجاعت، فصاحت، عفت، طهارت، شرافت، کرامت، حمیت، عزت و ... بودند، به همین سبب مورد افتخار بزرگان عرب بودند.[۱۳].
- آگاه به آداب و علوم أم البنین در بیتی پرورش یافته بودند که به جمیع آداب و علوم زمان خود اشرافیت داشتند. «ثمامة» مادر ایشان بانویی کامل، عاقل و ادیب بود و «حزام» پدر ایشان صاحب اخلاق صالحین ابرار و خوی اصیل زادگان آزاده بود، ام‌البنین به گونه ای تربیت شده بودند که به جمیع این آداب آگاهی داشتند.[۱۴]
- راستگویی خاندان ام‌البنین به برخورداری از لسان فصیح و بلیغ شهرت داشتند. پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلّم) جناب لبید را که از عموهای أم البنین بودند. [۱۵]
شجاعت
عقیل خاندان کلابیة را به حضرت علی(ع) معرفی کرده و عرضه داشتند: در میان قوم عرب نمی توان كسی را یافت كه از پدران و نیاكان امّ البنین شجاع تر و دلاورتر باشند.توصیف اجداد و اخوال ایشان به القابی چون: «ملاعب الأسنة» یعنی به بازی گیرنده نیزه‌ها، «قتیل البراص» یعنی کشنده دشمن و بیماری، «فارس قرزل» سوارکار تنومند، نشان از شجاعت و دلاوری آنان دارد.[۱۶]
فصاحت و بلاغت
در خاندان بنی کلاب شاعران برجسته ای وجود داشتند که عرب همواره به اشعار آنان استناد می کرد آنان در اوج فصاحت و بلاغت قرار داشتند. ام‌البنین در این خانواده‌ها رشد کرده بود. این ویژگی فصاحت و بلاغت گفتار، از اشعاری که در رثای فرزندان خود سروده است مشخص می‌شود.از جمله اشعار جاودانه وی که مورد تجلیل و تحسین بزرگان ادب قرار گرفته است شعر وی پس از شهادت پسرش می باشد:
لا تدعونی ویک ام البنین
تذکرینی بلیوث العرین
کانت بنون لی ادعی بهم
و الیوم اصبحتُ و لا من بنین
اربعة مثل نسور الرّبی
قد واصلوا الموت بقطع الوتین.[۱۷]
ام‌البنین در نگاه بزرگان شیعه
شهیدثانی مقام ام‌البنین را چنین توصیف می‌کنند:«ام‌البنین از بانوان با معرفت و پر فضیلت بود. نسبت به خاندان نبوت، محبت و دلبستگی خالص و شدید داشت و خود را وقف خدمت به آنها کرده بود. خاندان نبوت نیز برای او جایگاه والایی قائل بودند و به او احترام ویژه می گذاشتد. در روزهای عید، به احترام او به محضرش می‌رفتند و به ایشان ادای احترام می‌کردند.»[۱۸]
سید محمود حسینی شاهرودی می‌گوید: «من در مشکلات، صد مرتبه صلوات برای مادر حضرت ابوالفضل العباس(ع)، ام البنین(ع)، می‌فرستم و حاجت می‌گیرم.»[۱۹]
سید عبدالرزاق مقرم از مقتل نویسان تشیع می‌گوید: «ام البنین از بانوان با فضیلت به شمار می‌رفت. وی حق اهل بیت را خوب می‌شناخت و در محبت و دوستی با آنان خالص بود و متقابلا خود در میان آنان جایگاه بلند و مقام ارجمندی داشت.[۲۰]
توسل به ام‌البنین
در میان مسلمانان تشیع ام‌البنین معروف به باب‌الحوائج است. به همین جهت بسیاری از مسلمانان شیعه جهت برآورده شدن حاجات خود به ام‌البنین متوسل می‌شوند.توسل به ام‌البنین از طریق انجام نذر مانند: مانندِ انداختن سفره نذری، آش، حلوا و خیرات کردن خرما در راه خدا و بنام ایشان صورت می‌گیرد.[۲۱]
پانویس
منابع
- آقاجانی قناد، علی، مادر فضیلت‌ها، قم، مرکز پژوهش‌های صدا و سیما، ۱۳۸۲ش.
- ابن اثیر، علی بن محمد، اسد الغابه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
- «ام‌البنین»، در دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید: 4اردیبهشت 1402ش.
- «ام‌البنین»، در ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 4اردیبهشت 1402ش.
- طیبی، ناهید، «مادر ماه; پژوهشی در زندگی و شخصیت ام البنین(س)»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 4اردیبهشت 1402ش.
- میرزاجان،محمدرضا، «شخصیت و موقعیت ام البنین در اسلام»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 4اردیبهشت 1402ش.
- تاج‌الدین، مهدی، المجالس الشجیه فی سیره ام‌البنین التقیه، بی‌نا، بی‌تا.
- محلاتی، ذبیح‌الله، ریاحین الشریعة، تهران، ۱۳۶۴ش.
- شبر، جواد، ادب الطف او شعراء الحسین، بیروت، دارالمرتضی، ۱۴۰۹ق.
- ربانی خلخالی، علی، چهره درخشان قمر بنی هاشم ابوالفضل العباس، قم، مکتب الحسین، ۱۳۷۶ش.
- ربانی خلخالی، علی، ستاره درخشان مدینه؛ حضرت ام البنین (س) همسر باوفای امیر المومنین (ع)، قم، مکتب الحسین، ۱۳۷۸ش.
- «ام‌البنین»، در دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: 4اردیبهشت 1402ش.
