ام البنین
ام‌البنین؛ فاطمه بنت حِزام معروف به ام‌البنین همسر امام علی(ع) و مادر حضرت عباس.
ام‌البنین بعد از شهادت حضرت زهرا(س) با امام علی(ع) ازدواج کرد. حاصل این ازدواج چهار فرزند بود.چهار فرزند ام‌البنین در واقعه عاشورا به شهادت رسیدند. نسب ام‌البنین به قبیله بنی کلاب از قبایل معروف و پر‌آوازه عرب باز‌می‌گردد.
معرفی و نسب
از تاریخ ولادت ام‌البنین اطلاع دقیقی وجود ندارد. اما برخی مورخان تاریخ ولادت او را سال پنجم هجرت تخمین زده‌اند.[۱] نسب ام‌البنین به یکی از قبایل معروف عرب به نام بنی‌کلاب باز می‌گردد.پدرش حِزام بن خالد یا حرام بن خالد و مادرش لیلی یا ثمامه دختر سهل بن عامر بن مالک است.به نقل تاریخ‌نگاران؛ پدران و مادران و خاندان ام البنین در شجاعت، کرم، اخلاق، هنر و وجاهت اجتماعی و بزرگواری پس از قریش، سرآمد قبایل گوناگون عرب بوده اند.[۲]
تاریخ وفات ام‌البنین به نقل برخی مورخین 13 جمادی‌الثانی سال 64ه.ق و برخی مورخان ۱۸ جمادی‌الثانی ۶۴ه.ق دانسته‌اند.بنا بر قول مورخین محل دفن او قبرستان بقیع است.[۳]
ازدواج با حضرت علی(ع)
پس از شهادت حضرت زهرا(س)، امام علی(ع) به برادرش عقیل که در نسب‌شناسی بین اعراب معروف بود، توصیه کرد که برای او همسری از خاندان پاک و اصیل و دارای حسب و نسب شریف و شجاع باشد انتخاب کند.[۴] عقیل فاطمه بنت حزام را معرفی کرد و علی(ع) با او ازدواج کرد. ام‌البنین قبل از امام علی با کسی ازدواج نکرده بود.[۵]
درباه اینکه ام‌البنین بعد از فاطمه زهرا همسر دوم یا سوم علی(ع) بوده‌است اختلاف نظر وجود دارد.برخی نقل‌‌های تاریخی؛ از ازدواج علی(ع) با امامه دختر زینب به توصیه فاطمه زهرا(س) اشاره دارند.[۶] اما برخی از نقل‌ها بنا بر روایت امام صادق(ع) ام‌البنین را اولین همسر امام علی (ع) بعد از حضرت فاطمه (س) می‌دانند.[۷] گفته‌اند ام‌البنین پس از چندی به امام علی (ع) پیشنهاد داد که به جای فاطمه، که اسم اصلی‌اش بود، او را «ام البنین» صدا زنند، تا فرزندان فاطمه از ذکر نام فاطمه توسط حضرت علی(ع) به یاد مادرشان، نیفت‌اند.[۸] حاصل ازدواج ام‌البنین چهار پسر به نام‌های عباس، جعفر، عبدالله و عثمان است.به دلیل داشتن همین پسران، او را «ام البنین»، یعنی مادر پسران می خواندند. همه فرزندان ام‌البنین در واقعه کربلا به شهادت رسیدند.[۹] در منابع تاریخی هیچ اشاره‌ای به ازدواج ام‌البنین بعد از علی(ی) نشده است.[۱۰]
پس از واقعه کربلا
ام‌البنین در واقعه کربلا حضور نداشت. 4 فرزند پسر اود در کربلا به شهادت رسیدند.مورخان می‌نویسند: پس از واقعه کربلا، بشیر در مدینه ام‌البنین را ملاقات می‌کند تا خبر شهادت فرزندانش را به او بدهد. ام‌البنین پس از دیدن وی می گوید: از حسین(ع) مرا خبر بده. بشیر می‌گوید: عباس را کشتند. ام‌البنین بازمی‌گوید: از حسین(ع) مرا خبر بده و به همین ترتیب خبر شهادت هر چهار فرزند بزرگوارش را به او می‌دهد. ام البنین می‌گوید:ای بشیر خبر از ابا عبداللّه الحسین بده فرزندان من و همه آن چه زیر این آسمان مینایی است فدای ابا عبدالله علیه السلام باد».[۱۱]
- سوگواری ام البنین برای فرزندان:
پس از خبر شهادت فرزندان ام‌البنین، او هر روز با نوه‌اش عبیدالله (فرزند حضرت عباس) به قبرستان بقیع می‌رفت و در آنجا اشعاری که خود سروده بود، می‌خواند و می‌گریست. اهل مدینه گرد ایشان جمع می‌شدند و با او در گریستن همنوا می‌شدند. حتی گفته‌اند مروان بن حکم نیز با آنان همراه می‌شد و می‌گریست. ایشان را ادیب و شاعری فصیح و اهل فضل و دانش دانسته‌اند. او در رثای حضرت عباس(ع) اشعاری را سروده بود و می‌خواند.[۱۲]
خصایص
اصالت
نخستین ویژگی از خصایص ام‌البنین «اصالت»ایشان است. خاندان أم‌البنین از اصیل ترین و شریف ترین خاندان‌های عرب بودند.آباء ایشان، أشرف سادات عرب بودند، به گونه‌ای که خاندان‌های دیگر به شرافت و اصالت ایشان افتخار می‌کردند. این اصالت در ابعاد مختلفی به ظهور رسیده بود، در اینجا به اهم آنها اشاره می کنیم:
- صفات پسندیده خاندان أم‌البنین صاحب مکارم اخلاق و محامد خصال بسیار در جود، کرم، شجاعت، فصاحت، عفت، طهارت، شرافت، کرامت، حمیت، عزت و ... بودند، به همین سبب مورد افتخار بزرگان عرب بودند.[۱۳].
- آگاه به آداب و علوم أم البنین در بیتی پرورش یافته بودند که به جمیع آداب و علوم زمان خود اشرافیت داشتند. «ثمامة» مادر ایشان بانویی کامل، عاقل و ادیب بود و «حزام» پدر ایشان صاحب اخلاق صالحین ابرار و خوی اصیل زادگان آزاده بود، ام‌البنین به گونه ای تربیت شده بودند که به جمیع این آداب آگاهی داشتند.[۱۴]
- راستگویی خاندان ام‌البنین به برخورداری از لسان فصیح و بلیغ شهرت داشتند. پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلّم) جناب لبید را که از عموهای أم البنین بودند. [۱۵]
شجاعت
عقیل خاندان کلابیة را به حضرت علی(ع) معرفی کرده و عرضه داشتند: در میان قوم عرب نمی توان كسی را یافت كه از پدران و نیاكان امّ البنین شجاع تر و دلاورتر باشند.توصیف اجداد و اخوال ایشان به القابی چون: «ملاعب الأسنة» یعنی به بازی گیرنده نیزه‌ها، «قتیل البراص» یعنی کشنده دشمن و بیماری، «فارس قرزل» سوارکار تنومند، نشان از شجاعت و دلاوری آنان دارد.[۱۶]
فصاحت و بلاغت
در خاندان بنی کلاب شاعران برجسته ای وجود داشتند که عرب همواره به اشعار آنان استناد می کرد آنان در اوج فصاحت و بلاغت قرار داشتند. ام‌البنین در این خانواده‌ها رشد کرده بود. این ویژگی فصاحت و بلاغت گفتار، از اشعاری که در رثای فرزندان خود سروده است مشخص می‌شود.از جمله اشعار جاودانه وی که مورد تجلیل و تحسین بزرگان ادب قرار گرفته است شعر وی پس از شهادت پسرش می باشد:
لا تدعونی ویک ام البنین
تذکرینی بلیوث العرین
کانت بنون لی ادعی بهم
و الیوم اصبحتُ و لا من بنین
اربعة مثل نسور الرّبی
قد واصلوا الموت بقطع الوتین.[۱۷]
ام‌البنین در نگاه بزرگان شیعه
شهیدثانی مقام ام‌البنین را چنین توصیف می‌کنند:«ام‌البنین از بانوان با معرفت و پر فضیلت بود. نسبت به خاندان نبوت، محبت و دلبستگی خالص و شدید داشت و خود را وقف خدمت به آنها کرده بود. خاندان نبوت نیز برای او جایگاه والایی قائل بودند و به او احترام ویژه می گذاشتد. در روزهای عید، به احترام او به محضرش می‌رفتند و به ایشان ادای احترام می‌کردند.»[۱۸]
سید محمود حسینی شاهرودی می‌گوید: «من در مشکلات، صد مرتبه صلوات برای مادر حضرت ابوالفضل العباس(ع)، ام البنین(ع)، می‌فرستم و حاجت می‌گیرم.»[۱۹]
سید عبدالرزاق مقرم از مقتل نویسان تشیع می‌گوید: «ام البنین از بانوان با فضیلت به شمار می‌رفت. وی حق اهل بیت را خوب می‌شناخت و در محبت و دوستی با آنان خالص بود و متقابلا خود در میان آنان جایگاه بلند و مقام ارجمندی داشت.[۲۰]
توسل به ام‌البنین
در میان مسلمانان تشیع ام‌البنین معروف به باب‌الحوائج است. به همین جهت بسیاری از مسلمانان شیعه جهت برآورده شدن حاجات خود به ام‌البنین متوسل می‌شوند.توسل به ام‌البنین از طریق انجام نذر مانند: مانندِ انداختن سفره نذری، آش، حلوا و خیرات کردن خرما در راه خدا و بنام ایشان صورت می‌گیرد.[۲۱]
پانویس
- ↑ آقاجانی قناد، مادر فضیلت‌ها، ۱۳۸۲ش، ص۲۰ش.
- ↑ طیبی، «مادر ماه; پژوهشی در زندگی و شخصیت ام البنین(س)»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه
- ↑ «ام‌البنین»، در ویکی شیعه
- ↑ میرزاجان، «شخصیت و موقعیت ام البنین در اسلام»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه
- ↑ «ام‌البنین»، در دانشنامه اسلامی
- ↑ ابن‌اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۲۲
- ↑ کلباسی، خصائص العباسیه، ۱۳۸۷ش، ص۶۵.
- ↑ ربانی خلخالی، چهره درخشان قمر بنی‌هاشم، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۶۹.
- ↑ «نگاهي به زندگي ام البنين (س)»، وب‌سایت آستان مقدس حضرت عبدالعظیم
- ↑ ربانی خلخالی، چهره درخشان قمر بنی‌هاشم، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص48
- ↑ محلاتی، ریاحین الشریعه، ۱۳۶۴ش، ج۳، ص۲۹۳
- ↑ «ام‌البنین»، در دانشنامه اسلامی
- ↑ تاج‌الدین،المجالس الشجية في سيرة ام البنين التقية، ص ۱۳ و ۲۳ و ۲۴
- ↑ تاج‌الدین، المجالس الشجيه في سيره ام‌البنين التقيه، ص۸۷ و ۱۹
- ↑ تاج‌الدین،المجالس الشجیه فی سیره ام‌البنین التقیه، ص 50
- ↑ شبر، جواد، ادب الطف او شعراء الحسین،۱۴۰۹ق، ج 1، ص 72
- ↑ طیبی، «مادر ماه؛ پژوهشی در زندگی و شخصیت ام البنین(س)»، 1392ش
- ↑ ربانی خلخالی، ستاره درخشان مدینه، 1378ش، ص7
- ↑ ربانی خلخالی، چهره درخشان قمر بنی‌هاشم ابوالفضل العباس (ع)، 1386ش، ج1، ص۴۶۴
- ↑ ربانی خلخالی، ستاره درخشان مدینه، 1378ش، ص7
- ↑ «ام‌البنین»، دائره‌المعارف بزرگ اسلامی
منابع
- آقاجانی قناد، علی، مادر فضیلت‌ها، قم، مرکز پژوهش‌های صدا و سیما، ۱۳۸۲ش.
- ابن اثیر، علی بن محمد، اسد الغابه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
- «ام‌البنین»، در دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید: 4اردیبهشت 1402ش.
- «ام‌البنین»، در ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 4اردیبهشت 1402ش.
- طیبی، ناهید، «مادر ماه; پژوهشی در زندگی و شخصیت ام البنین(س)»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 4اردیبهشت 1402ش.
- میرزاجان،محمدرضا، «شخصیت و موقعیت ام البنین در اسلام»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 4اردیبهشت 1402ش.
- تاج‌الدین، مهدی، المجالس الشجیه فی سیره ام‌البنین التقیه، بی‌نا، بی‌تا.
- محلاتی، ذبیح‌الله، ریاحین الشریعة، تهران، ۱۳۶۴ش.
- شبر، جواد، ادب الطف او شعراء الحسین، بیروت، دارالمرتضی، ۱۴۰۹ق.
- ربانی خلخالی، علی، چهره درخشان قمر بنی هاشم ابوالفضل العباس، قم، مکتب الحسین، ۱۳۷۶ش.
- ربانی خلخالی، علی، ستاره درخشان مدینه؛ حضرت ام البنین (س) همسر باوفای امیر المومنین (ع)، قم، مکتب الحسین، ۱۳۷۸ش.
- «ام‌البنین»، در دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: 4اردیبهشت 1402ش.