خانواده بدسرپرست: تفاوت میان نسخه‌ها

اگر سرپرست خانواده، دچار آسیب‏‌ها و مشکلات رفتاری، اخلاقی و اجتماعی بوده یا به‏‌دلایلی، مسئولیت سرپرستی خانواده را به‏‌طور مناسب انجام ندهد، آن خانواده، «خانواده بدسرپرست» نام می‏‌گیرد.<ref>. «قانون مدنی»،  پایگاه اطلاع‏رسانی قوانین و مقررات کشور، ماده 1173.</ref> کودک بدسرپرست، کودکی است که به تشخیص مراجع قضایی به‏‌طور دائم یا موقت از سرپرستی مؤثر و با صلاحیت محروم شده است.<ref>. «گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران»،  مرکز آمار ایران ب، ١٤٠٠ش، ص97.</ref> کودکان و نوجوانان بدسرپرست، ممکن است با والدین یا سرپرستان قانونی خود زندگی کنند که شرایط لازم را برای نگهداری آنان ندارند.<ref>. لامع و جان‌نثاری، «مبانی حضانت و سرپرستی کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست در فقه و حقوق موضوعه ایران»،  1400ش، ص34.</ref> ابتلای سرپرست خانواده به اعتیاد یا فسادهای اخلاقی، مجبورکردن کودکان به مشاغل ضداخلاقی یا سوءاستفاده از آنان، از جمله عوامل و مصادیق بدسرپرستی است.<ref>. «قانون مدنی»،  پایگاه اطلاع‏رسانی قوانین و مقررات کشور، ماده 1173.</ref>

در آمریکا خانواده و به‌‎ویژه مادر، عامل بیشترین بدرفتاری و غفلت از کودک است. 40. 3% تمام خشونت‌‏ها علیه کودکان در سال 2002م توسط مادران انجام شده و والدین با هم مرتکب 18% خشونت‌ها شده‌‏اند. طبق گزارش جهانی، سرپرستان بدرفتار با کودک، بیشتر جوان، تنها، فقیر و بیکار هستند و در آمریکا، مادران مجرد سه برابر بیشتر از مادران متاهل احتمال دارد کودک‏شان را تنبیه کنند.<ref>. کیتلسون و همکاران، حقایقی درباره سوءرفتار، 1391ش، ص23.</ref> در سال 2002م تعداد 239 پسر و 210 دختر زیر 18 سال در آمریکا به‏دست والدین‏شان به قتل رسیده‌اند. البته این آمار فقط شامل بخشی از این رویدادها بوده و آمار واقعی بسیار بیشتر از این است.<ref>. کیتلسون، و همکاران، حقایقی درباره سوءرفتار، 1391ش، ص138.</ref> در اروپای غربی نیز بدرفتاری با کودک و آزار خانگی، از دلایل اصلی از دست‏‌دادن مراقبت والدین است که اغلب با مشکلات مالی، اختلالات روانی، مصرف الکل و مواد مخدر مرتبط است. در فرانسه به‌‏طور متوسط ​​هر هفته، سه کودک و در آلمان و بریتانیا دو کودک در اثر آزار و بی‏‌توجهی جسمی، جان خود را از دست می‏‌دهند. قانون منع تنبیه بدنی کودکان فقط در اتریش، دانمارک، فنلاند، آلمان، ایسلند، نروژ و سوئد وجود دارد. در اتریش، سالانه حدود 21000 کودک که به‏‌طور موقت از خانواده خود حذف شده‌‏اند، توسط اقدامات دولتی مراقبت می‏‌شوند و به والدین آنها مشاوره و راهنمایی تربیت کودک ارائه می‌شود.<ref>. Brandvoll، Ingunn & Doris Kirchebner، » Abuse and Neglect of Children in Western Europe - International Day of Families «، 2004، p1.</ref>

خانواده‌‏های بد سرپرست در ایران به دلیل تنوع خرده‌فرهنگ‌ها، گونه‌های متفاوتی دارند. آمارهای غیررسمی، از افزایش تعداد خانواده‌‏های بدسرپرست حکایت دارد. طبق یک گزارش، نزدیک به 87% از کودکان مراکز شبانه‌‏روزی، بدسرپرست هستند، <ref>. موسوی چلک، «87 درصد کودکان مراکز شبانه‏روزی بهزیستی، بدسرپرست هستند»،  وب‏سایت رکنا.</ref> اما فقط بخشی از آنها تحت‏‌سرپرستی مراکز حمایتی رسمی، مانند بهزیستی و کمیته امداد قرار می‌گیرند. بر اساس آمار اعلام شده توسط کمیته امداد، تعداد خانواری که در سال 1395ش به‏‌علت بدسرپرستی مورد حمایت این کمیته قرار گرفته است، 2220 خانوار بوده که در سال 1398ش به 5659 خانوار افزایش یافته است.<ref>. مرکز آمار ایران، «شاخص‏های عدالت اجتماعی»،  1399ش، ص46.</ref>

طبق ماده 1196 قانون مدنی، عدم پرداخت نفقه به فرزندان نیز از مصادیق بدسرپرستی محسوب می‌‏شود. همچنین طبق ماده 4 قانون تامین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و نوجوانان ایرانی، اگر والدین یا سرپرستان قانونی کودکان و نوجوانان کمتر از 18 سال از فراهم‏‌کردن امکانات تحصیلی امتناع کنند، یا به‏‌نحوی از انحاء از تحصیل او جلوگیری کنند، توسط حکم مرجع قضایی به مجازات مقرر در این قانون محکوم می‏‌شوند.<ref>. لامع و جان‌نثاری، «مبانی حضانت و سرپرستی کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست در فقه و حقوق موضوعه ایران»،  1400ش، ص41-42.</ref>

با تصویب قانون حمایت از کودکان بی‏‌سرپرست و بدسرپرست سال 1392ش، بسیاری از خلاهای پیشین برطرف شده و بر اساس آن، اگر دادگاه تشخیص دهد که سرپرستان طفل، از صلاحیت لازم برخوردار نیستند، به‏‌جهت جلوگیری از ورود آسیب به سلامت جسمی و روحی، طفل مذکور را از والدینش جدا و به‌صورت موقت در مراکز بهزیستی نگهداری می‏‌کند تا اقدامات لازم جهت سلب حضانت از والدین طفل بدسرپرست (با توجه به مادۀ 1173 قانون مدنی) انجام شود. در صورتی‏‌که صلاحیت خانواده برای سرپرستی طفل بدسرپرست احراز شود، سرپرستی آنها را به متقاضیان واجد شرایط، واگذار می‏‌کند. البته، والدین حقیقی طفل بدسرپرست، در اولویت قرار دارند؛ یعنی پس از رفع موانع بدسرپرستی، طفل مذکور می‌‏تواند به خانواده حقیقی خود بازگردد.<ref>. لامع و جان‌نثاری، «مبانی حضانت و سرپرستی کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست در فقه و حقوق موضوعه ایران»،  1400ش، ص40-41.</ref>

در ماده 230 قانون برنامه پنجم توسعه نیز دولت موظف به ساماندهی امور اقتصادی- معیشتی با اولویت ساماندهی مشاغل خانگی برای زنان سرپرست‌‏خانوار و زنان بدسرپرست شده و در ماده 38 و 39 نیز موظف به تامین اجتماعی اقشار آسیب‌‏پذیر شده است که خانواده‌‏های بدسرپرست نیز در زمره آن قرار دارند.<ref>. «قانون برنامه‏ پنج‏ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران (1394ـ1390)»،  وب‏سایت مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی.</ref> ماده 97 منشور حقوق و مسئولیت‌های زنان نیز به حق برخورداری زنان و دختران از حمایت‏‌های لازم در صورت فقر، طلاق، معلولیت، بی‏‌سرپرستی، بدسرپرستی و ایجاد امکانات جهت توانبخشی و خودکفایی تصریح می‏‌کند.<ref>. «منشور حقوق و مسؤلیت‏های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران»،  وب‏سایت مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی.</ref>

مهم‌ترین مشکلات خانواده‌‏های بدسرپرست، مشکلات اقتصادی است که بیشتر، زنان را درگیر می‌‏کند. زنان بدسرپرست، نقش دوگانه مادر و پدر را برعهده دارند و مشکلات آنان در کنار شوهر معتاد یا مشکل‌‏دار، دوچندان است. همچنین یارانه این خانواده‏‌ها به‌حساب سرپرست واریز می‏‌شود که فاقد صلاحیت بوده و آن را صرف اعتیاد یا دیگر کجروی‏‌های خود می‏‌کند. <ref>. «زنان بدسرپرست بدون پشتوانه/ حکایت همچنان باقی است!»،  خبرگزاری تسنیم.</ref> همچنین محدودیت حمایت دولتی و اجتماعی از این خانواده‌‏ها و نبود سیستم جبران‏‌کننده کسری درآمد از سوی نهادهای دولتی یا ناچیز بودن آثار آن، این دسته از زنان را به خطر فقر کشانده است.<ref>. علی‏نژاد، «نقطه ایده‌ال حمایت از زنان بدسرپرست و بی‌سرپرست»،  خبرگزاری ایلنا.</ref>