| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
در جامعه جاهلی، معمولا مرد از حق [[انتخاب همسر]] برخوردار بود و زن كمتر در اين‌باره نقشي ايفا مي‌كرد. چنان‌كه حق اول نسبت به هر دختر، براي پسر عموي او بود و اگر پسرعمو به [[ازدواج]] با دختر تصميم داشت، ديگران حق پيش‌قدمي نداشتند.<ref>[https://hadana.ir/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B2%D9%86-%D9%88-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%87%D9%84%DB%8C%D8%AA/ واعظی، «جایگاه زن و خانواده در عصر جاهلیت» 1388ش، ص139.]</ref> معیارهای ازدواج عمدتا ناظر به اصالت خون بود، ازدواج عرب با غیر عرب ننگ تلقی شده و هیچ‌گاه ثروت نمی‌توانست جای شرافت نَسبی را بگیرد.<ref>واعظی، وضعیت زن در عصر اسلامی، 1390ش، ص42.</ref> تعدد زوجات برای مرد محدویتی نداشت. ازدواج الگوهای متعددی داشت، از جمله؛ نکاح بعوله مبتنی بر خواستگاری، مهریه و عقد بود. از ازدواج موقت و ازدواج با زن پدر به ترتیب به متعه و ضیزن تعبیر می‌شد. نکاح شغار ناظر به نکاح مردان با دختران همدیگر بود. در نکاح بدل، مردان همسران خود را مبادله می‌کردند. استبضاع، نکاحی بود که مردی به‌منظور داشتن فرزندان نیرومند و شجاع، همسرش را در اختیار مرد مناسب قرار می‌داد. طلاق حق مرد بود و زن حق ازدواج مجدد را نداشت، چون مرد نمی‌خواست زن سابقش را با مرد دیگری ببیند.<ref>[https://www.mizanonline.ir/fa/news/291452/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%AC%D8%A7%D9%87%D9%84%DB%8C%D8%AA «نقش اجتماعی زن در دوره جاهلیت»، خبرگزاری میزان.]</ref> طلاق در بيشتر موارد از روي غضب و به قصد انتقام‌جويي يا تنبيه زن يا قبيله او صورت می‌گرفت. البته برخي از زنان اشراف كه منزلت بالايي داشتند، از همان ابتدا شرط مي‌كردند كه طلاق به دست خودشان باشد و شوهر نيز قبول مي‌كرد.<ref> [https://hadana.ir/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B2%D9%86-%D9%88-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%87%D9%84%DB%8C%D8%AA/ واعظی، «جایگاه زن و خانواده در عصر جاهلیت» 1388ش، ص140.]</ref> | در جامعه جاهلی، معمولا مرد از حق [[انتخاب همسر]] برخوردار بود و زن كمتر در اين‌باره نقشي ايفا مي‌كرد. چنان‌كه حق اول نسبت به هر دختر، براي پسر عموي او بود و اگر پسرعمو به [[ازدواج]] با دختر تصميم داشت، ديگران حق پيش‌قدمي نداشتند.<ref>[https://hadana.ir/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B2%D9%86-%D9%88-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%87%D9%84%DB%8C%D8%AA/ واعظی، «جایگاه زن و خانواده در عصر جاهلیت» 1388ش، ص139.]</ref> معیارهای ازدواج عمدتا ناظر به اصالت خون بود، ازدواج عرب با غیر عرب ننگ تلقی شده و هیچ‌گاه ثروت نمی‌توانست جای شرافت نَسبی را بگیرد.<ref>واعظی، وضعیت زن در عصر اسلامی، 1390ش، ص42.</ref> تعدد زوجات برای مرد محدویتی نداشت. ازدواج الگوهای متعددی داشت، از جمله؛ نکاح بعوله مبتنی بر خواستگاری، مهریه و عقد بود. از ازدواج موقت و ازدواج با زن پدر به ترتیب به متعه و ضیزن تعبیر می‌شد. نکاح شغار ناظر به نکاح مردان با دختران همدیگر بود. در نکاح بدل، مردان همسران خود را مبادله می‌کردند. استبضاع، نکاحی بود که مردی به‌منظور داشتن فرزندان نیرومند و شجاع، همسرش را در اختیار مرد مناسب قرار می‌داد. طلاق حق مرد بود و زن حق ازدواج مجدد را نداشت، چون مرد نمی‌خواست زن سابقش را با مرد دیگری ببیند.<ref>[https://www.mizanonline.ir/fa/news/291452/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%AC%D8%A7%D9%87%D9%84%DB%8C%D8%AA «نقش اجتماعی زن در دوره جاهلیت»، خبرگزاری میزان.]</ref> طلاق در بيشتر موارد از روي غضب و به قصد انتقام‌جويي يا تنبيه زن يا قبيله او صورت می‌گرفت. البته برخي از زنان اشراف كه منزلت بالايي داشتند، از همان ابتدا شرط مي‌كردند كه طلاق به دست خودشان باشد و شوهر نيز قبول مي‌كرد.<ref> [https://hadana.ir/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B2%D9%86-%D9%88-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%87%D9%84%DB%8C%D8%AA/ واعظی، «جایگاه زن و خانواده در عصر جاهلیت» 1388ش، ص140.]</ref> | ||
==نقش‌های خانوادگی زن== | ==نقش‌های خانوادگی زن== | ||
مرد در عصر جاهليت، مالك خانواده بود. زن در خانواده ﺧﺎدم ﻣﺮد ﺑﻮد و کمتر می‌توانست به مقام شریک زندگی او ارتقا یابد. انتظار مرد از همسرش این بود که پسران زیادی به دنیا بیاورد و وظیفه زن عمدتا زادن و پروراندن مردان جنگ‌جو بود. ﻧﻘﺶ ﻣﺎدری ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻘﺶﻫﺎي زن پر رنگ‌تر بود و ﻋﺮبﻫﺎ ﺗﺎ زن، ﻣﺎدر ﻧﺸﺪه ﺑﻮد او را ﺧﻮار می‌داﻧﺴﺘﻨﺪ وقتی مادر می‌شد احترام زیادی پیدا کرده و معتقد بودند؛ زن قابل تعویض است ولی مادر عوض‌شدنی نیست. <ref>[http://ensani.ir/file/download/article/20160823140659-10066-74.pdf پیرمرادیان و دیگران، «ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ وﺿﻌﯿﺖ زن در دورهﺟﺎﻫﻠﯿﺖو ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم»، 1394ش، ص72-75.].</ref> زن در موقعیت قینه و جاریه جزو اموال مرد به‌حساب می‌آمد؛ اما زنان آزاد، در امر تربیت اولاد با مرد مشارکت داشته، دوشیدن شیر حیوانات، <ref>[https://kms.bou.ac.ir/wp-content/uploads/2019/08/%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84-%D9%88-%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A8.pdf روح‌الهی امیری، «تحول و تطور جایگاه زن در جزیره العرب»، 1387ش، ص43.]</ref> بافندگی، صاف‌کردن نیزه، دباغی پوست، <ref>[http://ensani.ir/file/download/article/20160823140659-10066-74.pdf پیرمرادیان و دیگران، «ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ وﺿﻌﯿﺖ زن در دورهﺟﺎﻫﻠﯿﺖو ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم»، 1394ش، ص75.]</ref> پخت نان، نظافت، خياطي و اصلاح خيمه نیز از دیگر مسئولیت‌های زن بود. همچنين زن در دامداري، تهيه آب و جمع‌آوري هيزم مشاركت می‌کرد. <ref>[https://hadana.ir/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B2%D9%86-%D9%88-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%87%D9%84%DB%8C%D8%AA/ واعظی، «جایگاه زن و خانواده در عصر جاهلیت» 1388ش، ص150.]</ref> البته زنان اشراف‌زاده آنهم به تبع منزلت پدر یا شوهر، کنیزانی داشتند و در مجالس با حشمت و وقار شرکت می‌کردند.<ref>[https://kms.bou.ac.ir/wp-content/uploads/2019/08/%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84-%D9%88-%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A8.pdf روح‌الهی امیری، «تحول و تطور جایگاه زن در جزیره العرب»، 1387ش، ص43.]</ref> | مرد در عصر جاهليت، مالك خانواده بود. زن در خانواده ﺧﺎدم ﻣﺮد ﺑﻮد و کمتر می‌توانست به مقام شریک زندگی او ارتقا یابد. انتظار مرد از همسرش این بود که پسران زیادی به دنیا بیاورد و وظیفه زن عمدتا زادن و پروراندن مردان جنگ‌جو بود. ﻧﻘﺶ ﻣﺎدری ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻘﺶﻫﺎي زن پر رنگ‌تر بود و ﻋﺮبﻫﺎ ﺗﺎ زن، ﻣﺎدر ﻧﺸﺪه ﺑﻮد او را ﺧﻮار می‌داﻧﺴﺘﻨﺪ وقتی مادر می‌شد احترام زیادی پیدا کرده و معتقد بودند؛ زن قابل تعویض است ولی مادر عوض‌شدنی نیست.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/20160823140659-10066-74.pdf پیرمرادیان و دیگران، «ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ وﺿﻌﯿﺖ زن در دورهﺟﺎﻫﻠﯿﺖو ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم»، 1394ش، ص72-75.].</ref> زن در موقعیت قینه و جاریه جزو اموال مرد به‌حساب می‌آمد؛ اما زنان آزاد، در امر تربیت اولاد با مرد مشارکت داشته، دوشیدن شیر حیوانات،<ref>[https://kms.bou.ac.ir/wp-content/uploads/2019/08/%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84-%D9%88-%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A8.pdf روح‌الهی امیری، «تحول و تطور جایگاه زن در جزیره العرب»، 1387ش، ص43.]</ref> بافندگی، صاف‌کردن نیزه، دباغی پوست،<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/20160823140659-10066-74.pdf پیرمرادیان و دیگران، «ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ وﺿﻌﯿﺖ زن در دورهﺟﺎﻫﻠﯿﺖو ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم»، 1394ش، ص75.]</ref> پخت نان، نظافت، خياطي و اصلاح خيمه نیز از دیگر مسئولیت‌های زن بود. همچنين زن در دامداري، تهيه آب و جمع‌آوري هيزم مشاركت می‌کرد.<ref>[https://hadana.ir/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B2%D9%86-%D9%88-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%87%D9%84%DB%8C%D8%AA/ واعظی، «جایگاه زن و خانواده در عصر جاهلیت» 1388ش، ص150.]</ref> البته زنان اشراف‌زاده آنهم به تبع منزلت پدر یا شوهر، کنیزانی داشتند و در مجالس با حشمت و وقار شرکت می‌کردند.<ref>[https://kms.bou.ac.ir/wp-content/uploads/2019/08/%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84-%D9%88-%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A8.pdf روح‌الهی امیری، «تحول و تطور جایگاه زن در جزیره العرب»، 1387ش، ص43.]</ref> | ||
==نقش‌های اجتماعی زن== | ==نقش‌های اجتماعی زن== | ||
مشاركت اجتماعي زنان در عصر جاهليت رويه واحدی نداشت؛ تعاملات اجتماعي نه‌تنها میان قبایل، متفاوت که حتی در يك قبيله، متنوع بود. به‌طور کلی زنان از پوشش مناسب برخوردار نبودند. تنوع لباس و زينت زنان ارتباط مستقيم با محيط اجتماعي و طبيعي آنان داشت. زنان و مردان به سهولت با هم معاشرت کرده و نگاه به همديگر هيچ‌گونه عیبی دانسته نمی‌شد. بر اساس گزارش‌های تاریخی، زنان در فعالیت‌های سیاسی مشارکت نداشتند با این حال حضور آنها در جنگ‌ها و در پشت صحنه‌های جنگی بسیار ملموس بود. <ref>[https://www.mizanonline.ir/fa/news/291452/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%AC%D8%A7%D9%87%D9%84%DB%8C%D8%AA «نقش اجتماعی زن در دوره جاهلیت»، خبرگزاری میزان.]</ref> زن در جنگ‌هاي مردم جاهلي كه از اركان زندگي آنان به‌حساب مي‌آمد، عاملي انگيزه‌ساز و مهيج براي نبرد بود. جنگجويان براي فرار از ننگ اسارتِ زنان و دختران خود نبرد مي‌كردند و دشمن نيز به طمع اسير كردن آنان شمشير مي‌زد. اسارت زنان، عامل هجو و عدم آن عاملي براي تفاخر آنان بود. فرماندهان جنگي، زنان و دختران جنگجويان را در جنگ‌ها به همراه مي‌آوردند تا آنان براي حفظ آبروي خود جدی‌تر جنگ کنند. زنان با سرودن اشعار و نواختن دف، مردان را به مقاومت و مبارزه فرا مي‌خواندند.<ref>[https://hadana.ir/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B2%D9%86-%D9%88-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%87%D9%84%DB%8C%D8%AA/ واعظی، «جایگاه زن و خانواده در عصر جاهلیت» 1388ش، ص155.]</ref> زنان به مداوای مجروحان و آب‌دادن به جنگ‌جویان نیز پرداخته و گاهی به‌طور مستقیم در جنگ شرکت می‌کردند. در موقع صلح برخی زنان به همسران خود کمک می‌کردند یا به‌طور مستقل به برخی کارهای دیگر می‌پرداختند.<ref>[https://kms.bou.ac.ir/wp-content/uploads/2019/08/%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84-%D9%88-%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A8.pdf روح‌الهی امیری، «تحول و تطور جایگاه زن در جزیره العرب»، 1387ش، ص45.]</ref> | مشاركت اجتماعي زنان در عصر جاهليت رويه واحدی نداشت؛ تعاملات اجتماعي نه‌تنها میان قبایل، متفاوت که حتی در يك قبيله، متنوع بود. به‌طور کلی زنان از پوشش مناسب برخوردار نبودند. تنوع لباس و زينت زنان ارتباط مستقيم با محيط اجتماعي و طبيعي آنان داشت. زنان و مردان به سهولت با هم معاشرت کرده و نگاه به همديگر هيچ‌گونه عیبی دانسته نمی‌شد. بر اساس گزارش‌های تاریخی، زنان در فعالیت‌های سیاسی مشارکت نداشتند با این حال حضور آنها در جنگ‌ها و در پشت صحنه‌های جنگی بسیار ملموس بود. <ref>[https://www.mizanonline.ir/fa/news/291452/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%AC%D8%A7%D9%87%D9%84%DB%8C%D8%AA «نقش اجتماعی زن در دوره جاهلیت»، خبرگزاری میزان.]</ref> زن در جنگ‌هاي مردم جاهلي كه از اركان زندگي آنان به‌حساب مي‌آمد، عاملي انگيزه‌ساز و مهيج براي نبرد بود. جنگجويان براي فرار از ننگ اسارتِ زنان و دختران خود نبرد مي‌كردند و دشمن نيز به طمع اسير كردن آنان شمشير مي‌زد. اسارت زنان، عامل هجو و عدم آن عاملي براي تفاخر آنان بود. فرماندهان جنگي، زنان و دختران جنگجويان را در جنگ‌ها به همراه مي‌آوردند تا آنان براي حفظ آبروي خود جدی‌تر جنگ کنند. زنان با سرودن اشعار و نواختن دف، مردان را به مقاومت و مبارزه فرا مي‌خواندند.<ref>[https://hadana.ir/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B2%D9%86-%D9%88-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%87%D9%84%DB%8C%D8%AA/ واعظی، «جایگاه زن و خانواده در عصر جاهلیت» 1388ش، ص155.]</ref> زنان به مداوای مجروحان و آب‌دادن به جنگ‌جویان نیز پرداخته و گاهی به‌طور مستقیم در جنگ شرکت می‌کردند. در موقع صلح برخی زنان به همسران خود کمک می‌کردند یا به‌طور مستقل به برخی کارهای دیگر می‌پرداختند.<ref>[https://kms.bou.ac.ir/wp-content/uploads/2019/08/%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84-%D9%88-%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A8.pdf روح‌الهی امیری، «تحول و تطور جایگاه زن در جزیره العرب»، 1387ش، ص45.]</ref> | ||
