زن در آیین زرتشت: تفاوت میان نسخه‌ها

ایرانیان باستان، زنان را کانون مهرورزی و باروری می‌دانستند ازین‌روی همواره آنان را مورد تکریم قرار می‌دادند. بعد از ظهور زرتشت آموزه‌های دینی این پیامبر نه تنها جایگاه زن در جامعة ایرانی را کم‌رنگ نکرده بلکه تاکید‌های این دین بر یکسانی زن و مرد سبب شد تا قوانین حقوقی عادلانه‌تری برای زنان مدون گردد. در گات‌ها هر جا زرتشت از زن (=نایری) و مرد (= نا) یاد می‌کند برای هر دو ارزش مساوی قایل می‌گردد. وجود سه امشاسپند زن در کنار سه امشاسپند مرد- که یاریگر زرتشت هستند- از یک‌سو و احترام زرتشت به الاهة آناهیتا به منزلة الاهة زن از سوی دیگر خود بیانگر اهمیت مقام زن از دیدگاه زرتشت بود. نیک‌نگری و یکسان‌نگری زرتشت نسبت به دو عنصر اصلی آفرینش سبب شد تا لزوم حضور زنان در عرصه‌های آموزشی، سیاسی و دینی بیش‌تر از پیش احساس گردد.<ref>[https://vista.ir/w/a/21/gdhug یدالله‌پور، «موقعیت زن در دیدگاه زرتشتیان»،  در وب‌سایت ویستا.]</ref>

در گاهان، زن و مرد به‌طور یکسان مورد خطاب است<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1407692 مزداپور، کتایون، «زن باستانی زرتشتی»،  در وب‌سایت راسخون.]</ref> و پارسایی موجب رستگاری هردو برای زنان و مردان پارسا به‌طور یکسان به رستگاری در آخرت نوید داده شده‌اند.<ref>[https://haftasman.urd.ac.ir/article_66704_4376aef194ab38ea1d7d9b6a81624773.pdf قائم‌مقام فراهانی، «موقعیت زنان در دین زرتشتی بر اساس کتب فقهی و حقوقی»،  1392ش، ص111.]</ref>

در ایزد شناسی، به فرشتگان نر و ماده اشاره شده و «اناهیتا» ایزد بانوی بزرگ باروری از آهوره‌های مورد احترام در دین زرتشتی است.<ref>[https://haftasman.urd.ac.ir/article_66704_4376aef194ab38ea1d7d9b6a81624773.pdf قائم‌مقام فراهانی، «موقعیت زنان در دین زرتشتی بر اساس کتب فقهی و حقوقی»،  1392ش، ص111.]</ref>

زن در اوستا به لقب «ریته‌سیه‌بانو» یا «اَشَه‌بانو» خوانده شده، که به معنی دارنده فروغ راستی و پارسایی است.<ref> [https://vista.ir/m/a/pj3uo «جایگاه زن در ایران باستان»،  در وب‌سایت ویستا.]</ref>

در آیین زرتشت با توجه به این‌که زمین، گیاه، آب و آتش مقدس تلقی می‌شد، زنان را در ایام حیض و زایمان سبب آلودگی این عناصر می‌دانستند. ازین‌روی آنان را در زمین شوره‌زار و بایری که دشتان‌ستان (= حیض‌ستان) نام داشت، اقامت می‌دادند. زن بعد از اتمام این دوران در پیچیده‌ترین مراسم غسل، به وسیلۀ ادرار گاو و‌اندکی آب به وسیلۀ روحانیون ویژه، چند بار به مدت چند روز، غسل داده می‌شد. زنان در ایام حیض، حق خوردن نذری ایزدان را نداشتند. به اعتقاد زرتشتیان، عادت ماهیانه زن، اثر اهریمنی بود که در زن پدیدار می‌شد زیرا در این ایام، اهریمن به زن نزدیک شده و او را پلید می‌ساخت؛ بنابراین مردان چون دچار چنین حالتی نمی‌شدند از زنان پاک‌تر تصور می‌شدند. در ارداویراف‌نامه تاکید شده، زنان حایض نباید به آسمان و خورشید بنگرند. هم‌چنین پنهان کردن دوران حیض، معاشقه با زنان حایضه و هم‌بستر شدن با آنان نیز از جرم‌های سنگین معرفی شده است. جالب است که زنان فقیر در ایام حیض از آزادی بیشتری برخوردار بودند زیرا آنان برای امرار معاش نیاز به کار کردن داشتند. ازین‌روی در ایام حیض نیز میان مردم آمد‌و‌شد داشتند. همچنین اگر زنی فرزند مرده به دنیا می‌آورد نجس شمرده شده، در محوطه‌ای نگه می‌داشتند، خوراک او ادرار گاو آمیخته به خاکستر بود، بعد از سه روز به وسیلۀ موبدان با ادرار گاو و آب تطهیر شده و تمام لباس‌های او دور‌انداخته می‌شد.<ref>[https://vista.ir/w/a/21/gdhug یدالله‌پور، «موقعیت زن در دیدگاه زرتشتیان»،  در وب‌سایت ویستا.]</ref>

در نگرش زرتشتیان، فرد متاهل نسبت به مجرد، برتری دارد و دختری که ازدواج نکند اهل دوزخ است.<ref>[https://haftasman.urd.ac.ir/article_66704_4376aef194ab38ea1d7d9b6a81624773.pdf قائم‌مقام فراهانی، «موقعیت زنان در دین زرتشتی بر اساس کتب فقهی و حقوقی»،  1392ش، ص115-114.]</ref> ازدواج دارای اهمیت جدی بوده و پیوند برابری بین زن و مرد است. بنیاد پیوکانی (= زناشویی) باید بر پایه‌های خرد، عشق، هم‌کاری و دل‌بستگی به سازندگی استوار شود. به گزارش کتب مقدس‌شان؛ دختران جوان از اهورامزدا درخواست کنند تا شوهری مناسب نصیب آنان کند.<ref>[https://vista.ir/w/a/21/gdhug یدالله‌پور، «موقعیت زن در دیدگاه زرتشتیان»،  در وب‌سایت ویستا.]</ref>

سن قانونی ازدواج برای دختران ۱۶ و برای پسران ۱۸ سالگی ذکر شده‌ است. ازدواج مراحل سه‌گانه؛ خواستگاری، نامزدی و پیمان زناشویی دارد و بدون یکی از آنها عقد ازدواج کامل دانسته نمی‌شد.<ref>[https://haftasman.urd.ac.ir/article_66704_4376aef194ab38ea1d7d9b6a81624773.pdf قائم‌مقام فراهانی، «موقعیت زنان در دین زرتشتی بر اساس کتب فقهی و حقوقی»،  1392ش، ص117-116.]</ref> در کنار رضایت دختر رضایت پدر و مادر نیز از شرایط ازدواج به‌شمار می‌رود. به دخترانی که به‌رغم مخالفت والدین خود ازدواج می‌کردند «خودسرزن» می‌گفتند. نامزد نمودن دختران در خردسالی سنت‌هایی معمول بود. زرتشتیان برآنند که هرگاه فرشتۀ اشی- مظهر توانگری و برکت - با زنان همراه شود سپید‌بخت می‌شوند.<ref>[https://vista.ir/w/a/21/gdhug یدالله‌پور، «موقعیت زن در دیدگاه زرتشتیان»،  در وب‌سایت ویستا.]</ref>

در منابع زرتشتی، پیروزی نهایی خیر بر شر<ref>[https://haftasman.urd.ac.ir/article_66704_4376aef194ab38ea1d7d9b6a81624773.pdf قائم‌مقام فراهانی، «موقعیت زنان در دین زرتشتی بر اساس کتب فقهی و حقوقی»،  1392ش، ص115-114.]</ref> و زایش از جمله اهداف اصلی ازدواج دانسته شده و بر این امر تاکید می‌شود که اشی، فرشتۀ باروری، از ازدواج نکردن دختران، سقط جنین، روابط نامشروع و خیانت زنان گله دارد زیرا همۀ این موارد به جریان تولید‌مثل آسیب می‌رساند.<ref>[https://vista.ir/w/a/21/gdhug یدالله‌پور، «موقعیت زن در دیدگاه زرتشتیان»،  در وب‌سایت ویستا.]</ref> برخی محققین معتقدند آیین زرتشت در مورد نفقه، تمکین و نشوز ساکت است.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/1650366647-10125-19-12.pdf احمدوند و زیوری‌میرزایی، «مطالعه تطبیقی حقوق زن از منظر اسلام و زرتشت»،  1400ش، بی‌ص.]</ref>

در آیین زرتشت، ازدواج انواع مختلفی داشت، زنان از امتیازات متفاوتی برخوردار بودند. کامل‌ترین ازدواج شامل شاه‌زن بود. این‌گروه از زنان، دوشیزگانی بودند که برای نخستین بار شوهر می‌کردند. شاه‌زن از کامل‌ترین مزایای زناشویی بهره‌مند می‌شد، امور خانه و فرزندان را به همراهی شوهر به‌طور مشترک اداره می‌کرد.<ref>[https://vista.ir/w/a/21/gdhug یدالله‌پور، «موقعیت زن در دیدگاه زرتشتیان»،  در وب‌سایت ویستا.]</ref>

چاکر زن؛ به ازدواج زن بیوه اطلاق می‌شد، بعد از مرگ آیین کفن و دفن و سایر مراسم مذهبی او توسط همسر و یا بستگان همسرش برگزار می‌شد ولی هزینه‌های مراسم بعد از سی روز به عهده بستگان شوهر اولش بود چون معتقد بودند در دنیای دیگر این زن از آن نخستین شوهر خود خواهد بود و به همین دلیل پیوند دوم او تحت عنوان چاکر زن یاد می‌شد.<ref> [https://www.porseman.com/article/%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA-%D9%88-%D8%A7%D8%AD%D9%83%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%AC-%D9%88-%D8%B7%D9%84%D8%A7%D9%82/119241 «زرتشت و احکام ازدواج و طلاق»،  در وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان.]</ref>

ایوک زن اگر فردی فرزند پسر نداشت ازدواج تنها دختر یا کوچکترین دخترش تحت عنوان ایوک ثبت می‌‌‌‌شد و رسم بر این بود که اولین پسر تولد یافته از این ازدواج به فرزندی پدر دختر در می‌آمد.<ref> [https://www.porseman.com/article/%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA-%D9%88-%D8%A7%D8%AD%D9%83%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%AC-%D9%88-%D8%B7%D9%84%D8%A7%D9%82/119241 «زرتشت و احکام ازدواج و طلاق»،  در وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان.]</ref>

نوعی دیگر ازدواج سترزن بود که دختر و پسری ازدواج کرده و متعهد می‌شوند که یکی از پسران خود را به فرزند خواندگی فردی درآورند که بدون ازدواج از دنیا رفته است. از دیگر انواع ازدواج خودسرزن و ازدواج ابدال بوده است.<ref> [https://www.porseman.com/article/%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA-%D9%88-%D8%A7%D8%AD%D9%83%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%AC-%D9%88-%D8%B7%D9%84%D8%A7%D9%82/119241 «زرتشت و احکام ازدواج و طلاق»،  در وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان.]</ref>