جنس: تفاوت میان نسخه‌ها

<big>'''جنس'''</big>، حقایق و انتسابات مرتبط با بیولوژی انسان.<br>

جنس (Sex) مفهومی پیچیده و به بیان برخی دال تهی است که گروه‌های مختلف فمینیستی و جامعه‌شناسان جنسیت، معانی متعددی برای آن پیشنهاد کرده‌اند. برخی جنس را به‌معنای خصوصیات ذاتی و طبیعی و گروهی نیز برای اشاره به مذکر و مونث بودن در نظر می­‌گیرند. برخی جنس را امری گفتمانی فرض کرده و میان جنس به‌عنوان یک وضعیت بیولوژیکی و پیامدهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی آن تفاوت و تمایز جدی قائل هستند.

در نگاه اولیه تعریف جنس سهل به‌شمار می‌آید، اما به‌عنوان بستری که انتسابات هویتی و نقشی به آن مرتبط است، محل چالش جدی در مطالعات جنسیت است.<ref>.  گرت، جامعه‏شناسی جنسیت، 1380ش، ص9.</ref>  

جنس در این رویکرد به‌معنای ذخیرۀ ژنتیکی است که هر فرد با آن متولد می‌شود. این دخیرۀ بیولوژیکی چنانچه حاوی دو کروموزم XX باشد، جنس فرد، مونث و چنانچه یکی از کروموزم‌­ها یکی از بازوهایش را از دست بدهد XY و جنس فرد، مذکر است؛ بر این اساس نظر برخی آن است که طبیعت به‌سمت مادینگی پیش می­‌رود و چنانچه نقصی در این مسیر رخ دهد، فرد مذکر به‌دنیا می‌آید.<ref>. حسيني و ديگران، كتاب زن، 1381ش، ص124.</ref>  

این رویکرد در تقابل کامل با دیدگاه ارسطو است که معتقد بود طبیعت به‌سمت موجود مذکر پیش می‌رود و چنانچه در این مسیر خللی رخ دهد فرد، مونث به‌دنیا می‌آید.<ref>. نعمتی، «تاثیر گفتمان‌های ارسطو، خواجه نصیرالدین و ملاصدرا در نابرابری‌های جنسیتی»، 1399ش، ص247.</ref> از نظر وی چون جنس مذکر دارای کروموزم Y است، تعیین‌کنندۀ جنسیت جنین خواهد بود. اگر کروموزم Y به کروموزم X زن متصل شود، جنین، مذکر و در غیر این‌ صورت، مونث خواهد بود.<ref>. سفیری و ايمانيان، جامعه‌شناسی جنسیت، 1388ش، ص29.</ref> نتیجه چفت شدن کروموزم­ها شکل گیری دو انسان با اندام تناسلی متفاوت، یکی آشکار و دیگری پنهان است که دو شکلی جنسی(Sexual dimorphism) نامیده می‌شود. اهمیت دو شکلی بودن به میزانی است که تصور ناتوانی از تشخیص افراد بر اساس اندام تناسلی بیرونی دشوار است.سفیری، 1388ش، ص 28 و هاوکزورث، 1997م،ص 649 به نقل از سفیری و ايمانيان، 1388ش، ص 29.

جنس در رویکرد طبیعی یا ذاتی، به‌معنای ویژگی­‌های اساسی است که یک انسان را می‌سازد. این ویژگی­‌ها ذاتی، غیرقابل تغییر، بی­‌زمان، همیشگی<ref>. سفيري و ايمانيان، جامعه‌شناسي جنسيت، 1388ش، ص18.</ref> و بستر اصلی شکل‌دهنده به خصوصیات مرتبط با فرد مذکر و مونث (&amp; Male female) است. در این رویکرد هویت‌­ها، نقش­‌ها، تکالیف و حقوق بر جنس مذکر و مونث بار شده، ارتباط مستقیم با این ظرفیت داشته و تحت­ تاثیر تغییر شرایط محیطی، تاریخی و فرهنگی نخواهند بود.<ref>. فیشر، جنس اول، 1380ش، ص3.</ref> زنان همواره بچه به‌دنیا می‌آورند و مردان نیز مسئولیت مدیریت را بر عهده دارند.<ref>. World Health Organization, &quot;Gender, equity and human rights: Glossary of terms and tools&quot;, merriam-webster, Retrieved July 16, 2021.</ref>

از آنجا که در تاریخ بشر، جنس و خصوصیات وابسته به آن تغییری نداشته است، مثلا هرگز جنس نر فرزندی به‌دنیا نیاورده است و در تمامی فرهنگ‌ها و محیط‌های مختلف شرایط مشابهی از زندگی اجتماعی وجود داشته است، بنابراین جنس، امری ثابت است.<ref>. گرت، جامعه­شناسی جنسیت، 1380ش، ص15-17.</ref>  

در این رویکرد برای اشاره به اصالت جنس از واژگانی چون طبیعت، ذات، خلقت، تکوین و فطرت استفاده می‌شود<ref>. زيبايي‌­نژاد، هویت و نقش­های جنسیتی، 1388ش، ص56-57.</ref> که امروزه از حوزه‌های چالش برانگیز به‌شمار می‌آید؛ به‌عنوان مثال در اشاره به صفات طبیعی یک مرد و یک زن، امروزه به میزان بهره‌مندی مرد یا زن از هر ویژگی توجه می‌شود،<ref>. زيبايي‌­نژاد، هویت و نقش­های جنسیتی، 1388ش، ص68؛ محمدی، «تحليل تفاوت‌هاي جنسيتي زن و مرد در علوم تجربي و آموزه­هاي ديني»، 1392ش، ص74.</ref> مانند بهره‌مندی از عقل،<ref>[https://ensani.ir/fa/article/110406/%D8%B1%D9%88%DB%8C%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B7%D9%87-%D8%B9%D9%82%D9%84-%D9%88-%D8%AC%D9%86%D8%B3%DB%8C%D8%AA .پارسانیا، «رویکرد انتقادی فلسفه اسلامی به عقل و جنسیت»، 1384ش، ص20.]</ref> اقتدار، احساسات، مادری، حیا، عفت و غیرت.<ref>. زیبایی‌­نژاد، هویت و نقش­های جنسیتی، 1388ش، ص72-95.</ref> از این منظر، تنها ویژگی اختصاصی انسان مذکر و مونث، تفاوت در اندام تناسلی و توانایی انحصاری زن در باروری، فرزندزایی و شیردهی به فرزند است.<ref>. مطهری، بیست گفتار، 1395ش، ص50ـ60.</ref>  

در رویکرد پست‌مدرن جنس افراد، یک وضعیت سیال تلقی می‌شود<ref>. دریفوس و رابینو، میشل فوکو: فراسوی ساختارگرایی و هرمنیوتیک، 1379ش، ص211-212.</ref> که بر اساس ذخیرۀ ژنیتکی و اندام تناسلی تعیین نمی‌­شود، بلکه وضعیتی اکتسابی و ساختنی است که می‌تواند طیفی از زن تا مرد و تمامی هویت‌های متصور در این میانه را شامل شود.<ref>. فوکو، دانش و قدرت، 1401ش، ص190.</ref> فرد در هیچ بخش از این طیف موقعیت ثابتی جز با انتخاب خودش نخواهد داشت.<ref>. تانگ، نقد و نظر: درآمدی جامع بر نظریه‌های فمینیستی، 1385ش، ص349.</ref>  

معروف‌ترین استعاره‌­های مرتبط با این رویکرد «یین» و «یانگ» در ادبیات چین و «مشی» و «مشیانه» در ادبیات ایران است. در این دو استعاره پس از جدا شدن بخش زنانه از بخش مردانه، نقصی در هیچ‌یک ایجاد نمی­شود، بلکه آنان برای یافتن نیمۀ گمشده (Soul mate) به‌سمت یکدیگر جذب می‌شوند. تعبیر دیگری نیز از این استعاره و جدا شدن بخش نر از بخش ماده وجود دارد و آن نقص و ناتمامی است. به آن معنا که جز در کنار هم آمدن این دو هیچ‌یک موجودیت کاملی نخواهند داشت. استفاده امروز از استعاره نیمۀ گمشده آن است که زن و مرد جز در ازدواج با یکدیگر کامل نخواهند شد. مرد یا زن تنها، صرف‌نظر از میزان موفقیت فردی و اجتماعی، فردی ناقص و ناتمام است.<ref>. چراغی کوتیانی، خانواده، اسلام و فمینیسم (تبیین رویکرد اسلام و فمینیسم به کارکردهای خانواده)، 1389ش، ص189؛ بناهان و همکاران، «تبیین جایگاه جنسیت در تربیت از منظر هستی‌شناسی پست مدرنتیستی و نقد آن از دیدگاه اسلامی»، 1403ش، ص149.</ref>