تصور از بدن: تفاوت میان نسخه‌ها

امروزه تصور از بدن، تنوع بسیاری یافته و عناوین مختلفی از جمله بدن‌های گفتمانی و مادی، بدن‌های فیزیکی، ارتباطی، مصرفی و پزشکی، بدن‌های فردی و اجتماعی، بدن‌های پزشکی‌شده، جنسی‌شده، منضبط و سخنگو و حتی بدن زیسته در مقابل بدن پوسته‌گوشتی برای آن ذکر شده است.<ref>- Shilling, ''The Body and Social Theory'', p. 39.</ref>

پیشرفت‌های گسترده در حوزه‌های پزشکی و فناوری، مفاهیم بنیادین و پذیرفته‌شده‌ای نظیر تولد، مرگ و ماهیت انسان را با چالش‌های جدی مواجه ساخته است. توسعه روش‌های کمک‌باروری مانند لقاح مصنوعی، فناوری‌های نوین در راستای افزایش طول عمر و همچنین کاربرد گسترده پروتزها، پرسش‌های اساسی پیرامون آغاز و پایان حیات و تعریف دقیق «انسان خالص» و اجزای بدن او را مطرح می‌سازد.<ref>- Cockerham, ''The Blackwell Companion to Medical Sociology'', p. 42.</ref>

#نگاه‌هایی که بر تنظیم بدن تمرکز دارد و نظارت‌های بیرونی بر بدن را محور مباحث بدن می‌داند و در واقع از بدن به‌شدت سیاسی‌شده و تابع قدرت بحث می‌کند. یکی از مهم‌ترین مباحث آنان کنترل طب بر بدن زنان است که توسط فمینیست‌ها مورد نقد قرار گرفته است.

یکی از بحث‌برانگیزترین جنبه‌های این نگاه، توجیه نابرابری‌های اجتماعی بر اساس تفاوت‌های بیولوژیکی است. برای مثال، طبیعت‌گرایان با استناد به ویژگی‌های جسمی زنان (مانند «ضعف» یا «ناپایداری» فرضی)، نابرابری جنسیتی را امری طبیعی و اجتناب‌ناپذیر جلوه می‌دهند. در این دیدگاه، نابرابری نه محصول ساختارهای اجتماعی، بلکه نتیجهٔ تفاوت‌های ذاتی بین بدن‌ها دانسته می‌شود. به این ترتیب، با طبیعی‌سازی نابرابری، آن را تثبیت و از تغییر آن جلوگیری می‌کنند. در مجموع، طبیعت‌گرایی بدن را صرفاً تحت تأثیر عوامل طبیعی می‌داند و نقش جامعه و فرهنگ را در شکل‌دهی به آن کمرنگ می‌کند.<ref>- [https://ijar.ut.ac.ir/article_93411_9e341ef584616107b25e2522920483b7.pdf باصری و دیگران، «مطالعه انسان‌شناسی مدیریت بدن زنان با تأکید بر جراحی (بای‌پس معده) در منطقه 2 تهران»، 1401ش، ص143.]</ref>

شولامیت فایرستون نسخه فمینیستی اولیه‌ای از رویکرد طبیعت‌گرایانه را تدوین کرد؛ اما تحلیل او شباهت‌های زیادی با نوشته‌های قبلی داشت که بدن زنان را ذاتاً محدودکننده تصویر می‌کردند. به‌دلیل همین محدودیت جسمی تقسیم‌کار جنسی در جوامع پدید آمده است. تولیدمثل انسان‌ها نیز پایه بیولوژیکی دارد که نقش اصلی به مردان سپرده شده است. نهادهای اجتماعی نیز بر ضعیف دانستن بدن زنانه بنا نهاده شده است. راهکار فایرستون این است که زنان باید تلاش کنند از بدن زنانه کمتر استفاده کنند تا دچار ضعف نشوند.<ref>- Shilling, ''The Body and Social Theory'', p. 61.</ref>

جامعه‌شناسان کلاسیک به این واقعیت‌ها که انسان دارای بدن گوشتی و توان بویایی، شنوایی، چشایی، لمس کردن و تبادل مایعات بدن هستند، توجه چندانی نداشتند؛ در عوض آنان بر کنش‌هایی تمرکز داشتند که تنها با بدن مرتبط بود. همین توجه اندک به بدن نیز لاجرم آنان را به تحلیل از بخش‌های خاصی از بدن وادار می‌ساخت؛ به‌عنوان مثال از آگاهی و زبان بحث کرده‌اند؛ در حالی‌که توجهی به جنبه جسمانی این بحث نداشتند. تنها دانشمندان معدودی، نظیر نوربرت الیاس، تصریح کرده‌اند که ظرفیت اصلی آگاهی و زبان در جسم و بدن انسان قرار دارد. ترنر معتقد است دلیل اصلی غفلت جامعه‌شناسان از بدن، دوگانه دکارتی ذهن و جسم است و جامعه‌شناسان تصور می‌کردند که تحلیل جسم به جامعه‌شناسی ارتباطی ندارد؛ به دلیل این‌که جنبه‌های اجتماعی کنش تحت سیطره ذهن قرار دارد.<ref>- Shilling, ''The Body and Social Theory'', p. 11.</ref>

توماس لاکوئر استدلال کرده است که بدن انسان تا قرن هجدهم تمایل داشت به‌عنوان یک بدن بدون جنسیت و عمومی درک شود. بدن مرد به‌عنوان هنجار در نظر گرفته می‌شد؛ اما بدن زنان به سادگی در الگویی متفاوت و پایین‌تر چیده شده بود.<ref>- Shilling, ''The Body and Social Theory'', p. 43.</ref> هرچند در طول قرن هجدهم تفاوت فیزیولوژیکی مردان و زنان پذیرفته شد و دلیل این بحث اثبات حقوق مختص زنان و مردان بوده است.<ref>- Shilling, ''The Body and Social Theory'', p. 44.</ref>

دیدگاه‌های برساخت‌گرایی اجتماعی متنوعی در مورد بدن وجود دارد که شامل تعدادی گزاره‌های متمایز و نه همیشه مکمل در مورد رابطه بدن و جامعه است. دربرداشت برساخت‌گرایان، به‌جای این‌که بدن پایه و اساس جامعه باشد، محصول اجتماع و تحت تأثیر موقعیت‌های اجتماعی است. جنسیت نیز نه یک امر جسمانی، بلکه مقوله‌ای اجتماعی و فرهنگی است.<ref>- Douglas, ''Natural Symbols: Explorations in Cosmology'', p. 72.</ref>

در این رویکرد بدن معانی اجتماعی را جذب می‌کند. تندترین رویکرد برساخت‌گرایانه از آنِ فوکو است؛ از نظر او گفتمان بدن زنان و مردان به‌جای تفسیر بیولوژیک بر ذهن، آگاهی و نیت و بدن آنان متمرکز است.<ref>- Foucault, ''Discipline and Punish: The Birth of the Prison'', p. 8.</ref> دغدغه اصلی فوکو رابطه بدن و قدرت است؛<ref>- Foucault ''Discipline and Punish: The Birth of the Prison'', p. 58.</ref> قدرت با ایجاد نهادهای مدرن با ظرافت بیشتر به خود، بدن‌ها، ژست‌ها و اعمال آنان دسترسی دارد. او بر این باور است که گفتمان جمعی و بدن، نه‌تنها بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند، بلکه هر یک، سازنده و پردازنده دیگری نیز هستند.<ref>Foucault'', Discipline and Punish: The Birth of the Prison'', p. 151.</ref>

اروینگ گافمن یک نمونه مهم دیگر از نگاه برساخت‌گرایانه به بدن و جنسیت است. از نظر او جایگاه بدن در تعامل اجتماعی توسط کنش‌های بدنی در مکان‌های عمومی و خصوصی، نحوه ارائه بدن‌های جنسی برای دیگران و مدیریت برچسب‌های دیگران نسبت به خود و جنسیت، قابل سنجش است. در عین حال مدیریت بدن پیامدهای اجتماعی مهمی نیز دارد؛ از جمله در حفظ برخوردها، ایفای نقش‌های اجتماعی و تسهیل روابط اجتماعی نقش اساسی دارد. باید بدن به‌طرز صحیحی مدیریت شود تا بتواند برداشت قوی از شخصیت خود برای دیگران ارائه دهد.<ref>Shilling, ''The Body and Social Theory'', p. 77.</ref> در این برداشت بدن نماد اعلام حضور در جامعه، پردازش وجود خویشتن و مقدمه کسب توان تغییرات اجتماعی است.<ref>- [https://ijar.ut.ac.ir/article_93411_9e341ef584616107b25e2522920483b7.pdf باصری و همکاران، «مطالعه انسان‌شناسی مدیریت بدن زنان با تأکید بر جراحی (بای پس معده) در منطقه 2 تهران»، 1401ش، ص143.]</ref>

برخی نظریات، حتی با نظریه ترنر که به تأثیر متقابل بدن و جامعه اعتقاد دارد، موافق نیستند و تلاش می‌کنند تا بدن و جامعه را دو روی یک سکه و بخش‌های مختلف از یک عامل کلی در نظر بگیرند. در این دیدگاه جنس و جنسیت وجود ندارد؛ بلکه امر واحدی دارای جنبه‌های مختلف حضور دارد. نظریات الیاس و شیلر چنین تلاشی را ارائه می‌دهد. از دیدگاه این نظریات، نه بدن و نه جامعه، هیچ‌کدام به‌تنهایی عاملی مستقل محسوب نمی‌شوند. الیاس برای تبیین درهم‌تنیدگی بدن و جامعه، چندین مثال را مطرح می‌کند. هیچ انسانی نمی‌تواند الگوهای صوتی بسیار پیچیده یک زبان را بدون این‌که از نظر بیولوژیکی برای این کار مجهز باشد، بیاموزد.<ref>- Shilling, ''The Body and Social Theory'', p. 106.</ref>  

فمینیست‌ها از «بدن تحریف‌شده» زنان سخن می‌گویند. در این روایت بدن زنان از طریق خوردن اجباری تخریب می‌شود. رسانه‌ها و صنایع غذایی فشار خوردن اجباری را بر بدن زنان تحمیل می‌کنند. همچنین نقش‌های محدود در خانه و محل کار، رشد طبیعی بدن زنان را مختل می‌سازند و تحقق نقش‌های‌شان را وابسته به تصورات مردانه می‌کنند. نتیجه این فشارها، آسیب‌پذیری زنان در برابر صنایع مد و رژیم غذایی است که با ارائه تصاویری محدود و ایده‌آل‌شده از بدن، زنان را تحت فشار قرار می‌دهند.<ref>- Orbach, ''Fat is a Feminist Issue'', p. 2930.</ref>