سفر حج: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر

دیداریویکی‌متن

@@ خط ۴: / خط ۴: @@
 ==مفهوم‌شناسی==
-واژه حَجّ به‌معنای قصدکردن و «آهنگ چیزی را داشتن،<ref>راغب‌اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۲۱۸؛ ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۳۱۵ق، ج۲، ص۲۲۶.</ref> در اصطلاح شرعی، به‌معنای قصدکردن خانه خدا برای انجام‌دادن اعمال مخصوص در زمان تعیین‌شده است.<ref>کرکی، الرسائل محقق کرکی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۴۹.</ref> سفر حج در فرهنگ مسلمانان، سفر به مکهٔ مکرمه برای انجام مناسک خاص در روزهای نهم تا سیزدهم ماه ذی‌حجة است که با فراهم‌بودن شرایط ازجمله استطاعت مالی، یک‌بار بر هر مرد و زن مسلمان، واجب می‌شود.<ref>Long, Islamic Beliefs, Practices, and Cultures, 2011, p.86.</ref> سفر به مکه با قصد زیارت خانه خدا در خارج از این ایام نیز با اعمال مختصر، صورت می‌گیرد که در اصطلاح فقه اسلامی به آن '''عُمره''' گفته می‌شود و در فرهنگ مسلمانان، گونه‌ای از حج به‌شمار می‌آید.<ref>جوادی‌آملی، تفسر تسنیم، ۱۳۸۹ش، ج۱۵، ص۱۳۲؛ راغب‌اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۲۱۹–۲۱۸.</ref>
+واژه حَجّ به‌معنای قصدکردن و «آهنگ چیزی را داشتن،<ref>راغب‌اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۲۱۸؛ ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۳۱۵ق، ج۲، ص۲۲۶.</ref> در اصطلاح شرعی، به‌معنای قصدکردن خانه خدا برای انجام‌دادن اعمال مخصوص در زمان تعیین‌شده است.<ref>کرکی، الرسائل محقق کرکی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۴۹.</ref> سفر حج در فرهنگ مسلمانان، دو گونه است:
-فریضه حج یکی از ارکان پنج‌گانهٔ دین اسلام<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۸.</ref> و عبادتی مالی و بدنی است که از سال نهم هجری، تشریع شد.<ref>قرطبی، الجامع لأحکام القرآن'''،''' ۱۳۶۴ش، ج۴، ص۱۴۴.</ref> این فریضه سه گونه بوده و شامل حج تمتع، حج اِفراد و حج قِران می‌شود.<ref>ابن‌ادریس حلّی، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۲۲.</ref> علاوه بر آن‌که با فراهم بودن شرایط، حج یک‌بار بر هر مرد و زن مسلمان، واجب شده و به آن حَجةالإسلام می‌گویند، حج به‌وسیلهٔ نذر، عهد، قسم و نیابت از دیگری نیز بر انسان واجب می‌شود. سایر اقسام حج، مستحب است.<ref>مدرسی، أحکام العبادات، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۴۴۳.</ref>
+=== '''حجة‌الإسلام''' ===
+حَجَة‌الإسلام یا فریضۀ حج، سفر به مکه برای انجام مناسک خاص در روزهای خاص به‌ویژه نهم تا سیزدهم ماه ذی‌حجة است که با فراهم‌بودن شرایط ازجمله استطاعت مالی، طریقی و جسمی، یک‌بار بر هر مرد و زن مسلمان، واجب می‌شود.<ref>Long, Islamic Beliefs, Practices, and Cultures, 2011, p.86.</ref> علاوه بر آن، حج به‌وسیلهٔ نذر، عهد، قسم و نیابت از دیگری نیز بر انسان واجب می‌شود.<ref>مدرسی، أحکام العبادات، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۴۴۳.</ref> فریضه حج یکی از ارکان پنج‌گانهٔ دین اسلام<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۸.</ref> و عبادتی مالی و بدنی است که از سال نهم هجری، تشریع شد.<ref>قرطبی، الجامع لأحکام القرآن'''،''' ۱۳۶۴ش، ج۴، ص۱۴۴.</ref> این فریضه سه گونه بوده و شامل حج تمتع، حج اِفراد و حج قِران می‌شود.<ref>ابن‌ادریس حلّی، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۲۲.</ref>
+=== '''عُمره''' ===
+مسلمانان در خارج از ایام فریضه حج نیز با قصد زیارت خانه خدا به مکه سفر می‌کنند. این سفر زیارتی که با مناسک کمتری صورت می‌گیرد در اصطلاح فقه اسلامی، عُمره نامیده شده است و در فرهنگ مسلمانان، حج عمره نیز گفته می‌شود.<ref>جوادی‌آملی، تفسر تسنیم، ۱۳۸۹ش، ج۱۵، ص۱۳۲؛ راغب‌اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۲۱۹–۲۱۸.</ref>
 ==آمارهای سفر حج==
-در سده‌های نخست هجری، شمار سالانهٔ حاجیان به چندین هزار نفر می‌رسید. در سدهٔ سیزدهم هجری، شمار حاجیان تا ۱۵۰ هزار نفر در سال، افزایش یافت که بیشتر از مصر، شام، آناتولی، عراق و ایران می‌آمدند. در دوره معاصر و با بهبود راه‌ها و زیرساخت‌ها، تا قبل از همه‌گیری کرونا، در سال ۲۰۲۰م، شمار حاجیان بیش از ۲٫۵ میلیون نفر شد. مراسم حج در سال ۱۴۰۴ش مطابق با ذی‌حجة ۱۴۴۶ق، با حضور ۱٫۶۷ میلیون نفر برگزار شد که از این تعداد، ۱٫۵ میلیون نفر معادل ۸۹٫۸ درصد، زائرانی از ۱۷۱ کشور جهان بودند و ۱۰٫۲ درصد به شهروندان عربستان تعلق داشت. همچنین سفر هوایی با ۸۳٫۸ درصد، روش غالب برای سفر حج بود و تنها ۶۶٬۰۰۰ نفر از مرزهای زمینی و ۵٬۰۰۰ نفر از طریق دریا عازم سفر حج شدند.<ref>[https://economic.mfa.ir/portal/newsview/769238 «اخبار اقتصادی عربستان سعودی - جده»، وب‌سایت معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران.]</ref>
+آمار حاجیان در طول تاریخ اسلام و به تبعیت از شرایط گوناگون، فراز و فرود بسیاری داشته است. در سده‌های نخست هجری، شمار سالانهٔ حاجیان به چندین هزار نفر می‌رسید. در سدهٔ سیزدهم هجری، شمار حاجیان تا ۱۵۰ هزار نفر در سال، افزایش یافت که بیشتر از مصر، شام، آناتولی، عراق و ایران می‌آمدند. در دوره معاصر و با بهبود راه‌ها و زیرساخت‌ها، تا قبل از همه‌گیری کرونا، در سال ۲۰۲۰م، شمار حاجیان بیش از ۲٫۵ میلیون نفر شد. مراسم حج در سال ۱۴۰۴ش مطابق با ذی‌حجة ۱۴۴۶ق، با حضور ۱٫۶۷ میلیون نفر برگزار شد که از این تعداد، ۱٫۵ میلیون نفر معادل ۸۹٫۸ درصد، زائرانی از ۱۷۱ کشور جهان بودند و ۱۰٫۲ درصد به شهروندان عربستان تعلق داشت. همچنین سفر هوایی با ۸۳٫۸ درصد، روش غالب برای سفر حج بود و تنها ۶۶٬۰۰۰ نفر از مرزهای زمینی و ۵٬۰۰۰ نفر از طریق دریا عازم سفر حج شدند.<ref>[https://economic.mfa.ir/portal/newsview/769238 «اخبار اقتصادی عربستان سعودی - جده»، وب‌سایت معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران.]</ref>
 ترکیب جنسیتی زائران حج در سال ۱۴۰۴ش، نشان‌دهندهٔ حضور ۸۷۷٬۸۴۱ مرد (۵۲٫۵ درصد) و ۷۹۵٬۳۸۹ زن (۴۷٫۵ درصد) بود که بیانگر تعادل نسبی در مشارکت جنسیتی در این مراسم مذهبی است.<ref>[https://economic.mfa.ir/portal/newsview/769238 «اخبار اقتصادی عربستان سعودی - جده»، وب‌سایت معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران.]</ref>
@@ خط ۲۸: / خط ۳۲: @@
 ===بُعد اقتصادی===
-سفر حج بر اساس آیات ۲۷ و ۲۸ سوره حج و آیه ۲ سوره مائده و آیاتی از سوره قصص از منظر کلان، موجب رشد تجارت بین‌المللی، توسعهٔ زیرساخت‌های اقتصادی و ایجاد اشتغال در کشور میزبان می‌شود. در سطح خرد نیز این سفر با تشویق به انفاق و کمک به مستمندان، موجب بازتوزیع ثروت می‌شود. همچنین حج با ایجاد فرصت‌های جدید کسب‌وکار و تقویت همکاری‌های اقتصادی بین مردان و زنان مسلمان، می‌تواند به کاهش اثرات تحریم‌های اقتصادی علیه کشورهای اسلامی منجر شود. مشارکت زنان در سفر حج نیز تأثیر مستقیمی بر بهبود شاخص‌های اقتصادی آنان همانند بهبود دسترسی به فرصت‌های شغلی و افزایش سطح آگاهی و استقلال مالی زنان مسلمان دارد.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/453014/حج-عامل-شکوفایی-فرهنگی-آگاهی-سیاسی-و-رشد-اقتصادی نجفی، «حج، عامل شکوفایی فرهنگی، آگاهی سیاسی و رشد اقتصادی»، ۱۳۹۳ش، ص۱۷۵-۱۷۸.]</ref>
+سفر حج بر اساس آیات ۲۷ و ۲۸ سوره حج و آیه ۲ سوره مائده و آیاتی از سوره قصص از منظر کلان، این ظرفیت را دارد که موجب رشد تجارت بین‌المللی، توسعهٔ زیرساخت‌های اقتصادی و ایجاد اشتغال در کشور میزبان شود. در سطح خرد نیز این سفر می‌تواند با تشویق به انفاق و کمک به مستمندان، موجب بازتوزیع ثروت شود. همچنین حج با ایجاد فرصت‌های جدید کسب‌وکار و تقویت همکاری‌های اقتصادی بین مردان و زنان مسلمان، می‌تواند به کاهش اثرات تحریم‌های اقتصادی علیه کشورهای اسلامی منجر شود.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/453014/حج-عامل-شکوفایی-فرهنگی-آگاهی-سیاسی-و-رشد-اقتصادی نجفی، «حج، عامل شکوفایی فرهنگی، آگاهی سیاسی و رشد اقتصادی»، ۱۳۹۳ش، ص۱۷۵-۱۷۸.]</ref>
-===بُعد فرهنگی===
+=== بُعد فرهنگی ===
 سفر حج به‌عنوان یک آیین جمعی، موجب تقویت و انتقال ارزش‌های اسلامی می‌شود. این مناسک با ایجاد بزرگ‌ترین گردهمایی سالانهٔ مسلمانان، بستری برای خودباوری فرهنگی، تبادل فرهنگی، انتقال دانش دینی و تقویت گفتمان اسلامی است. تقویت هویت مشترک اسلامی، اشاعهٔ ارزش‌های اخلاقی، توسعهٔ شبکه‌های ارتباطی فراملی و ترویج جهان‌شمولی پیام اسلام، از مهم‌ترین کارکردهای فرهنگی حج است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/245438/مروری-بر-کارکردهای-گوناگون-مناسک-حج صالحی، «مروری بر کارکردهای گوناگون مناسک حج»، ۱۳۸۹ش، ص۱۱۸.]</ref>
@@ خط ۴۱: / خط ۴۵: @@
 مناسک حج بر سلامت روانی زائران تأثیرگذار است، ازجمله ایجاد و تقویت احساس آرامش روانی و امنیت در طول اقامت در مکه و انجام مناسک،<ref>ابن‌شعبه حرّانی، تحف العقول، ۱۳۸۴ق، ص۱۲۳.</ref> ارتقای سطح دلبستگی معنوی به خداوند،<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۳۷.</ref> کاهش وابستگی‌های مادی و تعلقات دنیوی<ref>نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۰، ص۱۶۵.</ref> و افزایش عزت‌نفس و احساس خودارزشمندی.<ref>Kroll and Sheehan, "Religious belives and practices among 52 Psychiatric in Patient in Minnesota", 1989, p.69.</ref> عظمت و شکوه مناسک حج، کعبه و مشاعر مقدسه به‌طور یکسان بر تمامی زائران، صرف نظر از [[جنسیت]] تأثیرگذار است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/123684/بررسی-ابعاد-روان-شناختی-مناسک-حج-و-تاثیر-آن-بر-سطح-دینداری-حجاج محمدی و همکاران، «بررسی ابعاد روان‌شناختی مناسک حج و تأثیر آن بر سطح دینداری حجاج»،، ۱۳۸۷ش، ص۳۳-۳۴.]</ref>
-==احکام مردان و زنان در سفر حج==
+==تفاوت مردان و زنان در احکام حج==
-احکام احرام برای زنان و مردان در سفر حج دارای سه وجه متمایز اشتراکات، تمایزات و تخصیصات است. در واجبات، مستحبات، مکروهات و برخی از محرمات احرام همانند نیت، ادای تلبیه، استحباب طهارت بدنی، تقصیر ناخن‌ها، نگاه کردن در آینه و حرمت استفاده از سرمه و عطر، زن و مرد مشترک هستند،<ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۲، ص۴۷۲؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۳۵۷.</ref> اما در برخی موارد تفاوت‌های احکام زن و مرد در سه حیطهٔ واجبات، مستحبات و محرمات احرام وجود دارد که نشان‌دهندهٔ توجه عمیق اسلام به عدالت جنسیتی در عین رعایت تفاوت‌های فطری است.<ref>ابن‌ادریس حلّی، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۲۹؛ شیخ طوسی، الجمل و العقود فی العبادات، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۳۱۴.</ref>
+احکام زنان و مردان در سفر حج دارای اشتراکات، تمایزات و اختصاصات است. بیشترین تفاوت‌ها و تمایزات در پوشش احرام، آوا و ذکرها، حلق و تقصیر، نیاز به همراهیِ مَحرم، احکام حیض و نفاس و نیز احکام رمل و اضطباع است. این تفاوت‌ها بر اساس حفظ حریم شرعی، رعایت اخلاق اجتماعی، و تفاوت‌های طبیعی زن و مرد در فقه اسلامی تبیین شده‌اند.<ref>ابن‌ادریس حلّی، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۲۹؛ شیخ طوسی، الجمل و العقود فی العبادات، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۳۱۴.</ref>
-===واجبات احرام===
+در نیت، ادای تلبیه، استحباب طهارت بدن، تقصیر ناخن‌ها، نگاه کردن در آینه و حرمت استفاده از سرمه و عطر، زن و مرد مشترک هستند،<ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۲، ص۴۷۲؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۳۵۷.</ref> اما در پوشش احرام، مردان باید دو [[جنسیت‌پذیری لباس کار|لباس]] خاص شامل ازار یا لنگ (عورتین و مابین ناف تا زانو) و دیگری رداء (روی کتف) بپوشند، درحالی‌که زنان چنین الزامی ندارند.<ref>مقدس‌اردبیلی، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۲۱۵–۲۱۷.</ref> همچنین پوشیدن لباس حریر (ابریشم) برای مردان در احرام حرام است،<ref>خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۴۱۷؛ طباطبائی‌حائری، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۳۶۹.</ref> ولی برای زنان مکروه یا در برخی موارد جایز شمرده شده است.<ref>ابن‌ادریس حلّی، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۲۸.</ref> بر اساس دیدگاه فقهای امامیه، مستحب است که مردان، تلبیه را با صدای بلند ادا کنند،<ref>شهید ثانی، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷۰.</ref> در حالی‌که زنان باید به اندازه‌ای صدای خود را بالا ببرند که تنها اطرافیان نزدیک بشنوند.<ref>حلّی، الجامع للشرائع، ۱۴۰۵ق، ص۱۸۲.</ref> برخی فقها این تفاوت را با استناد به مبانی حفظ عفت عمومی و پرهیز از فتنه توجیه کرده‌اند.<ref>نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۸، ص۲۰۵.</ref>
-در واجبات احرام، نیّت، تلبیه، استحباب طهارت [[بدن]]، تقصیر ناخن‌ها، نگاه کردن در آینه و حرمت استفاده از سرمه و عطر میان زن و مرد مشترک است،<ref>نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۸، ص۱۹۹.</ref> اما در برخی احکام تفاوت وجود دارد. مردان باید دو [[جنسیت‌پذیری لباس کار|لباس]] خاص احرام یکی آزار (عورتین و مابین ناف تا زانو) و دیگری رداء (روی کتف) بپوشند، درحالی‌که زنان چنین الزامی ندارند.<ref>مقدس‌اردبیلی، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۲۱۵–۲۱۷.</ref> همچنین پوشیدن لباس حریر (ابریشم) برای مردان در احرام حرام است،<ref>خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۴۱۷؛ طباطبائی‌حائری، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۳۶۹.</ref> ولی برای زنان مکروه یا در برخی موارد جایز شمرده شده است.<ref>ابن‌ادریس حلّی، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۲۸.</ref>
-===مستحبات احرام===
+مهم‌ترین محرمات اختصاصی مردان در حال احرام عبارت است از: پوشیدن لباس دوخته‌شده مانند پیراهن، لبّاده و شب‌کلاه و شلوار؛<ref>موسوی عاملی، مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام، ۱۴۱۱ق، ج۸، ص۴۰۸.</ref> پوشاندن سر به هر شکل اعم از کلاه، عمامه، پارچه، چیزهای غیرمعمول همانند گِل سرشور، برگ گیاهان، حنا یا سایر پوشش‌ها و حتی فرو بردن سر در آب؛<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۳۴۷–۳۴۹.</ref> استفاده از جوراب و کفش‌های بسته و هر چیز دیگری که روی پا را می‌پوشاند (به استثنای صندل‌های باز)<ref>محقق حلّی، المختصر النافع فی فقه الإمامیه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۸۴؛ خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۸۶ش، ج۲، ص۲۱۱.</ref> و بهره‌گیری از سایه‌بان مانند چتر، هودج و امثال آن.<ref>موسوی عاملی، مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام، ۱۴۱۱ق، ج۷، ص۳۶۲.</ref>
-در مستحبات احرام، زن و مرد در اغلب موارد مشترک هستند، اما در کیفیت ادای تلبیه تفاوت وجود دارد. بر اساس دیدگاه فقهای امامیه، مردان مستحب است تلبیه را با صدای بلند ادا کنند،<ref>شهید ثانی، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷۰.</ref> در حالی‌که زنان باید به اندازه‌ای صدای خود را بالا ببرند که تنها اطرافیان نزدیک بشنوند.<ref>حلّی، الجامع للشرائع، ۱۴۰۵ق، ص۱۸۲.</ref> برخی فقها این تفاوت را با استناد به مبانی حفظ عفت عمومی و پرهیز از فتنه توجیه کرده‌اند.<ref>نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۸، ص۲۰۵.</ref>
-===محرمات احرام===
+مهم‌ترین محرمات احرام مختص زنان عبارت است از: پوشاندن صورت با نقاب یا روبنده؛<ref>حلّی، تحریر أحکام الشریعه علی مذهب الإمامیه، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۱۱۴.</ref> استفاده از دستکش که پوشاندن دست‌ها را به همراه دارد<ref>حلّی، إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۴۴.</ref> و به‌کار بردن زیورآلات آشکار مانند النگو و دستبندهای صدادار که زینت شمرده می‌شود.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۴۰۵.</ref>
-====مخصوص مردان====
-مهم‌ترین محرمات اختصاصی مردان در حال احرام عبارت است از: پوشیدن لباس دوخته‌شده مانند پیراهن، لبّاده و شب‌کلاه و شلوار؛<ref>موسوی عاملی، مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام، ۱۴۱۱ق، ج۸، ص۴۰۸.</ref> پوشاندن سر به هر شکل اعم از کلاه، عمامه، پارچه، چیزهای غیرمعمول همانند گِل سرشور، برگ گیاهان، حنا یا سایر پوشش‌ها و حتی فرو بردن سر در آب؛<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۳۴۷–۳۴۹.</ref> استفاده از جوراب و کفش‌های بسته و هر چیز دیگری که روی پا را می‌پوشاند (به استثنای صندل‌های باز)<ref>محقق حلّی، المختصر النافع فی فقه الإمامیه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۸۴؛ خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۸۶ش، ج۲، ص۲۱۱.</ref> و بهره‌گیری از سایه‌بان مانند چتر، هودج و امثال آن یا قرار گرفتن زیر سقف.<ref>موسوی عاملی، مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام، ۱۴۱۱ق، ج۷، ص۳۶۲.</ref>
-====مخصوص زنان====
+همچنین بر اساس نظر فقها، تراشیدن موی سر، برای زنان، آن‌گونه که مردان انجام می‌دهند، حرام است. ولی کوتاه‌کردن مو ایرادی ندارد.<ref>طباطبائی، مناسک الحج و الزیاره، ۱۴۲۳ق، ص۲۱۶.</ref> این احکام که مبتنی بر روایات معتبر فقهی است، با هدف حفظ حریم خاص احرام و پرهیز از هرگونه زینت ظاهری وضع شده‌اند.<ref>شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۴۵.</ref>
-مهم‌ترین محرمات احرام مختص زنان عبارت است از: پوشاندن صورت با نقاب یا روبنده؛<ref>حلّی، تحریر أحکام الشریعه علی مذهب الإمامیه، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۱۱۴.</ref> استفاده از دستکش که پوشاندن دست‌ها را به همراه دارد<ref>حلّی، إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۴۴.</ref> و به‌کار بردن زیورآلات آشکار مانند النگو و دستبندهای صدادار که زینت شمرده می‌شود.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۴۰۵.</ref> همچنین بر اساس نظر فقها، تراشیدن موی سر، برای زنان، آن‌گونه که مردان انجام می‌دهند، حرام است. ولی کوتاه‌کردن مو ایرادی ندارد.<ref>طباطبائی، مناسک الحج و الزیاره، ۱۴۲۳ق، ص۲۱۶.</ref> این احکام که مبتنی بر روایات معتبر فقهی است، با هدف حفظ حریم خاص احرام و پرهیز از هرگونه زینت ظاهری وضع شده‌اند.<ref>شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۴۵.</ref>
 {| class="wikitable"
 |+
@@ خط ۷۳: / خط ۷۲: @@
 |'''مستحبات'''
 | - طهارت بدنی
-- تقصیر ناخن‌ها
 - پرهیز از آلودگی
 | - استحباب بلند گفتن تلبیه (عجّ)