منزلت پدری: تفاوت میان نسخه‌ها

{{درشت|'''منزلت پدری'''}}؛ پایگاه و اقتدار پدری در مناسبات خانوادگی.

منزلت در لغت به‌معنای مرتبت و مقام، حرمت و احترام، پایگاه و بزرگی آمده است.<ref>دهخدا، لغت‌نامه، 1377ش، ذیل واژه منزلت.</ref> منزلت نشان‌دهنده پایگاه فرد در گروه یا رتبه یک گروه در مقایسه با گروه‌های دیگر است. پایگاه منزلتی فرد، حقوق یک شخص را معین می‌کند. پایگاه پدری حامل نقش‌هایی است که دیگران از مرد به‌عنوان پدر انتظار دارند.<ref>کوئن، درآمدی به جامعه‌شناسی، 1381ش، ص57.</ref> ملاک‌های منزلت در فرهنگ‌های مختلف متفاوت است که عمده‌ترین آنها عبارتند از: ثروت، قدرت، نَسب، سِن و ارزش‌های فرهنگی و معنوی.<ref>ابراهیمی‌پور و دیگران، شاخص‌های خانواده مطلوب، ۱۳۹۵ش، ص۵۴۹.</ref>

پدر در منابع اسلامی به پدر جسمانی (حقیقی)،<ref>سوره نحل، آیه 72.</ref> اجتماعی (معنوی)<ref>سوره حج، آیه 78.</ref> و رضاعی (شوهر دایه)،<ref>[https://www.sistani.org/persian/book/26578/5733/ حسینی‌سیستانی، «کیفیّت محرمیّت با فرزند خوانده از طریق عقد موقّت»، وب‌سایت دفتر آیت‌الله سیستانی.]</ref> تقسیم می‌شود.

فمینیست‌ها، اقتدار مرد را منشأ اصلی شکل‌گیری نظام پدرسالاری معرفی می‌کنند؛ مظلومیت تاریخی زنان را بر همین مبنا تفسیر کرده و تلاش دارند تا منزلت پدری را کاهش دهند. حذف اقتدار پدر در خانواده‌های غربی از یک سوی نظارت و کنترل مرد بر اعضای خانواده را دچار مشکل کرد و از سوی دیگر مساوات‌طلبی و عدم تمکین زنان، موجب افزایش طلاق و گسترش خانواده‌های مادر سرپرست شد. فراوانی چنین خانواده‌هایی، منشأ آسیب‌های اجتماعی در غرب به‌شمار می‌آید. بر اساس تحقیقات، در آمریکا اکثریت محکومان به حبس‌های بلندمدت از خانه‌های بدون پدر بوده‌اند. با توجه به چنین شرایطی؛ برخی مشاوران خانواده در غرب، بیش از گذشته به این نکته واقف شده‌اند که لازم است منزلت پدری تقویت شده و موقعیت رهبری در خانواده به عهده مرد گذاشته شود.<ref>[https://alefbalib.com/index.aspx?pid=256&PdfID=910550 محبی، «مردمی‌شدن خانواده؛ فرایند آسیب‌دیدگی و بحران خانوادگی»، ۱۴۰۲ش، ص۹۴.]</ref>

در نگرش اسلامی؛ مهم‌ترین نقش پدری در ساختار خانواده، نقش سرپرستی است.<ref>سوره نساء، آیه ۳۴.</ref> اقتدار مرد از سنخ ولایت است که البته حق استبداد در رأی را ندارد و باید با رعایت تمایلات و نیازهای دیگران، خانواده را مدیریت کند.<ref>[https://alefbalib.com/index.aspx?pid=256&PdfID=910550 محبی، «مردمی‌شدن خانواده؛ فرایند آسیب‌دیدگی و بحران خانوادگی»، 1402ش، ص93.]</ref> ولایت پدر بر فرزندان عبارت از تصرفات او در امور است که به سرنوشت آنها ارتباط پیدا می‌کند به‌عنوان نمونه اگر دختری بخواهد ازدواج کند باید از پدرش اجازه گیرد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Book/View/45322/34404/ولایت-پدر-بر-فرزندان «ولایت پدر بر فرزندان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>

'''احترام به پدر''' از همگانی‌های فرهنگ بشر است؛ در ایران باستان؛ دختران تحت '''قیمومیت پدر''' بودند و ازدواج‌شان باید با رضایت آنها صورت می‌گرفت.<ref>[https://www.etemadnewspaper.ir/fa/main/detail/211448/زن-در-ايران-باستان قزلباش، «زن در ایران باستان»، وب‌سایت روزنامه اعتماد.]</ref>

در هند کهن؛ مرد با قدرت پدرشاهی بر خانواده خود حکومت کرده و در مواردی می‌توانست زنان و فرزندان خود را بفروشد.<ref>دورانت، تاریخ تمدن،1337ش، ج1، ص466.</ref> دختر قبل از ازدواج باید برده پدرش می‌بود.<ref>[https://shiastudies.com/fa/معرفی-آیین-برهمن-یا-هندوییسم/ «معرفی آیین برهمن یا هندوییسم»، وب‌سایت مجمع جهانی شیعه‌شناسی.]</ref>

در '''آیین یهود'''؛ مجازات فرزندی که پدر و مادرش را لعن کند اعدام است،<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1231464 مظاهری، «مجازات‌ها در حقوق یهودی (1)»، وب‌سایت راسخون.]</ref> در گذشته پدر عبرانی می‌توانست دختران صغیر خود را بدون رضایت آنها شوهر دهد.<ref>[https://journals.iau.ir/article_522962.html عزیزی خادم و حسینی، «بررسی نقش زن در یهودیت»، ۱۳۹۳ش، ص۷۵-۷۴.]</ref>

در '''آیین زرتشت'''؛ اطاعت از والدین، نخستین تکلیف فرزندان است، پدر حق دارد فرزندش را که از او ناراضی است از ارث محروم کند و اگر فرزندی سه بار پدرش را نافرمانی کند مستحق مرگ دانسته می‌شود.<ref>[https://lawresearchmagazine.sbu.ac.ir/article_87130.html غضنفری و دیگران، «مطالعۀ تطبیقی حقوق و وظایف اعضای خانواده در دین زردشتی و اسلام»، ۱۳۹۸ش، ص۱۸۲.]</ref>

بر مبنای '''آموزه‌های اسلام'''؛ پدری، منزلت فوق‌العاده‌ای شمرده می‌شود.

در آموزه‌های اسلام پاداش‌های بزرگی برای احسان به پدر بیان شده است. نیکی به پدر، از محبوب‌ترین اعمال نزد خداوند بوده و نتیجه آن زیاد شدن عمر، رسیدن به بهشت و جلوگیری از بلا و ثواب آن برابر با جهاد در راه خدا است. نیکی به پدر، رابطه متقابل فرزندی و پدری را تقویت کرده و موجب می‌شود که فرزندان در فرایند جامعه‌پذیری، آن را به‌عنوان هنجار الزامی پذیرفته و در آینده به پدر خود احسان کنند.<ref>ابراهیمی‌پور و دیگران، شاخص‌های خانواده مطلوب، 1395ش، ص554.</ref> بر این اساس، یکی از پاداش‌های نیکی به پدر، بهره‌مندی از فرزند صالح است<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/113386/آثار-نیکی-به-والدین «آثار نیکی به والدین»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> که نورِ دیده آدمی به‌شمار می‌آید.<ref>سوره فرقان، آیه 74.</ref>

امروزه دموکراتیک‌شدن خانواده در جوامع مسلمان، ساختار عمودی خانواده‌ها را به الگویی تبدیل می‌کند که یا والدین به‌طور یکسان در فرایند تصمیم‌گیری مشارکت کنند یا زن در تصمیم‌گیری جانشین مرد شود؛<ref>ابراهیمی‌پور و دیگران، راهبردهای تحکیم خانواده، 1395ش، ص131.</ref> اما به‌دلیل جایگاه کانونی زن در اسلام، عملاً به گزینه دوم ختم شده و به موازات کاهش منزلت پدر، اقتدار مادر افزایش یافته است. در این الگو وظایف مرد سنگین‌تر و توان تصمیم‌گیری او کاهش یافته و مدیریت خانواده، زنانه شده است. این تحول مدیریتی در خانواده‌های ایرانی هم دیده می‌شود؛ درآمدها و ارتباطات شوهر توسط همسرش کنترل می‌شود، روابط خانوادگی به سمت طایفه مادری متمایل شده و فرزندان با خویشان مادری احساس همرنگی بیشتری دارند، با غلبه نقش مادری بر نقش همسری، خانواده‌های ایرانی به تدریج به سوی بالا بردن تعارض میان مادر و فرزند با پدر پیش رفته و خانواده‌ها دچار آسیب‌های جدی می‌شوند.<ref>[https://alefbalib.com/index.aspx?pid=256&PdfID=910550 محبی، «مردمی‌شدن خانواده؛ فرایند آسیب‌دیدگی و بحران خانوادگی»، ۱۴۰۲ش، ص۹۵-۹۴.]</ref>

در آموزه‌های اسلامی برای اذیت کردن پدر مجازات‌های سنگین دنیوی و اخروی تعیین شده است؛ فرزند پدرآزار محروم از بهشت و رحمت الهی بوده و در همین دنیا مجازات می‌شود. از منظر جامعه‌شناسی نیز اگر شخصی برخورد تحقیرآمیزی با پدر خود داشته باشد، فرزندانش با الگوگیری از رفتار او در فرایند جامعه‌پذیری، تحقیر پدر را ناهنجاری تلقی نکرده و با او همین رفتار را تکرار خواهند کرد.<ref>ابراهیمی‌پور و دیگران، شاخص‌های خانواده مطلوب، ۱۳۹۵ش، ص۵۵۵.</ref>

در منابع حدیثی؛ تنش با پدر موجب خواری دانسته می‌شود؛<ref>مجلسی، بحارالأنوار، بی‌تا، ج‏72، ص338.</ref> زیرا بی‌احترامی به پدر، بی‌پدری را در خانواده‌ها گسترش می‌دهد؛ بر مبنای آمارها؛ فقدان مدیریت پدری، پیامدهای سنگینی برای خانواده‌ها دارد. تحقیقات لوئیس و می‌یرز (۱۹۸۹م) در بوستون دربارهٔ گروهی از کودکان بی‌خانمان، نشان داد که ۹۹٪ این کودکان متعلق به خانواده‌های بدون پدر هستند. بر اساس تحقیقات انجام شده در آمریکا ۶۰٪ متجاوزان به عنف، ۷۲٪ قاتلان نوجوان و ۷۰٪ محکومان به حبس‌های بلندمدت از خانه‌های بدون پدر بوده‌اند.<ref>ابراهیمی‌پور و دیگران، راهبردهای تحکیم خانواده، ۱۳۹۵ش، ص۱۳۰.</ref>

{{پانویس}}

{{آغاز منابع}}

* قرآن کریم