صفحه‌ای تازه حاوی «{{مقاله پاسخ به شبهات دینی}} {{بیان شبهه}} خداوند میل به خود آرایی و جمال گرایی ر...» ایجاد کرد |
|||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
جاهليت اول: از ماقبل تاريخ تا قرن پنجم ميلاد است. | جاهليت اول: از ماقبل تاريخ تا قرن پنجم ميلاد است. | ||
جاهليت دوم: از قرن پنجم ميلادي تا 622م .»( الفاخوري، /8) | جاهليت دوم: از قرن پنجم ميلادي تا 622م .»<ref>( الفاخوري، /8)</ref> | ||
آقاي دكتر عفت شرقاوي نيز دربارة جاهليت اول و دوم نظريه اي ابراز كرده است و مدعي است كه همة محققان جديد اين تقسيم بندي را قبول دارند: | آقاي دكتر عفت شرقاوي نيز دربارة جاهليت اول و دوم نظريه اي ابراز كرده است و مدعي است كه همة محققان جديد اين تقسيم بندي را قبول دارند: | ||
| خط ۳۷: | خط ۳۷: | ||
«مستشرقان و بسياري از پژوهشگران عرب، به نقل كتابهاي قديمي در بارة جاهليت بسنده نكرده اند، بلكه به منابع ديگري نيز مراجعه كرده اند تا آنچه را كه امروز از تاريخ عرب جاهلي ميدانيم تدوين كنند، اين منابع عبارتند از: | «مستشرقان و بسياري از پژوهشگران عرب، به نقل كتابهاي قديمي در بارة جاهليت بسنده نكرده اند، بلكه به منابع ديگري نيز مراجعه كرده اند تا آنچه را كه امروز از تاريخ عرب جاهلي ميدانيم تدوين كنند، اين منابع عبارتند از: | ||
1. نقشها و آثار به جا مانده از آن دوران. 2. منابع ديني مانند قرآن، حديث شريف، تورات وتلمود و ديگر كتابهاي ديني. 3. كتابهاي يوناني، لاتين وسرياني و امثال آن. 4. منابع عربي و شعر جاهلي. | 1. نقشها و آثار به جا مانده از آن دوران. | ||
به نظر ميرسد كه تمام اين منابع جاهليت را به دو دوره تقسيم | |||
2. منابع ديني مانند قرآن، حديث شريف، تورات وتلمود و ديگر كتابهاي ديني. | |||
3. كتابهاي يوناني، لاتين وسرياني و امثال آن. | |||
4. منابع عربي و شعر جاهلي. | |||
به نظر ميرسد كه تمام اين منابع جاهليت را به دو دوره تقسيم كرده اند؛ عصر باستان يا جاهليت نخستين، جاهليت دوم يا دورة جاهليت پيش از اسلام. برخي متمايلند كه دورة جاهليت نخستين را از آغاز تاريخ تا سال 500 ميلادي بدانند و دورة دوم را از قرن پنجم ميلادي تا ظهور اسلام. | |||
اشعاري كه به دست ما رسيده است، از جاهليت دورة دوم است، اين دوره حد اكثر تا دو قرن قبل از اسلام تا ظهور اسلام را شامل ميشود، امّا پيش از آن جاهليت نخستين بوده است.» <ref>(شرقاوي،/31)</ref> | |||
اين تقسيم بندي ظاهراً از جاحظ گرفته شده است كه او در اصل مسأله تحت تأثير تقسيم بندي قرآن است: | اين تقسيم بندي ظاهراً از جاحظ گرفته شده است كه او در اصل مسأله تحت تأثير تقسيم بندي قرآن است: | ||
« البته آنچه از اصطلاح «عصر جاهليت» نخست در ذهن ميآيد همه روزگاران پيش از اسلام است، يعني همة دورههاي تاريخ جزيره العرب قبل و بعد از ميلاد مسيح؛ ليكن پژوهشگران ادب جاهلي زماني بدين وسعت را در نظر ندارند. چرا كه بيش از يك قرن و نيم قبل از بعثت پيغمبر اسلام نميتواند عقب تر بروند و به همين مقدار بسنده ميكنند. در اين دوره است كه لغت عربي تكامل يافت و نخستين بار خصايص فعلي را به خود گرفت و شعر جاهلي نيز مربوط به همين عصر است. جاحظ بوضوح بدين نكته اشاره كرده، آنجا كه ميگويد: « امّا شعر عربي نوزاد و كم سن و سال است، نخستين كساني كه اين راه را پيموده و جاده را كوبيدهاند امرؤالقيس بن حجر و مهلهل بن ربيعة اند. وقتي رشتة شعر را به عقب دنبال كنيم ميبينيم ابتداي آن صدوپنجاه سال پيش از اسلام است و اگر خيلي بخواهيم عقب برويم، منتهي به دويست سال مي شود.» (جاحظ1/74) اين ملاحظة دقيقي است، چه پيش از اين تاريخ شعر عربي ناشناخته است و خود تاريخ عرب شمالي نيز از سقوط پترا و تدمر به دست روميان، سخت ابهام آلوده ميباشد، مگر مقداري اطلاعات ايراني و بيزانسي و بعضي كتيبهها كه سامي شناسان بدان برخوردكردهاند. اين نقوش و اخبار از فرمانرواني غسانيان در شام و منذريان در حيره و حكومت كنده در شمال نجد حكايت ميكنند امّا معلومات ما از اين امارات نيز پيش از قرن ششم ميلادي محدود و فقط در دورة جاهلي مورد بحث ما بالنسبه روشن است. چرا كه اعراب بسياري از اخبار حكمرانان آن دوره را به دست ما رساندهاند.» ( شوقي،/47) | |||
جاهليت اول در تفاسير | « البته آنچه از اصطلاح «عصر جاهليت» نخست در ذهن ميآيد همه روزگاران پيش از اسلام است، يعني همة دورههاي تاريخ جزيره العرب قبل و بعد از ميلاد مسيح؛ ليكن پژوهشگران ادب جاهلي زماني بدين وسعت را در نظر ندارند. چرا كه بيش از يك قرن و نيم قبل از بعثت پيغمبر اسلام نميتواند عقب تر بروند و به همين مقدار بسنده ميكنند. در اين دوره است كه لغت عربي تكامل يافت و نخستين بار خصايص فعلي را به خود گرفت و شعر جاهلي نيز مربوط به همين عصر است. جاحظ بوضوح بدين نكته اشاره كرده، آنجا كه ميگويد: « امّا شعر عربي نوزاد و كم سن و سال است، نخستين كساني كه اين راه را پيموده و جاده را كوبيدهاند امرؤالقيس بن حجر و مهلهل بن ربيعة اند. وقتي رشتة شعر را به عقب دنبال كنيم ميبينيم ابتداي آن صدوپنجاه سال پيش از اسلام است و اگر خيلي بخواهيم عقب برويم، منتهي به دويست سال مي شود.» <ref>(جاحظ1/74)</ref> اين ملاحظة دقيقي است، چه پيش از اين تاريخ شعر عربي ناشناخته است و خود تاريخ عرب شمالي نيز از سقوط پترا و تدمر به دست روميان، سخت ابهام آلوده ميباشد، مگر مقداري اطلاعات ايراني و بيزانسي و بعضي كتيبهها كه سامي شناسان بدان برخوردكردهاند. اين نقوش و اخبار از فرمانرواني غسانيان در شام و منذريان در حيره و حكومت كنده در شمال نجد حكايت ميكنند امّا معلومات ما از اين امارات نيز پيش از قرن ششم ميلادي محدود و فقط در دورة جاهلي مورد بحث ما بالنسبه روشن است. چرا كه اعراب بسياري از اخبار حكمرانان آن دوره را به دست ما رساندهاند.» <ref>( شوقي،/47)</ref> | ||
==جاهليت اول در تفاسير== | |||
مفسرّ «منهج الصادقين» ديدگاهي را مطرح كرده است كه نظر غالب مفسران پيشين نيز است. وي در اين باره نويسد: | مفسرّ «منهج الصادقين» ديدگاهي را مطرح كرده است كه نظر غالب مفسران پيشين نيز است. وي در اين باره نويسد: | ||
«وَلا | |||
و نزد كلبي جاهليت اولي در زمان ابراهيم(ع) بود كه زنان لباسهاي مرواريد بافته | '''«وَلا تَبَرَّجْنَ»'''، اظهار مكنيد پيرايه هاي خود را '''« تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الأولَى »''' ، مانند اظهار در ايام جاهليت نخستين، كه آن را جاهليت جهلا خوانند، و آن از زمان آدم بوده تا زمان نوح عليه السلام، كه مدت هشت صد سال بوده، و عِكرمه از عبدالله عباس روايت كرده جاهليت اولي ميانة ادريس و نوح بوده و آن هزار سال بوده. و در بطن او فرزندان آدم يكي ساكن سهل بود و يكي ساكن جبل، مردان كوهستان خوبرو بودند و زنان ايشان زشت رو، و مردان (و زنان)شهرستان برعكس اين. ابليس به صورت غلامي برآمده و در ميان ايشان ناي و بربط بساخت وبه زدن آن مشغول شد.چون ايشان آوازي شنيدند كه هرگز نشنيده بودند، متعجب شدند و اين خبر به نواحي انتشار يافت، مردمان كوهستان بيامدند به نظارة آن ، و عيدي ساختند و زنان ايشان آراسته بيرون آمدند و مردان كوهستان مايل ايشان شدند و زنان نيز به ايشان ميل كردند و فواحش و ناشايست در ميان ايشان آشكارا شد. فلذلك قوله '''« تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الأولَى»'''، و در نزد ابوالعاليه جاهليت اولي روزگار داود و سليمان است كه در آن روزگار زنان جامه ندوخته پوشيدندي و اعضاي ايشان به اين جهت ظاهر شد. | ||
و نزد كلبي جاهليت اولي در زمان ابراهيم(ع) بود كه زنان لباسهاي مرواريد بافته مي پوشيدند و به مردان عرضه مي كردند و جاهليت اخري ميان عيسي(ع) و سيد انبياء(ص) است و گويند كه جاهليت اولي جاهليت كفر است و جاهليت اخري جاهليت فسوق در اسلام. مؤيد اين است كه رسول (ص) به ابودرداء گفت « ان فيك جاهلية» «اجاهلية كفرا و اسلام» فرمود جاهليت كفر و تبرج اظهار مرءه است محاسن خود را.» <ref>(كاشاني،7/ 315 و رازي، 15/416).</ref> | |||
طبري مي نويسد: | طبري مي نويسد: | ||
« بين حضرت نوح و ادريس، كه هزار سال بود. فرزندان آدم از دوشكم، يكي در دشت ساكن بود و ديگري در كوه، مردان كوهستان زيبا بودند، (ولي) در(چهرة) زنان كوهستان تمايل به سرخي وجود داشت( زشت بودند)، امّا زنان دشت زيبا بودند و چهرة مردانشان(چندان زيبا نبود) متمايل به سرخي بود. ابليس به صورت پسر جواني پيش مردي از اهل دشت آمد، به استخدام آن مرد در آمد و براي او خدمت ميكرد. ابليس چيزي مانند ني چوپانها گرفت . صدايي به وجود آمد كه مانند آن را پيش از آن نشنيده بودند. صدا به گوش مردم اطرافشان رسيد، آنان اين صدا را گوش ميدادند. (آن روز را) عيد ساليانه گرفتند، آن روز مردان براي زنان و زنان براي مردان آرايش و خود نمايي ميكردند. يكبار كه تعدادي از مردان كوهستان بر مردمان دشت حمله ورشدند، زمان عيد آنان بود، آنان زنان دشت را( كه از زنان آنان زيباتر و آرايش كرده بودند،) ديدند، اين خبر را به | |||
ظاهراً اين تفاسير | « بين حضرت نوح و ادريس، كه هزار سال بود. فرزندان آدم از دوشكم، يكي در دشت ساكن بود و ديگري در كوه، مردان كوهستان زيبا بودند، (ولي) در(چهرة) زنان كوهستان تمايل به سرخي وجود داشت( زشت بودند)، امّا زنان دشت زيبا بودند و چهرة مردانشان(چندان زيبا نبود) متمايل به سرخي بود. ابليس به صورت پسر جواني پيش مردي از اهل دشت آمد، به استخدام آن مرد در آمد و براي او خدمت ميكرد. ابليس چيزي مانند ني چوپانها گرفت . صدايي به وجود آمد كه مانند آن را پيش از آن نشنيده بودند. صدا به گوش مردم اطرافشان رسيد، آنان اين صدا را گوش ميدادند. (آن روز را) عيد ساليانه گرفتند، آن روز مردان براي زنان و زنان براي مردان آرايش و خود نمايي ميكردند. يكبار كه تعدادي از مردان كوهستان بر مردمان دشت حمله ورشدند، زمان عيد آنان بود، آنان زنان دشت را( كه از زنان آنان زيباتر و آرايش كرده بودند،) ديدند، اين خبر را به همسايه هاي خود رساندند، آنان به ميان مردمان دشت فرود آمدند و به طرف زنان دشت متوجه شدند و با آنان فرود آمدند... بدينسان بود كه فحشاء در ميان آن زنان به وجود آمد. منظور سخن خداوند كه ميفرمايد: '''« تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الأولَى»'''، همين است. <ref>(طبري،22/4)</ref> | ||
«منظور از جاهليت اولي همان جاهليت قبل از اسلام است، پس مراد جاهليت قديم است. امّا اين كه برخي از مفسران | |||
ممكن است مطلب فوق را اين گونه تأييد كنيم كه نظر قرآن كريم به همان فرهنگي است كه مردم صدر اسلام با آن آشنايي داشتند، يعني همان جاهليت متصل به ظهور اسلام، كه فرهنگ مخاطبان را ميساخت، اين به فصاحت و بلاغت نيز نزديك است از نظر جامعه سازي نيز، از آن جايي كه اسلام ميخواست فرهنگ موجود را متحول كند، نگاهش به همان فرهنگ ملموس موجود بود، كه فرهنگ جاهلي پيوسته تازمان ظهور اسلام باشد. از سويي، اگر دورة جاهليت اول را تمام تاريخ عرب قبل از سال 500 ميلادي بدانيم، چنان كه در متن نقل شده از آقاي شرقاوي آمد، اين اشكال پيش | ظاهراً اين تفاسير خواسته اند جاهليت اولي را در قرآن معنا كنند، امّا تحت تأثير اسرائيليات قرار گرفته اند. داستان مذكور نيز چندان متين به نظر نميرسد، كه همة زنان در كوه و دشت كاملا يك دست، زيبا يا زشت باشند و همين طور مردان. اگر كوه سبب زيبايي است مردان و زنان آنجا بايد زيبا باشند و اگر سبب زشتي است زنان و مردان آنجا بايد زشت باشند، در مورد دشت نشينان نيز همين سخن درست است. شايد به همين سبب است كه علامه طباطبايي اين تقسيم بندي را نمي پذيرد و از منظور قرآن دور ميداند: | ||
«منظور از جاهليت اولي همان جاهليت قبل از اسلام است، پس مراد جاهليت قديم است. امّا اين كه برخي از مفسران گفته اند مراد از جاهليت اولي زمان بين آدم و نوح (ع) باشد، كه هشتصد سال بوده است، يا اين كه بين ادريس و نوح (ع) است، يا زمان داود و سلميان (ع) باشد، يا زمان تولد حضرت ابراهيم(ع)، يا فاصلة بين زمان حضرت عيسي (ع) تا حضرت رسول اكرم(ص) سخناني است كه دليلي بر درستي آنها وجود ندارد.» <ref>(طباطبايي، 16/315)</ref> | |||
ممكن است مطلب فوق را اين گونه تأييد كنيم كه نظر قرآن كريم به همان فرهنگي است كه مردم صدر اسلام با آن آشنايي داشتند، يعني همان جاهليت متصل به ظهور اسلام، كه فرهنگ مخاطبان را ميساخت، اين به فصاحت و بلاغت نيز نزديك است از نظر جامعه سازي نيز، از آن جايي كه اسلام ميخواست فرهنگ موجود را متحول كند، نگاهش به همان فرهنگ ملموس موجود بود، كه فرهنگ جاهلي پيوسته تازمان ظهور اسلام باشد. از سويي، اگر دورة جاهليت اول را تمام تاريخ عرب قبل از سال 500 ميلادي بدانيم، چنان كه در متن نقل شده از آقاي شرقاوي آمد، اين اشكال پيش مي آيد كه زمان انبياء عظام الهي را نيز زمان جاهليت بدانيم، درحالي كه جاهليت زماني است كه مردم به دين و كتاب اعتقاد ويا پايبندي نداشته باشند. | |||
صاحب تفسير نمونه نيز نظر استادش را تأييد ميكند: | صاحب تفسير نمونه نيز نظر استادش را تأييد ميكند: | ||
«به هر حال اين تعبير نشان ميدهد كه جاهليت ديگري همچون جاهليت عرب در پيش است، كه ما امروز در عصر خود اين پيشگويي قرآن در دنياي متمدن مادي را | |||
البته پيش از اين هم برخي از مفسران همين نظر را | «به هر حال اين تعبير نشان ميدهد كه جاهليت ديگري همچون جاهليت عرب در پيش است، كه ما امروز در عصر خود اين پيشگويي قرآن در دنياي متمدن مادي را مي بينيم. ولي مفسران پيشين نظر به اين كه چنين امري را پيش بيني نميكردند، براي تفسير اين كلمه به زحمت افتاده بودند، لذا «جاهليت اولي» را به فاصلة ميان آدم و نوح، و يا فاصله ميان عصر داود وسليمان كه زنان با پيراهنهاي بدن نما بيرون مي آمدند، تفسير كردهاند، تا جاهليت قبل اسلام را جاهليت ثانيه بدانند. ولي چنان كه گفتيم نيازي به اين سخنان نيست، بلكه ظاهر اين است كه «جاهليت اولي» همان جاهليت قبل از اسلام است كه در جاي ديگر قرآن نيز به آن اشاره شده است(<ref>سورة آل عمران آيه143، و سورة مائده آية 50، و سوره فتح آية 26</ref>، و «جاهليت ثانيه» جهالتي است كه بعدا پيدا خواهد شد. (همچون عصرما)» <ref>(مكارم شيرازي،17/290)</ref> | ||
البته پيش از اين هم برخي از مفسران همين نظر را داشته اند و اين يك نظريه خلاف اجماع مفسران نيست. | |||
ابن عطيه ميگويد: | ابن عطيه ميگويد: | ||
«منظور از اين جاهليت به نظر من همان جاهليتي است كه اسلام پس از آن آمد(يعني همان جاهليت متصل به اسلام، زنان مسلمان فرمان داده شدند كه از آن جاهليت (وفرهنگ آن) بيرون بيايند، يعني از آن وضعيتي كه كفار قبل از شرع داشتند. زيرا آنان غيرت نداشتند، زنان بدون حجاب بودند، اين كه گفته جاهليت اولي، بالنسبه به اسلام است،(كه اول جاهليت بود و پس ازآن اسلام) معناي آن اين نيست كه جاهليت ديگري غير از جاهليت قبل از اسلام هم بوده است. اسم اين برهه از زمان را جاهليت گذاشتند.» ( ابن عطيه، 4/384) | |||
«منظور از اين جاهليت به نظر من همان جاهليتي است كه اسلام پس از آن آمد(يعني همان جاهليت متصل به اسلام، زنان مسلمان فرمان داده شدند كه از آن جاهليت (وفرهنگ آن) بيرون بيايند، يعني از آن وضعيتي كه كفار قبل از شرع داشتند. زيرا آنان غيرت نداشتند، زنان بدون حجاب بودند، اين كه گفته جاهليت اولي، بالنسبه به اسلام است،(كه اول جاهليت بود و پس ازآن اسلام) معناي آن اين نيست كه جاهليت ديگري غير از جاهليت قبل از اسلام هم بوده است. اسم اين برهه از زمان را جاهليت گذاشتند.» <ref>( ابن عطيه، 4/384)</ref> | |||
از قتاده هم نقل شده كه همة زمانهايي كه پيش از اسلام بوده است جاهليت خوانده ميشود. در درالمنثور از ابن عباس دو نظريه نقل ميكند كه يك وجهش با برداشت علامه و تفسير نمونه سازگاري دارد: | از قتاده هم نقل شده كه همة زمانهايي كه پيش از اسلام بوده است جاهليت خوانده ميشود. در درالمنثور از ابن عباس دو نظريه نقل ميكند كه يك وجهش با برداشت علامه و تفسير نمونه سازگاري دارد: | ||
«ابي حاتم روايتي ديگر از ابن عباس نقل كرده كه با اين مضمون تفاوت دارد: در بارة اين آيه: « تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ | |||
«ابي حاتم روايتي ديگر از ابن عباس نقل كرده كه با اين مضمون تفاوت دارد: در بارة اين آيه: <ref>« تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ»</ref>، گفت جاهليتي ديگري خواهد بود.»<ref>(سيوطي، 6/601)</ref> | |||
آلوسي نيز از كشاف زمخشري نقل ميكند كه او بر اين باور است كه: | آلوسي نيز از كشاف زمخشري نقل ميكند كه او بر اين باور است كه: | ||
«ميتواند منظور از جاهليت اولي جاهليت كفر پيش از اسلام باشد و جاهليت ديگر، جاهليت فسق و فجور در زمان اسلام باشد، بنابراين معناي آيه اين ميشود كه بار ديگر مانند تبرج زنان در عصر پيش از اسلام خودنمايي وتبرج نكنيد. سپس سخن بن عطيه را نيز نقل ميكند كه ما قبلا نقل كرديم.» (آلوسي،22/8 ) | |||
سيد قطب در في ظلال القرآن مدعي است كه اصلا جاهليت نام يك دورة تاريخي نيست، نام يك نوع فرهنگ است: | «ميتواند منظور از جاهليت اولي جاهليت كفر پيش از اسلام باشد و جاهليت ديگر، جاهليت فسق و فجور در زمان اسلام باشد، بنابراين معناي آيه اين ميشود كه بار ديگر مانند تبرج زنان در عصر پيش از اسلام خودنمايي وتبرج نكنيد. سپس سخن بن عطيه را نيز نقل ميكند كه ما قبلا نقل كرديم.» <ref>(آلوسي،22/8 )</ref>سيد قطب در في ظلال القرآن مدعي است كه اصلا جاهليت نام يك دورة تاريخي نيست، نام يك نوع فرهنگ است: | ||
«جاهليت دورهاي خاص و مشخص از زمان نيست، بلكه حالت اجتماعي (وفرهنگ) خاص است، كه جهان بيني خاصي در بارة زندگي دارد،ممكن است اين حالت و جهان بيني در هرجا و هر زماني پيدا شود. هرجا كه باشد معلوم ميشود جاهليت در آنجا وجود دارد.»(سيد قطب، 5/2861) | |||
«جاهليت دورهاي خاص و مشخص از زمان نيست، بلكه حالت اجتماعي (وفرهنگ) خاص است، كه جهان بيني خاصي در بارة زندگي دارد،ممكن است اين حالت و جهان بيني در هرجا و هر زماني پيدا شود. هرجا كه باشد معلوم ميشود جاهليت در آنجا وجود دارد.»<ref>(سيد قطب، 5/2861)</ref> | |||
بر همين اساس است كه شايد او اولين كسي باشد كه از جاهليت قرن بيستم سخن گفت و برادرش محمد قطب نيز كتابي به همين نام نوشت، او در ادامة همين مطلب ميگويد: | بر همين اساس است كه شايد او اولين كسي باشد كه از جاهليت قرن بيستم سخن گفت و برادرش محمد قطب نيز كتابي به همين نام نوشت، او در ادامة همين مطلب ميگويد: | ||
« با اين حساب، ما اكنون در دورة جاهليتي كور زندگي ميكنيم،با احساساتي خشن، با جهان بيني حيواني، با درك نازلي از انسانيت، در | |||
او در مقايسه تبرج جاهلي چنان كه در تفاسير آمده است، با جاهليت قرن بيستم، جاهليت آن زمان و تبرج آن را بسيار ساده تلقي ميكند و جاهليت امروز را بسيار عميق ترمي داند. (همان) | « با اين حساب، ما اكنون در دورة جاهليتي كور زندگي ميكنيم،با احساساتي خشن، با جهان بيني حيواني، با درك نازلي از انسانيت، در جامعه اي زندگي ميكنيم كه حس ميكنيم در آن طهارت و پاكيزگي و بركتي وجود ندارد. به وسايل طهارتي كه خداوند در اختيار بشر قرار داده و راههايي را كه براي رهايي از جاهليت مشخص كرده اعتنايي نميكند.» <ref>(همان)</ref> | ||
او در مقايسه تبرج جاهلي چنان كه در تفاسير آمده است، با جاهليت قرن بيستم، جاهليت آن زمان و تبرج آن را بسيار ساده تلقي ميكند و جاهليت امروز را بسيار عميق ترمي داند. <ref>(همان)</ref> | |||
اكنون به اصل معناي جاهليت ميپردازيم. آيا منظور از جاهليت بياطلاعاتي، بي دانشي و ناداني است، يا معناي ديگري مورد نظر اسلام و قرآن بوده است؟ | اكنون به اصل معناي جاهليت ميپردازيم. آيا منظور از جاهليت بياطلاعاتي، بي دانشي و ناداني است، يا معناي ديگري مورد نظر اسلام و قرآن بوده است؟ | ||
معناي جاهليت | |||
==معناي جاهليت== | |||
جاهليت از ريشة جهل است، معناي جهل در «لسان العرب» اين گونه آمده است: | جاهليت از ريشة جهل است، معناي جهل در «لسان العرب» اين گونه آمده است: | ||
«جهل، جهل نقيض علم است، كه از آن تعبير ميشود با عبارات جلهه فلان، جهلا و جَهالة، ...: اين است كه كاري را بدون علم انجام بدهد. رجل جاهل، جمع آن ميشود جُهْل وجُهُل وجُهَّل و جُهَّال وجُهَلاء، همان گونه كه در جمع عالم | |||
«جهل، جهل نقيض علم است، كه از آن تعبير ميشود با عبارات جلهه فلان، جهلا و جَهالة، ...: اين است كه كاري را بدون علم انجام بدهد. رجل جاهل، جمع آن ميشود جُهْل وجُهُل وجُهَّل و جُهَّال وجُهَلاء، همان گونه كه در جمع عالم گفته اند علماء، ؛ وقول مُضَرِّس بن رِبْعِيَ الفَقْعَسِي: | |||
«إِنا لَنَصْفَح عن مَـجاهِل قومنا *** ونُقِـيم سالِفَةَ العدوّ الأَصْيَد» | «إِنا لَنَصْفَح عن مَـجاهِل قومنا *** ونُقِـيم سالِفَةَ العدوّ الأَصْيَد» | ||
معناي ديگر معروف جهل اين است كه چيزي را نشناسي ميگويي: مِثْلـي لا يَجْهَل مثلك. كسي مانند من با شخصي مانند تو نا آشنا نيست، اين كه در قرآن كريم ميفرمايد: {يَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ {أَغْنِيَاءَ}؛ يعنـي جاهِل به حال آنان، و جاهل ضد عاقل منظور نيست. جهل ضد آگاه بودن مراد است | معناي ديگر معروف جهل اين است كه چيزي را نشناسي ميگويي: مِثْلـي لا يَجْهَل مثلك. كسي مانند من با شخصي مانند تو نا آشنا نيست، اين كه در قرآن كريم ميفرمايد: {يَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ {أَغْنِيَاءَ}؛ يعنـي جاهِل به حال آنان، و جاهل ضد عاقل منظور نيست. جهل ضد آگاه بودن مراد است | ||
گفته ميشود: هو يَجْهَل ذلك يعني اين را نميداند،(و نميشناسد.) | گفته ميشود: هو يَجْهَل ذلك يعني اين را نميداند،(و نميشناسد.) | ||
جاهليت | |||
جاهليت برحه اي از زمان است كه پيش از اسلام قرار داشت، ميگويند: «الـجاهِلِـيَّة الـجَهْلاء»، براي مبالغه، وقولهم: «كان ذلك فـي الـجاهِلِـيَّة الـجَهْلاء»، «جهلا» تأكيد بر جاهليت است، گاهي از اسم چيز مشتق ميشود و آن را تأكيد ميكند، چنان كه گفته ميشود: «وَتِدٌ واتِدٌ وهَمَـجٌ هامِـجٌ ولَـيْلة لَـيْلاء ويَوْمٌ أَيْوَمُ.» ودر حديث نبوي آمده است كه به يكي از صحابه فرمود: «إِنك امرؤ فـيك جاهِلِـيَّة»؛ توشخص هستي كه چيزي از جاهليت در تو (باقي مانده) است منظور اين جاهليت حالتي است كه عرب پيش از اسلام داشت، يعني جهل به خداي سبحان ، رسول خدا، شرايع الهي، و در عوض به انسان مخافره ميكردند، داراي تكبر و تجبر وصفات ديگر از اين دست بودند.» <ref>( ابن منظور، ماده جهل.)</ref> | |||
همان گونه كه از متن بر ميآيد به نظر ابن منظور مقصود از جاهليت يك معناي لغوي نيست. منظور يك فرهنگ است؛ فرهنگي كه خدا و شرايع الهي در آن مفقود است و عناصر انسانيت ستيز بر آن حاكم است. | همان گونه كه از متن بر ميآيد به نظر ابن منظور مقصود از جاهليت يك معناي لغوي نيست. منظور يك فرهنگ است؛ فرهنگي كه خدا و شرايع الهي در آن مفقود است و عناصر انسانيت ستيز بر آن حاكم است. | ||
جهل در پژوهشهاي نو | |||
==جهل در پژوهشهاي نو== | |||
دربارة جاهليت، به عنوان نام براي يك دورة تاريخيِ داراي فرهنگ خاص، از گذشته تا حال اتفاق نظر است كه منظور فقط بي دانشي نيست، امّا برخي پژوهشگران معاصر و عدهاي از اسلام شناسان غربي اصل مادة جهل را نه ضد علم كه ضد حلم ميدانند، و دورة جاهليت را نيز صرفا دورة بيدانشي يا بيخبري تلقي نميكنند. | دربارة جاهليت، به عنوان نام براي يك دورة تاريخيِ داراي فرهنگ خاص، از گذشته تا حال اتفاق نظر است كه منظور فقط بي دانشي نيست، امّا برخي پژوهشگران معاصر و عدهاي از اسلام شناسان غربي اصل مادة جهل را نه ضد علم كه ضد حلم ميدانند، و دورة جاهليت را نيز صرفا دورة بيدانشي يا بيخبري تلقي نميكنند. | ||
