ازدواج در آیین هندو: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از ویکی‌جنسیت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
جز (منیره شریعت جو صفحهٔ خانواده در هندوئیسم را به ازدواج در آیین هندو منتقل کرد)
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:خانواده در هندوِییسم.jpg|بندانگشتی]]
'''ازدواج در آیین هندو؛''' انگاره‌های آیین هندو درباره ازدواج.
==تمایلات جنسی و ازدواج از منظر هندوئیسم==
'''[[ازدواج]]''' در آیین هندوئیسم از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و تشکیل خانواده برای هندوان وظیفه‌ای دینی به شمار می‌رود. برخی متون دینی هندو زندگی مرتاضی و زاهدانه و مراقبه‌های معنوی را تحسین می‌کنند، اما اغلب متون مقدس مروج ازدواج و '''[[تشکیل خانواده|تشکیل خانواده‌اند]]''' و آن را فریضه‌ای مذهبی می‌شمارند.  


قانون منو ازدواج را امری تخطی‌ناپذیر، و مرد بی زن را مطرود جامعه می‌دانست که هیچ شأن و منزلت اجتماعی ندارد. بکارت طولانی هم از نظر هندوها مایه ننگ و سرافکندگی است. می‌توان گفت هندوئیسم به ریاضت زنان و رهبانیت گزینی آنان به هدف رسیدن به کمال، چندان اعتقادی ندارد.  
ازدواج در آیین هندو، فریضه‌ای مذهبی است. در این آیین، برخی از مراسم‌های مذهبی تنها با ازدواج امکان‌پذیر است. ازدواج درون‌طبقاتی، وجود گونه‌های مختلف همسرگزینی در بین طبقات، برگزاری آیین‌های خاص در مراسم عروسی، رسم ساتی (سوزاندن زن بیوه به‌همراه جنازۀ شوهر) در برخی از مناطق و مقاطع تاریخی از جمله موارد قابل توجه ازدواج در آیین هندو است.  


از سوی دیگر، دوگانه تکریم/تحقیر زنان که در بسیاری از ادیان وجود دارد، در هندوئیسم نیز به چشم می‌خورد و همچون برخی ادیان دیگر، نوع نگاه به مسائل جنسی و منفی شماری آن و انتخاب زندگی زاهدانه و ریاضت‌آمیز یا پرداختن به میل جنسی و انجام ازدواج، در تحقیر یا تکریم و ارزشمندی زنان مؤثر بوده است.
==ازدواج در سیر تاریخی و نظام طبقاتی هندوئیسم==
مناسک و باورهای مربوط به ازدواج به‌مرور زمان در آیین هندو به‌وجود آمده و دیدگاه و رفتار یکسانی در زمینۀ ازدواج در ادوار، مناطق و مناسک گوناگون وجود ندارد. همچنین در نظام کاستی هندوئیسم، هر طبقه شامل برهمنان، کَشتریه‌ها، ویشیه‌ها، شوذره‌ها و نجس‌ها، در زمینه‌های مختلف از‌ جمله ازدواج، قوانین عرفی و حقوقی خاص خود را دارند.<ref>غلامی و حاجی‌اسماعیلی، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، 1398ش، ص244-252.</ref>


در برخی متون، ویژگی‌های جنسی '''[[زن]]'''، مانعی در برابر تعالی معنوی و انگیزه‌های روحانی مرد قلمداد شده است؛ به عنوان مثال در قانون‌نامه منو آمده است: «زن، سرچشمه بی‌آبرویی است؛ زن، سرچشمه نزاع است؛ زن، سرچشمه زندگی خاکی است؛ لذا از زن حذر کن!» در این متن، زن می‌تواند دارای مقام الهی و در جایگاه یک الهه باشد؛ او در هنگام ایفای نقش مادری، محترم شمرده می‌شود و مرد بدون ازدواج با زن، ناقص است؛
==زوجیت در آیین هندو==
در اندیشۀ هندویی، الوهیت (امر مطلق) دارای ذاتی فارغ از جنسیت است که ویژگی‌های هر دو جنبۀ زنانه و مردانه را دارا است؛ لذا آن را به‌صورت دوجنسیتی مطرح می‌کنند. جنبۀ زنانه بالقوه مخرب، دارای تکاپو، هیجان، سرسختی و جنبۀ مردانه سرد، بی‌طرف و آرام است. بر پایۀ اساطیر هندویی، آفرینش کیهان و جهان هستی دارای دو مبدأ مذکر و مؤنث است. خدایان بی‌شمار هندو نیز همگی دارای همسر هستند.<ref>غلامی و حاجی‌اسماعیلی، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، 1398ش، ص245-248.</ref> 


اما از بعدی دیگر، زن در این قانون‌نامه فاقد صفات متعالی انسانی است و مرد آن قدر بی‌نیاز از زن است که می‌تواند آزادانه لذایذ دنیا را ترک، و زندگی مرتاضی اختیار کند. در متونی که نگاه منفی به مسائل جنسی وجود دارد، زن موجودی شیطانی و اغواگر توصیف شده و در عین حال که عشق و وفاداری زن به شوهرش ستوده شده است، او را لایق چنین موهبتی از طرف شوهر ندانسته‌اند؛<ref>manu, II, 213-14.</ref>  
==جایگاه ازدواج در آیین هندو==
بر‌اساس متون فلسفی و اوپه‌نیشدها (از متون مقدس هندویی) زن و مرد، نیمه‌های برابر و کامل‌کنندۀ همدیگر هستند.<ref>[https://adyannews.com/22076/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%88%D8%A6%DB%8C%D8%B3%D9%85-%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85/ «جایگاه زن در هندوئیسم و اسلام»، وب‌سایت ادیان‌نیوز.]</ref> اگرچه برخی متون دینی، زندگی مرتاضانه و مراقبه‌های معنوی را تشویق می‌کنند، اما اکثر متون مقدس، تشکیل خانواده را فریضه‌ای مذهبی به‌شمار ‌آورده‌‌اند. قانون‌نامۀ مانو، مرد بی‌زن را مطرود جامعه و فاقد شأن و منزلت اجتماعی می‌داند. بکارت طولانی را نیز مایۀ ننگ و سرافکندگی دختران دانسته و جایگاه چندانی برای رهبانیتگزینی زنان با هدف رسیدن به کمال قائل نیست. بر اساس باور رایج، برخی آیین‌ها تنها با ازدواج امکان‌پذیر است؛ مانند مراسم مذهبی «اهدا یا قربانی بدن» که زن و مرد هندو در مقطعی از زندگی‌ باید آن را انجام دهند و انجام دِین شرعی نسبت به اجداد که با تولید نسل ادا می‌شود.<ref>غلامی و حاجی‌اسماعیلی، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، 1398ش، ص266-267.</ref> 
از میان خدابانوان هندو، سرسوتی،<ref group="یادداشت"> Saraswati.
</ref> همسر برهما و خدابانوی ادبیات، شعر، موسیقی و سخن است که به‌رفع موانع ازدواج جوانان کمک می‌کند. پاروتی<ref group="یادداشت"> Parvati.
</ref> نیز تجسم انرژی‌های مؤنث، شیوه و الگوی زن آرمانی هندوان است. او زنی مهربان و همسری فداکار است که وظیفۀ تغییر سبک زندگی مرتاضانه به‌سمت زندگی دنیوی را عهده‌دار است.<ref>غلامی و حاجی‌اسماعیلی، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، 1398ش، ص248-249.</ref>


این در حالی است که مکتب وده‌ای، ازدواج را دارای ارزش می‌داند و خانه را محل اصلی برای به جای‌آوردن آداب مذهبی معرفی کرده است. در سرودهای ریگ وده می‌خوانیم که '''[[همسران]]''' با هم اعمال مذهبی را انجام می‌دهند. از این رو نه مسائل جنسی و نه مراقبت‌های معنوی، با تشکیل خانواده تنافی ندارد و زنان مانعی در مسیر ارتقای معنوی نیستند.  
==تمایلات جنسی در آیین هندو==
در مورد تمایلات جنسی دو دیدگاه کلی در آیین هندو وجود دارد:
# برخی مانند اوپه‌نیشدها و قانون‌نامۀ مانو نگاهی منفی نسبت به مسائل جنسی داشته و زن را موجودی شیطانی، اغواگر و مانعی برای تعالی معنوی و انگیزه‌های روحانی مرد قلمداد می‌کنند؛
# در مکتب وده‌ای مسائل جنسی و مراقبت‌های معنوی منافاتی با هم نداشته و زوجین اعمال مذهبی را با یکدیگر انجام می‌دهند. از دیدگاه مکتب تنتره<ref group="یادداشت"> tantra.</ref> نیز شهوت بخشی از وجود بشریت و امری مثبت بوده و مسائل جنسی در صورتی‌که طبق قواعد خاص پرورش یابد، پله‌ای برای نجات انسان تلقی می‌شوند.<ref>غلامی و حاجی‌اسماعیلی، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، 1398ش، ص267.</ref> به‌تصریح متون دینی، روابط جنسی پیش از ازدواج مجاز نیست.<ref>[https://jrs.srbiau.ac.ir/article_5233.html لطیفی، «آداب و احکام ازدواج در دین هندویی»، 1386ش، ص198.]</ref>
 
==سن ازدواج==
در متون مختلف آیین هندو، زمان‌ها و مناطق مختلف، مواجهۀ‌ متفاوتی نسبت به سن ازدواج وجود دارد؛ برای مثال، در برخی مناطق، دختران و پسران نوزاد به عقد یکدیگر درآورده می‌شوند. هدف از ازدواج در این سن وابسته کردن دختر و پسر به زندگی مشترک از دوران کودکی است. در آموزه‌های وده‌ای، ازدواج دختران در سنین پایینتر از شانزده یا هفده سالگی توصیه نمی‌شود. در دورۀ حماسی، فشارهای جدی جامعه برای ازدواج در نه تا ده سالگی آغاز شد. در دوران معاصر از ازدواج کودکان ممانعت شده اما در عین حال سن ازدواج در مناطق شهری هند رو به افزایش است. مطابق آموزه‌های آیین هندو اگر پدر یا قیم، تا سه سال پس از رسیدن دختر به سن ازدواج او را شوهر ندهد، مرتکب گناه بزرگی شده است. به‌تصریح متون دینی آیین هندو، مرد هنگامی‌که دوران تعلیم و مطالعۀ متون مذهبی را گذرانده باشد، می‌تواند ازدواج کند.<ref>غلامی و حاجی‌اسماعیلی، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، 1398ش، ص268 و 273.</ref> 


در مقابل اندیشه‌های اوپه نیشادها و قانون‌نامه منو، در مکتب تنتره، به شهوت با نگاهی مثبت نگریسته شده و بخشی از وجود بشریت تلقی می‌شود که نمی‌توان آن را از انسان جدا یا از آن فرار کرد. لذا مسائل جنسی همانند پله‌ای برای وصول به نجات معرفی شده و باید تحت نظر یک استاد و طبق قواعد خاص، آن را پرورش داد تا انسان را به نجات برساند.
==همسرگزینی==
رایج‌ترین نوع ازدواج در بین پیروان آیین هندو، انتخاب همسر به‌صورت درون‌طبقاتی (کاستی) بود و در شرایط بسیار خاص ازدواج میان کاستی نیز صورت می‌گرفت.<ref>جعفری و دهقانی‌زاده، زن، ازدواج و خانواده در دین هندویی، 1398ش، ص39.</ref> مراسم آشنایی و خواستگاری برای انتخاب همسر گاه دارای آداب خاصی بود.<ref>[https://jrs.srbiau.ac.ir/article_5233.html لطیفی، «آداب و احکام ازدواج در دین هندویی»، 1386ش، ص190.]</ref> در برخی فرهنگ‌ها خواستگاری از سوی خانوادۀ دختر انجام می‌پذیرفت؛<ref>[https://jt.ntb.iau.ir/article_685910.html حق‌پرست و ابراهیم، «آیین ازدواج در دین هندویی شیوایی»، 1400ش، ص11.]</ref> طبق قانون‌نامۀ مانو اگر تا سه سال پس از رسیدن به سن ازدواج، دختر شوهر داده نمی‌شد، او آزاد بود همسری برای خود برگزیند. در دوره‌هایی از تاریخ نیز، در جشنی با نام سامانا، دختران و پسران می‌توانستند با اختیار خود همسری برای خویش انتخاب کنند.<ref>غلامی و حاجی‌اسماعیلی، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، 1398ش، ص269.</ref>
در میان پیروان آیین هندو به تناسب کاست، هشت گونه همسرگزینی رایج بود که برخی از آنها به طبقات خاصی اختصاص داشت. تقدیم دختر به داماد آموزش‌دیده یا روحانی مسئول قربانی، خرید عروس، ازدواج اجباری به‌صورت ربوده شدن، عدم تمایل یا اغفال و ازدواج عاشقانه از گونه‌های همسرگزینی بود.<ref>جعفری و دهقانی‌زاده، زن، ازدواج و خانواده در دین هندویی، 1398ش، ص33ـ38.</ref> براساس برخی متون و در برهه‌هایی از تاریخ، طالع و تقدیر نقش بسیار مهمی در ازدواج دو فرد ایفا می‌کرد.<ref>غلامی و حاجی‌اسماعیلی، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، 1398ش، ص269.</ref>


در کنار اختلاف در نگاه‌های متون دینی، باور رایج میان پیروان آیین هندو این است که با ازدواج و تولید نسل، دین شرعی خویش به اجداد را ادا می‌کنند؛ ضمن آنکه یکی از مراسم مذهبی چندگانه مبنی بر «اهدای بدن» یا «قربانی بدن» که زن و [[مرد|'''مرد''']] هندو باید در یک مقطع از زندگی‌شان آن را انجام دهند، همین ازدواج است. همچنین لحظه ازدواج به دلیل واقع‌شدن میان ناپاکی حاصل از تولد و مرگ، نقطه اوج طهارت آیینی هندو به شمار می‌رود.
==مراسم ازدواج==
مراسم عروسی در میان هندوان، وجهۀ مذهبی دارد. برگزاری آیین ازدواج به‌طور کلی از مجلس نامزدی، جشن عروسی در یک روز خوش‌یُمن، تقدیم حلقۀ گل از سوی عروس و داماد به یکدیگر، تحویل دادن عروس به داماد، قرار دادن دست عروس در دست داماد، هفت بار چرخش به دور آتش مقدس به‌همراه خواندن اوراد و سرودهای مذهبی توسط روحانی هندو، تشکیل شده است. نحوۀ برگزاری مراسم با توجه به مذهب، طبقه، موقعیت اجتماعی و میزان تمکن مالی و منطقه تفاوت دارد.<ref>غلامی و حاجی‌اسماعیلی، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، 1398ش، ص269-270؛ [https://jrs.srbiau.ac.ir/article_5233.html لطیفی، «آداب و احکام ازدواج در دین هندویی»، 1386ش، ص193ـ198]؛ [https://jt.ntb.iau.ir/article_685910.html حق‌پرست و ابراهیم، «آیین ازدواج در دین هندویی شیوایی»، 1400ش، ص13ـ16].</ref> 


از همین رو با عروس و داماد رفتاری در خور خدایان می‌کنند. در اغلب فرقه‌ها و گرایش‌های هندویی، ازدواج، الزام دینی پراهمیت و مقدسی تلقی شده و به همین دلیل است که معمولا بیشترین هزینه‌ای که یک هندو متحمل می‌شود، مربوط به تزویج فرزندانش است.
==زن هندو پس از ازدواج==
تهیۀ جهیزیه در آیین هندو، بر عهدۀ خانوادۀ دختر بوده و اهمیت آن تا حدی بود که گاه شأن دختر در خانوادۀ همسر، با مقدار جهیزیه‌ سنجیده می‌شد. کارشناسان معتقدند که یکی از دلایل تمایل نداشتن خانواده‌ها به دختر داشتن، همین مسأله بود. زن در خانواده عهده‌دار امور مالی نبود و از اموال خانواده (پدری و همسری) ارث نمی‌برد. در دوره‌های مختلف، هرچند، نوع نگاه به شخصیت زن تفاوت دارد، اما آن‌چه در حماسه‌ها و متون آمده تأکید بر حمایت مرد از زن و نقش خدمت‌گزاری زن برای مرد و فداکاری برای کسب رضایت شوهر است. زن هندو، در جایگاه مادری دارای منزلت خاصی بوده و همراه با استادان دینی، نقش مهمی در آموزش دینی فرزندان ایفا می‌کند.<ref>غلامی و حاجی‌اسماعیلی، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، 1398ش، ص257-258 و 271-273.</ref> در دوران معاصر به‌ویژه از قرن نوزده به بعد، با بازبینی قوانین هند، تغییراتی در وضعیت زن در عرصه‌های مختلف حاصل شده است.<ref>هولم و بوکر، زن در ادیان بزرگ جهان، ترجمه علی غفاری، 1384ش، ص144.</ref> 


==مراحل و آیین‌های ازدواج==
==چندهمسری در آیین هندو==
===سن ازدواج===
در مقاطع مختلف تاریخ آیین هندو، مواضع گوناگونی در مورد تعدد زوجات وجود داشته است. مطابق قانون سنتی، مردان می‌توانستند تا چهار همسر اختیار کنند.<ref>[https://jt.ntb.iau.ir/article_685910.html حق‌پرست و ابراهیم، «آیین ازدواج در دین هندویی شیوایی»، 1400ش، ص18].</ref> در برخی مقاطع تعدد زوجات در جامعۀ هند به‌ویژه بین بزرگان رواج داشته اما به‌تدریج مذموم و گاه ممنوع شده است؛ برای مثال، در دورۀ وده‌ای، تک‌همسری رواج داشت. در قانون‌نامه مانو نیز تصریح شده ترجیح بر این است که مرد بیش از یک زن اختیار نکند. از مواردی که مرد می‌توانست بدون طلاق زن، همسر دیگری اختیار کند این بود که زن شراب می‌نوشید یا بیمار، سرکش و پرخاشگر می‌شد.<ref>غلامی و حاجی‌اسماعیلی، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، 1398ش، ص‌275.</ref> نازایی و دخترزایی نیز از موارد مجاز برای ازدواج مجدد مرد بود.<ref>جعفری و دهقانی‌زاده، زن، ازدواج و خانواده در دین هندویی، 1398ش، ص21.</ref> در یکی از متون هندویی نیز از چندشوهری یکی از زنان اسطوره‌ای هندو یاد شده است.<ref>هولم و بوکر، زن در ادیان بزرگ جهان، ترجمه علی غفاری، 1384ش، ص127.</ref> 
در متون هندویی و برهه‌های مختلف حیات هندوئیسم، مواجهه‌های متفاوتی با [[سن ازدواج|'''سن ازدواج''']] شده است؛ به عنوان مثال، به موجب آموزه‌های آیین وده‌ای، ازدواج دختران در سنین پایین توصیه نمی‌شد و دختران در حدود شانزده یا هفده سالگی مزدوج می‌شدند. در دوره حماسی، فشارهای جدی در جامعه برای ازدواج در نه تا ده سالگی آغاز گردید.  


در دوران معاصر، سن ازدواج در مناطق شهری هندرو به افزایش است و از ازدواج کودکان در سنین کم ممانعت شده؛ اما ازدواج کودکان و ازدواج در سنین پایین (حتی شش ماهگی) هنوز هم در روستاهای هند مرسوم است. هم‌اکنون در بسیاری از مناطق روستایی هند، دختران و پسران نوزاد را با برگزاری مراسم مذهبی (همانند مراسم عروسی بزرگ سالان) به عقد یکدیگر در می‌آورند و سپس نوزاد دختر به خانه شوهرش (یعنی منزل پدر پسر) خواهد رفت و تا رسیدن به بلوغ جسمی و عقلی در آنجا خواهد ماند.  
==طلاق در آیین هندو==
مطابق آیین هندو مرد اختیار داشت زن را به‌دلیل عدم پاکدامنی طلاق دهد؛ اما زن به هیچ دلیلی نمی‌توانست از شوهر خود طلاق بگیرد. در دوران معاصر اما قانون طلاق به‌سمت حقوق برابر زن و مرد تغییر یافته است.<ref>غلامی و حاجی‌اسماعیلی، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، 1398ش، ص275.</ref> 


هدف از این نوع ازدواج، وابسته کردن دختر و پسر به زندگی مشترک از ابتدای دوران کودکی است.اگر پدر یا قیم دختری که به سن ازدواج ('''[[بلوغ]]''') رسیده، تا سه سال پس از رسیدن وی به سن ازدواج، او را به خانه بخت نفرستد، گناه بزرگی مرتکب شده است. در قانون‌نامه منو آمده در چنین شرایطی دختر آزاد است که خودش همسرش را انتخاب کند.<ref>manu, Ix, 90-1.</ref>
==وضعیت زنان بیوه در آیین هندو==
[[پرونده:خانواده در آیین هندوییسم1 copy.jpg|بندانگشتی]]
در دورۀ وده‌ای، زن بیوه تنها حق ازدواج با برادرشوهر خود را داشت. در دورۀ حماسی نیز زنان بیوه حق ازدواج مجدد نداشتند. در قرن نوزدهم با تصویب قانون ازدواج بیوه‌ها، بیوه‌زنان هندی می‌توانستند دوباره ازدواج کنند.<ref>هولم و بوکر، زن در ادیان بزرگ جهان، ترجمه علی غفاری، 1384ش، ص149ـ151.</ref>
===همسرگزینی===
در برخی ادوار و مناطق هندوستان، رسمی به نام «ساتی» رواج داشت که بر اساس آن، زن پس از مرگ شوهر به‌منظور ابراز عشق و وفاداری به‌همراه جسد شوهر، سوزانده می‌شد.<ref>جعفری و دهقانی‌زاده، زن، ازدواج و خانواده در دین هندویی، 1398ش، ص12.</ref> زن بیوه اگر از این کار ممانعت می‌کرد، تا آخر عمر حق ازدواج مجدد نداشت و همچون کنیز می‌بایست در خانوادۀ شوهر متوفای خود خدمت کرده و به ریاضت، نذر و دعا می‌پرداخت تا به اعتقاد هندوان در چرخۀ تناسخ و زندگی بعدی به یکدیگر بپیوندند.<ref>غلامی و حاجی‌اسماعیلی، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، 1398ش، ص276.</ref> برگزاری این مراسم در زمان حاضر منع قانونی دارد.<ref>جعفری و دهقانی‌زاده، زن، ازدواج و خانواده در دین هندویی، 1398ش، ص13.</ref>
در پیشینه تاریخی آیین هندو، ازدواج از راه‌های گوناگون، همچون ربودن عروس، ازدواج با اجبار، خریدن دختر و... امکان‌پذیر بود. ازدواج با رضایت طرفین، کمی غیر آبرومندانه تصور می‌شد و زنان ترجیح می‌دادند که خریده یا دزدیده شوند.


قانون‌نامه منو هشت نوع ازدواج مختلف را جایز می‌دانست که در بین آنها، ازدواج از راه «ربودن» و ازدواج مبتنی بر «عشق» در پایین‌ترین درجه اخلاقی قرار داشت و ازدواج از راه «خریدن» عملی‌ترین راه برای [[پیوند زناشویی|'''پیوند زناشویی''']] بود. قانون‌گذار هندی معتقد بود که عاقبت امر، فقط ازدواج‌هایی پایدار می‌مانند که بر مبنای اقتصادی شکل گرفته باشند؛ حتی در دوره‌ای از تاریخ هند، کلمه «ازدواج» مترادف با «زن خریدن» بود.
==یادداشت‌ها==
 
<references group="یادداشت"/>
در قانون‌نامه منو، لفظ «گاندهاروا» Gand harva بر وصلت‌هایی اطلاق شده است که با میل طرفین صورت می‌گرفت و این نوع وصلت‌ها، زاده هوس معرفی شده‌اند؛ لذا با اینکه مجاز بودند، پسندیده محسوب نمی‌شدند. بهترین و پسندیده‌ترین نوع ازدواج، هدیه‌کردن عروس به داماد بوده است.
 
 
==پانویس==
از سوی دیگر، در دوران وده‌ای، زنان در انتخاب همسر، صاحب رأی و عقیده بودند و از آنان نظرخواهی می‌شد؛ دختران مانند پسران، می‌توانستند با اختیار خودشان همسر انتخاب کنند؛ گرچه نظر و حمایت والدین نقش به سزایی در ازدواج آن‌ها داشت.
{{پانویس}}


در دوران حماسی این حق دختران نادیده گرفته شد و زنان در انتخاب همسر خود کمتر نقش داشتند. همچنین در برخی برهه‌های تاریخی، طبق رسوم مذهبی، دختران در جشن سامانا آزادانه شرکت می‌کردند و چه دختر، چه پسر، می‌توانستند با اختیار خودشان در این جشن همسر انتخاب کنند. در توجیه چرایی کم نقشی جوانان در انتخاب همسر خود، در برخی متون و برهه‌های تاریخ این دین، بر نقش طالع و تقدیر تأکید شده است.
==منابع==
*«جایگاه زن در هندوئیسم و اسلام»، وب‌سایت ادیان نیوز، تاریخ درج مطلب: 17 آذر 1397ش.
*جعفری، حسین‌علی و دهقانی‌زاده، محمدرضا، زن، ازدواج و خانواده در دین هندویی، تهران، حکمت و عرفان، 1398ش.
*حق‌پرست، زهرا و ابراهیم، علیرضا، «آیین ازدواج در دین هندویی شیوایی»، نامه الهیات، سال سیزدهم، شمارۀ54، بهار1400ش.
*غلامی، علی و حاجی‌اسماعیلی، سمیه، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، قم، جامعة‌الزهرا، 1399ش.
*لطیفی، عبدالحسین، «آداب و احکام ازدواج در دین هندویی»، پژوهشنامه ادیان، شمارۀ1، 1386ش.
*هولم، جیم و بوکر، جان، زن در ادیان بزرگ جهان، ترجمه علی غفاری، تهران، امیرکبیر، 1384ش.


==پانویس==
[[رده: ویکی‌جنسیت]]
{{پانویس}}   
==منبع==
*غلامی، علی، حاج‌اسماعیلی، سمیه، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، قم، انتشارات جامعة‌الزهرا، 1399                                     
 
[[رده: نظریه‌ها]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۴ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۳۷

ازدواج در آیین هندو؛ انگاره‌های آیین هندو درباره ازدواج.

ازدواج در آیین هندو، فریضه‌ای مذهبی است. در این آیین، برخی از مراسم‌های مذهبی تنها با ازدواج امکان‌پذیر است. ازدواج درون‌طبقاتی، وجود گونه‌های مختلف همسرگزینی در بین طبقات، برگزاری آیین‌های خاص در مراسم عروسی، رسم ساتی (سوزاندن زن بیوه به‌همراه جنازۀ شوهر) در برخی از مناطق و مقاطع تاریخی از جمله موارد قابل توجه ازدواج در آیین هندو است.

ازدواج در سیر تاریخی و نظام طبقاتی هندوئیسم

مناسک و باورهای مربوط به ازدواج به‌مرور زمان در آیین هندو به‌وجود آمده و دیدگاه و رفتار یکسانی در زمینۀ ازدواج در ادوار، مناطق و مناسک گوناگون وجود ندارد. همچنین در نظام کاستی هندوئیسم، هر طبقه شامل برهمنان، کَشتریه‌ها، ویشیه‌ها، شوذره‌ها و نجس‌ها، در زمینه‌های مختلف از‌ جمله ازدواج، قوانین عرفی و حقوقی خاص خود را دارند.[۱]

زوجیت در آیین هندو

در اندیشۀ هندویی، الوهیت (امر مطلق) دارای ذاتی فارغ از جنسیت است که ویژگی‌های هر دو جنبۀ زنانه و مردانه را دارا است؛ لذا آن را به‌صورت دوجنسیتی مطرح می‌کنند. جنبۀ زنانه بالقوه مخرب، دارای تکاپو، هیجان، سرسختی و جنبۀ مردانه سرد، بی‌طرف و آرام است. بر پایۀ اساطیر هندویی، آفرینش کیهان و جهان هستی دارای دو مبدأ مذکر و مؤنث است. خدایان بی‌شمار هندو نیز همگی دارای همسر هستند.[۲]

جایگاه ازدواج در آیین هندو

بر‌اساس متون فلسفی و اوپه‌نیشدها (از متون مقدس هندویی) زن و مرد، نیمه‌های برابر و کامل‌کنندۀ همدیگر هستند.[۳] اگرچه برخی متون دینی، زندگی مرتاضانه و مراقبه‌های معنوی را تشویق می‌کنند، اما اکثر متون مقدس، تشکیل خانواده را فریضه‌ای مذهبی به‌شمار ‌آورده‌‌اند. قانون‌نامۀ مانو، مرد بی‌زن را مطرود جامعه و فاقد شأن و منزلت اجتماعی می‌داند. بکارت طولانی را نیز مایۀ ننگ و سرافکندگی دختران دانسته و جایگاه چندانی برای رهبانیتگزینی زنان با هدف رسیدن به کمال قائل نیست. بر اساس باور رایج، برخی آیین‌ها تنها با ازدواج امکان‌پذیر است؛ مانند مراسم مذهبی «اهدا یا قربانی بدن» که زن و مرد هندو در مقطعی از زندگی‌ باید آن را انجام دهند و انجام دِین شرعی نسبت به اجداد که با تولید نسل ادا می‌شود.[۴] از میان خدابانوان هندو، سرسوتی،[یادداشت ۱] همسر برهما و خدابانوی ادبیات، شعر، موسیقی و سخن است که به‌رفع موانع ازدواج جوانان کمک می‌کند. پاروتی[یادداشت ۲] نیز تجسم انرژی‌های مؤنث، شیوه و الگوی زن آرمانی هندوان است. او زنی مهربان و همسری فداکار است که وظیفۀ تغییر سبک زندگی مرتاضانه به‌سمت زندگی دنیوی را عهده‌دار است.[۵]

تمایلات جنسی در آیین هندو

در مورد تمایلات جنسی دو دیدگاه کلی در آیین هندو وجود دارد:

  1. برخی مانند اوپه‌نیشدها و قانون‌نامۀ مانو نگاهی منفی نسبت به مسائل جنسی داشته و زن را موجودی شیطانی، اغواگر و مانعی برای تعالی معنوی و انگیزه‌های روحانی مرد قلمداد می‌کنند؛
  2. در مکتب وده‌ای مسائل جنسی و مراقبت‌های معنوی منافاتی با هم نداشته و زوجین اعمال مذهبی را با یکدیگر انجام می‌دهند. از دیدگاه مکتب تنتره[یادداشت ۳] نیز شهوت بخشی از وجود بشریت و امری مثبت بوده و مسائل جنسی در صورتی‌که طبق قواعد خاص پرورش یابد، پله‌ای برای نجات انسان تلقی می‌شوند.[۶] به‌تصریح متون دینی، روابط جنسی پیش از ازدواج مجاز نیست.[۷]

سن ازدواج

در متون مختلف آیین هندو، زمان‌ها و مناطق مختلف، مواجهۀ‌ متفاوتی نسبت به سن ازدواج وجود دارد؛ برای مثال، در برخی مناطق، دختران و پسران نوزاد به عقد یکدیگر درآورده می‌شوند. هدف از ازدواج در این سن وابسته کردن دختر و پسر به زندگی مشترک از دوران کودکی است. در آموزه‌های وده‌ای، ازدواج دختران در سنین پایینتر از شانزده یا هفده سالگی توصیه نمی‌شود. در دورۀ حماسی، فشارهای جدی جامعه برای ازدواج در نه تا ده سالگی آغاز شد. در دوران معاصر از ازدواج کودکان ممانعت شده اما در عین حال سن ازدواج در مناطق شهری هند رو به افزایش است. مطابق آموزه‌های آیین هندو اگر پدر یا قیم، تا سه سال پس از رسیدن دختر به سن ازدواج او را شوهر ندهد، مرتکب گناه بزرگی شده است. به‌تصریح متون دینی آیین هندو، مرد هنگامی‌که دوران تعلیم و مطالعۀ متون مذهبی را گذرانده باشد، می‌تواند ازدواج کند.[۸]

همسرگزینی

رایج‌ترین نوع ازدواج در بین پیروان آیین هندو، انتخاب همسر به‌صورت درون‌طبقاتی (کاستی) بود و در شرایط بسیار خاص ازدواج میان کاستی نیز صورت می‌گرفت.[۹] مراسم آشنایی و خواستگاری برای انتخاب همسر گاه دارای آداب خاصی بود.[۱۰] در برخی فرهنگ‌ها خواستگاری از سوی خانوادۀ دختر انجام می‌پذیرفت؛[۱۱] طبق قانون‌نامۀ مانو اگر تا سه سال پس از رسیدن به سن ازدواج، دختر شوهر داده نمی‌شد، او آزاد بود همسری برای خود برگزیند. در دوره‌هایی از تاریخ نیز، در جشنی با نام سامانا، دختران و پسران می‌توانستند با اختیار خود همسری برای خویش انتخاب کنند.[۱۲] در میان پیروان آیین هندو به تناسب کاست، هشت گونه همسرگزینی رایج بود که برخی از آنها به طبقات خاصی اختصاص داشت. تقدیم دختر به داماد آموزش‌دیده یا روحانی مسئول قربانی، خرید عروس، ازدواج اجباری به‌صورت ربوده شدن، عدم تمایل یا اغفال و ازدواج عاشقانه از گونه‌های همسرگزینی بود.[۱۳] براساس برخی متون و در برهه‌هایی از تاریخ، طالع و تقدیر نقش بسیار مهمی در ازدواج دو فرد ایفا می‌کرد.[۱۴]

مراسم ازدواج

مراسم عروسی در میان هندوان، وجهۀ مذهبی دارد. برگزاری آیین ازدواج به‌طور کلی از مجلس نامزدی، جشن عروسی در یک روز خوش‌یُمن، تقدیم حلقۀ گل از سوی عروس و داماد به یکدیگر، تحویل دادن عروس به داماد، قرار دادن دست عروس در دست داماد، هفت بار چرخش به دور آتش مقدس به‌همراه خواندن اوراد و سرودهای مذهبی توسط روحانی هندو، تشکیل شده است. نحوۀ برگزاری مراسم با توجه به مذهب، طبقه، موقعیت اجتماعی و میزان تمکن مالی و منطقه تفاوت دارد.[۱۵]

زن هندو پس از ازدواج

تهیۀ جهیزیه در آیین هندو، بر عهدۀ خانوادۀ دختر بوده و اهمیت آن تا حدی بود که گاه شأن دختر در خانوادۀ همسر، با مقدار جهیزیه‌ سنجیده می‌شد. کارشناسان معتقدند که یکی از دلایل تمایل نداشتن خانواده‌ها به دختر داشتن، همین مسأله بود. زن در خانواده عهده‌دار امور مالی نبود و از اموال خانواده (پدری و همسری) ارث نمی‌برد. در دوره‌های مختلف، هرچند، نوع نگاه به شخصیت زن تفاوت دارد، اما آن‌چه در حماسه‌ها و متون آمده تأکید بر حمایت مرد از زن و نقش خدمت‌گزاری زن برای مرد و فداکاری برای کسب رضایت شوهر است. زن هندو، در جایگاه مادری دارای منزلت خاصی بوده و همراه با استادان دینی، نقش مهمی در آموزش دینی فرزندان ایفا می‌کند.[۱۶] در دوران معاصر به‌ویژه از قرن نوزده به بعد، با بازبینی قوانین هند، تغییراتی در وضعیت زن در عرصه‌های مختلف حاصل شده است.[۱۷]

چندهمسری در آیین هندو

در مقاطع مختلف تاریخ آیین هندو، مواضع گوناگونی در مورد تعدد زوجات وجود داشته است. مطابق قانون سنتی، مردان می‌توانستند تا چهار همسر اختیار کنند.[۱۸] در برخی مقاطع تعدد زوجات در جامعۀ هند به‌ویژه بین بزرگان رواج داشته اما به‌تدریج مذموم و گاه ممنوع شده است؛ برای مثال، در دورۀ وده‌ای، تک‌همسری رواج داشت. در قانون‌نامه مانو نیز تصریح شده ترجیح بر این است که مرد بیش از یک زن اختیار نکند. از مواردی که مرد می‌توانست بدون طلاق زن، همسر دیگری اختیار کند این بود که زن شراب می‌نوشید یا بیمار، سرکش و پرخاشگر می‌شد.[۱۹] نازایی و دخترزایی نیز از موارد مجاز برای ازدواج مجدد مرد بود.[۲۰] در یکی از متون هندویی نیز از چندشوهری یکی از زنان اسطوره‌ای هندو یاد شده است.[۲۱]

طلاق در آیین هندو

مطابق آیین هندو مرد اختیار داشت زن را به‌دلیل عدم پاکدامنی طلاق دهد؛ اما زن به هیچ دلیلی نمی‌توانست از شوهر خود طلاق بگیرد. در دوران معاصر اما قانون طلاق به‌سمت حقوق برابر زن و مرد تغییر یافته است.[۲۲]

وضعیت زنان بیوه در آیین هندو

در دورۀ وده‌ای، زن بیوه تنها حق ازدواج با برادرشوهر خود را داشت. در دورۀ حماسی نیز زنان بیوه حق ازدواج مجدد نداشتند. در قرن نوزدهم با تصویب قانون ازدواج بیوه‌ها، بیوه‌زنان هندی می‌توانستند دوباره ازدواج کنند.[۲۳] در برخی ادوار و مناطق هندوستان، رسمی به نام «ساتی» رواج داشت که بر اساس آن، زن پس از مرگ شوهر به‌منظور ابراز عشق و وفاداری به‌همراه جسد شوهر، سوزانده می‌شد.[۲۴] زن بیوه اگر از این کار ممانعت می‌کرد، تا آخر عمر حق ازدواج مجدد نداشت و همچون کنیز می‌بایست در خانوادۀ شوهر متوفای خود خدمت کرده و به ریاضت، نذر و دعا می‌پرداخت تا به اعتقاد هندوان در چرخۀ تناسخ و زندگی بعدی به یکدیگر بپیوندند.[۲۵] برگزاری این مراسم در زمان حاضر منع قانونی دارد.[۲۶]

یادداشت‌ها

  1. ↑ Saraswati.
  2. ↑ Parvati.
  3. ↑ tantra.

پانویس

  1. ↑ غلامی و حاجی‌اسماعیلی، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، 1398ش، ص244-252.
  2. ↑ غلامی و حاجی‌اسماعیلی، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، 1398ش، ص245-248.
  3. ↑ «جایگاه زن در هندوئیسم و اسلام»، وب‌سایت ادیان‌نیوز.
  4. ↑ غلامی و حاجی‌اسماعیلی، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، 1398ش، ص266-267.
  5. ↑ غلامی و حاجی‌اسماعیلی، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، 1398ش، ص248-249.
  6. ↑ غلامی و حاجی‌اسماعیلی، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، 1398ش، ص267.
  7. ↑ لطیفی، «آداب و احکام ازدواج در دین هندویی»، 1386ش، ص198.
  8. ↑ غلامی و حاجی‌اسماعیلی، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، 1398ش، ص268 و 273.
  9. ↑ جعفری و دهقانی‌زاده، زن، ازدواج و خانواده در دین هندویی، 1398ش، ص39.
  10. ↑ لطیفی، «آداب و احکام ازدواج در دین هندویی»، 1386ش، ص190.
  11. ↑ حق‌پرست و ابراهیم، «آیین ازدواج در دین هندویی شیوایی»، 1400ش، ص11.
  12. ↑ غلامی و حاجی‌اسماعیلی، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، 1398ش، ص269.
  13. ↑ جعفری و دهقانی‌زاده، زن، ازدواج و خانواده در دین هندویی، 1398ش، ص33ـ38.
  14. ↑ غلامی و حاجی‌اسماعیلی، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، 1398ش، ص269.
  15. ↑ غلامی و حاجی‌اسماعیلی، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، 1398ش، ص269-270؛ لطیفی، «آداب و احکام ازدواج در دین هندویی»، 1386ش، ص193ـ198؛ حق‌پرست و ابراهیم، «آیین ازدواج در دین هندویی شیوایی»، 1400ش، ص13ـ16.
  16. ↑ غلامی و حاجی‌اسماعیلی، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، 1398ش، ص257-258 و 271-273.
  17. ↑ هولم و بوکر، زن در ادیان بزرگ جهان، ترجمه علی غفاری، 1384ش، ص144.
  18. ↑ حق‌پرست و ابراهیم، «آیین ازدواج در دین هندویی شیوایی»، 1400ش، ص18.
  19. ↑ غلامی و حاجی‌اسماعیلی، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، 1398ش، ص‌275.
  20. ↑ جعفری و دهقانی‌زاده، زن، ازدواج و خانواده در دین هندویی، 1398ش، ص21.
  21. ↑ هولم و بوکر، زن در ادیان بزرگ جهان، ترجمه علی غفاری، 1384ش، ص127.
  22. ↑ غلامی و حاجی‌اسماعیلی، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، 1398ش، ص275.
  23. ↑ هولم و بوکر، زن در ادیان بزرگ جهان، ترجمه علی غفاری، 1384ش، ص149ـ151.
  24. ↑ جعفری و دهقانی‌زاده، زن، ازدواج و خانواده در دین هندویی، 1398ش، ص12.
  25. ↑ غلامی و حاجی‌اسماعیلی، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، 1398ش، ص276.
  26. ↑ جعفری و دهقانی‌زاده، زن، ازدواج و خانواده در دین هندویی، 1398ش، ص13.

منابع

  • «جایگاه زن در هندوئیسم و اسلام»، وب‌سایت ادیان نیوز، تاریخ درج مطلب: 17 آذر 1397ش.
  • جعفری، حسین‌علی و دهقانی‌زاده، محمدرضا، زن، ازدواج و خانواده در دین هندویی، تهران، حکمت و عرفان، 1398ش.
  • حق‌پرست، زهرا و ابراهیم، علیرضا، «آیین ازدواج در دین هندویی شیوایی»، نامه الهیات، سال سیزدهم، شمارۀ54، بهار1400ش.
  • غلامی، علی و حاجی‌اسماعیلی، سمیه، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، قم، جامعة‌الزهرا، 1399ش.
  • لطیفی، عبدالحسین، «آداب و احکام ازدواج در دین هندویی»، پژوهشنامه ادیان، شمارۀ1، 1386ش.
  • هولم، جیم و بوکر، جان، زن در ادیان بزرگ جهان، ترجمه علی غفاری، تهران، امیرکبیر، 1384ش.
برگرفته از «https://fa.gender.wiki/w/index.php?title=ازدواج_در_آیین_هندو&oldid=35849»