مادري: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از ویکی‌جنسیت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
 
(۳۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
==عنوان مقاله==
'''مادری'''؛ یکی از نسبت‌های خانوادگی.
[[زنان]]، دين داري و [[مادر|مادري]]
==درجه مقاله==
علمی- پژوهشی
==چكيده==
[[مادر]] شدن هم برای [[زنان]] و هم براي جامعه مهم است. [[مادر|مادري]] سنگ بناي [[خانواده]] و منبع عمده هويت [[زنان|زنانگي]] است و به همين دليل نسبت آشكاري با تلاش [[زنان]] براي حضور در عرصة عمومي و نیز تغييرات اجتماعي  فرهنگي جامعه دارد.  دراين صورت، آيا نگرش [[زنان]] نسبت به [[مادر|مادري]] كردن در حال تغيير از سنتي به مدرن است؟ و آیا پارسونز به مثابة يك نظام کنش (A.G.I.L) دين داري بر آن مؤثر است؟ در تحقيق حاضر، [[مادر|مادری]] براساس الگوي صورت بندي شده است. در پژوهشي پيمايشي در شهر تهران تلاش شده با استناد به آن، به سؤالات يادشده پاسخ داده شود.  نتايج بيانگر آن است كه پاسخ هر دو پرسش مثبت است؛ هرچند روابط دو متغیر ياد شده  بسته  به مؤلفه هاي بررسي شدة آن ها متفاوت است، نگرش بيشترين نسبت پاسخگويان به [[مادر|مادري]] و ابعاد آن، نه سنتي و نه مدرن، بلكه تركيبي از اين دو است . اين امر در خصوص بعد اجتماعي به  بيشترين  حد  76/2،  بعد فرهنگي به كمترين حد  66 درصد مي رسد. سهم اصلي در تبيين تغييرات نگرش به مادري  بيشتر برعهد ة  التقاطي و تركيبي بودن نگرش غالب به مادري را مي توان  حاكي از شرايط گذار جامعه از سنتي به مدرن در بلندمدت و به تبع آن وقوع تضاد هنجاري در آينده تفسير كرد.
==كليد واژگان==
تغييرات فرهنگی، [[خانواده]]، دين داری، [[زنان]]، [[مادر|مادری]].
==مقدمه==
به موازات تضعيف [[خانواده]] در جوامع صنعتي، دو تحول مهم مرتبط با آن به وقوع پيوست؛ نخست: افزايش [[اشتغال زنان]] و به تبع آن بسط [[خانواده |خانواده هايي]] با دو نان آور، دوم :كاهش نرخ [[باروري]] به زير جايگزيني موسوم به انتقال دوم جمعيتی، كه برخلاف اولين مرحلة انتقال جمعيتي  به طرزي آشكار با استحاله ی [[خانواده]] توأم بوده است. هر دو پديده در موج دوم نهضت [[زنان]] در 1960 ريشه داشت . اين نهضت كه پس از به دست آوردن تساوي حقوقي و قانوني براي [[زنان]]، همچنين خواهان تساوي كامل اجتماعي و اقتصادي آنان بود، به بسط اين ايده انجاميد كه [[زنان]] بخواهند در زندگي مستقل شوند؛ يعني براي خود شغلي و درآمدي داشته باشند. حال، با توجه به هم زماني وقوع تاريخي تحول فرهنگي ارزش هاي [[خانواده|خانوادگي]]، [[زنان]] و [[روابط جنسي]] از يك سو و تضعيف ارزش هاي ديني از سوي ديگر در جوامع صنعتي و با استناد به نظرية انتقال جمعيتي دوم، كه استدلال مي كند كاهش در ميزان دینداري و رشد سكولاريزم با كاهش در اندازة [[خانواده]] و ميزان [[باروري]] و ساير تغييراتي كه با مدرنيته و جامعه جديد همراه بوده، هم بسته است. بدين اعتبار، سؤال اصلي تحقيق حاضر اين است كه تا چه حد نگرش [[زنان]] به نقش [[مادر|مادري]] سنتي يا مدرن است و اين نگرش تا چه حد تابع دينداري آن هاست؟
==گزارش مقاله==
نویسنده مطالب خود را اینگونه، بیان می کند:
===[[مادر|مادري]]؛ منزلت يا تجربه؟===
در اواخر قرن گذشته، مطالعة [[مادر|مادري]] یه طور چشمگیری گسـترش يافتـه اسـت و بسياري از بحث هاي ضروري سياسي و اجتماعي سالهاي اخير، همچون [[سقط جنـين]]، [[اشـتغال زنان]]، اصلاحات دولت رفاه و فناوري هاي [[توليد مثل]]، مباحث [[مادر|مادري]] را در مركز خود داشـته انـد. اين بحث ها شامل مناقشه تعاريف [[زنان]] و [[زنان|زنـانگي]]، [[مردان]] و [[مردان|مردانگـي]]، [[خانواده]]، بـزرگسـالی و چالش هاي ناشي از تقسيم [[جنسی]] كار مي شود. تمركز بر اين بررسي ها بيانگر دو جريان غالب در اين حوزه است؛ یکی نظريه پردازي دربـاره [[مادر]] و [[مادر|مادرشدن]] و ديگري مطالعة تجربی از تجربيـات [[مادر|مادري]]. رويكرد نخست را مي توان رويكرد اثباتي به [[مادر|مادری]] ناميد؛ که تمركز پژوهش ها در این رويكرد (پوزيتيويستي) بر انحراف از گفتمان ساختار ايـدئولوژيك [[مادر|مادري]] مبتني است که موضوعاتي از قبيل: روندهاي جمعيت شناختي، به تعويق انـداختن بچـه دار شـدن از سوي [[زنان]]، كـاهش ميـزان تولـد، افـزايش [[مـادران مجـرد]]، [[مـادران همجنسگرا]]، اشتغال رو به تزايد [[مادران متأهل]] طبقة متوسط و فناوري هاي نوين [[توليـد مثـل]] و [[زنان|زناني]] كه از اين قبيل فناور يها استفاده مي كنند كه با رونـد طبيعـي [[توليـد مثـل]] تـداخل دارد را پوشش می دهد. در نقطة مقابل اين رويكرد، رويكرد تفسيرگرا از [[مادر|مادری]] قـرار دارد كـه مـي تـوان آن را بـه منزلـة تفسيري انتقادي، هرمونتيكي، كيفي و [[فمنيستي]] بر [[مادر|مادرشدن]] [[زنان]] تلقي كرد. بنـابراين، ايـن رويكرد مدل واحدي از [[مادر|مادرشدن]] را به زير سؤال مي برد و اصرار دارد كه ديـدگاه هـاي مختلـف [[زنان]]، درك و تجارب [[مادر|مادري كردن]] آنها بايد در نظر گرفتـه شـود.


===[[مادر|مادري]] به مثابة نظام كنش===
مادری سنگ بنای [[خانواده]] و منبع عمده هویت [[زنان|زنانگی]] است.ویژگی‌های طبیعی و فطری که خداوند در خلقت زنان قرار داده است آنها را برای وظیفه مادری آماده می‌کند، هر چند این ویژگی‌ها با توجه به فرهنگ، آداب و رسوم و تربیت ...شدت و ضعف می‌یابد.زنان به جهت مادری دارای مسئولیت و وظایفی هستند. هر چند این مسئولیت‌ها رابطه ای دیالکتیک در مسئولیت‌سازی برای سایر افراد خانواده ایجاد می‌کند.
در تحقيق حاضر، به تبعيت از رويكرد نخست و با استناد به نظريه عمومي كنش، [[مادر|مادري]] به مثابة يك نظام كنش صورت بندي شده است. مطابق با ديدگاه پارسونز ، كنش انساني قابليت تحليل سيستمي را دارد، زيرا از مجموعه اي از واحد هاي كنشي ساخته مي شود و در هر سطحي از واقعيت كه باشد، جسم مركب و ساختمند است كه از مؤلفه هاي نسبتاً پايدار تشكيل شده و فرايندي است متضمن تغييرات منظم. از اين رو، هر نظام كنش به منظور تضمين بقاي خود چهار كاركرد يا بعد دارد. به اين اعتبار، مي توان براي [[مادر|مادري]] چهار  بعد يا مؤلفة كلي در نظر گرفت که عبارتند از: بعد زیستی، بعد شخصیتی، بعد اجتماعی و بعد فرهنگی.
==تعریف لغوی و اصطلاحی==
===مادري و دين داري===
مادر ترجمه واژه «اُم» در عربی به معنای زنی که فرزند به دنیا می‌آورد یا زنی که داری فرزند است.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D9%85%D8%A7%D8%AF%D8%B1 دهخدا، ذیل واژه  «مادر»، وب‌سایت واژه یاب]</ref><ref>[https://www.vajehyab.com/?q=%D9%85%D8%A7%D8%AF%D8%B1&f=moein  فرهنگ معین، ذیل واژه «مادر»، وب‌سایت واژه یاب]</ref>
تحقيقــات نشــان مــي دهنــد كــه مــذهب ارتبــاطي قــوي بــا [[خانواده]] و مشروعيت بخشيدن به آن دارد  به طوري كه بسياري از مذاهب، به تأكيد بـر ارزش هـاي [[خانواده]] گرايش دارند. بنابراين، مي توان نتيجه گرفت كه شدت عمل مـذهبي فقـط در صـورتي بر باروري تأثير خواهد داشت كه آن مذهب واجد ايـدئولوژي طرفـداري از [[زادوولـد]] و [[باروري]] باشـد. یكي از كاركردهايي كه به مذهب نسبت داده مي شود، ايجاد رفـاه ذهنـي و كمـك بـه معتقدان براي غلبه بر فشارهاي زندگي و بلاتكليفي و ترديـد اسـت كـه جـزء بسـيار حيـاتي از بهزيستي رواني فرد است. داشتن فرزند از نكات حساس در زندگي افراد است، كه به طـور بـالقوه آنها را با ترديدهايي از ناپايداري اقتصادي گرفته تا ناتواني در پرورش فرزند درگير مـي كنـد. از عهدة اين چالش ها برآمدن مي تواند براي افراد مذهبي چنانچـه آسـايش و راحتـي را در مـذهب مورد نظر خود پيدا كنند، آسـانتـر باشـد بـه همـين دليـل، [[زنان]] شـاغلي كـه وابستگي مذهبي بيشتري دارند، كمتر تعـارض كارــ [[خانواده|خـانواده]] را احسـاس مـي كننـد و بنـابراين راحت تر به [[باروري]] بالاتر مي رسند .


===فرضيه هاي تحقيق===
در اصطلاح فقهی مادر کسی است که فرزند از  رحم او متولد می‌شود.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/%D9%85%D8%A7%D8%AF%D8%B1 «مادری»، ویکی فقه]</ref> به عبارت دیگر مادر کسی است که؛ امر پرورش فرزندان را در دوران حمل و پس از آن بر عهده داشته و در انجام این وظیفه، بدون هیچ چشمداشت مادی و یا معنوی، کوشا است.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/1601463756-10302-1-8.pdf قومی، «بررسی نقش مادری از دیدگاه اسلام و فمینیسم»، 1398ش]</ref>
برمبناي مباحث نظري يادشده، دو فرضيه در تحقيق حاضر آزموده مي شود:
==چیستی مادری==
1-بين دين داري [[زنان]] با نگرش به [[مادر|مادري]] رابطة مثبت وجود دارد؛ 2 - رابطة دين داري عملي با نگرش به [[مادر|مادري]] شديد تر از دين داري ذهني است.
ویژگی‌های طبیعی و فطری که خداوند در خلقت زنان قرار داده است آنها را برای وظیفه مادری آماده می‌کند، هر چند این ویژگی‌ها با توجه به فرهنگ، آداب و رسوم و تربیت ...شدت و ضعف می‌یابد.خداوند، میل فطری در پرورش کودک را در نهاد مادران نهاده و این میل، در سنین بلوغ آشکار شده و در دوران حمل به عالی‌ترین مرحله تجلی خود می‌رسد.مادر،  تجلی دهنده یکی از صفات عالی جمال خداوند است. این فضلیت را خداوند در وجود زنان به ودیعه نهاده‌است. در مادری صراحت و صداقت، مهر و صفا، عدل و تقوا به عالی‌ترین وجه خود نمایان شده و در راه خیر و سعادت فرزند بدرقه می‌شود. به عبارت دیگر مادری، فضلیت و وظیفه‌ایست که غفلت و اشتباه در آن، موجب تباهی نسل و فساد جامعه شده و مراقبت از آن، جامعه‌ای خیرخواه و متکامل پدید می‌آورد.<ref>قومی، «بررسی نقش مادری از دیدگاه اسلام و فمینیسم»، 1398ش</ref>
جامعة آماري اين تحقيق [[زنان]] 15-49 ساله شهر تهران هستند. مطابق با جدو ل ها و اطلاعات گزارش شدة سازمان آمار و درگاه ملي، آمار به دست آمده شامل 2 ميليون و 822 هزار و 152 نفر است . روش نمونه گيري در اين پژوهش خوشه اي است كه در چهار مرحله انجام شد.  
==جایگاه مادر==
متغير هاي تحقيق: نگرش به [[مادر|مادري]]، دین داری
مادری برای بشر در طول تاریخ مفهومی مقدس بوده است و مادر مظهر محبت و فداکاری شناخته شده‌است. ادیان نیز در تقدس بخشی به مادری نقش برجسته‌ای داشته‌اند در اسلام بهشت زیر پای مادران توصیف‌ شده است و در مسیحیت مریم مقدس سمبل مادر امت شناخته می‌شود.هر چند همه ادیان الهی مقام ارزشمندی برای مادر قائلند و به او احترام می‌گذارند، ولی اسلام بیش از دیگر مکاتب به این مسئله توجه نموده و به مادر عظمت بخشیده است. حقوقی را که اسلام برای مادران مشخص کرده، بسیار فراتر از حقوقی است که برای دیگران حتی پدر قائل شده است؛ چرا که مادر مربی انسان و در حقیقت پرورش دهنده جامعه است و اوست که می تواند فرد و جامعه را به سعادت برساند و یا به شقاوت و بدبختی بکشاند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3674/6071/64084/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%85%D8%A7%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C احسانی، «جایگاه مادر در اندیشه دینی»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه]</ref>
یافته های تحقیق: نگرش بيشترين نسبت پاسخ گويان به [[مادر|مادري]] و ابعاد آن نه سنتي و نه مدرن، بلكه تركيبي از اين دو است. اين امر در خصوص بعد اجتماعي به بيشترين حد 76/2 درصد و در خصوص بعد فرهنگي به كمترين حد  66 درصد مي رسد . با اين همه، نسبت نگرش مدرن به سنتي در كل و هر يك از ابعاد [[مادر|مادري]] به استثناي بعد فرهنگي بيشتر است.
 
يافته هاي استنباطي: با انجام این تحقیق، معلوم مي شود كه رابطة دين داري با نگرش سنتي به [[مادر|مادري]] مثبت و معنادار و سهم اصلي در تبيين تغييرات نگرش به مادري نيز بيشتر برعهده دين داري ذهني است.
در آیات قرآن کریم مقام مادری هم ردیف اطاعت و عبادت خدا ذکر شده‌است.خداوند در هر یک از آن آیات، با عظمت و بزرگی از مادر یاد کرده و به نوعی از مقام او تمجید نموده است. چرا که وحی و الهام مستقیم خدا به مادر موسی، اظهار ارادت و نیکویی عیسی به مادر، بیان زحمات و رنج های مادر در قرآن کریم و همچنین دستور حق تعالی به احسان و نیکی نسبت به پدر و مادر، همه گواه بر رفعت جایگاه مادر است.<ref>احسانی، «جایگاه مادر در اندیشه دینی»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه</ref>
==نتیجه گیری==
==فمنیسم و مادری==
سعي اين تحقيق ارائة پاسخ به دو سؤال عمده بود: نگرش [[زنان]] نسبت به [[مادر|مادري]] تا چه حد سنتي يا مدرن است و تا چه حد دين داري مي تواند اين تغييرات نگرشي را توضيح دهد. در تحقيق حاضر، [[مادر|مادري]] به منزلة نوعي نظام كنش صورت بندي شد كه واجد چهار بعد زيستي، شخصيتي، اجتماعي و فرهنگي است. نتايج اين تحقيق نشان مي دهد كه نگرش غالب به [[مادر|مادري]] و هريك از ابعاد اصلي آن نه مدرن و نه سنتي، بلكه تركيبي از هر دو است. با اين همه، در مقايسة دوقطبي نگرش مدرن سنتي بيشترين شکاف نگرشي در ابعاد شخصيتي و اجتماعي [[مادر|مادري]] ديده مي شود، كه گرايش به تلقي مدرن از [[مادر|مادري]] به حداكثر مي رسد. در مقابل، در بعد فرهنگي شكاف يادشده به نفع گرايش به تلقي سنتي تغيير مي كند. در بعد زيستي نيز، هرچند گرايش به وجه مدرن است، از ميزان شكاف تا حد زيادي كاسته مي شود. اين نتايج از يك سو مبين اهميت نقش [[مادر|مادري]] در هويت [[زنان]] و بازتوليد آن در جامعه است؛ وجود رابطة معنادار بين دين داري و نگرش سنتي به [[مادر|مادري]] در تحقيق حاضر با نتايج تحقيقات قبلي منطبق است نشان دادند كه هرچه [[زنان]] مذهبي تر باشند، گرايش آن ها به ارزش هاي سنتي بيشتر است. در مقابل [[زنان]] غير مذهبی،  مقاومت بيشتري در برابر الگوي [[زن]] سنتي داشته اند و خود را باهويت تحصيلي و شغلي شان معرفي كرده اند؛ حال آنكه [[زنان]] مذهبي ايده آل خود را [[زن]] سنتي تصوير كرده اند؛ يعني علاقه مند به [[مادر|مادري]] و [[همسر|همسري]] نمونه.
با آغاز جنبش‌های فمنیستی در غرب و تلاش برای احقاق حقوق زن یکی از مسائلی که مورد توجه فمنیست‌ها قرار گرفت مساله مادری بود. تلاش فمنیست‌ها جهت برابری حقوق زن و مرد در نحله‌های مختلف با رویکرد‌های متفاوت موجب، دیدگاهی متفاوت در مساله مادری شد.در طول اين سال‌ها، برخي به عنـوان نهـادي انقيـادآميـز بـه مادري تاختند و از آنجا كه مادري در اين فضا با مفاهيمي چون سـنت و پدرسالاري گره خورده بود، تلاش براي فهم اجتمـاعي ايـن مسـئله بـا شـورش و مبـارزه عليـه خانواده و فرزندآوري يكي دانسته شد.برخي ديگر به ريشه‌هاي اقتصادي مـادري و تـأثيري كـه سرمايه‌داري و تكنولوژي بر آن مي‌گذارد هجوم بردند.عـده‌اي ديگـر سـاختارها را كنار گذاشته و به تجربه‌هاي خرد مادران در زنـدگي روزمـره توجـه كردنـد.عـده‌اي فرزندآوري و مراقبت را طبيعت زن دانستند و خواستار توجه اساسي به تفاوت‌هـاي ميـان زن مرد شدن.د برخي هم به عامليت مادران و خلاقيت‌هاي آنهـا پرداختنـد. در این میان عدة زيادي هم بودند كه عمدة پژوهش‌ها و جريان‌هاي متأثر از فمنيسم را داراي پيش‌داوري و مفروضات غلطي دانستند و از فقـدان صداي مادران اقليت در گفتمان‌هاي اصلي رويكردهـاي فمينيسـتي انتقـاد كردنـد.<ref>[https://jwdp.ut.ac.ir/article_69958_a3164971d3ee59d9cae3dc0f0deb8d07.pdf رفعت جاه و دیگران، «تأملي بر تحول پارادايمي مسئلة «مادري»»، 1397ش]</ref>
==وظایف و مسئولیت‌های مادری==
وظیفه مادری از آن جهت خطیر و مشکل است که زنان به جهت قبول این مسئولیت هم در این جهان و هم در جهان ابدی در برابر این وظیفه، بازخواست می‌شود.<ref>جوادی‌آملی، زن در آینه جلال و جمال، 1377ش، ص45</ref> به همین دلیل دین اسلام برای انجام هرچه بهتر این مسئولیت، توصیه‌های به مادران دارد:
===وظایف مادر قبل از بارداری===
کودکان یکی از بهترین عوامل زیبایی بخش حیات آدمی و آینده‌سازان جامعه هستند.از انجا که مادر فرزند را در رحم خود پرورش می‌دهد و بیشترین تعامل را در دوران حمل با جنین دارد برخی از اعمال و آدابی که قبل از تولد فرزند باید رعایت کنند، بدین قرار است:
*انجام فرایض دینی
*انس با قرآن و اهل بیت
*مراعات آداب زناشویی
* خوردن غذای حلال و پاکیزه و میوه‌های متنوع
*انجام آزمایشات ژنتیکی
* جلوگیری از افسردگی‌های روحی
* تماشای مناظر زیبا
* رعایت بهداشت جسمی، ورزش و ... .<ref>[https://www.islamquest.net/fa/archive/fa1122 «آدابی که پدر و مادر قبل از تولد فرزند باید رعایت کنند چیست؟»، وب‌سایت اسلام کوئست]</ref>
===وظایف مادر در دوران بارداری===
جنین از زمان انعقاد نطفه، موجودی زنده است که دیگران موظف به حفظ شأن و حقوق او هستند. بر اساس همین دیدگاه، در قوانین فقهی اسلام، برای نطفه در همان لحظه نخست انعقاد نیز دیه تعیین شده و هیچ کس حق ندارد او را از حق زندگی کردن محروم کند.از آنجا که مادر بیشترین تعامل را در دوران حاملگی با جنین دارد تمام حالات روحی و جسمی مادر و نیز محیط زندگی، بر کیفیت رشد معنوی او موثر خواهند بود، پس باید دقت داشت که تمام آنچه که
مادر می‌خورد، می‌پوشد، می‌شنود، می‌گوید، می‌بیند، لمس می‌کند، احساس می‌کند و نیز تمام کنش‌ها و واکنش‌های قلبی و روحی او و حتی تمام اتفاقات پیرامون او، یعنی فضای زندگی، رفتار همسر، همنشینان و ... ، همه و همه بر تربیت روحی او مؤثرند.<[http://ensani.ir/file/download/article/1601463756-10302-1-8.pdf <ref>قومی، «بررسی نقش مادری از دیدگاه اسلام و فمینیسم»، 1398ش</ref>
 
افزون بر این نکات، اسلام مجموعه ای از آداب مستحب را برای تضمین هر چه بهتر سلامت جسمی فرزندان مقرر کرده‌است که از آن جمله می توان مراقبت‌های مخصوص زمان انعقاد نطفه و دعاهایی را که در سلامت جسمی و ذهنی فرزندان موثر دانسته شده‌اند، یادآور شد.<ref>بستان، خانواده در اسلام، 1399ش،  ص128-130</ref>
 
===وظایف مادر پس از بارداری===
پس از تولد فرزند، وظایف مادر رنگ و صورت دیگری به خود می‌گیرد. بار مسئولیت مادر، سنگین‌تر می‌شود.. فکر و اندیشه، جهانبینی، ذوق و سلیقه، همه و همه فرم کاملتری پیدا می‌کند. مادر، خود را مسئول غذا، مراقب، حمایت و محبت فرزندش می‌داند. مهمترین وظیفه مادر در این دوران پرورش انسانی مسئول و مکلف است. ازجمله وظایف مهم این دوران می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
====تعلیم و تربیت===
وظیفه مادر در زمینه تعلیم و تربیت  شامل  پرورش ابعاد جسمی، روحی و عقلی فرزند است.در روایات واردشده از امامان معصوم(ع) می‌توان به دستورات بسیار زیاد اخلاقی- تربیتی درباره برخورد با کودکان دست یافت، از جمله: تعلیم آداب نیک به فرزند، گذشتن از خطاهای وی، پوشاندن اشتباهات وی، ملاطفت و مدارا کردن با او، پرهیز از سرزنش او، وفای به عهد با او، پذیرش توانایی‌های او، نداشتن توقع بی جا از او و مشارکت دادن او در تصمیم گیری‌ها که همگی جلوه‌ای از  تربیت صحیح و اکرام فرزند است.سیره تربیتی حضرت زهرا(س) نیز نشانگر اهتمام وی به رشد شخصیتی فرزندانشان است.آموزش معارف دین به کودکان هنگام بازی با آنها، رفق و مدارا با فرزندان، توجه به روحیات کودکان در تعامل با آنها، گوش سپردن به صحبت‌های فرزندان که موجب تکریم و تشویق آنها می‌شود، جلوه‌هایی از این سیره است.<ref>خدامی، مادری؛ حقوق و مسئولیت‌ها، 1396ش، ص82</ref>
====محبت و حمایت====
در بعد حمایتی دست کم دو وظیفه مهم بر عهده‌ی والدین نسبت به فرزندان قرار داده شده است: نخست، وظیفه حمایت مالی از فرزندان نیازمند است و مدرک فقهی آن همان ادله‌ای است که متقابلا لزوم انفاق بر پدر و مادر نیازمند را جزء وظایف فرزند به شمار آورده‌است.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج15،ص 175</ref> بر این اساس، تامین هزینه‌های ضروری زندگی فرزندان در صورت نیازمندی بر عهده‌ی والدین است و حتی اجبار و الزام قانونی در این باره مقرر شده‌است. وظیفه دوم، کمک والدین به فرزندان در انتخاب همسر و تشکیل خانواده است.در برخی روایات، فراهم کردن شرایط ازدواج و یافتن همسر مناسب برای فرزند بالغ (اعم از دختر و پسر) به عنوان یکی از حقوق وی به ویژه نسبت یه پدر معرفی شده‌است.<ref>کنز العمال، ج16، ص442</ref>
 
از دیگر توصیه های مهم بزرگان دین به والدین، اظهار مجبت به فرزندان و برقرار کردن روابط عاطفی و شاد با آنان است.<ref>بستان، خانواده در اسلام، 1399ش، ص194</ref>نیاز به محبت و جنبه‌هایی از مراقبت و بهره‌مندی از محبت مادرانه نیازی است که حتی پس از ازدواج نیز وجود دارد و فرزند در سنین مختلف زندگی به دریافت آن نیازمند است.گرچه دستورات دینی بیشتر به دوران کودکی فرزند توجه می‌کند، نمی‌توان از این نیاز در دوران‌های دیگر چشم پوشید.فرزند در مواقع بیماری، وجود فشارهای روحی و بحران‌ها به مراقبت و محبت ویژه‌ای  نیاز دارد که دریافت این محبت از سوی مادر تاثیرگذار است.<ref>خدامی، مادری؛ حقوق و مسئولیت‌ها، 1396ش، ص70</ref>
====جامعه‌پذیری ====
جامعه پذیری فرآیندی است که فرد طی آن، تطابق با یک گروه را می‌آموزد و طوری رفتار می‌کند که مورد تایید گروه(یا جامعه) است.در فرایند جامعه‌پذیری شخص با عقاید، ارزش‌ها و آداب رسوم جامعه خود آشنا می‌شود و شیوه‌های زندگی اجتماعی را فرا می‌گیرد.دراین ارتباط، در متون دینی سفارش‌های فراوانی به آموزش قرآن کریم، اعتقادات دینی و مناسک و احکام شرعی به فرزندان کودک و نوجوان دیده می‌شود. برای نمونه، تعلیم قرآن به فرزند از حقوق فرزند بر پدر و مادر به شمار آمده‌است.<ref>بستان، خانواده در اسلام، 1399ش، ص34</ref>
 
یکی از مهم ترین نهادهایی که در آن فرایند جامعه پذیری صورت می‌گیرد، خانواده است؛ به گونه‌ای که جامعه پذیری افراد، نسبت مستقیمی با ساختار، کیفیت و نوع ارتباط افراد با خانواده با یکدیگر دارد. نقش موثر خانواده، خویشاوندی و همبستگی اجتماعی در این فرایند، در برخی متون روایی به روشنی مورد توجه قرار گرفته است. تاکید بر پیوند خویشاوندی و صله ارحام و آثار و نتایج آن در زندگی فردی و اجتماعی، محبت و شفقت به کودکان، تاکید بر نقش دادن به کودکان در خانواده و آمادگی برای ورود به اجتماع و مانند آن، از آموزه های مورد تاکید اسلام است.<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، ج21، ص485</ref> <ref>حرعاملی، وسائل الشیعه،ج15، ص198، ح2</ref>
 
همانطور که روشن است در فرآیند جامعه پذیری، تعیین و شناخت ارزش‌ها و ایفای نقش مسئولانه انتقال آنها جایگاه مهمی دارد.با شناخت ارزش‌ها و باورهاست که می‌توان فرآیند جامعه پذیری را مدیریت کرد؛ بنابراین آشنایی خانواده به خصوص مادر با ارزش‌ها و میزان اعتقاد او به عقاید و آداب و رسوم می‌تواند به میزان انتقال آنها به کودک اثر داشته باشد.<ref>حکمت‌نیا، حقوق زن و خانواده، 1392ش، ص114و115</ref>
==حق مادر بر فرزند==
یکی از مسائل مهم در نگاه اسلام پس از طرح حقوق فرزند بر مادر، حق مادر بر فرزند است.توصیه‌ها و دستورات زیادی در قالب آیات و روایت از خداوند متعال و معصومین در مورد حق مادر بر فرزند شده‌است از جمله ایت توصیه ها میتوان به موارد ذیل اشاره کرد:
*نیکی و احسان<ref>اسراء، آیه23</ref>
*قدرشناسی <ref>لقمان، آیه 14</ref>
*نگاه مهرآمیز <ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1403ه.ق، ج6، ص 205</ref>
*به‌دست‌آوردن رضایت پدر و مادر
*زیارت مزار مادر پس از مرگ<ref>مجلسی،بحارالانوار، 1383ش، ص293)</ref>
*قرائت قرآن برای مادر پس از مرگ <ref>کلینی، اصول‌الکافی، 1407ه.ق
</ref>
*انجام اعمال نیک به نیت مادر<ref>مجلسی، بحارالانوار، 1383ش،71/84</ref>
.
.
.
==پانویس==
{{پانویس}}
==منبع==
==منبع==
*مجلسی، محمد باقر، بحاراالنوار، مؤسسه الوفاء، بیروت، 1383ش.
*کلینی، محمد بن یعقوب، اصول‌الکافى،دارالثقلین، قم، 1395ش.
*حر العاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه،مؤسسه آلالبیت، قم، 1403ه.ق.
*جوادی آملی، عبدالله،زن در آیینه جلال و جمال،اسراء، قم، 1377ش.
*حکمت‌نیا، محمود، حقوق زن و خانواده، ناشر: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1392ش.
*بستان، حسین، خانواده در اسلام، ناشر: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، نوبت چاپ: دوازدهم، قم، 1399ش.
*خدامی، نرگس، مادری؛ حقوق و مسئولیت‌ها،ناشر: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، قم، 1396ش.
*قومی، مرضیه فاطمه، «بررسی نقش مادری از دیدگاه اسلام و فمینیسم»،دوفصلنامه تخصصی پژوهش‌های اسلامی جنسیت و خانواده، سال دوم، شماره دوم، بهار و تابستان 1398ش.
*«آدابی که پدر و مادر قبل از تولد فرزند باید رعایت کنند چیست؟»، وب‌سایت اسلام کوئست، تاریخ درج مطلب:26 بهمن 1399ش، تاریخ بازدید: 9 فروردین 1402ش.
*احسانی، محمد، «جایگاه مادر در اندیشه دینی»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 9 فروردین 1402ش.
*«مادری»، ویکی فقه، تاریخ بازدید: 9 فروردین 1402ش.
*فرهنگ معین، ذیل واژه «مادر»، وب‌سایت واژه یاب، تاریخ بازدید: 9 فروردین 1402ش.
*دهخدا، علی اکبر، ذیل واژه  «مادر»، وب‌سایت واژه یاب، تاریخ بازدید: 9 فروردین 1402ش.


* پدیدآورنده: امیر رستگار خالد؛ علوم اجتماعی:: نشریه زن در توسعه و سیاست:: بهار 1395 - شماره 51 علمی-پژوهشی I SC / صفحات: از 1 تا 32
[[رده:ویکی‌جنسیت]]
* [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/:%201124272 لینک نور مگز]
[[رده:مأخذ شناسی]]
[[رده: مقالات]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۲۱:۵۰

مادری؛ یکی از نسبت‌های خانوادگی.

مادری سنگ بنای خانواده و منبع عمده هویت زنانگی است.ویژگی‌های طبیعی و فطری که خداوند در خلقت زنان قرار داده است آنها را برای وظیفه مادری آماده می‌کند، هر چند این ویژگی‌ها با توجه به فرهنگ، آداب و رسوم و تربیت ...شدت و ضعف می‌یابد.زنان به جهت مادری دارای مسئولیت و وظایفی هستند. هر چند این مسئولیت‌ها رابطه ای دیالکتیک در مسئولیت‌سازی برای سایر افراد خانواده ایجاد می‌کند.

تعریف لغوی و اصطلاحی

مادر ترجمه واژه «اُم» در عربی به معنای زنی که فرزند به دنیا می‌آورد یا زنی که داری فرزند است.[۱][۲]

در اصطلاح فقهی مادر کسی است که فرزند از رحم او متولد می‌شود.[۳] به عبارت دیگر مادر کسی است که؛ امر پرورش فرزندان را در دوران حمل و پس از آن بر عهده داشته و در انجام این وظیفه، بدون هیچ چشمداشت مادی و یا معنوی، کوشا است.[۴]

چیستی مادری

ویژگی‌های طبیعی و فطری که خداوند در خلقت زنان قرار داده است آنها را برای وظیفه مادری آماده می‌کند، هر چند این ویژگی‌ها با توجه به فرهنگ، آداب و رسوم و تربیت ...شدت و ضعف می‌یابد.خداوند، میل فطری در پرورش کودک را در نهاد مادران نهاده و این میل، در سنین بلوغ آشکار شده و در دوران حمل به عالی‌ترین مرحله تجلی خود می‌رسد.مادر، تجلی دهنده یکی از صفات عالی جمال خداوند است. این فضلیت را خداوند در وجود زنان به ودیعه نهاده‌است. در مادری صراحت و صداقت، مهر و صفا، عدل و تقوا به عالی‌ترین وجه خود نمایان شده و در راه خیر و سعادت فرزند بدرقه می‌شود. به عبارت دیگر مادری، فضلیت و وظیفه‌ایست که غفلت و اشتباه در آن، موجب تباهی نسل و فساد جامعه شده و مراقبت از آن، جامعه‌ای خیرخواه و متکامل پدید می‌آورد.[۵]

جایگاه مادر

مادری برای بشر در طول تاریخ مفهومی مقدس بوده است و مادر مظهر محبت و فداکاری شناخته شده‌است. ادیان نیز در تقدس بخشی به مادری نقش برجسته‌ای داشته‌اند در اسلام بهشت زیر پای مادران توصیف‌ شده است و در مسیحیت مریم مقدس سمبل مادر امت شناخته می‌شود.هر چند همه ادیان الهی مقام ارزشمندی برای مادر قائلند و به او احترام می‌گذارند، ولی اسلام بیش از دیگر مکاتب به این مسئله توجه نموده و به مادر عظمت بخشیده است. حقوقی را که اسلام برای مادران مشخص کرده، بسیار فراتر از حقوقی است که برای دیگران حتی پدر قائل شده است؛ چرا که مادر مربی انسان و در حقیقت پرورش دهنده جامعه است و اوست که می تواند فرد و جامعه را به سعادت برساند و یا به شقاوت و بدبختی بکشاند.[۶]

در آیات قرآن کریم مقام مادری هم ردیف اطاعت و عبادت خدا ذکر شده‌است.خداوند در هر یک از آن آیات، با عظمت و بزرگی از مادر یاد کرده و به نوعی از مقام او تمجید نموده است. چرا که وحی و الهام مستقیم خدا به مادر موسی، اظهار ارادت و نیکویی عیسی به مادر، بیان زحمات و رنج های مادر در قرآن کریم و همچنین دستور حق تعالی به احسان و نیکی نسبت به پدر و مادر، همه گواه بر رفعت جایگاه مادر است.[۷]

فمنیسم و مادری

با آغاز جنبش‌های فمنیستی در غرب و تلاش برای احقاق حقوق زن یکی از مسائلی که مورد توجه فمنیست‌ها قرار گرفت مساله مادری بود. تلاش فمنیست‌ها جهت برابری حقوق زن و مرد در نحله‌های مختلف با رویکرد‌های متفاوت موجب، دیدگاهی متفاوت در مساله مادری شد.در طول اين سال‌ها، برخي به عنـوان نهـادي انقيـادآميـز بـه مادري تاختند و از آنجا كه مادري در اين فضا با مفاهيمي چون سـنت و پدرسالاري گره خورده بود، تلاش براي فهم اجتمـاعي ايـن مسـئله بـا شـورش و مبـارزه عليـه خانواده و فرزندآوري يكي دانسته شد.برخي ديگر به ريشه‌هاي اقتصادي مـادري و تـأثيري كـه سرمايه‌داري و تكنولوژي بر آن مي‌گذارد هجوم بردند.عـده‌اي ديگـر سـاختارها را كنار گذاشته و به تجربه‌هاي خرد مادران در زنـدگي روزمـره توجـه كردنـد.عـده‌اي فرزندآوري و مراقبت را طبيعت زن دانستند و خواستار توجه اساسي به تفاوت‌هـاي ميـان زن مرد شدن.د برخي هم به عامليت مادران و خلاقيت‌هاي آنهـا پرداختنـد. در این میان عدة زيادي هم بودند كه عمدة پژوهش‌ها و جريان‌هاي متأثر از فمنيسم را داراي پيش‌داوري و مفروضات غلطي دانستند و از فقـدان صداي مادران اقليت در گفتمان‌هاي اصلي رويكردهـاي فمينيسـتي انتقـاد كردنـد.[۸]

وظایف و مسئولیت‌های مادری

وظیفه مادری از آن جهت خطیر و مشکل است که زنان به جهت قبول این مسئولیت هم در این جهان و هم در جهان ابدی در برابر این وظیفه، بازخواست می‌شود.[۹] به همین دلیل دین اسلام برای انجام هرچه بهتر این مسئولیت، توصیه‌های به مادران دارد:

وظایف مادر قبل از بارداری

کودکان یکی از بهترین عوامل زیبایی بخش حیات آدمی و آینده‌سازان جامعه هستند.از انجا که مادر فرزند را در رحم خود پرورش می‌دهد و بیشترین تعامل را در دوران حمل با جنین دارد برخی از اعمال و آدابی که قبل از تولد فرزند باید رعایت کنند، بدین قرار است:

  • انجام فرایض دینی
  • انس با قرآن و اهل بیت
  • مراعات آداب زناشویی
  • خوردن غذای حلال و پاکیزه و میوه‌های متنوع
  • انجام آزمایشات ژنتیکی
  • جلوگیری از افسردگی‌های روحی
  • تماشای مناظر زیبا
  • رعایت بهداشت جسمی، ورزش و ... .[۱۰]

وظایف مادر در دوران بارداری

جنین از زمان انعقاد نطفه، موجودی زنده است که دیگران موظف به حفظ شأن و حقوق او هستند. بر اساس همین دیدگاه، در قوانین فقهی اسلام، برای نطفه در همان لحظه نخست انعقاد نیز دیه تعیین شده و هیچ کس حق ندارد او را از حق زندگی کردن محروم کند.از آنجا که مادر بیشترین تعامل را در دوران حاملگی با جنین دارد تمام حالات روحی و جسمی مادر و نیز محیط زندگی، بر کیفیت رشد معنوی او موثر خواهند بود، پس باید دقت داشت که تمام آنچه که مادر می‌خورد، می‌پوشد، می‌شنود، می‌گوید، می‌بیند، لمس می‌کند، احساس می‌کند و نیز تمام کنش‌ها و واکنش‌های قلبی و روحی او و حتی تمام اتفاقات پیرامون او، یعنی فضای زندگی، رفتار همسر، همنشینان و ... ، همه و همه بر تربیت روحی او مؤثرند.<[http://ensani.ir/file/download/article/1601463756-10302-1-8.pdf [۱۱]

افزون بر این نکات، اسلام مجموعه ای از آداب مستحب را برای تضمین هر چه بهتر سلامت جسمی فرزندان مقرر کرده‌است که از آن جمله می توان مراقبت‌های مخصوص زمان انعقاد نطفه و دعاهایی را که در سلامت جسمی و ذهنی فرزندان موثر دانسته شده‌اند، یادآور شد.[۱۲]

وظایف مادر پس از بارداری

پس از تولد فرزند، وظایف مادر رنگ و صورت دیگری به خود می‌گیرد. بار مسئولیت مادر، سنگین‌تر می‌شود.. فکر و اندیشه، جهانبینی، ذوق و سلیقه، همه و همه فرم کاملتری پیدا می‌کند. مادر، خود را مسئول غذا، مراقب، حمایت و محبت فرزندش می‌داند. مهمترین وظیفه مادر در این دوران پرورش انسانی مسئول و مکلف است. ازجمله وظایف مهم این دوران می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

=تعلیم و تربیت

وظیفه مادر در زمینه تعلیم و تربیت شامل پرورش ابعاد جسمی، روحی و عقلی فرزند است.در روایات واردشده از امامان معصوم(ع) می‌توان به دستورات بسیار زیاد اخلاقی- تربیتی درباره برخورد با کودکان دست یافت، از جمله: تعلیم آداب نیک به فرزند، گذشتن از خطاهای وی، پوشاندن اشتباهات وی، ملاطفت و مدارا کردن با او، پرهیز از سرزنش او، وفای به عهد با او، پذیرش توانایی‌های او، نداشتن توقع بی جا از او و مشارکت دادن او در تصمیم گیری‌ها که همگی جلوه‌ای از تربیت صحیح و اکرام فرزند است.سیره تربیتی حضرت زهرا(س) نیز نشانگر اهتمام وی به رشد شخصیتی فرزندانشان است.آموزش معارف دین به کودکان هنگام بازی با آنها، رفق و مدارا با فرزندان، توجه به روحیات کودکان در تعامل با آنها، گوش سپردن به صحبت‌های فرزندان که موجب تکریم و تشویق آنها می‌شود، جلوه‌هایی از این سیره است.[۱۳]

محبت و حمایت

در بعد حمایتی دست کم دو وظیفه مهم بر عهده‌ی والدین نسبت به فرزندان قرار داده شده است: نخست، وظیفه حمایت مالی از فرزندان نیازمند است و مدرک فقهی آن همان ادله‌ای است که متقابلا لزوم انفاق بر پدر و مادر نیازمند را جزء وظایف فرزند به شمار آورده‌است.[۱۴] بر این اساس، تامین هزینه‌های ضروری زندگی فرزندان در صورت نیازمندی بر عهده‌ی والدین است و حتی اجبار و الزام قانونی در این باره مقرر شده‌است. وظیفه دوم، کمک والدین به فرزندان در انتخاب همسر و تشکیل خانواده است.در برخی روایات، فراهم کردن شرایط ازدواج و یافتن همسر مناسب برای فرزند بالغ (اعم از دختر و پسر) به عنوان یکی از حقوق وی به ویژه نسبت یه پدر معرفی شده‌است.[۱۵]

از دیگر توصیه های مهم بزرگان دین به والدین، اظهار مجبت به فرزندان و برقرار کردن روابط عاطفی و شاد با آنان است.[۱۶]نیاز به محبت و جنبه‌هایی از مراقبت و بهره‌مندی از محبت مادرانه نیازی است که حتی پس از ازدواج نیز وجود دارد و فرزند در سنین مختلف زندگی به دریافت آن نیازمند است.گرچه دستورات دینی بیشتر به دوران کودکی فرزند توجه می‌کند، نمی‌توان از این نیاز در دوران‌های دیگر چشم پوشید.فرزند در مواقع بیماری، وجود فشارهای روحی و بحران‌ها به مراقبت و محبت ویژه‌ای نیاز دارد که دریافت این محبت از سوی مادر تاثیرگذار است.[۱۷]

جامعه‌پذیری

جامعه پذیری فرآیندی است که فرد طی آن، تطابق با یک گروه را می‌آموزد و طوری رفتار می‌کند که مورد تایید گروه(یا جامعه) است.در فرایند جامعه‌پذیری شخص با عقاید، ارزش‌ها و آداب رسوم جامعه خود آشنا می‌شود و شیوه‌های زندگی اجتماعی را فرا می‌گیرد.دراین ارتباط، در متون دینی سفارش‌های فراوانی به آموزش قرآن کریم، اعتقادات دینی و مناسک و احکام شرعی به فرزندان کودک و نوجوان دیده می‌شود. برای نمونه، تعلیم قرآن به فرزند از حقوق فرزند بر پدر و مادر به شمار آمده‌است.[۱۸]

یکی از مهم ترین نهادهایی که در آن فرایند جامعه پذیری صورت می‌گیرد، خانواده است؛ به گونه‌ای که جامعه پذیری افراد، نسبت مستقیمی با ساختار، کیفیت و نوع ارتباط افراد با خانواده با یکدیگر دارد. نقش موثر خانواده، خویشاوندی و همبستگی اجتماعی در این فرایند، در برخی متون روایی به روشنی مورد توجه قرار گرفته است. تاکید بر پیوند خویشاوندی و صله ارحام و آثار و نتایج آن در زندگی فردی و اجتماعی، محبت و شفقت به کودکان، تاکید بر نقش دادن به کودکان در خانواده و آمادگی برای ورود به اجتماع و مانند آن، از آموزه های مورد تاکید اسلام است.[۱۹] [۲۰]

همانطور که روشن است در فرآیند جامعه پذیری، تعیین و شناخت ارزش‌ها و ایفای نقش مسئولانه انتقال آنها جایگاه مهمی دارد.با شناخت ارزش‌ها و باورهاست که می‌توان فرآیند جامعه پذیری را مدیریت کرد؛ بنابراین آشنایی خانواده به خصوص مادر با ارزش‌ها و میزان اعتقاد او به عقاید و آداب و رسوم می‌تواند به میزان انتقال آنها به کودک اثر داشته باشد.[۲۱]

حق مادر بر فرزند

یکی از مسائل مهم در نگاه اسلام پس از طرح حقوق فرزند بر مادر، حق مادر بر فرزند است.توصیه‌ها و دستورات زیادی در قالب آیات و روایت از خداوند متعال و معصومین در مورد حق مادر بر فرزند شده‌است از جمله ایت توصیه ها میتوان به موارد ذیل اشاره کرد:

  • نیکی و احسان[۲۲]
  • قدرشناسی [۲۳]
  • نگاه مهرآمیز [۲۴]
  • به‌دست‌آوردن رضایت پدر و مادر
  • زیارت مزار مادر پس از مرگ[۲۵]
  • قرائت قرآن برای مادر پس از مرگ [۲۶]
  • انجام اعمال نیک به نیت مادر[۲۷]

. . .

پانویس

  1. ↑ دهخدا، ذیل واژه «مادر»، وب‌سایت واژه یاب
  2. ↑ فرهنگ معین، ذیل واژه «مادر»، وب‌سایت واژه یاب
  3. ↑ «مادری»، ویکی فقه
  4. ↑ قومی، «بررسی نقش مادری از دیدگاه اسلام و فمینیسم»، 1398ش
  5. ↑ قومی، «بررسی نقش مادری از دیدگاه اسلام و فمینیسم»، 1398ش
  6. ↑ احسانی، «جایگاه مادر در اندیشه دینی»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه
  7. ↑ احسانی، «جایگاه مادر در اندیشه دینی»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه
  8. ↑ رفعت جاه و دیگران، «تأملي بر تحول پارادايمي مسئلة «مادري»»، 1397ش
  9. ↑ جوادی‌آملی، زن در آینه جلال و جمال، 1377ش، ص45
  10. ↑ «آدابی که پدر و مادر قبل از تولد فرزند باید رعایت کنند چیست؟»، وب‌سایت اسلام کوئست
  11. ↑ قومی، «بررسی نقش مادری از دیدگاه اسلام و فمینیسم»، 1398ش
  12. ↑ بستان، خانواده در اسلام، 1399ش، ص128-130
  13. ↑ خدامی، مادری؛ حقوق و مسئولیت‌ها، 1396ش، ص82
  14. ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج15،ص 175
  15. ↑ کنز العمال، ج16، ص442
  16. ↑ بستان، خانواده در اسلام، 1399ش، ص194
  17. ↑ خدامی، مادری؛ حقوق و مسئولیت‌ها، 1396ش، ص70
  18. ↑ بستان، خانواده در اسلام، 1399ش، ص34
  19. ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، ج21، ص485
  20. ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه،ج15، ص198، ح2
  21. ↑ حکمت‌نیا، حقوق زن و خانواده، 1392ش، ص114و115
  22. ↑ اسراء، آیه23
  23. ↑ لقمان، آیه 14
  24. ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، 1403ه.ق، ج6، ص 205
  25. ↑ مجلسی،بحارالانوار، 1383ش، ص293)
  26. ↑ کلینی، اصول‌الکافی، 1407ه.ق
  27. ↑ مجلسی، بحارالانوار، 1383ش،71/84

منبع

  • مجلسی، محمد باقر، بحاراالنوار، مؤسسه الوفاء، بیروت، 1383ش.
  • کلینی، محمد بن یعقوب، اصول‌الکافى،دارالثقلین، قم، 1395ش.
  • حر العاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه،مؤسسه آلالبیت، قم، 1403ه.ق.
  • جوادی آملی، عبدالله،زن در آیینه جلال و جمال،اسراء، قم، 1377ش.
  • حکمت‌نیا، محمود، حقوق زن و خانواده، ناشر: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1392ش.
  • بستان، حسین، خانواده در اسلام، ناشر: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، نوبت چاپ: دوازدهم، قم، 1399ش.
  • خدامی، نرگس، مادری؛ حقوق و مسئولیت‌ها،ناشر: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، قم، 1396ش.
  • قومی، مرضیه فاطمه، «بررسی نقش مادری از دیدگاه اسلام و فمینیسم»،دوفصلنامه تخصصی پژوهش‌های اسلامی جنسیت و خانواده، سال دوم، شماره دوم، بهار و تابستان 1398ش.
  • «آدابی که پدر و مادر قبل از تولد فرزند باید رعایت کنند چیست؟»، وب‌سایت اسلام کوئست، تاریخ درج مطلب:26 بهمن 1399ش، تاریخ بازدید: 9 فروردین 1402ش.
  • احسانی، محمد، «جایگاه مادر در اندیشه دینی»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 9 فروردین 1402ش.
  • «مادری»، ویکی فقه، تاریخ بازدید: 9 فروردین 1402ش.
  • فرهنگ معین، ذیل واژه «مادر»، وب‌سایت واژه یاب، تاریخ بازدید: 9 فروردین 1402ش.
  • دهخدا، علی اکبر، ذیل واژه «مادر»، وب‌سایت واژه یاب، تاریخ بازدید: 9 فروردین 1402ش.
برگرفته از «https://fa.gender.wiki/w/index.php?title=مادري&oldid=36087»