نرخ طلاق: تفاوت میان نسخه‌ها

«نرخ طلاق» به نسبت طلاق‌‏های یک جامعه در دوره‏ زمانی خاص (معمولاً یک سال تمام شمسی) بر مبنای معینی گفته می‏شود<ref>. قاسمی، «بازخوانی رابطه کاهش نرخ فرزندآوری با افزایش نرخ طلاق در ایران»،  1399ش، ص79.</ref> که بر اساس شاخص‏‌های مختلفی سنجیده می‏شود. «طلاق»<ref>. Divorce</ref> در لغت به‏‌معنای رهایی و آزاد کردن و در عرف عام، به‏‌معنای جدایی است؛ اما این واژه به پدیده‏ای اجتماعی اشاره دارد که در حوزه‏‌های تخصصی مختلفی تعریف شده است:  

3. دانش جامعه‌‏شناسی: شیوه‏ای‌ است نهادینه‌‏شده برای پایان‏دادن پیوند زناشویی که تفاوت آن با دیگر طرق قطع روابط زناشویی در رسمیت‌‏داشتن، کنترل دولتی بر آن، امکان ازدواج مجدد و امکان پیش‏بینی‌‏های لازم مانند حضانت فرزندان در آن است؛ <ref>. ساروخانی، طلاق.</ref><ref> مطالعه واقعیت و علل آن، 1372ش، ص13و14.</ref> لذا طلاق با اختلال زناشویی، بی‌‏سازمانی روابط زناشویی، انحلال زناشویی، انفصال و جدایی فیزیکی زن و شوهر و غالباً غیررسمی و متارکه و رها کردن یک‏طرفه توام با قهر<ref>. نیازی و صدیقی‏ارفعی، جامعه‏شناسی طلاق، 1390ش، ص7.</ref> یا ترک یا دوری یکی از زوجین به‏مدت طولانی<ref>. بستان، اسلام و جامعه‏شناسی خانواده، 1389ش، ص239.</ref> تفاوت دارد.

طلاق در طول تاریخ، به شکل‏‌های گوناگونی وجود داشته است. در تمدن‌‏های باستانی، بودائیان، اعراب جاهلی و یهود معمولاً مرد می‏توانست هر زمان و به هر بهانه‌‏ای، همسرش را طلاق دهد؛ اما در مسیحیت کاتولیک، طلاق جز در صورت زنای زن، برای زوجین ممنوع بود.<ref>. بستان، اسلام و جامعه‏شناسی خانواده، 1389ش، ص240-242.</ref> در ایران دوران ساسانی، طلاق بیشتر به درخواست مرد و به‌‏منظور آغاز زندگی زناشویی جدید رخ می‏داد و مجوز اصلی آن نیز خیانت زن بود.<ref>. یعقوبی‏دوست، جامعه‏شناسی مسائل اجتماعی معاصر در ایران، 1397ش، ص320.</ref> پس از آن، دین اسلام از یک‏سو به‌‏شدت بر حفظ خانواده و پرهیز از طلاق تاکید ورزید و از سوی دیگر، به‏‌دلیل مصالحی، طلاق را ممنوع نکرده و گاهی مجاز یا حتی لازم دانست.<ref>. بستان، اسلام و جامعه‏شناسی خانواده، 1389ش، ص242.</ref>

طلاق در کشورهای توسعه‌‏یافته، تبدیل به امری عادی شده و در برخی کشورها، افزایش لجام‌گسیخته یافته است؛ به‏‌عنوان ‏مثال، در سال 2010م، چین با ثبت 15% افزایش طلاق، در ازای هر 6 ازدواج، یک طلاق داشته است؛ با این حال، میزان طلاق چین یک‏‌سوم آمریکا است که 6% افزایش طلاق در 2010م، داشته است. در سال 2007م، سوئد با 54. 9% و آمریکا با 54. 8% بیشترین طلاق را نسبت به ازدواج داشته‏‌اند. البته در کشورهایی چون سنگاپور، کره، هنگ‏‌کنگ و ژاپن نیز طلاق رو به افزایش است و نه‏‌تنها در کشورهای سکولار، بلکه در کشورهای سنتی یا جمعیت‌‏های ارتودوکس یهودی نیز نرخ طلاق بالا است. در جنوب آسیا، گرچه آمار طلاق افزایشی است، اما این منطقه همچنان کم‏ترین نرخ طلاق را داشته و در هند و سریلانکا زیر 10% است. بیشترین میزان طلاق در کشورهای اروپایی در سال 2019م، مربوط به لوکزامبورگ با 88. 9% و پس از آن، پرتغال، فنلاند، اسپانیا و فرانسه است.<ref>. Statista Research Department، » Divorce rates in Europe in 2019 by country، «Statistical database.</ref> در سال 2022م، نیز کشور مالدیو رکورددار میزان طلاق در جهان (5. 5% طلاق به‎ازای هر هزار نفر) بوده و پس از آن، قزاقستان، روسیه و بلژیک قرار دارند. ایران نیز با نرخ 2. 1 طلاق در ازای هر هزار نفر، جایگاه بیست‌‏وچهارم دنیا را داشته است.<ref>. Worldpopulationreview، » Divorce Rates by Country 2022 «، World Population Review database.</ref>

==شاخص‏ها و داده‏های نرخ طلاق در ایران==

شاخص میزان خام طلاق: از نسبت کل افراد طلاق‌‏گرفته در یک جامعه به میانه همان جمعیت (معمولاً در یک سال تقویمی) ضرب در هزار به‏‌دست می‌‏آید.<ref>. نرخ خام طلاق در کشور، وب‌سایت سازمان ثبت احوال کشور.</ref>

شاخص ﻧﺴﺒﺖ طلاق ﺑﻪ ازدواج: با ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺗﻌﺪاد ﻃﻼق‏ﻫﺎی ثبتﺷﺪه ﺑﻪ ازدواج‏ﻫﺎ ﺿﺮب در 100، ﻧﺸﺎن ﻣﻲ‏دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ‏ازای ﻫﺮ 100 ازدواج در ﺳﺎل، ﭼﻨﺪ ﻃﻼق وﺟﻮد دارد.<ref>. اﻓﺮاﺳﻴﺎﺑﻲ و دﻫﻘﺎﻧﻲ، «مطالعه کیفی ازدواج پرمخاطره در میان زنان درگیر طلاق شهر یزد»،  1396ش، ص166.</ref> طبق این شاخص، از سال 1365-1380ش، نسبت طلاق به هر صد ازدواج، تفاوت چندانی نداشته؛ اما از سال 1380ش، افزایش چشم‏گیری داشته است.<ref>. عبدی، مقدمه‏ای بر پژوهش در جامعه‏شناسی خانواده در ایران، 1393ش، ص94.</ref> همچنین درحالی‎که تعداد ازدواج‏ها از سال 1384ش، رو به کاهش بوده، تعداد طلاق‌‏ها با سرعت بیشتری روبه فزونی گذاشته و به حدود دو برابر در سال 1394ش، نزدیک شده است و در سال 1399ش به بالای 183هزار طلاق رسیده که نسبت به سال پیش از آن، 3. 6% افزایش یافته است.<ref>. سالنامه آماری 1399، وب‏سایت مرکز آمار ایران، ص128 و 170.</ref> در بهار ١٤٠٠ش، بیشترین تعداد طلاق‌‏ها در بازه سنی 30-39 سال بوده و نسبت به فصل مشابه سال قبل، ازدواج 23. 6% و طلاق 16. 4% افزایش یافته است.<ref>. «گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران، بهار١٤٠٠»،  وب‏سایت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی اراک.</ref>

شاخص نسبت طلاق به ازدواج فاقد دقت کافی است؛ چون سنجش طلاق‏‌هایی که حاصل ازدواج‌‏های چندین دهه است، با میزان ازدواج‌‏های یک سال دقیق نیست و نیز کاهش ازدواج و افزایش طلاق متاثر از کاهش جمعیت جوان و افزایش جمعیت میانسال است.<ref>. موحد، «چرا آمار طلاق به ‏اشتباه گزارش می‌شود؟»،  خبرگزاری فارس.</ref>

شاخص میزان عمومی طلاق: تعداد طلاق رخ‏داده در ازای هر 1000 نفر جمعیت:  

شاخص میزان طلاق متاهلان: از تقسیم تعداد طلاق رخ‌داده به ازای هر 1000 زن متاهل به‏‌دست می‌‏آید: <ref>. عباسی و همکاران، طلاق در ایران، 1397ش، ص30.</ref>

طبق این شاخص، میزان طلاق متاهلین در چهار سال 1396-1400ش، تفاوت‌اندکی داشته و از 8. 4 در سال 1396ش، به 8. 5 در سال 1399ش، رسیده و در این میان گاهی کاهش نیز داشته است.<ref>. «گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران، بهار١٤٠٠»،  وب‏سایت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی اراک.</ref>

جمهوری اسلامی در اسناد بالادستی خود مانند قانون اساسی، تاکید بر پیشگیری یا کاهش طلاق غیرضروری دارد. در فصل پنجم نقشه مهندسی کشور، کاهش طلاق، یکی از اولویت‏های فرهنگی ذکر شده<ref>. سند نقشه مهندسی فرهنگی کشور، 1393ش، ص28.</ref> و طبق مواد مختلف برنامه ششم توسعه، دولت به برنامه‌‏ریزی برای کاهش اولویت‌‏دار نرخ طلاق و سازمان بهزیستی به اقدام برای کاهش طلاق به میزان 20% مکلف شده‏‌اند.<ref>. قانون برنامه ششم توسعه، وب‏سایت مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی، مواد 78، 80، 104 و 113.</ref> بند 13 سیاست‏‌های کلی خانواده نیز بر «پیشگیری از آسیب‌‏های اجتماعی و عوامل تزلزل نهاد خانواده به‌‏ویژه موضوع طلاق و جبران آسیب‏‌های ناشی از آن با شناسایی مستمر عوامل طلاق و فروپاشی خانواده و فرهنگ‏سازی کراهت طلاق» تاکید دارد.<ref>. خامنه‏ای، «ابلاغ سیاست‌های کلی خانواده»،  وب‏سایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‏الله خامنه‏ای.</ref>

قانون مدنی کشور نیز به‏‌منظور ضابطه‏‌مند کردن فرایند طلاق، همچون تعیین فرایند درخواست طلاق برای زوجین جهت صدور حکم یا گواهی دادگاهی و ثبت دفتری آن، تغییرات مهمی داشته است؛ <ref>. کلهر و ارحامی، «سیاست‏های کاهش طلاق در کشور»،  وب‏سایت مرکز پژوهش‏ها مجلس شورای اسلامی.</ref> ازجمله طبق ماده 1133، مرد هنگام ازدواج به زن وکالت بلاعزل می‏دهد تا با وجود یکی از مشکلات ده‏‌گانه با دریافت گواهی دادگاه، خود را مطلقه کند.<ref>. قانون مدنی، ماده 1133.</ref> طبق ماده 1130 نیز دادگاه با تشخیص عسروحرج ادامه زندگی برای زن، مرد را مجبور به طلاق می‏کند.<ref>. قانون مدنی، ماده 1130.</ref>

==عوامل کلان طلاق==

گاهی ساختارهای کلان جامعه همچون فقرِ ناشی از ساختار جامعه شهری و جهانی‏شدن اقتصاد و تاکید فراوان بر مصرف‏گرایی و ارزش‏های مادی به طلاق می‏انجامد. طبق نظریه بحران ارزش‏ها، در جوامع در حال ‏توسعه همچون ایران، کشاکش سنت و مدرنیته، سقوط ارزش‏های معنوی و دینی همچون قناعت و ساده‏زیستی و جایگزینی ارزش‏های جدیدی چون اشتغال زنان، مصرف‏گرایی و تجملات، به افزایش طلاق می‏انجامد. از منظر کارکردگرایی نیز حذف بسیاری از کارکردهای پیشین خانواده، عدم اتکای همسران به خانواده، <ref>. نیازی و همکاران، «ﻓﺮاﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت درﺑﺎرة ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻃﻼق در اﻳﺮان ﺑﺮای دورة 1386-1396»،  1396ش، ، ص182.</ref> اشتغال و افزایش پایگاه اجتماعی زنان، نقش مهمی در بروز طلاق دارد؛ <ref>. گیدنز، جامعه‏شناسی، 1373ش، ص481.</ref> لذا نسبت طلاق زنان شاغل تقریباً دوبرابر کل زنان و چهار برابر زوج‏هایی است که فقط مرد شاغل است.<ref>. سگالن، جامعه‏شناسی تاریخی خانواده، 1380ش، ص181.</ref>

==عوامل خرد طلاق==

طبق نظریه مبادله، اگر یکی از زوجین، احساس زیان در ازدواج کند، احتمال گسست وجود دارد.<ref>. قاضی‏زاده، «فراتحلیل کمّی بررسی عوامل مؤثر بر طلاق طی سال‏های 1379 تا 1393»،  1401ش، ص211.</ref> همچنین توان زوجین در تامین مستقل نیازهای خود و عدم وابستگی‏شان به روابط زناشویی، استحکام خانواده را سست می‏کند. از منظر نظریه نیاز و انتظار، عدم تامین انتظارات هر یک از زوجین در زندگی زناشویی، به نارضایتی و پشیمانی آنان منجر می‏شود. در نظریه توزیع قدرت نیز تضاد میان زوجین سبب تلاش هر یک برای تسلط بر دیگری و تداوم این وضعیت سبب افزایش تنش و نهایتاً طلاق می‏شود.<ref>. نیازی و همکاران، «ﻓﺮاﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت درﺑﺎرة ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻃﻼق در اﻳﺮان ﺑﺮای دورة 1386-1396»،  1396ش، ص183.</ref> طبق نظریه همسان‏همسری، ناهمسانی فرهنگی، نژادی و مذهبی زوجین به طلاق می‏انجامد و در نظریه شبکه، اگر زوجین عضو شبکه‏ای از خانواده‏ها و اطرافیان مختلف باشند، با هضم‏شدن در آن شبکه، ناخواسته با همسر خود طبق الگوهای شبکه تعامل می‏کنند که سبب جدال، تیرگی روابط و طلاق می‏شود.<ref>. قاضی‏زاده، «فراتحلیل کمّی بررسی عوامل مؤثر بر طلاق طی سال‏های 1379 تا 1393»،  1401ش، ص211.</ref>

==مهم‏ترین عوامل طلاق در ایران==

طبق پژوهش‏ها، عوامل طلاق در چهار دهه اخیر در ایران جابه‏جا شده‏اند؛ به‏عنوان مثال، به‏جای اختلاف سنی زوجین که مهم‏ترین عامل سه دهه ابتدایی بوده، <ref>. کلانتری و همکاران، «مرور سه دهه تحقیقات علل طلاق در ایران»،  1390ش، ص148.</ref> در دهه اخیر، افزایش سطح انتظارات و تامین‏نشدن آن، بیشترین تاثیر را داشته است. مهم‏ترین عوامل طلاق در ایران در دهه 1390ش به‏ترتیب عبارتند از:  

· تفاوت‏های فرهنگی؛