ناسازگاری زوجین: تفاوت میان نسخه‌ها

ناسازگاری به‌معنای ناسازواری، بدسلوکی و نساختن است.<ref>دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه ناسازگار. </ref> زوجین سازگار از نوع و سطح روابط‌‌شان راضی هستند. ناسازگاری در مقابل سازگاری، موجب اختلال در روابط زوجین می‌شود.<ref>کامکار و دیگران، «اثربخشی آموزش تغییر سبک‌زندگی در ارتقای سلامت روان و حل تعارضات زوجین با ناسازگاری زناشویی»، 1392ش، ص41-42.</ref> ناسازگاری به تدریج در محیط خانواده شکل گرفته<ref>سجادی، «همگرایی و فروپاشی نهاد خانواده در قرآن»، 1383ش، ص167.</ref> و ارتباط معنایی نزدیکی با مفهوم نشوز در فقه دارد؛ نشوز در اصطلاح، برترى‌‌طلبی و عصيان مرد بر زن و زن بر مرد است.<ref>قرشى، قاموس قرآن‏، 1371ش‏، ذیل واژه نشز. </ref>   

در رویکردهای جامعه‌شناختی؛ نظریه‌های تضاد و كاركردگرايي ساختاري بر این امر تأکید دارند که هرگونه تغيير در نظم سنتي خانواده، موجب ناسازگاری زوجین می‌شود. نظريه‌پردازان مبادله؛ زناشويي را يك فراگرد مبادله دانسته و معتقدند؛ افراد با مجموعه‌ای از انتظارات وارد ازدواج مي‌شوند و هنگامي كه انتظارات برآورده نشود، ناسازگاری بروز می‌کند.<ref>جهاني ‌دولت‌آباد، «تبيين نظري تعارضات زناشويي با رويكرد پارادايمي»، 1396ش، ص112-113.</ref> از عوامل مهم ناسازگاری، انتظارات غیرواقعی و مبهم یا فاصله موجود بین انتظارات پیش از رابطه و واقعیت‌ موجود است.<ref>موسوی و دهشیری، «نقش فاصلة بین انتظارات و واقعیت رابطة زناشویی در رضایت زناشویی زنان و مردان شهر تهران»، 1394ش، ص94-96.</ref> نظريه كنش متقابل نمادين با تمركز بر معاني ذهني و نقش روابط اجتماعي، بر اين نكته تأكيد دارد كه افراد بر اساس فرايندهاي معني‌سازي كه از دل كنش‌های متقابل نمادین اجتماعي بيرون مي‌آيند، در ارتباط نمادين با دیگران قرار مي‌گيرند. كنش متقابل، معنايي را به ديگران انتقال مي‌دهد و نوع تفسیری که زوجین از کنش‌های یکدیگر دارند، بسيار با اهميت است.<ref>جهاني ‌دولت‌آباد، «تبيين نظري تعارضات زناشويي با رويكرد پارادايمي»، 1396ش، ص113.</ref> بر مبنای این دیدگاه؛ درك ابعاد معناي زناشويي، عنصر حياتي در درك رفتار فردي، ارتباطي و زناشويي در يك فرهنگ بوده <ref>جهاني ‌دولت‌آباد، «تبيين نظري تعارضات زناشويي با رويكرد پارادايمي»، 1396ش، ص113-114.</ref> و عامل مهم ناسازگاری زن و شوهر، برداشت منفی آنها از پیام‌هایی است که از کنش‌های یکدیگر دریافت می‌کنند.<ref>بابایی‌فرد و دیگران، «بررسی عوامل مؤثر برناسازگاری زوجین در زندگی مشترک در خانواده‌های شهر کاشان»، 1402ش، ص56.</ref>   

در رویکردهای روان‌شناختی، ناسازگاری زوجین عمدتا ناشی از تفکرات غیرمنطقی آنها دانسته می‌شود. به‌دلیل این‌که رضایت زناشویی در نخستین سال‌های زندگی مشترک، بی‌ثبات است، نارضایتی در روابط زوجین نیز در این مقطع به بیشترین حد می‌رسد. آشفتگی زوجین، به‌طور مستقیم به ‌اعمال طرف مقابل یا شکست‌های سخت زندگی، مربوط نمی‌شود بلکه به‌دلیل باور و عقیده‌ای است که زن و شوهر در مورد چنین اعمال و شکست‌هایی در زندگی مشترک‌ دارند.<ref>آزادی و کیمیایی، «رابطه توانایی حل مسأله خانواده و باورهای غیرمنطقی با مشکلات و ناسازگاری ‌زناشویی»، 1393ش، ص2-4.</ref> پژوهش‌ها نشان می‌دهد که تفکرات غیر منطقی و ناتوانی در حل مسأله، نقش مستقیمی در ناسازگاری زوجین داشته و انتظارات غیر واقع‌بینانه، بزرگ‌ترین مانع در زندگی زناشویی است. <ref>آزادی و کیمیایی، «رابطه توانایی حل مسأله خانواده و باورهای غیرمنطقی با مشکلات و ناسازگاری‌ زناشویی»، 1393ش، ص13-14.</ref>   

==عوامل ناسازگاری==

خانواده، کانون عاطفي است که صرفا در چارچوب ابراز عواطف مثبت و پرهيز از بروز عواطف منفي دوام مي‌آورد. سازگاری، رابطه مستقیم با آرامش و دلبستگی عاطفی دارد، فردی که با دیدن همسرش آرامش نیابد نه‌تنها با او سازگاری نخواهد داشت بلکه او را بلای کمرشکن می‌داند.<ref>مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج‏72، ص344.</ref> از دیگر زمینه‌هایی که روابط زوجین را متأثر می‌سازد، بیماری است. بیماری زندگی را تلخ،  عقل را پریشان<ref>صدوق، امالي، 1400ق، ص291-292. </ref> و دل را گرفتار می‌کند.<ref>طبرسی، مكارم الأخلاق‏، 1370ش. ص199-200.</ref> برخی از بیماری‌ها از جمله عقیم‌بودن در تعارض جدی با انگیزه بقای زوجین قرار می‌گیرد، زن و مرد ازدواج می‌کنند تا با تولیدمثل، نام خود را جاودانه سازند. عقیم بودن، موجب سلب آرامش و ناسازگاری می‌شود.<ref>سوره مريم، آیه 4-5.</ref> از دیگر انگیزه‌های ازدواج تأمین نیاز جنسی است. این غریزه‌، هرچند خاستگاه زیستی دارد، اما متشکل از مجموعۀ نیازها، احساس‌ها و توانمندی‌های بدنی و روانی است. <ref>فقیهی، تربیت‌ جنسی از منظر قرآن و احادیث، 1388ش، ص45.</ref> در گذشته افراد، آگاهی جنسی‌شان غالبا منحصر به همسر قانونی‌شان می‌شد، اما امروزه تکنولوژي‌هاي رسانه‌اي با ترویج تنوع‌طلبي جنسي،<ref>سگالن، جامعه‌شناسی تاریخی خانواده، 1388ش، ص175-176.</ref> نقش مهمی در ناسازگاری زوجین دارند. تأمین معیشت از دیگر نیازهای حیاتی انسان است. اسلام داشتن شغل،<ref>مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج‏100، ص5-6.</ref> مركب<ref> مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج‏61، ص171.</ref> و منزل وسيع را از خوشبختی انسان دانسته <ref>مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج‏73، ص152.</ref> و فقر را موجب شكست دين، پريشاني عقل و دشمنى می‌داند.<ref>مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج‏69، ص53.</ref> امروزه، فاصله جدی میان درآمد و هزینه‌ها، عدم قناعت و عطش مصرف‌زدگی، زمینه‌ساز بسیاری از ناسازگاری‌ها بوده و قناعت از عناصر کلیدی آرامش محسوب می‌شود.<ref>مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج1، ص152. </ref> یکی دیگر از زمینه‌های ناسازگاری در روابط زوجین، اختلال در نقش‌های جنسیتی است؛ ساختار فیزیکی زن، متفاوت با هیئت طبیعی مرد بوده و زن، امانت الهی در دست مرد است.<ref>نوری، مستدرك الوسائل، 1408ق، ج‌14، ص255.</ref> از همین رو مرد، سرپرست خانواده<ref>سوره نساء، آیه 34.</ref> و زن، در موقعیت بانوی خانه قرار می‌گیرد. <ref>پاينده، نهج‌الفصاحه، 1382ش، ص614. </ref> امروزه، این نقش‌ها آسیب دیده اند. اختلاف در حوزه تصمیم‌گیری، موجب ناسازگاری شده و نقش برتر از مهم‏ترين عوامل نگهدارنده نهاد خانواده‌ است.<ref> ابراهیمی‌پور و دیگران، راهبردهای تحکیم خانواده از منظر متون دینی، 1395ش، ص125.</ref>   

تغییر الگوهای مصرف، مصرف‌زدگی، ناهماهنگی میان درآمدها و هزینه‌های جاری خانواده‌، تأثیر تکنولوژی‌های نوین همچون شبکه اینترنت، ماهواره و فضای مجازی باعث بروز نسبی ناسازگاری میان زوجین شده است. ناکامی جنسی با ناسازگاری زوجین رابطه مستقیم داشته و پای‌بندی مذهبی آنها با ناسازگاری رابطه معکوس دارد. امروزه هرچند ازدوا‌ج‌ها از روی علاقه صورت گرفته و برخلاف نسل‌های پیشین، دو طرف، شناخت نسبی از یکدیگر دارند، اما در طول زندگی مسائلی رخ می‌دهد که منجر به ناسازگاری میان آنها می‌شود. برخی از زوج‌های امروزی هرچند به‌دلیل وجود فرزندان، برای نرسیدن به‌ مرحله طلاق رسمی تلاش می‌کنند، اما تقریبا نیمی از چنین پیوندهای مشکل‌دار، به‌ ناسازگاری ختم شده و درصد بالایی از مابقی نیز به طلاق عاطفی منجر می‌شوند. برای پیشگیری از وقوع ناسازگاری و کاهش آن در خانواده باید عوامل اصلی ناسازگاری زوجین شناسایی شوند.<ref>بابایی‌فرد و دیگران، «بررسی عوامل مؤثر برناسازگاری زوجین در زندگی مشترک در خانواده‌های شهر کاشان»، 1402ش، ص52-53.</ref> عوامل اجتماعی با ایجاد اختلال در فرایند جامعه‌پذیری، شخصیت افراد را متأثر می‌سازند. ناسازگاری در واقع ناشی از تعارض در روابط زناشویی بوده <ref>وزیری و عاطفه‌نژاد، «پیش‌بیني تعارضات زناشویي بر اساس طرح‌واره‌های ناسازگار اولیه، دشواری در تنظیم هیجاني و تمایز یافتگي خود در زوجین»، 1399ش، ص148.</ref> و محصول مستقیم عدم تفاهم و برداشت‌های منفی زوجین از پیام‌هایی است که در قالب کنش‌های متقابل نمادین به همدیگر منتقل می‌کنند.<ref> بابایی‌فرد و دیگران، «بررسی عوامل مؤثر برناسازگاری زوجین در زندگی مشترک در خانواده‌های شهر کاشان»، 1402ش، ص56.</ref>  

در جهان متجدد، سنت‌ها بازاندیشی شده و «خود» پروژه‌ای است که باید طراحی و از نو بازاندیشی شود و دیگر چون گذشته، سنت‌ها و عادات، آن‌ را شکل نمی‌دهد.<ref>ابوالحسن تنهایی و شکربیگی، «جهانی شدن، تجدد گرایی و خانواده در ایران»، 1387ش، ص50.</ref> اسلام تأکید جدی برکفویت در ازدواج دارد.<ref> رازی، مفاتيح الغيب، 1420ق، ج‏4، ص11.</ref> در جوامع سنتی، انسان‌ها به لحاظ شخصیتی مشابه ‌هم بودند؛ اما در دنیای مدرن، ارزش‌ها و انتظارات افراد متفاوت شده و به تبع آن، تفاوت‌هاي فردي نیز تشدید شده‌ است. تشدید تفاوت‌ها، پيداکردن کسانی که نزديک و هماهنگ با یکدیگر باشند را دشوار کرده است. چنین تفاوت‌هایی که نقش مستقیم در شکل‌گیری و تشدید ناسازگاری‌های زوجین به‌خصوص در ابتدای زندگی مشترک‌شان دارند عبارت‌اند<ref>محبی، «تجدد؛ نابسامانی ازدواج و تشکیل خانواده»، 1398ش، ص183.</ref>  از:  

====1. کامجویی جنسی====  

ازدواج و انتخاب همسر مهم‌ترین اقدامی است که انسان در زندگی خود انجام می‌دهد <ref>صدوق، من لايحضره الفقيه، 1413ق، ج‏3، ص386.</ref> و باید با کسی ازدواج کند که از صلاحیت نسبی،<ref>پاينده، نهج ‌الفصاحه، 1382ش، ص381.</ref> اخلاقی و اعتقادی برخوردار باشد.<ref>حر عاملى، وسائل ‏الشيعة، 1409ق‌، ج20، ص62.</ref> در فرهنگ جدید، اهمیت بنیادین خانواده کاهش یافته است. برخی جوانان، فلسفه ازدواج را در سطح اشباع تمایلات جنسی و قرارداد میان دو ‌فرد می‌فهمند، به معیارهای همسرگزینی دینی توجه نکرده و عمدتا بر مبنای تمایلات غریزی ازدواج می‌کنند. ناسازگای، دقیقا زمانی آغاز می‌شود که جوانان غافل از اهمیت ازدواج، عاشق همدیگر شده، پیمان زناشویی را در خیابان‌ها، پارک‌ها و پارتی‌ها می‌بندند. چنین ازدواج‌های به ظاهر جذاب، به سرعت سرد شده و با خسته‌ شدن زوجین از همدیگر، ناسازگاری‌شان شروع می‌شود.<ref>محبی، «تجدد؛ نابسامانی ازدواج و تشکیل خانواده»، 1398ش، ص184.</ref>   

====2. ناهمگونی شخصیتی====

ناهمگونی شخصیتی از مهم‌ترین عوامل ناسازگاری است. دختر و پسر جوانی که ازدواج می‌کنند، گذشته از تفاوت‌های جنسیتی و خانوادگی، متأثر از فضای عمومی بوده و دارای آرزوها و خصلت‌های نسبتا متفاوتی هستند. برخی از زوجین، متأثر از رسانه‌ها، تحت تاثیر جریانات روز قرار گرفته و با هر موجی‌ به این سو و آن سو متمایل می‌شوند <ref>خوشنویس، «رسانه و سبک‌زندگی»، 1389ش، ص16.</ref> و هرکدام، متناسب با شاکله شخصیتی خود عمل می‌کنند،<ref>سوره اسراء، آیه 84.</ref> مراد از شاکله، نظام اخلاقی است که به عمل افراد جهت می‌بخشد.<ref>طباطبایی، الميزان، 1363ش، ج‏13، ص262.</ref> جوانان برای داشتن همسر سازگار، باید خود و طرف مقابل خود را بشناسند.<ref>ریحانی، شناخت و انتخاب در خواستگاری، 1389ش، ص23.</ref> همان‌گونه که خودشناسی، محصول نقش والدین در جامعه‌پذیری فرزندان است، شناختن فردی به‌عنوان همسر مناسب نیز نیاز به همکاری والدین دارد. اما امروزه، الگوی انتخاب فردی بر دخالت خانواده‌ها، تا حدوی غلبه یافته و همگونی در ازدواج،‌ دچار مشکل شده است. <ref>محبی، «تجدد؛ نابسامانی ازدواج و تشکیل خانواده»، 1398ش، ص184-185.</ref>   

====3. آرمان‌زدگی====

آرمان‌ها منبع انگیزش برای حرکت هستند. به همان میزان که بی‌آرمانی زندگی را پوچ می‌سازد، بدآرمانی نیز ویرانگر است. منطق زندگی ایجاب می‌کند که انسان‌ها متناسب با امکاناتی که دارند، آرزوهای خود را تعیین کرده و برای دست‌یابی به‌آن‌ها، تلاش کنند؛ اما تعدادی از جوانان امروزی با این ذهنیت ازدواج می‌کنند که همسرش در او ذوب شده و او را خوشبخت کند. در این نگرش، خوشبختی به‌جای این‌که معطوف به ‌امکانات و تلاش‌های خود فرد تعریف شود در گرو امکانات و تلاش‌هاي او معنا می‌شود. وقتی الزامات زندگي مشترک آن‌ها را با واقعيت‌های غیرقابل انتظاری مواجه ساخته و تحقق انتظارات و توقعات غیرمنطقی‌شان را به بن‌بست می‌کشاند، از همدیگر دلسرد شده و ناسازگاری به وجود می‌آید. <ref>محبی، «تجدد؛ نابسامانی ازدواج و تشکیل خانواده»، 1398ش، ص186-187.</ref>

====4. ناتوانی در انجام و ظایف====

سازگاری، ارتباط مستقیم با مهارت در زندگی و همدلی زوجین دارد. مهارت یعنی توانایی جلوگیری از بروز مشکل و مواجهه منطقی با مشکلات و مراد از همدلی تفاهم و شناخت متقابل است.<ref>جمعی از نویسندگان، راهبردهای تحکیم خانواده، 1389ش، ص216.</ref> در جوامع سنتی، دختران و پسران به خوبی مهارت‌های زندگی را در خانواده آموخته و جامعه‌پذیر می‌شدند، ولی امروزه با این‌که دختران و پسران در سنين بالاتری ازدواج مي‌کنند، اما تعداد زیادی از آنها بي‌تجربه و پرتوقع ‌هستند. برخی از دختران شرط مي‌کنند که بعد از ازدواج، اصلاً آشپزي نکنند. چنین نگاهی باعث ايجاد بافت ‌کاملاً غيرطبيعي در روابط زوجین شده و زندگی‌‌ را به سوی ناسازگاری‌ سوق می‌دهد.‌ در برخی موارد، اختلافات ساده‌ای وجود دارد، اما زوجين قادر به حل آن‌ها نيستند و درصدي از افراد حاضرند به جاي حل مسئله، صورت مسئله را پاک کنند.<ref>محبی، «تجدد؛ نابسامانی ازدواج و تشکیل خانواده»، 1398ش، ص187-189.</ref>  

====5. کاهش آستانه‌ صبر و سازش====

در سبک‌زندگی جدید از یک سو انتظارات زوجین از همدیگر بالا رفته و از سوی دیگر آستانه صبر و سازش‌پذیری آن‌ها در مقابل مشکلات، کاهش یافته است. فراتر از این، خانواده و جامعه نيز کمتر از گذشته، زوجين را به تحمل مشکلات فرا مي‌خوانند. در بستر چنین نظام فرهنگی، مشکلات کوچک بهانه‌های بزرگی برای ناسازگاری برخی از زوجین می‌شوند. <ref>محبی، «تجدد؛ نابسامانی ازدواج و تشکیل خانواده»، 1398ش، ص189.</ref>   

ناسازگاری زوجین زمینه‌ساز انواع [[همسرآزاری]]، طلاق عاطفی و طلاق رسمی بوده و باعث بروز پیامدهای منفی در ابعاد مختلف زندگی می‌شود. تأثیر منفی بر سلامت جسمانی، افسردگی و بهره‌وری پایین در کار، از جمله این پیامدها به‌شمار می‌آیند. تعارضات زناشویی برای فرزندان نیز عواقب منفی شدیدی دارد. ناسازگاری سبب می‌شود، روابط صحیح میان اعضای خانواده از بین رفته و اختلال در فرایند زندگی ایجاد ‌شود، به‌گونه‌ای که فرد در بلندمدت دچار جدی‌ترین آسیب‌های می‌شود. از دیگر پیامد‌های ناسازگاری، بحران در خانواده و کاهش رشد جمعیت است. <ref>بابایی‌فرد و دیگران، «بررسی عوامل مؤثر برناسازگاری زوجین در زندگی مشترک در خانواده‌های شهر کاشان»، 1402ش، ص52.</ref> از منظر روایات، همسر سازگار منبع آرامش<ref>عطاردي، مسند امام رضا، 1406ق، ج‏2، ص256.</ref> و همسر ناسازگار، کمرشکن بوده <ref>مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج‏72، ص344.</ref> و باعث می‌شود انسان پیش از رسیدن به زمان پیری، پیر شده، عمر و زندگی‌اش تباه شود.<ref>صدوق، من لايحضره الفقيه، 1413ق، ج1، ص335-336.</ref>