ناسازگاری زوجین

ناسازگاری، موجب اختلال در روابط زوجین می‌شود

ناسازگاری زوجین؛ عدم تفاهم و نارضایتی زن و شوهر از زندگی زناشویی.

ناسازگاری زوجین، واکنشی پیچیده به‌ اختلال در تأمین نیازهای زن و شوهر است. در ناسازگاری زوجین، عوامل متعدد فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی نقش ایفا می‌کنند و از طریق جامعه‌پذیری؛ نظام آگاهی، دستگاه‌ تمایلات و دستگاه‌ ارادی انسان‌ها را متأثر می‌سازند. ناسازگاری، برآمده از پیوند دو شخصیت ناهمگن یا ناتوان از حل مسائل جدی و حتی مشکلات عادی غیرقابل اجتناب در زندگی زناشویی است. ناسازگاری پیامدهای منفی فراوانی برای زوجین، فرزندان، دیگر اعضای خانواده، شبکه خویشاوندی و جامعه دارد.

مفهوم‌شناسی

ناسازگاری به‌معنای ناسازواری، بدسلوکی و نساختن است که می‌تواند منجر به خشونت‌های آشکار و نمادین شود. زوجین سازگار از نوع و سطح روابط‌‌شان راضی هستند. ناسازگاری موجب اختلال در روابط زوجین می‌شود. ناسازگاری به تدریج در محیط خانواده شکل گرفته و ارتباط معنایی نزدیکی با مفهوم نشوز در فقه دارد؛ نشوز در اصطلاح، برترى‌‌طلبی و عصيان مرد بر زن و زن بر مرد است.

رویکردهای نظری

نظریه‌های جامعه‌شناختی

در رویکردهای جامعه‌شناختی؛ نظریه‌های تضاد و كاركردگرايي ساختاري بر این امر تأکید دارند که هرگونه تغيير در نظم سنتي خانواده، موجب ناسازگاری زوجین می‌شود. نظريه‌پردازان مبادله؛ زناشويي را يك فراگرد مبادله دانسته و معتقدند؛ افراد با مجموعه‌ای از انتظارات وارد ازدواج مي‌شوند و هنگامي كه انتظارات برآورده نشود، ناسازگاری بروز می‌کند. از عوامل مهم ناسازگاری، انتظارات غیرواقعی و مبهم یا فاصله موجود بین انتظارات پیش از رابطه و واقعیت‌ موجود است.

نظريه كنش متقابل نمادين با تمركز بر معاني ذهني و نقش روابط اجتماعي، بر اين نكته تأكيد دارد كه افراد بر اساس فرايندهاي معني‌سازي كه از دل كنش‌های متقابل نمادین اجتماعي بيرون مي‌آيند، در ارتباط نمادين با دیگران قرار مي‌گيرند. كنش متقابل، معنايي را به ديگران انتقال مي‌دهد و نوع تفسیری که زوجین از کنش‌های یکدیگر دارند، بسيار با اهميت است. بر مبنای این دیدگاه؛ درك ابعاد معناي زناشويي، عنصر حياتي در درك رفتار فردي، ارتباطي و زناشويي در يك فرهنگ بوده و عامل مهم ناسازگاری زن و شوهر، برداشت منفی آنها از پیام‌هایی است که از کنش‌های یکدیگر دریافت می‌کنند.

نظریه‌های روان‌شناختی

در رویکردهای روان‌شناختی، ناسازگاری زوجین عمدتا ناشی از تفکرات غیرمنطقی آنها دانسته می‌شود. به‌دلیل این‌که رضایت زناشویی در نخستین سال‌های زندگی مشترک، بی‌ثبات است، نارضایتی در روابط زوجین نیز در این مقطع به بیشترین حد می‌رسد. آشفتگی زوجین، به‌طور مستقیم به ‌اعمال طرف مقابل یا شکست‌های سخت زندگی، مربوط نمی‌شود بلکه به‌دلیل باور و عقیده‌ای است که زن و شوهر در مورد چنین اعمال و شکست‌هایی در زندگی مشترک‌ دارند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که تفکرات غیر منطقی و ناتوانی در حل مسأله، نقش مستقیمی در ناسازگاری زوجین داشته و انتظارات غیر واقع‌بینانه، بزرگ‌ترین مانع در زندگی زناشویی است.

عوامل ناسازگاری

عوامل زمینه‌ای

خانواده، کانون عاطفي است که صرفا در چارچوب ابراز عواطف مثبت و پرهيز از بروز عواطف منفي دوام مي‌آورد. سازگاری، رابطه مستقیم با آرامش و دلبستگی عاطفی دارد، فردی که با دیدن همسرش آرامش نیابد نه‌تنها با او سازگاری نخواهد داشت بلکه او را بلای کمرشکن می‌داند.

از دیگر زمینه‌هایی که روابط زوجین را متأثر می‌سازد، بیماری است. بیماری زندگی را تلخ، عقل را پریشان و دل را گرفتار می‌کند. برخی از بیماری‌ها از جمله عقیم‌بودن در تعارض جدی با انگیزه بقای زوجین قرار می‌گیرد، زن و مرد ازدواج می‌کنند تا با تولیدمثل، نام خود را جاودانه سازند. عقیم بودن، موجب سلب آرامش و ناسازگاری می‌شود.

از دیگر انگیزه‌های ازدواج تأمین نیاز جنسی است. این غریزه‌، هرچند خاستگاه زیستی دارد، اما متشکل از مجموعۀ نیازها، احساس‌ها و توانمندی‌های بدنی و روانی است. در گذشته افراد، آگاهی جنسی‌شان غالبا منحصر به همسر قانونی‌شان می‌شد، اما امروزه تکنولوژي‌هاي رسانه‌اي با ترویج تنوع‌طلبي جنسي، نقش مهمی در ناسازگاری زوجین دارند. تأمین معیشت از دیگر نیازهای حیاتی انسان است. اسلام داشتن شغل، وسیله نقلیه و منزل وسيع را از خوشبختی انسان دانسته و فقر را موجب شكست دين، پريشاني عقل و دشمنى می‌داند. امروزه، فاصله جدی میان درآمد و هزینه‌ها، عدم قناعت و عطش مصرف‌زدگی، زمینه‌ساز بسیاری از ناسازگاری‌ها بوده و قناعت از عناصر کلیدی آرامش محسوب می‌شود.

یکی دیگر از زمینه‌های ناسازگاری در روابط زوجین، اختلال در نقش‌های جنسیتی است؛ ساختار فیزیکی زن، متفاوت با هیئت طبیعی مرد بوده و زن، امانت الهی در دست مرد است. از همین رو مرد، سرپرست خانواده و زن، در موقعیت بانوی خانه قرار می‌گیرد. امروزه، این نقش‌ها آسیب دیده‌اند. اختلاف در حوزه تصمیم‌گیری، موجب ناسازگاری شده و نقش برتر از مهم‏ترين عوامل نگهدارنده نهاد خانواده‌ است.

عوامل اجتماعی

تغییر الگوهای مصرف، مصرف‌زدگی، ناهماهنگی میان درآمدها و هزینه‌های جاری خانواده‌، تأثیر تکنولوژی‌های نوین همچون شبکه اینترنت، ماهواره و فضای مجازی باعث بروز نسبی ناسازگاری میان زوجین شده است. ناکامی جنسی با ناسازگاری زوجین رابطه مستقیم داشته و پای‌بندی مذهبی آنها با ناسازگاری رابطه معکوس دارد. امروزه هرچند ازدوا‌ج‌ها از روی علاقه صورت گرفته و برخلاف نسل‌های پیشین، دو طرف، شناخت نسبی از یکدیگر دارند، اما در طول زندگی مسائلی رخ می‌دهد که منجر به ناسازگاری میان آنها می‌شود. برخی از زوج‌های امروزی هرچند به‌دلیل وجود فرزندان، برای نرسیدن به‌ مرحله طلاق رسمی تلاش می‌کنند، اما تقریبا نیمی از چنین پیوندهای مشکل‌دار، به‌ ناسازگاری ختم شده و درصد بالایی از مابقی نیز به طلاق عاطفی منجر می‌شوند. برای پیشگیری از وقوع ناسازگاری و کاهش آن در خانواده باید عوامل اصلی ناسازگاری زوجین شناسایی شوند.

عوامل اجتماعی با ایجاد اختلال در فرایند جامعه‌پذیری، شخصیت افراد را متأثر می‌سازند. ناسازگاری در واقع ناشی از تعارض در روابط زناشویی بوده و محصول مستقیم عدم تفاهم و برداشت‌های منفی زوجین از پیام‌هایی است که در قالب کنش‌های متقابل نمادین به همدیگر منتقل می‌کنند.

عوامل شخصیتی

در جهان متجدد، سنت‌ها باز اندیشی شده و «خود» پروژه‌ای است که باید طراحی و از نو بازاندیشی شود و دیگر چون گذشته، سنت‌ها و عادات، آن‌ را شکل نمی‌دهد. اسلام تأکید جدی برکفویت در ازدواج دارد. در جوامع سنتی، انسان‌ها به لحاظ شخصیتی مشابه ‌هم بودند؛ اما در دنیای مدرن، ارزش‌ها و انتظارات افراد متفاوت شده و به تبع آن، تفاوت‌هاي فردي نیز تشدید شده‌ است. تشدید تفاوت‌ها، پيداکردن کسانی که نزديک و هماهنگ با یکدیگر باشند را دشوار کرده است. چنین تفاوت‌هایی که نقش مستقیم در شکل‌گیری و تشدید ناسازگاری‌های زوجین به‌خصوص در ابتدای زندگی مشترک‌شان دارند عبارت‌اند از:

1.کامجویی جنسی

ازدواج و انتخاب همسر مهم‌ترین اقدامی است که انسان در زندگی خود انجام می‌دهد و باید با کسی ازدواج کند که از صلاحیت نسبی، اخلاقی و اعتقادی برخوردار باشد. در فرهنگ جدید، اهمیت بنیادین خانواده کاهش یافته است. برخی جوانان، فلسفه ازدواج را در سطح اشباع تمایلات جنسی و قرارداد میان دو ‌فرد می‌فهمند، به معیارهای همسرگزینی دینی توجه نکرده و عمدتا بر مبنای تمایلات غریزی ازدواج می‌کنند. ناسازگای، دقیقا زمانی آغاز می‌شود که جوانان غافل از اهمیت ازدواج، عاشق همدیگر شده، پیمان زناشویی را در خیابان‌ها، پارک‌ها و پارتی‌ها می‌بندند. چنین ازدواج‌های به ظاهر جذاب، به سرعت سرد شده و با خسته‌ شدن زوجین از همدیگر، ناسازگاری‌شان شروع می‌شود.

2.ناهمگونی شخصیتی

ناهمگونی شخصیتی از مهم‌ترین عوامل ناسازگاری است. دختر و پسر جوانی که ازدواج می‌کنند، گذشته از تفاوت‌های جنسیتی و خانوادگی، متأثر از فضای عمومی بوده و دارای آرزوها و خصلت‌های نسبتا متفاوتی هستند. برخی از زوجین، متأثر از رسانه‌ها، تحت تاثیر جریانات روز قرار گرفته و با هر موجی‌ به این سو و آن سو متمایل می‌شوند و هرکدام، متناسب با شاکله شخصیتی خود عمل می‌کنند، مراد از شاکله، نظام اخلاقی است که به عمل افراد جهت می‌بخشد. جوانان برای داشتن همسر سازگار، باید خود و طرف مقابل خود را بشناسند. همان‌گونه که خودشناسی، محصول نقش والدین در جامعه‌پذیری فرزندان است، شناختن فردی به‌عنوان همسر مناسب نیز نیاز به همکاری والدین دارد. اما امروزه، الگوی انتخاب فردی بر دخالت خانواده‌ها، تا حدوی غلبه یافته و همگونی در ازدواج،‌ دچار مشکل شده است.

3.آرمان‌زدگی

آرمان‌ها منبع انگیزش برای حرکت هستند. به همان میزان که بی‌آرمانی زندگی را پوچ می‌سازد، بدآرمانی نیز ویرانگر است. منطق زندگی ایجاب می‌کند که انسان‌ها متناسب با امکاناتی که دارند، آرزوهای خود را تعیین کرده و برای دست‌یابی به‌آن‌ها، تلاش کنند؛ اما تعدادی از جوانان امروزی با این ذهنیت ازدواج می‌کنند که همسرش در او ذوب شده و او را خوشبخت کند. در این نگرش، خوشبختی به‌جای این‌که معطوف به ‌امکانات و تلاش‌های خود فرد تعریف شود در گرو امکانات و تلاش‌هاي او معنا می‌شود. وقتی الزامات زندگي مشترک آن‌ها را با واقعيت‌های غیرقابل انتظاری مواجه ساخته و تحقق انتظارات و توقعات غیرمنطقی‌شان را به بن‌بست می‌کشاند، از همدیگر دلسرد شده و ناسازگاری به وجود می‌آید.

4.ناتوانی در انجام و ظایف

سازگاری، ارتباط مستقیم با مهارت در زندگی و همدلی زوجین دارد. مهارت یعنی توانایی جلوگیری از بروز مشکل و مواجهه منطقی با مشکلات و مراد از همدلی تفاهم و شناخت متقابل است. در جوامع سنتی، دختران و پسران به خوبی مهارت‌های زندگی را در خانواده آموخته و جامعه‌پذیر می‌شدند، ولی امروزه با این‌که دختران و پسران در سنين بالاتری ازدواج مي‌کنند، اما تعداد زیادی از آنها بي‌تجربه و پرتوقع ‌هستند. برخی از دختران شرط مي‌کنند که بعد از ازدواج، اصلاً آشپزي نکنند. چنین نگاهی باعث ايجاد بافت ‌کاملاً غيرطبيعي در روابط زوجین شده و زندگی‌‌ را به سوی ناسازگاری‌ سوق می‌دهد.‌ در برخی موارد، اختلافات ساده‌ای وجود دارد، اما زوجين قادر به حل آن‌ها نيستند و درصدي از افراد حاضرند به جاي حل مسئله، صورت مسئله را پاک کنند.

5.کاهش آستانه‌ صبر و سازش

در سبک‌زندگی جدید از یک سو انتظارات زوجین از همدیگر بالا رفته و از سوی دیگر آستانه صبر و سازش‌پذیری آن‌ها در مقابل مشکلات، کاهش یافته است. فراتر از این، خانواده و جامعه نيز کمتر از گذشته، زوجين را به تحمل مشکلات فرا مي‌خوانند. در بستر چنین نظام فرهنگی، مشکلات کوچک بهانه‌های بزرگی برای ناسازگاری برخی از زوجین می‌شوند.

پیامدهای ناسازگاری زوجین

ناسازگاری زوجین زمینه‌ساز انواع همسرآزاری، طلاق عاطفی و طلاق رسمی بوده و باعث بروز پیامدهای منفی در ابعاد مختلف زندگی می‌شود. تأثیر منفی بر سلامت جسمانی، افسردگی و بهره‌وری پایین در کار، از جمله این پیامدها به‌شمار می‌آیند. تعارضات زناشویی برای فرزندان نیز عواقب منفی شدیدی دارد. ناسازگاری سبب می‌شود، روابط صحیح میان اعضای خانواده از بین رفته و اختلال در فرایند زندگی ایجاد ‌شود، به‌گونه‌ای که فرد در بلندمدت دچار جدی‌ترین آسیب‌های می‌شود. از دیگر پیامد‌های ناسازگاری، بحران در خانواده و کاهش رشد جمعیت است. از منظر روایات، همسر سازگار منبع آرامش و همسر ناسازگار، کمرشکن بوده و باعث می‌شود انسان پیش از رسیدن به زمان پیری، پیر شده، عمر و زندگی‌اش تباه شود.

منابع

• قرآن.
• ابراهیمی‌پور، قاسم و دیگران، راهبردهای تحکیم خانواده از منظر متون دینی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1395ش.
• ابوالحسن ‌تنهایی، حسین و شکربیگی، عالیه، «جهانی شدن، تجدد گرایی و خانواده در ایران (گذار یا فروپاشی)»، مجله جامعه‌شناسی، شماره 10، فروردین 1387ش.
• آزادی، زینب و کیمیایی، سیدعلی، «رابطه توانایی حل مسأله خانواده و باورهای غیرمنطقی با مشکلات و ناسازگاری‌زناشویی»، فصلنامه پژوهش‌های نوین روان‌شناختی، سال نهم، شماره 36، زمستان 1393ش.
• بابایی‌فرد، اسداله و دیگران، «بررسی عوامل مؤثر برناسازگاری زوجین در زندگی مشترک در خانواده‌های شهر کاشان»، فصلنامه مطالعات کاربردی در علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی، سال پنجم، شماره 1، بهار 1402ش.
• پاينده‏، ابوالقاسم، نهج الفصاحة مجموعه كلمات قصار حضرت رسول، تهران،‏ دنياى دانش، ‏1382ش.
• جمعی از نویسندگان، راهبردهای تحکیم خانواده (مجموعه مقالات)، تهران، مرکز تحقیقات استراتژیک، 1389ش.
• جهاني‌ دولت‌آباد، اسماعيل، «تبيين نظري تعارضات زناشويي با رويكرد پارادايمي» فصلنامه خانواده‌پژوهی، سال سیزدهم، شماره 49، بهار 1396ش.
• حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعة،‌ قم، مؤسسه آل‌البيت، ‌1409ق‌.
• حسینی کامکار، الناز و دیگران، «اثربخشی آموزش تغییر سبک‌زندگی در ارتقای سلامت روان و حل تعارضات زوجین با ناسازگاری زناشویی»، فصلنامه نسیم تندرستی، دوره 2، شماره 2، پاییز 1392ش.
• خوشنویس، ناهید، «رسانه و سبک‌زندگی»، مجله روابط عمومی، شماره 73، مهر 1389ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش.
• رازی، فخرالدین ، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420ق.
• ریحانی، حمید، شناخت و انتخاب در خواستگاری، تهران، بعثت، 1389ش.
• سجادی، سیدابراهیم، «همگرایی و فروپاشی نهاد خانواده در قرآن»، مجله پژوهش‌های قرآنی، شماره 37، بهار و تابستان 1383ش.
• سگالن، مارتن، جامعه‌شناسی تاریخی خانواده، ترجمه حمید الیاسی، تهران، مرکز، 1388ش.
• صدوق‏، محمد، أمالي‏، بيروت‏، اعلمى‏، 1400ق.
• صدوق، محمّد، من لايحضره الفقيه، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
• طبا‌طبایي، سيد محمدحسين، الميزان، ترجمه سيد محمدباقر موسوي‌‌ همداني، قم، جامعه ‌مدرسين، 1363ش.
• طبرسی، حسن بن فضل، مكارم الأخلاق‏، قم، رضى‏، 1370ش.
• عطاردى، عزيزالله، ‏مسند الإمام الرضا‏، مشهد، آستان قدس، 1406ق‏.
• فقيهي، علي‌نقي، تربيت جنسي از منظر قرآن و احاديث، قم، دارالحديث، 1388ش.
• قرشى، سيد على‌اكبر، قاموس قرآن، تهران، ‏دارالكتب الإسلامية، 1371ش‏.
• مجلسى، محمدباقر، بحار الأنوار، بيروت، مؤسسة الطبع و النشر، 1410‍ق.
• محبی، محمدعارف، «تجدد؛ نابسامانی ازدواج و تشکیل خانواده»، دو فصلنامه مطالعات اسلامی آسیب‌های اجتماعی، شماره 1، بهار و تابستان 1398ش.
• موسوی، سیده فاطمه و دهشیری، غلامرضا، «نقش فاصلة بین انتظارات و واقعیت رابطة زناشویی در رضایت زناشویی زنان و مردان شهر تهران»، مجله مطالعات اجتماعی روان‌شناختی زنان، سال 13، شماره 2، تابستان 1394ش.
• نورى، میرزاحسین، مستدرك الوسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت، 1408ق.‏
• وزیری، نیوشا و نامقی‌عاطفه‌نژاد، محمد، «پیش‌بیني تعارضات زناشویي بر اساس طرح‌واره‌های ناسازگار اولیه، دشواری در تنظیم هیجاني و تمایز یافتگي خود در زوجین»، مجله زن و مطالعات خانواده، شماره 49، پاییز 1399ش.