هدفمندی میل جنسی
هدفمندی میل جنسی، آفرینش غریزه جنسی به‌مثابه ابزاری برای نیل به کمال.
از تفاوت‌های انسان و حیوان این است که ارضاء میل جنسی در انسان هدفمند بوده و به‌عنوان ابزاری در حرکت استکمالی او استخدام می‌شود. از منظر دین اسلام، انسان‌ها در مواجهه با این میل، مخاطب اوامر و نواهی هستند که حاکی از هدفمند بودن ارضاء این میل است. این غریزه نقش بسزایی در سعادت یا شقاوت انسان داشته و ارضاء صحیح آن در نیل به کمالات نفسانی، اثرگذار است.
مفهوم‌شناسی
میل، به‌معنای کشش درونی و رغبتی است که منجر به حرکت انسان شده و به رفتار او جهت می‌دهد.[۱] میل جنسی به‌معنی کشش و رغبت انسان به سمت مسائل جنسی و شهوانی است. حکما و فلاسفه مسلمان از این میل با عنوان قوه شهویه نام برده‌اند.[۲][۳] هدفمندی میل جنسی به این معنی است که آفرینش این غریزه در نهاد انسان با هدف خاصی انجام گرفته است و انسان نیز باید این میل را در جهت آن هدف به‌کار گیرد.
فلسفه وجودی
در فرهنگ اسلامی، فلسفه وجودی میل جنسی انسان و ارضای آن در جهت تامین هدف خلقت او تببین می‌شود. قرآن کریم در آیات بسیاری از ابزاری بودن این میل در جهت نیل انسان به فوز و سعادت حکایت کرده و مخالفت یا ارضای ناصحیح آن را گامی در مسیر ضلالت و شقاوت می‌داند.[۴] همچنانکه امام علی، بزرگ‌ترین دشمنِ انسان را غضب و شهوت او دانسته که اگر کسی بر آن دو مسلط شود درجاتش بالا رفته و به هدف آفرینش خواهد رسید.[۵]
هدفمندی
از منظر آموزه‌های دینی، خداوند هر آن‌چه در نظام تکوین آفریده و در نظام تشریع قرار داده، در راستای رساندن انسان به کمال مطلوب و متناسب او است و انسان نیز باید همه این امور را در همین جهت به‌کار گیرد. همچنانکه قرآن کریم به پیامبر دستور می‌دهد نماز، عبادات، زندگی و مرگ باید برای خداوند باشد[۶] و سیر تکوینی و تشریعی انسان را برای خداوند متعال و در مسیر عبودیت و کمال می‌داند. هدف خداوند از آفرینش میل جنسی نیز در اختیار قرار دادن ابزار لازم برای کمال و سعادت انسان است و انسان‌ها بسته به سطح معرفت خویش، می‌توانند این ابزار را به قصد هدف خاصی به‌کار گیرند. گروهی به سرکوب میل جنسی قائل هستند، گروهی میل جنسی را صرفا برای خوشگذرانی می‌دانند؛ گروهی ممکن است با هدف تولید مثل یا تشکیل خانواده اقدام به ارضاء مشروع میل جنسی کنند. ممکن است انگیزه بعضی در ارضاء میل جنسی، اجتناب از معصیت و تعبّد در امتثال دستورات الهی باشد و البته گروهی نیز هدف نهایی از خلقت را در نظر داشته و آمیزش جنسی را در جهت رسیدن به کمال نهایی و قرب الهی انجام می‌دهند.
هماهنگی تشریع و تکوین
از منظر آموزه‌های قرآن، تمام اوامر و نواهی مربوط به میل جنسی، متناسب با فطرت انسان بوده و از این‌رو قابل تغییر در هیچ زمان و مکانی نیست و رعایت آن همیشه انسان را در مسیر کمال و سعادت یاری می‌کند. از این منظر، میل جنسی انسان، خلقت عبث و بیهوده نداشته[۷] و غایت آن نیز امری بی‌مقدار و پست مانند شهوت‌رانی نفسانی و التذاذ حیوانی نبوده، بلکه در مسیر کمال و سعادت بشری خلقت یافته است. بر اساس آیات قرآن، انسان باید تمام امیال خود را به‌خاطر خدا پاسخ دهد[۸] و در امتداد مقصد خلقت و در جهت تعالی روح و رشد و توسعه نفسانی به‌کار گیرد. قرآن کریم غایت نکاح را آرامش نفس دانسته است.[۹] اندیشمندان مسلمان از این خطاب قرآنی که ازدواج پیامبر اکرم با تعدادی از زنان را اجازه داده[۱۰] و سپس او را از جایگزین‌کردن زنان دیگر که حتی محسنات و مطلوبیت بیشتری برای شخص پیامبر داشته باشد، نهی کرده است، این‌گونه برداشت کرده‌اند که خوشگذرانی و محسنات همسر نباید ملاک اصلیِ نکاح باشد، بلکه ارضاء میل جنسی اغراضی به‌مراتب رفیع‌تر از این امور دارد.[۱۱]
نقش میل جنسی در سعادت انسان
در نظام تشریعی اسلام که کاملا همسو با نظام تکوین است، مساله ارضای صحیح میل جنسی در یک رابطه جنسی سالم، به‌عنوان راهی برای نیل به درجات و کسب کمالات مطرح شده است. نکاحی که در آیه قرآن[۱۲] بدان امر و در روایات متعدد از آن به عظمت و سنت نبوی یاد شده،[۱۳] به معنی صرف آمیزش جنسی نیست. نکاح و ارضای مشروع غریزه جنسی در نگاه قرآنی به‌منزله پلکانی است که انسان را در عروج به مقامات عالیه کمک کرده و سبب ترفیع درجات روحی وی می‌شود.[۱۴] میان امیال مختلف بشری، میل جنسی نقش بی‌بدیلی در صعود یا سقوط انسان داشته و به گفته برخی‌اندیشمندان مسلمان از مهم‌ترین، مشکل‌ترین، حساس‌ترین و مؤثرترین وسایل آزمایش انسان همین غریزه جنسی است و نیمی از امتحانات بشر مرتبط با این غریزه است.[۱۵] به همین جهت انسان در صورت پیروزی در این امتحان، کمالات نفسانی بسیاری کسب می‌کند، مانند یوسف پیامبر و بزرگانی مانند ابن‌سیرین و رجبعلی خیاط.[۱۶] در صورت شکست نیز به حضیض ذلّت سقوط می‌کند و به تعبیر امام علی، در زمره حیوانات قرار می‌گیرد. این میل نه تنها به خودی خود در سعادت و شقاوت انسان تاثیرگذار است، بلکه چون ارتباط وثیقی با بسیاری از ابواب فقهی مانند وضو، غسل، نماز، روزه، حج، بلوغ، نکاح و طلاق دارد نیز در سعادت و شقاوت نفس تاثیرگذار خواهد بود.[۱۷]
آداب دینی ارضای میل جنسی
به اعتقاد کارشناسان دینی بین تشریع و بیان مستحبات و مکروهات آمیزش جنسی با واقعیت جسمی و روحی پیوستگی وجود دارد و در همه این موارد نوعی احتراز و اجتناب از لذت‌جویی صِرف و التذاذ حیوانی لحاظ شده است، به‌طوری که این عمل به ظاهر شهوانی و حیوانی را در نظامی عبادی و روحانی توصیف می‌کند. گویی انسان در هنگام آمیزش جنسی مشروع مشغول انجام مناسک عبادی و گام نهادن در معراجی روحانی است. بعضی از عالمان مسلمان در تشریح این آداب و سنن، آمیزش جنسی و نکاح اسلامی را به مثابه ورود به حرم دانسته‌اند که مجرای فیض خداوند بوده و از این جهت نیازمند طهارت و اذن ورود و دعا است.[۱۸]
برخی فقهای امامیه به جنبه عبادی نکاح تصریح کرده و آن را ملحق به عبادات دانسته‌اند. ایشان در مساله امکان جعل یا شرط خیار در عقد نکاح توضیح داده‌اند که عقد نکاح مانند بیع و سایر عقود از قسم معاملات نیست تا بتوان در آن شرط خیار و شروط دیگر را معتبر دانست، بلکه از آنجا که نکاح دارای صبغه عبادی است چنین شرطی در آن راه ندارد.[۱۹]
شاهد دیگر این مدعا آداب و دستوراتی است که برای آمیزش جنسی (نکاح) چه در شب زفاف و چه در سایر مواقع آمیزش در روایات اهل‌بیت آمده است. برخی از آداب مربوط به قبل از آمیزش جنسی به این شرح است: وضو گرفتن زن و شوهر، خواندن دو رکعت نماز، شکر خدا کردن، دعا برای دوام محبت و عشق بین زوجین، دعا برای عاقبت به‌خیری خود، دعا جهت در امان ماندن از شرّ شیطان، دعا جهت تولید فرزند سالم و صالح، دعا برای عاقبت به‌خیری فرزند، حمد و ثنای الهی گفتن، صلوات فرستادن، استعاذه کردن، گفتن بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم و تکرار ذکر تکبیر در شب زفاف.[۲۰] برخی از آداب نیز مربوط به هنگام آمیزش جنسی و بعد از آن است مانند: ذکر خدا گفتن، رو به قبله و پشت به قبله نبودن، جماع در شب جمعه، کاملا عریان نبودن، بدون روانداز نبودن، جای آرام و خلوت بودن، با عجله آمیزش نکردن، نگاه نکردن به عورت یکدیگر، صحبت نکردن با یکدیگر، با شکم پر آمیزش نکردن، غسل کردن فوری پس از آمیزش، با حالت جنابت نخوابیدن، در صورت فاصله تا غسل کردن خود را شسته و وضو بگیرند، عدم آمیزش در بین‌الطلوعین، عدم آمیزش در اول ظهر، عدم آمیزش به‌صورت ایستاده.[۲۱] همچنین در برخی روایات مکروهاتی برای آمیزش جنسی بیان شده است که نتیجه عدم رعایت آن را وجود نقایصی در فرزند ذکر کرده‌اند مانند آمیزش بعد احتلام بدون وضو یا غسل که سبب جنون فرزند می‌شود یا آمیزش در شب عید فطر که موجب شرارت فرزند می‌شود.[۲۲]
پانویس
- ↑ مصباح یزدی، به سوی خودسازی، 1384ش، ص332. مصباح یزدی، پیش نیازهای مدیریت اسلامی، 1388ش، ص85.
- ↑ نراقی، معراج السعاده، 1378ش، ص323.
- ↑ موسوی خمینی، شرح حدیث «جنود عقل و جهل»، 1379ش، ص279.
- ↑ سوره اعراف، آیه 33.سوره اسراء، آیه 32. سوره یوسف، آیه 23. سوره روم، آیه 21. سوره نور، آیات 3 و 26. سوره ممتحنه، آیه 12. سوره نبا، آیات 31-33.
- ↑ تمیمی آمدی، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، 1366ش، ص302.
- ↑ سوره انعام، آیه 162.
- ↑ سوره مومنون، آیه 115.
- ↑ ر. ک: سوره طه، آیه 162.
- ↑ سوره روم، آیه 21 نظیر سوره اعراف، آیه 189.
- ↑ سوره احزاب، آیه 52.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، 1388ش، ج7، ص389.
- ↑ سوره نور، آیه 32.
- ↑ کلینی، الکافی، 1407ق، ج5، ص328.
- ↑ مصباح یزدی، به سوی خودسازی، 1384ش، ص10-11. «درس خارج فقه آیت‌الله جوادی آملی»، وبسایت مدرسه فقاهت.
- ↑ مصباح یزدی، رستگاران، 1388ش، ص75-76.
- ↑ مصباح یزدی، رستگاران، 1388ش، ص88-89.
- ↑ تمیمی آمدی، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، 1366ش، ص302.
- ↑ «درس خارج فقه آیت‌الله جوادی آملی»، وبسایت مدرسه فقاهت.
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّی- کلانتر)، 1410ق، ج5، ص120.
- ↑ شیخ مفید، المقنعه، 1413ق، ص514. طبرسی، مکارم الاخلاق، 1370ش، ص208.
- ↑ طبرسی، مکارم الاخلاق، 1370ش، ص208. مجلسی، حلیة المتقین فی الآداب و السنن و الاخلاق، 1424ق، ص175.
- ↑ طبرسی، مکارم الاخلاق، 1370ش، ص210.
منابع
- قرآن کریم.
- تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1366ش.
- درس خارج فقه جوادی آملی، وبسایت مدرسه فقاهت، تاریخ درج مطلب: 14 مهر 1394ش.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، المقنعه، قم، کنگره شیخ مفید، 1413ق.
- شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، کتابفروشی داوری، 1410ق
- طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، قم، الشریف الرضی، 137ش
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، 1388ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1410ق.
- مجلسی، محمدباقر، حلیة المتقین فی الآداب و السنن و الاخلاق، قم، ذوی القربی، 1424ق.
- مصباح یزدی، محمدتقی، به سوی خودسازی، کریم سبحانی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1384ش.
- مصباح یزدی، محمدتقی، پیش‌نیازهای مدیریت اسلامی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1388ش.
- مصباح یزدی، محمدتقی، رستگاران، محمدمهدی نادری قمی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1388ش.
- موسوی خمینی، سیدروح‌الله، شرح حدیث «جنود عقل و جهل»، قم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1379ش.
- نراقی، احمد بن محمدمهدی، معراج السعاده، قم، هجرت، 1378ش.