خشونت علیه زنان

از ویکی‌جنسیت

خشونت علیه زنان؛ آزار جسمی یا روحی زنان.

خشونت علیه زنان، به‌‏عنوان یک مسئلۀ دیرینه اجتماعی، معلول عوامل مختلف فرهنگی، اقتصادی، حقوقی و روانشناختی است. علی‏‌رغم شیوع جهانی این پدیده، هنجارها و آموزه‏‌های دینی دارای راهکار روشنی برای آن است.

مفهوم ‏شناسی

خشونت علیه زنان نوعی شکنجه است که با هدف ایجاد جراحت‏‌های روحی و جسمی صورت گرفته و سبب تحقیر زنان می‏شود.[۱] این اصطلاح در تعریف سازمان ملل متحد، به‌‏معنای هر عمل قهرآمیز و خشونت‏‌آمیزِ مبتنی بر اختلاف جنسیت است که بالفعل یا بالقوه منجر به صدمه یا رنج بدنی، جسمی، روحی- روانی برای زنان شود یا آن را محتمل بسازد؛ همچون تهدید به زورگویی و محروم‏‌سازی خودسرانه آزادی در محیط عمومی یا زندگی خصوصی.[۲] مفهوم «خشونت علیه زنان» دارای سویه‌های فرهنگی است؛ در جوامعی که مرد، موظف به تامین هزینه‏‌های اقتصادی همسر است، عدم پشتیبانی اقتصادی می‌‏تواند مصداق خشونت باشد. همچنین مراقبت از پدر یا مادر همسر در برخی فرهنگ‏‌ها، وظیفه طبیعی زن تلقی می‏شود.[۳] بدین جهت، فمینیست‏‌ها مفاهیمی چون «زن‏‌آزاری» یا «زنان کتک‏‌خورده» را به‏‌کار می‌‏برند.[۴]

انواع خشونت علیه زنان

خشونت علیه زنان بر اساس عرصه وقوع به دو دسته کلی خشونت اجتماعی (خشونت خیابانی، محل تحصیل و محل شغل) و خشونت خانگی تقسیم می‌‏شود.[۵] به‌‏لحاظ نوع اقدام نیز خشونت علیه زنان، هفت دسته از اعمال را شامل می‏شود:

1. خشونت فیزیکی (مانند گاز گرفتن، بستن، سیلی، مشت و لگد)؛

2. روانی-کلامی (مانند کاربرد کلمات رکیک و دشنام، بهانه‏‌گیری پیوسته و دادوفریاد)؛

3. جنسی-ناموسی (مانند اجبار به دیدن تصاویر مستهجن، روابط نامشروع یا سقط جنین، داشتن روابط نامشروع و بددلی)؛

4. تهدید و خطرآفرینی (همچون تهدید به کشتن او یا فرزندان، طلاق، ازدواج مجدد، تصاحب یا از بین بردن اموال)؛

5. محدودیت‏‌های اقتصادی (جلوگیری از استقلال مالی زن، تصرف در اموال شخصی او و ندادن نفقه)؛

6. محدودیت‏‌های حقوقی (امتناع از طلاق و منع زن از حضانت فرزندان)؛

7. محدودیت‏‌های فکری (محدودیت‏‌زایی برای ارتباط با دیگران و منع از تحصیل و اشتغال). [۶]

تاریخچه

در روم باستان، مرد طبق حق قانونی می‏‌توانست همسر خود را به‏‌دلیل اعمالی چون مشروب‏‌خوری، خارج‌شدن از منزل با صورت باز یا حضور در مسابقات عمومی کتک بزند.[۷] زنان رومی جایگاهی مشابه بردگان داشته و اغلب قربانی خشونت جنسی می‏‌شدند. در قرون وسطی زنان به‌‏بهانۀ جرایمی چون زنا، تهدید شوهر، سرزنش و حتی نق‏‌زدن، زنده‌‏زنده سوزانده می‌‏شدند. در قرن یازدهم میلادی نیز انگلیسی‌‏ها دوشیزگان جوان و حتی دختران باردار را در صف‏‌های طولانی با طناب بسته و به‌‏عنوان برده به بازار می‏‌آوردند. مردان اروپایی زنان پرحرف، غرغرو و شایعه‌ساز را به‏‌وسیلۀ افسار زدن به دهان آنها مجازات و تحقیر می‌کردند. در سال 586م، کنفرانسی در فرانسه برای بررسی اینکه آیا زن انسان است یا نه، تشکیل شد که درنهایت، توافق بر این شد که زن انسان حقیری در خدمت مردان است. خشونت جنسی علیه زنان و دختران و تجاوز به عنف نیز همواره بخشی از تاریخ بشر بوده که به‏‌عنوان وسیلۀ مهمی برای اداره جنگ، توسط سربازان و نظامیان اعمال می‏‌شد.[۸]

آفریقایی‏‌ها نیز در طول تاریخ با زنان مانند حیوانات رفتار کرده و کوشش چندانی برای مداوای زن مریض نمی‏‌کردند. در زمان جشن و مهمانی یا قحطی نیز از گوشت زنان می‏‌خوردند.[۹] در قبایل وحشی، شوهر می‏‌توانست زنش را به هر کس و هر نحو که خواست، بفروشد، ببخشد، قرض دهد و یا مجازات کند و بکشد.[۱۰] در چین، پدر می‏توانست همسر و کودکان خود را به غلامی و کنیزی بفروشد.[۱۱] عرب جاهلی نیز سنت غیرانسانیِ زنده به گور کردن دختران را داشت.[۱۲]

مبارزه اسلام با خشونت علیه زنان

دین اسلام با توجه به ظلم تاریخی به زن و به‏‌ویژه در مبارزه با زنده به‌‏گور کردن دختران، از اعمال خشونت علیه زنان منع ‏کرد. آموزه‌های اسلام به نقش‌‏های مختلف زن در خانواده و جامعه ارزش بخشید؛ دختر را مایه سعادت پدر و نزول برکت و گشایش در رزق خانواده[۱۳] و زن را به‌‏عنوان همسر به‌‏مثابه گل لطیفی دانست که نباید انتظار کارهای سخت و مردانه از او داشت.[۱۴] در اسلام، مادری مهم‌‏ترین جایگاهی دانسته شده است که به انسان عطا می‌شود؛ بهشت زیر پای مادر است، [۱۵] در مقایسه با پدر، احترام و اکرام دوچندان دارد[۱۶] و امکان جبران زحمات او برای فرزند میسر نیست.[۱۷] همچنین با توجه به اینکه زن به‏‌جهت ضعف جسمی در معرض تعرض و ظلم دیگران در جامعه است، قرآن کریم نیز با تعبیر «الرّجال قوّامونَ علی النّساءِ» مرد را حامی و پشتیبان حقوق زن در جامعه می‏‌داند.[۱۸] با وجود پیشگیری دیرین اسلام از خشونت علیه زنان، دانشمندان علوم اجتماعی مدرن با تاخیر بسیار و از دهه 1970م[۱۹] به این موضوع توجه کردند.[۲۰]

خشونت علیه زنان در کشورهای جهان

طبق اعلام سازمان عفو بین‌‏الملل، خشونت خانگی علیه زنان، بیش از ابتلا به سرطان و تصادفات جاده‌‏ای عامل مرگ یا معلولیت جسمی زنان اروپایی در سنین 16-44 سال است.[۲۱] در کشور فرانسه، خشونت جنسی علیه زنان در خیابان، اماکن و حمل‏‌ونقل عمومی شایع است و در سال‏های 2014-2015م، حدود 267هزار نفر مورد آزار و تجاوز جنسی قرار گرفته‌اند که 85درصد آنان زن بوده‏ا‌ند.[۲۲] کشورهای انگلیس، فرانسه، آلمان، کانادا و سوئد نیز جزء ده کشور نخست در آمارهای تجاوز به عنف هستند و کشور آمریکا در رتبه سیزدهم قرار دارد. 90درصد جمعیت 2. 8میلیون نفری قربانیان تجاوز در آمریکا، زنان هستند.[۲۳] بر اساس گزارش‏‌ها، همسرآزاری به‌‏عنوان یکی از مصادیق بارز خشونت علیه زنان، در شیلی 63%، کلمبیا 20% و گینه نو 62% بوده و 18% از زنان تایوان نیز به‏‌طور جدی قربانی خشونت فیزیکی همسر هستند.[۲۴] در آمریکا نیز بیش از 1. 8 میلیون شوهر، زنان خود را به‌سختی کتک می‌‏زنند.[۲۵] در برخی گزارش‌‏ها، زنان به‏‌نحو دلخراشی مانند شکستگی استخوان، زخم چاقو، جراحات شدید، پرت‏شدن از پله‌‏ها و کوفتن صندلی بر سر یا فروکردن میخ با چکش در پا، مورد خشونت واقع شده‌‏اند.[۲۶]

خشونت علیه زنان در ایران

مسئله زنان در ایران، به‌‏دلیل حساسیت جامعه و بُرد سیاسی و رسانه‌‏ای آن برای دشمنان، جنجال‌‏برانگیز شده است. جریان‏‌های غربگرا به‌‏ویژه متاثر از جریان‌‏های فمینیستی با اعتقادی راسخ، بر میزان بالای خشونت علیه زنان و جست‏وجوی علل آن در فرهنگ سنتی و دینی و حتی فرهنگ انقلابی ایران تاکید دارند.[۲۷] طبق آمارها، خشونت علیه زنان در ایران نسبت به سایر جوامع،‌اندک است، [۲۸] اما با روایت‌های رسانه‏‌ای، به‌صورت پررنگ بازنمایی می‌‏شود.[۲۹]

قوانین مربوط به خشونت علیه زنان

جمهوری اسلامی ایران در راستای کرامت انسانی زن، می‌کوشد با وضع قوانین مختلف، زمینه بروز خشونت علیه زنان را کاهش دهد. لزوم استفاده از پوشش در اجتماع (ماده 638 قانون مجازات اسلامی) و جلوگیری از ایجاد مراکز فساد و فحشا (مواد 639 و 640 قانون مجازات اسلامی)، نمونه‌ای از قوانین پیشگیرانه است. طبق اصل بیستم و بیست‏‌ودوم قانون اساسی نیز اعمال هرگونه خشونت علیه زنان، مصداق تعرض به حقوق انسانی زنان محسوب می‌‏شود. همچنین طبق ماده 621 قانون مجازات اسلامی، ربودن افراد، ازجمله زنان 5-15 سال، مجازات حبس را داشته و طبق ماده 622 نیز اذیت و آزار یا ضرب عامدانه به زن حامله که سبب سقط جنین او شود، علاوه‏ بر 1 تا 3 سال حبس، مستلزم دیه یا قصاص است. ماده 1102 قانون مدنی، بر لزوم حسن معاشرت زوجین تاکید دارد و طبق ماده 1115، زن حق دارد در صورت وجود خوف ضرر بدنی، مالی یا عرضی در منزل، مسکن مستقلی اختیار کند. ماده 1119 و 1130 نیز حقوق و مجازات متعددی دربارۀ خشونت علیه زنان تعیین کرده و ماده 624 قانون مجازات اسلامی نیز مواردی را به‏‌عنوان خشونت اقتصادی برشمرده است.[۳۰]

عوامل خشونت علیه زنان

یادگیری اجتماعی

تجربه بدرفتاری در کودکی، منجر به یادگیری رفتار سلطه‏‌آمیز توسط مرد و آموختن تحمل زن می‏‌شود.[۳۱] زنانی که به‏‌دلیل کتک خوردن از شوهر، از خانه فرار نمی‏‌کنند، از والدین خود در کودکی بدرفتاری دیده و نقش قربانی را بازی می‏‌کنند.[۳۲] دختران و پسران، امتیازات و رفتارهای مناسب از نظر جنسیتی را در فرایندی فرامی‏‌گیرند که از خانواده شروع و با عواملی چون نظام آموزش، رسانه‏‌ها و گروه همسالان تقویت می‏‌شود.[۳۳]

ضعف اخلاقی و مسائل اجتماعی-روانی

نبود یا ضعف کنترل فرد بر خود، یکی از عوامل این نوع خشونت است. همچنین مصرف مواد مخدر یا الکل، وابستگی مرد به همسر، خیالات و نگرانی بیش از حد مرد درباره همسر، خدمت نظامی مرد در گذشته یا حال، وجود بیماری‌‏های روانی، تفاوت سنی فاحش میان زن و شوهر، تحصیلات پایین و ضعف اخلاقی مرد، دخالت اطرافیان یا مقایسه خانواده‏‌ها با یکدیگر و ناآشنایی با مهارت‏‌های تعامل اجتماعی از دیگر عوامل خشونت علیه زنان هستند.[۳۴]

زمینه‏‌های فرهنگی

در فرهنگ‌‏های دارای نگرش مردسالارانه، زنان موجوداتی غیرعقلانی شناخته می‏‌شوند و مردان حق دارند به زور علیه آنان متوسل شوند. گاهی نیز تقدس نهاد خانواده سبب خصوصی‏‌دانستن و پنهان‏‌کردن مسائلی چون خشونت می‏‌شود. در برخی فرهنگ‏‌ها اساساً اعمال خشونت علیه زن، امری مشروع تلقی شده و باورهایی چون لزوم سازگاری زنان با ظلم شوهر نیز آن را تشدید می‏‌کند.[۳۵]

عوامل حقوقی

پذیرش قانونی یا ابهام در تعریف حقوقی خشونت علیه زنان، خصوصی انگاشتن نزاع‏‌های خانوادگی، وجود قوانین تبعیض‌‏آمیز علیه زنان، عدم تمایل پلیس به مداخله در منازعات خانوادگی و ناکافی بودن مجازات‏‌های شوهران متخلف، این پدیده را ترویج می‏‌کند.[۳۶]

عوامل اقتصادی

خشونت علیه زنان گاهی معلول سرخوردگیِ ناشی از فشار اقتصادی به مردان در تامین هزینه‏‌های خانواده بوده[۳۷] و طبق پژوهش‏‌ها نقش بیکاری و درآمد کمتر مرد در بروز خشونت انکارناپذیر است و هرچه وضعیت اقتصادی فرد بدتر باشد، خشونت بیشتری اعمال می‌‏کند.[۳۸] در مقابل، گاهی بهبود شرایط اقتصادی و استقلال مالی زنان، سبب کاهش میزان بدرفتاری علیه آنان می‏‌شود.[۳۹]

پانویس

  1. . معیدفر، مسائل اجتماعی ایران، 1389ش، ص219-222.
  2. . شکربیگی و مستمع، «فراتحلیل مطالعات خشونت علیه زنان»، 1393ش، ص157؛ احمدی افزادی و برغمدی، «ریشه‎های خشونت علیه زنان در خانواده بر اساس فقه و قرآن»، 1399ش، ص46.
  3. . جمعی از نویسندگان، «نگاهی دیگر به خشونت علیه زنان» ‏، 1383ش، ص44.
  4. . اعزازی، خشونت خانوادگی؛ زنان کتک‏خورده، 1380ش، ص13.
  5. . ارحامی، «مجموعه قوانین مقابله با خشونت علیه زنان در جمهوری اسلامی ایران»، وب‏سایت مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی، ص7و8.
  6. .معیدفر، مسائل اجتماعی ایران، 1389ش، ص219-222.
  7. . بستان، جامعه‏شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، 1398ش، ص149.
  8. . «ظلم به زن در طول تاریخ»، وب‏سایت ناگفته‏های صورتی.
  9. . محقق، حقوق مدنی زوجین، 1360ش، ص4.
  10. . مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، 1377ش، ص262.
  11. . دورانت، تاریخ تمدن، ج1، بی‏تا، ص857.
  12. . نوری، حقوق زن در اسلام و جهان، 1385ش، ص20.
  13. . بروجردی، جامع احادیث‏الشیعه، 1386ش، ج26، ص648-660.
  14. . کلینی، الکافی، 1407ق، ج5، ص510.
  15. . پاینده، نهج‏الفصاحه، 1382ش، ص434.
  16. . سجستانی، سنن ابی‌داوود، 1410ق، ج2، ص506.
  17. . نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج15، ص180.
  18. . سوره نساء، آیه 34.
  19. . جمعی از نویسندگان، «نگاهی دیگر به خشونت علیه زنان» ‏، 1383ش، ص45.
  20. . خامنه‏ای، «در مسئله زن غرب باید جواب بدهد»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‏الله‏ خامنه‏ای.
  21. . معیدفر، مسائل اجتماعی ایران، 1389ش، ص222.
  22. . «آزار جنسی زنان فرانسه در حمل و نقل عمومی»، وب‏سایت ناگفته‏های صورتی.
  23. . شادمانی، «تحلیل و بررسی خشونت علیه زنان (مطالعه موردی زنان اروپا)»، 1396ش، ص76و77.
  24. . حسن‏پور ازغدی و همکاران، «خشونت خانگی علیه زنان: مروری بر نظریه‏ها، میزان شیوع و عوامل مؤثر بر آن»، 1390ش، ص47.
  25. . بستان، جامعه‏شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، 1398ش، ص150و151.
  26. . گیدنز، جامعه‏شناسی، 1374ش، ص201و440.
  27. . کار، پژوهشی درباره خشونت علیه زنان در ایران، 1380ش، ص112-130.
  28. . ابتکار، «خشونت علیه زنان آمار بالایی در کشور ندارد»، خبرگزاری ایسنا.
  29. . رام‏پناهی، خشونت علیه زنان و بازتاب آن در مطبوعات، 1384ش، ص74.
  30. . ارحامی، «مجموعه قوانین مقابله با خشونت علیه زنان در جمهوری اسلامی ایران»، وب‏سایت مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی، ص12-26.
  31. . اکبری و دنیایی، جامعه‏شناسی خانواده و آسیب‏های نوپدید، 1395ش، ص122.
  32. . بستان، جامعه‏شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، 1398ش، ص152-153؛ سالاری‏فر، خشنوت خانگی علیه زنان، 1389ش، ص185-188.
  33. . نیازی و همکاران، «فراتحلیل عوامل مؤثر بر خشونت علیه زنان»، 1396ش، ص86.
  34. . بستان، جامعه‏شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، 1398ش، ص152-153؛ سالاری‏فر، خشنوت خانگی علیه زنان، 1389ش، ص185-188.
  35. . سالاری‏فر، خشونت خانگی علیه زنان، 1389ش، 185-191؛ بستان، جامعه‏شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، 1398ش، ص153.
  36. . سالاری‏فر، خشونت خانگی علیه زنان، 1389ش، ص185-191؛ بستان، جامعه‏شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، 1398ش، ص153.
  37. . بستان، جامعه‏شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، 1398ش، ص154.
  38. . سالاری‏فر، خشونت خانگی علیه زنان، 1389ش، ص144-180؛ حسن‏پور ازغدی و همکاران، «خشونت خانگی علیه زنان: مروری بر نظریه‏ها، میزان شیوع و عوامل مؤثر بر آن»، 1390ش، ص49.
  39. . اکبری و دنیایی، جامعه‏شناسی خانواده و آسیب‏های نوپدید، 1395ش، ص122

منابع

  • قرآن کریم.
  • «آزار جنسی زنان فرانسه در حمل و نقل عمومی»، وب‏سایت ناگفته‏های صورتی، تاریخ بازدید: 21 شهریور 1403ش.
  • ابتکار، معصومه، «خشونت علیه زنان آمار بالایی در کشور ندارد»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 27 بهمن 1399ش.
  • احمدی افزادی، زهرا و برغمدی، اعظم، «ریشه‎های خشونت علیه زنان در خانواده بر اساس فقه و قرآن»، نشریه فقه، حقوق و علوم جزا، شماره 18، 1399ش.
  • ارحامی، آسیه، «مجموعه قوانین مقابله با خشونت علیه زنان در جمهوری اسلامی ایران»، وب‏سایت مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی، تاریخ انتشار: 30 مهر 1390ش.
  • اعزازی، شهلا، خشونت خانوادگی، زنان کتک‏خورده، تهران، سالی، 1380ش.
  • اکبری، رضا و دنیایی، ام‏کلثوم، جامعه‏شناسی خانواده و آسیب‏های نوپدید، تهران، آوای نور، 1395ش.
  • بروجردی، حسین، جامع احادیث‏الشیعه، تهران، فرهنگ سبز، 1386ش.
  • بستان، حسین، جامعه‏شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ ششم، 1398ش.
  • پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، تهران، دنیای دانش، 1382ش.
  • جمعی از نویسندگان، «نگاهی دیگر به خشونت علیه زنان» ‏، نشریه علمی فرهنگی حوراء، شماره 10، 1383ش.
  • حسن‏پور ازغدی، بتول و همکاران، «خشونت خانگی علیه زنان: مروری بر نظریه‏ها، میزان شیوع و عوامل مؤثر بر آن»، نشریه دانشکده پرستاری و مامایی، شماره 73، 1390ش.
  • خامنه‏ای، سیدعلی، «در مسئله زن غرب باید جواب بدهد»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‏الله‏ خامنه‏ای، تاریخ نشر: 1 خرداد 1390ش.
  • دورانت، ویلیام جمیز، تاریخ تمدن، ترجمه احمد آرام و دیگران، تهران، علمی و فرهنگی، بی‏تا.
  • رام‏پناهی، ناهید اعظم، خشونت علیه زنان و بازتاب آن در مطبوعات، تهران، دفتر تحلیل اطلاعات و آمار، 1384ش.
  • سالاری‏فر، محمدرضا، خشونت خانگی علیه زنان، قم،‌هاجر، 1389ش.
  • سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن ابی‌داوود، تحقیق سعید محمد‌اللحام، بیروت، دار‌الفکر، 1410ق.
  • شادمانی، مهدیه، «تحلیل و بررسی خشونت علیه زنان (مطالعه موردی زنان در اروپا)»، فصلنامه مطالعاتی صیانت از حقوق زنان، شماره 9، 1396.
  • شکربیگی، عالیه و مستمع، رضا، «فراتحلیل مطالعات خشونت علیه زنان»، مجله جامعه‏شناسی ایران، شمارة 2، 1393ش.
  • «ظلم به زن در طول تاریخ»، وب‏سایت ناگفته‏های صورتی، تاریخ بازدید: 20 شهریور 1403ش.
  • کار، مهرانگیز، پژوهشی درباره خشونت علیه زنان در ایران، تهران، روشنگران و مطالعات زنان، 1380ش.
  • کلینی، محمد بن ‏یعقوب، الکافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1407ق.
  • گیدنز، آنتونی، جامعه‏شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران، نی، 1374ش.
  • محقق، محمدباقر، حقوق مدنی زوجین، تهران، بنیاد قرآن، 1360ش.
  • معیدفر، سعید، مسائل اجتماعی ایران، تهران، علم، 1389ش.
  • مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران، صدرا، 1377ش.
  • نیازی، محسن و همکاران، «فراتحلیل عوامل مؤثر بر خشونت علیه زنان»، پژوهشنامه زنان، شماره 4، 1396ش.
  • نوری، یحیی، حقوق زن در اسلام و جهان، تهران، نوید نور، 1385ش.
  • نوری، حسین، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسة آل‏البیت‏، 1408ق.