حرمت و کرامت زن در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای

«در احصای مسائل اصلیِ زنان، حقیقتاً به مسائل اصلی بپردازیم، نه به مسائل درجه‌ی دو پرداختن به مسئله‌ی خانواده و بخصوص مسئله‌ی سلامت و امنیّت و آرامش و تکریم زن در محیط خانواده، یکی از مسائل اصلی است. ما چند مسئله‌ی اصلی داریم، یکی از آنها این است.»

مفهوم احترام

مساله احترام زن و مفهوم آن بر طبق بیانات رهبری چنین تعریف میشود: «اﺣﺘﺮام ﺑﻪ زن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ زن ﻓﺮﺻﺖ داده ﺑﺸﻮد ﺗﺎ آن ﻧﻴﺮوﻫﺎ و اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎی ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و ﻋﻈﻴﻤﻰ را ﻛﻪ در درون ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ودﻳﻌﻪ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ - از ﺟﻤﻠﻪ زن و اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ در درون زنان وﺟﻮد دارد - اﻳﻦ اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮوز ﻛﻨﺪ؛ در ﺳﻄﺢ خانواده، در ﺳﻄﺢ ﺟﺎﻣﻌﻪ، در ﺳﻄﺢ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ، ﺑﺮاي ﻋﻠﻢ، ﺑﺮاي داﻧﺶ و ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﺗﺤﻘﻴﻖ، ﺑﺮاي ﺗﺮﺑﻴﺖ و ﺳﺎزﻧﺪﮔﻰ. اﺣﺘﺮام ﺑﻪ زن اﻳﻦ اﺳﺖ.» با توجه به تعریف احترام در کلام رهبری به این نکته مهم دست پیدا می‌کنیم که حفظ حرمت و کرامت زن در توجه به نیروها و استعدادهای برجسته وجودی و طبیعی زن در ساختارهای مختلف اجتماع اعم از خانواده، اشتغال، مادری، همسری... حاصل می‌شود. به‌عبارت‌دیگر حفظ کرامت و حرمت زن به‌صورت ذاتی و اکتسابی در توجه به ویژگی‌های فطری و کار ویژه‌ی خلقت زن نهفته است و مسئله‌ای تصنعی و برساخت اقتضائات زمانی و مکانی نیست. با توجه به تعریف مسئله احترام زن در بیانات ایشان، سه سطح برای حفظ حرمت زن تعریف می‌شود. سطح خانواده، اجتماع و بین‌الملل که هرکدام از این سطوح به فراخور ویژگی‌ها و استعدادهای که خداوند در وجود زن به ودیعه نهاده است، معیار و مبنای خاص آن سطح را خواهد یافت.«اﺣﺘﺮام ﺑﻪ زن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ زن ﻓﺮﺻﺖ داده ﺑﺸﻮد ﺗﺎ آن ﻧﻴﺮوﻫﺎ و اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و ﻋﻈﻴﻤﻰ را ﻛﻪ در درون ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ودﻳﻌﻪ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ - از ﺟﻤﻠﻪ زن و اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ در درون زنان وﺟﻮد دارد - اﻳﻦ اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮوز ﻛﻨﺪ؛ در ﺳﻄﺢ خانواده، در ﺳﻄﺢ ﺟﺎﻣﻌﻪ، در ﺳﻄﺢ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ، ﺑﺮاي ﻋﻠﻢ، ﺑﺮای داﻧﺶ و ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﺗﺤﻘﻴﻖ، ﺑﺮاي ﺗﺮﺑﻴﺖ و ﺳﺎزﻧﺪﮔﻰ. اﺣﺘﺮام ﺑﻪ زن اﻳﻦ اﺳﺖ.»

حرمت زن در سطح خانواده

پس از مشخص شدن معنا و مفهوم احترام با توجه به اینکه زنان بیشترین و عمیق ترین تاثیرات و نقشها را در خانواده ایفا میکنند، این سوالات مطرح میشود:« ﭼﻪ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ زن در ﺟﺎﻣﻌﻪي ﻣﺎ، ﻫﻢ ﻛﺮاﻣﺘﺶ ﺣﻔﻆ ﺷﻮد و ﻋﺰت ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰاش ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﻤﺎﻧﺪ؟، ﻫﻢ ﺑﺘﻮاﻧﺪ وﻇﺎﻳﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰاش را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ، ﻫﻢ ﺣﻘﻮق اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰاش ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﻤﺎﻧﺪ؟ ﭼﻪ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ زن ﻣﺠﺒﻮر ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﺗﺎ، ﻳﻜﻰاش را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ؟.» پاسخ تمامی سوالات مطرح شده، در مساله توجه به ویژگیهای فطری و طبیعی زن، و همچنین استعدادهای است که خداوند در وجود زن بما هو زن به ودیعه نهاده است.به عبارت دیگر حفظ حرمت و کرامت زن با قرار دادن زن در متن آنچه طبیعت، خلقت و آفرینش برای او تعبیه کرده است محقق میگردد.از آنجا که زنان به دلیل همین ویژگیهای طبیعی اساسی ترین رکن نظام زوجیت و خانواده را تشکیل میدهند شاید بتوان گفت در میان این سه سطح، حفظ حرمت و کرامت زن در خانواده اهمیت ویژه‌تری نسبت به سایر سطوح دارد زیرابه نظر می‌رسد با حفظ حرمت زن در سطح خانواده سایر سطوح نیز تأمین شود.«میلاد حضرت صدیقه کبرا سلام‌الله عليها را در جمهوری اسلامی به‌عنوان روز زن معین کرده‌اند. در چنین روزی باید فرصتی باشد که هم مردان طوری رفتار کنند که حرمت و کرامت و حق زن بطور کامل رعایت شود اگر نقصی در رفتار مرد با زن - همسر خودش یا هر زنی که در زندگی خانوادگی با او مرتبط است؛ مثل مادر و خواهر و غیره - وجود دارد، مرد آن نقص را بر طرف و جبران کند و هم خود زنان و بانوان، موجبات تکریم بیشتر زن را فراهم کنند. چون این به خود زن هم وابسته است.» .نکته قابل‌توجه در متن این بیان توجه به دوسویه‌بودن رفتارهای فردی، خانوادگی و اجتماعی افراد است. به این معنا که غالباً رفتار فرد، تعیین‌کننده‌ی نوع برخورد دیگران با او خواهد بود. هرچند در این میان نمی‌توان نقش رفتاری طرف مقابل را نادیده گرفت؛ اما آنچه در درجه‌ی اول اهمیت دارد نوع عملکرد زن بوده که آن نیز برآمده از باور‌ها و بینش‌های او است.

حفظ حرمت مادر

حفظ حرمت و کرامت زن در خانواده با توجه به موقعیت‌های مختلف زن متفاوت است که باید از سوی دیگران صورت پذیرد. اهمیت این موضوع در رفع برخی مشکلات اجتماعی از قِبَل آن، نمایان است. به‌گونه‌ای که می‌توان برای رفع برخی معضلات اجتماعی به ترویج و تبلیغ این اصل در خانواده پرداخته و از صرف هزینه‌های گزاف در سطح جامعه جلوگیری به‌عمل آورد چراکه: "هر کس خودش را بزرگ می‌انگارد، خویش را با گناه خوار و خفیف نمی‌سازد" . در‌ این میان حفظ حرمت «مادر»، فارغ از بحث کلان حرمت و کرامت زن، یکی از دستورات مؤکد اسلام است:« حرمت زن در چشم شوهر، فرزند، پدر و برادر باید حفظ شود. فرزندان باید حرمت و کرامت مادر را در رفتار و گفتار رعایت کنند.احترام در چشم شوهر، در چشم فرزند، در چشم پدر، در چشم برادر. زن اگر چنانچه در محیط خانواده، محترم و مکرم شمرده بشود، بخش مهمی از مشکلات جامعه حل خواهد شد. باید کاری بکنیم که بچه‌ها دست مادر را حتماً ببوسند؛ اسلام دنبال این است. کما اینکه در خانوادههای مذهبی‌تر و اخلاقی‌تر و نزدیک‌تر به مفاهیم مذهبی، اینها مشاهده می‌شود. فرزندان خانواده نسبت به مادر تکریم داشته باشند. هیچ منافاتی ندارد این تکریم نسبت به مادر، با آن حالت عاطفی و خودمانی گره‌ای که بین فرزند و مادر وجود دارد؛ هیچ منافاتی ندارد؛ این احترام باید باشد؛ محترم باید باشد زن در درون خانواده. رفع مظلومیت به این شکل است.»

حفظ حرمت زن از طرف شوهر

افراد در ارتباطات خود، احساسات درونی خویش را به زبان می‌آورند. روابط همسران- به لحاظ ساحت خصوصی‌ای که دارد- بیش از دیگر روابط از این قاعده پیروی می‌نماید. به‌لحاظ همین تأثیرگزاری احساس بر کلام است که باید قلبا به حرمت طرف مقابل ایمان داشت:«...که مثلاً همدیگر را با القاب و آداب صدا کنند. بلکه قلباً مرد نسبت به زن خود و زن نسبت به مرد خود، احساس احترام داشته باشند. احترام را در قلب خود نگه¬دارد، برای هم حرمت قائل باشید. این در اداره زندگی مهم است. بین زن و شوهر، اهانت و تحقیر و تذلیل نباشد.»

حرمت زن در سطح اجتماع

یکی از مصادیق احترام به زن در سطح اجتماع شکوفایی استعدادها در سطوح مختلف علمی، فعالیت فرهنگی، قرآنی و فعالیت‌های عام المنفعه ...است. فعالیت‌هایی که می‌تواند در سطح بین‌المللی دنبال شود:«اﺣﺘﺮام ﺑﻪ زن اﻳﻦ اﺳﺖ. ﻣﻦ ﻣﻴﺒﻴﻨﻢ اﻳﻦ در ﺟﺎﻣﻌﻪى ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ اﻟﻬﻰ، ﺑﻪ ﻓﻀﻞ اﻟﻬﻰ دارد ﺧﻮدش را ﻛﺎﻣﻼً ﻧﺸﺎن می‌دﻫﺪ. ﺧﺐ، اﻳﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺳﺎسِ ﻛﺎری ﻛﻪ اﻣﺮوز ﺑﺤﻤﺪاﷲ ﺑﺎﻧﻮان ﻛﺸﻮر ﻣﺎ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻴﻠﻰ ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻤﻪى ﻋﺮﺻﻪﻫﺎی ﻋﻠﻤﻰ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ، آن ﻫﻢ ﺣﻀﻮر فعال و ﺗﺤﺴﻴﻦﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ؛ و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺣﻀﻮر در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪى ﻗﺮآﻧﻰ و ﻛﺎر ﻗﺮآﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﭼﻴﺰ ﺑﺎارزﺷﻰ اﺳﺖ. ﻣﻦ ﮔﻤﺎن نمی‌کنم در ﻫﻴﭻ ﻧﻘﻄﻪای از ﺟﻬﺎن اﺳﻼم، اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺖ ﻋﻈﻴﻢ ﺑﺎ اﻳﻦاﻧﮕﻴﺰه و ﺷﻮر در ﻛﺎرﻫﺎی ﻗﺮآﻧﻰ فعال ﺑﺎﺷﻨﺪ. اﻟﺒﺘّﻪ اطلاع دﻗﻴﻖ ﻧﺪارم، ﺑﺮرﺳﻰ ﻧﻜﺮدم؛ اما آﻧﻄﻮر ﻛﻪ از اطلاعات ﻋﻤﻮﻣﻰ اﻧﺴﺎن ﻣﻴﺸﻨﻮد - «ﻟﻮﻛﺎن ﻟﺒﺎن»؛ اﮔﺮ ﺑﻮد ﻣﺎ می‌داﻧﺴﺘﻴﻢ؛ می‌فهمیدﻳﻢ - ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﻦ ﮔﻤﺎن ﻧﻤﻴﻜﻨﻢ در دﻧﻴﺎي اﺳﻼم وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. اﻳﻦ، ﻓﻘﻂ ﻫﻨﺮ ﺷﻤﺎﺳﺖ. اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺧﺎنم‌های ﻗﺮآنﭘﮋوه در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻗﺮآﻧﻰ؛ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺻﺮﻓﺎً ﻋﻠﻤﻰ ﺗﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﺒﻠﻴﻐﻰ، ﺗﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﺮﺑﻴﺘﻰ، ﺗﺎ ﻛﺎر ﻫﻨﺮی؛ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺧﻴﻠﻰ ﺑﻪ ﻧﻈﺮم ﺑﺎارزش اﺳﺖ. اﻟﺒﺘّﻪ اﮔﺮ آﻧﻄﻮری ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪ - ﺣﺎﻻ ﺑﺮرﺳﻰ ﺑﺸﻮد، ﺟﻮاﻧﺒﺶ ﺳﻨﺠﻴﺪه ﺑﺸﻮد - اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪى ﻣﺴﺎﺑﻘﺎت ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ اﮔﺮ ﻋﻤﻠﻰ ﺑﺎﺷﺪ و اﻗﺪام ﺑﺸﻮد، آﻧﻮﻗﺖ ارج ﻛﺎر زن اﻳﺮاﻧﻰ در زﻣﻴﻨﻪى ﻗﺮآن ﻣﻌﻠﻮم و روﺷﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. و اﻳﻦ ﻳﻚ اﻓﺘﺨﺎر اﺳﺖ؛ ﻫﻢ ﺑﺮای زن اﻳﺮاﻧﻰ، ﻫﻢ ﺑﺮای ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﻰ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﻣﺴﺄﻟﻪى ﻗﺮآن، اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ فعالیت ﭼﺸﻤﮕﻴﺮی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.» باید توجه داشت که راه‌کار اسلام همیشه بر پایه‌ی مبانی و اصول اصلی آن استوار است و استثنائی برای آن فرض نخواهد داشت: «ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ می‌گوﻳﻴﻢ زن ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ و ﺣﺠﺎب ﺻﺤﻴﺢ، ﺣﻔﻆ ﻛﺮاﻣﺖ ﻣﻴﻜﻨﺪ، ﺧﻮدش را از آن ﺣﺪّی ﻛﻪ ﻣﺮدان ﻫﺮزه ى ﻋﺎﻟﻢ ـ در ﻫﻤﻪى زﻣﺎﻧﻬﺎ و ﻫﻤﻪى ﻣﻜﺎﻧﻬﺎ، ﻣﺮد ﻫﺮزه وﺟﻮد دارد ـ می‌خواﻫﻨﺪ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﻰآورد. در ﻗﺮآن ﺑﻪزنان می‌گوﻳﺪ «فلا تخضعن بالقول» ﺧﻀﻮع ﻧﻜﻨﻴﺪ. ﺑﺤﺚ ﺧﻀﻮع ﻛﺮدن اﺳﺖ. زن ﻧﺒﺎﻳﺴﺘﻰ ﺑﺮﺧﻮردش ﺑﺎ ﻣﺮد، ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﻀﻮع‌آﻣﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ.»

در سطح بین الملل

«شما با نمایش شخصیت و هویّت زن مسلمان ایرانی نشان دادید که در میادین ورزشی نیز یک زن مسلمان می‌تواند با حفظ حجاب و حدود دینی، حضوری مقتدر و عزت‌آفرین داشته باشد. رهبر انقلاب دفاع علنی این بانوی ورزشکار از جمهوری اسلامی را امتیاز دیگری برای وی برشمردند و افزودند: یکی از برنامه‌های ثابت جنگ روانی دشمنان علیه جمهوری اسلامی، القای این ادعای نادرست است که نخبگان عرصه‌های مختلف با نظام اسلامی میانه‌ای ندارند که شما با اقدام خود، وابستگی به نظام اسلامی را از یک سکوی جهانی اعلام کردید.» « فرصت یادبود ولادت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها فرصت مغتنمی برای زنان مسلمان است تا هویّت زن مسلمان و ارزش والای زنان در نظر اسلام و در پرتو نظام اسلامی مورد توجه و مداقّه قرار گیرد. مثل همه موضوعات دیگر، موضوع زن هم دستمایه‌ای در دست سوداگران همه ارزشهای انسانی شده است. در دنیا و در رسانه‌های جمعی عالم، در طول سالهای متمادی، کسانی که نه برای زن، نه برای جنس انسان و نه برای کرامتهای انسانی، جز در محاسبه با پول ارزشی قائل نیستند - که متأسّفانه در تمدن کنونی مغرب، نقش مهمی را در همه عرصه‌ها ایفا میکنند - مسأله زن را هم برای خودشان در میدان‌های مختلف به صورت یک سرمایه و یک وسیله سوداگری درآوردند؛ روی آن بحث می‌کنند، فرهنگ‌سازی می‌کنند، تبلیغ می‌کنند و ذهن‌های مرد و زن همه دنیا را در سر دو راهىِ یک وسوسه و گمراهىِ بزرگ قرار می‌دهند. در چنین شرایطی، جا دارد زن مسلمان با تأمّل در مفاهیم اسلامی و ارزش‌گذاری‌های اسلامی و با دقّت در خطوطی که در نظام اسلامی برای پیشرفت زنان و مردان پیش‌بینی شده است، هویّت خود را بازیابی کند و قامت رسای استدلال را در مقابل سفسطه‌ها و وسوسه‌های عوامل صهیونیسم و سرمایه‌گذاری و زراندوزی به نمایش درآورد.»

جستارهای وابسته

• خشونت و ظلم به زن در اندیشه‌ آیت‌الله خامنه‌ای
• مادری در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای
• حجاب و عفاف در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای
• آموزش و تحصیل زن در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای
• خانه‌داری در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای
• اشتغال زنان در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای ‏

منابع

• KHMENEI.IR
• بانکی پور فرد، محمد حسین، مجموعه 5 جلدی نقش و رسالت زن، در بیانات رهبر معظّم انقلاب اسلامی، انتشارات انقلاب اسلامی،1391