چندهمسری: تفاوت میان نسخه‌ها

چندهمسری در مقابل تک‌همسری بوده و شامل چندشوهری و چندزنی می‌شود؛ اما معمولا به الگوی چندزنی اطلاق می‌شود. این اصطلاح به‌معنای نوعی ازدواج است که داشتن بیش از یک زن را مجاز می‌شمارد. اصطلاح چندهمسری از حیث ریشه‌شناسی تعدد زوج یا زوجه را مشخص نمی‌کند، اما کاربرد تاریخی آن همیشه به‌مفهوم زناشویی مرد با بیش از یک زن بوده است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/86415/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%DA%86%D9%86%D8%AF-%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87 رمضان‌نرگسی، «بازتاب چندهمسری در جامعه»،  پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> شکل دیگر چندهمسری، چند شوهری است، اما این‌که یک زن در آن واحد بیش از یک شوهر داشته باشد به‌طور محدود در تاریخ بشر وجود داشته است.<ref>مطهری، مجموعه آثار، 1377ش، ج‏19، ص300.</ref>  

گزارش‌های مردم‌شناسان حاکی از گرایش طبیعی اقوام ابتدایی به چندزنی است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/86415/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%DA%86%D9%86%D8%AF-%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87 رمضان‌نرگسی، «بازتاب چندهمسری در جامعه»،  پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> دانشمندان آن را نشاندهندة تمایل طبیعی مردان به‌ چندزنی و گرایش فطری زنان به تک‌همسری می‌دانند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/86415/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%DA%86%D9%86%D8%AF-%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87 رمضان‌نرگسی، «بازتاب چندهمسری در جامعه»،  پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> گرایش به چندزنی در رویکرد روان‌شناسی نیز، بر مبنای تفاوت‌های طبیعی و روانی زنان و مردان توجیه می‌شود؛ برخی دانشمندان معتقدند؛ زنان به‌طور طبیعی تک‌همسرگرا و متنفر از تنوع همسر بوده و می‌خواهند در پناه عاطفی و عملی یک مرد باشند. <ref> [https://www.porseman.com/article/%D8%AA%D8%B9%D8%AF%D8%AF-%D8%B2%D9%88%D8%AC%D8%A7%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%D9%8A%D8%A7%D9%86/117948 «تعدد زوجات در ادیان»،  وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان.]</ref>

عقیده رایج روان‏شناسان و فیلسوفان اجتماعی غرب بر این است که مرد، متمایل به چندهمسری آفریده شده و تک‌همسری بر خلاف طبیعت او است.<ref>مطهری، مجموعه آثار، 1377ش، ج‏19، ص338.</ref> به تعبیر مرتضی مطهری؛ زن متکی و مرد تکیه‌گاه است.<ref>مطهری، یادداشت‌ها، 1378ش، ج‏11، ص492.</ref> این امر از منظر قرآن نیز مورد تایید است؛ <ref>[http://www.parsquran.com/data/showall.php?sura=4&ayat=%DB%B3%DB%B4&user=far&lang=far سوره نساء، آیه 34.]</ref> لذا تنوع همسری در زنان، نوعی بیماری دانسته می‌شود. الزامات اجتماعی، چندهمسرگرایی طبیعی مردان را توسعه داده است.<ref> [https://www.porseman.com/article/%D8%AA%D8%B9%D8%AF%D8%AF-%D8%B2%D9%88%D8%AC%D8%A7%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%D9%8A%D8%A7%D9%86/117948 «تعدد زوجات در ادیان»،  وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان.]</ref>

فراتر از گرایش‌های متفاوت زن و مرد در تعدد همسر؛ چندشوهری موجب اختلاط نسل می‌شود و این امر از یک سوی با غریزة علاقه به فرزند و اصل اطمینان پدری مخالف است<ref>مطهری، مجموعه آثار، 1377ش، ج‏19، ص311.</ref> و از سوی دیگر با گرایش فطری انسان به داشتن سلسله نسبی مشخص، نمی‌سازد. چنین عواملی موجب شده است که چندشوهری در جوامع بشری تبدیل به رسم رایج نشود.<ref>مطهری، مجموعه آثار، 1377ش، ج‏19، ص302.</ref>

چندهمسری ریشة کهن در ادیان و جوامع بشری دارد؛ <ref> [https://www.porseman.com/article/%D8%AA%D8%B9%D8%AF%D8%AF-%D8%B2%D9%88%D8%AC%D8%A7%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%D9%8A%D8%A7%D9%86/117948 «تعدد زوجات در ادیان»،  وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان.]</ref> در آیین یهود، تعدد همسر برای مرد هیچ محدودیتی نداشته و تنها شرطش این است که مرد بتواند نفقه همسران خود را تامین کند.<ref> [https://www.porseman.com/article/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%8A%D9%86-%D9%8A%D9%87%D9%88%D8%AF/54945 «زن در دین یهود»،  در وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان.]</ref>

میان بابلی‌ها، آشوری‌ها، سرخپوستان آمریکا<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/86415/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%DA%86%D9%86%D8%AF-%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87 رمضان‌نرگسی، «بازتاب چندهمسری در جامعه»،  پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> و در عصر جاهلیت نیز تعدد زوجات امر رایج به‌شمار می‌رفت.<ref> [https://www.mizanonline.ir/fa/news/291452/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%AC%D8%A7%D9%87%D9%84%DB%8C%D8%AA «نقش اجتماعی زن در دوره جاهلیت»،  خبرگزاری میزان.]</ref> اسلام تک همسری را بهتر دانسته و چندزنی را به‌دلیل ضرورت‌های اجتماعی محدود و مشروط ساخت.<ref>مطهری، مجموعه آثار، 1377ش، ج‏19، ص346.</ref> امروزه؛ چندزنی در بیش از ۷۵ % از جوامع یافت می‌شود.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/86415/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%DA%86%D9%86%D8%AF-%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87 رمضان‌نرگسی، «بازتاب چندهمسری در جامعه»،  پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>

مهم‌ترین عاملی که پدیدة چندزنی را تقویت می‌کند افزایش جمعیت زنان نسبت به مردان است و بر همین مبنا؛ مرتضی مطهری بر خلاف تصور عمومی که چندزنی را ستم علیه زن می‌داند، تعدد زوجات را از حقوق زنان و تکلیفی به عهده مردان تلقی می‌کند.<ref>مطهری، مجموعه آثار، 1377ش، ج‏19، ص325.</ref>

همچنین داشتن فرزند امر غریزی است و عقیم بودن زن موجب می‌شود که مرد همسر جدیدی انتخاب کند. در برخی جوامع، داشتن زنان و فرزندان زیاد حاکی از منزلت بالای اجتماعی مرد بوده و همین امر نقش مؤثری در ترویج چندزنی در جوامع بشری داشته است. <ref> [https://www.porseman.com/article/%D8%AA%D8%B9%D8%AF%D8%AF-%D8%B2%D9%88%D8%AC%D8%A7%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%D9%8A%D8%A7%D9%86/117948 «تعدد زوجات در ادیان»،  وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان.]</ref>

در نگرش اسلام؛ تک‌همسری، طبیعی‏ترین شکل زناشویی بوده و هرکدامی از زوجین با دلبستگی متقابل، منافع جنسی دیگری را مختص به خود می‏داند<ref>مطهری، مجموعه آثار، 1377ش، ج‏19، ص299.</ref> و این مثل عامیانه که: «خدا یکی، زن یکی»،  اعتقادی مطابق با عهد زناشویی و ارزش‌های اسلامی است؛ <ref>مطهری، مجموعه آثار، 1377ش، ج‏19، ص347.</ref> منتها اسلام به‌دلیل الزامات اجتماعی، چندزنی را بر خلاف چندشوهری به‌طور کلی لغو نکرد، بلکه آن را محدود به چهار زن و مشروط به شرایطی کرد.<ref>مطهری، مجموعه آثار، 1377ش، ج‏19، ص303.</ref>

مهم‌ترین شرط تعدد زوجات در اسلام، تامین نفقه و رعایت عدالت میان همسران است؛ بر مبنای آیه ۳ سوره نساء، مردها در صورتی مجاز به داشتن چند همسر هستند که در تامین نیازهای معیشتی و روابط زناشویی، بتوانند عدالت را میان آن‌ها رعایت کنند؛ <ref>قرائتی، تفسیر نور، 1383ش، ج‏2، ص241.</ref> اگر افرادی چنین توانمندی را در خود ندیده و نتوانند با همسران‌شان بر مبنای عدالت رفتار کنند، مکلف هستد که به یک همسر اکتفا کنند.<ref>مطهری، مجموعه آثار، 1377ش، ج‏19، ص358.</ref>

== چندهمسری در ایران ==

بر اساس آمار رسمی سال ۱۴۰۱ش، حدود ۱.۵ درصد از ازدواج‌های ثبت‌شده در ایران، شامل چندهمسری است که تقریباً معادل ۳۰۰ هزار مرد ایرانی می‌شود. چندهمسری عمدتاً در استان‌های کرمان، سیستان و بلوچستان، گلستان، کردستان و خراسان جنوبی، دیده می‌شود.<ref name=":0">[https://www.ilna.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-5/1605109-%DA%86%D9%86%D8%AF%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%DB%8C-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B1%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%AE%DB%8C-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%AF%D9%84%DB%8C%D9%84-%D9%85%D8%B4%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%87%D9%85%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D8%BA%DB%8C%D8%B1%D8%B1%D8%B3%D9%85%DB%8C-%D8%B1%D9%88%DB%8C-%D8%A2%D9%88%D8%B1%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D9%86%D8%AF-%DA%86%D9%86%D8%AF%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%DB%8C-%D8%B1%D8%A7-%D9%86%D9%85%DB%8C-%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%D9%86%D9%87%D8%A7%D8%AF-%DA%A9%D8%B1%D8%AF «چندهمسری ۳۰۰ هزار مرد ایرانی»، خبرگزاری کار ایران: ایلنا].</ref> چندهمسری در جامعه ایرانی، مقبولیت اجتماعی ندارد و تنها یک راه‌حل برای شرایط خاص است که نمی‌تواند به‌صورت یک الگوی عمومی ترویج شود؛ به‌طور مثال یک پژوهش نشان داده است که چندهمسری میان ایرانیان در دهۀ 1360ش به‌دلیل شرایط جنگی، افزایش داشته است. البته رایج‌ترین شکل چندهمسری در ایران، ازدواج‌های غیررسمی است که ثبت نمی‌شوند.<ref>[https://7sobh.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-35/578913-%D8%AC%D9%87%D8%B4-%DA%86%D9%86%D8%AF-%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B1%D8%B3%D9%85%DB%8C-%D9%BE%D8%B3-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D9%87%D9%87-%D9%87%D8%A7 «جهش چند همسری‌ در ایران»، وب‌سایت روزنامه هفت صبح].</ref>

رواج چندهمسری در برخی مناطق ایران، بیشتر به دلایل اقتصادی و سنتی است، نه به‌عنوان یک انتخاب آگاهانه و مورد پذیرش زنان. انگارۀ شناختی رایج میان ایرانیان دربارۀ چندهمسری آن است که مردان از برقراری عدالت میان چند همسر ناتوان هستند و چندهمسری در عمل، موجب افزایش تنش‌های خانوادگی، کاهش رضایت زناشویی و حتی تضعیف روابط میان فرزندان و والدین می‌شود.<ref name=":0" />